________________
૧૧ ૧
જૈન ધર્મ અને આધુનિક વિજ્ઞાન મહાબળ' (super force) કરવાના સંશોધનો ચાલુ છે. જૈનોનું કાર્મિક બળ/પ્રાણ સંચારણ બળ એક વધારાનું બળ છે જેનો વિશેષ અભ્યાસ આવશ્યક છે. તે કદાચ પદાર્થ પર મનનો પ્રભાવ જેવી વિવિધ અભૌતિક ઘટનાઓ સમજાવી શકે. જો આવાં બળો અસ્તિત્વમાં હોય તો, આ બળના અંતહિત કણો એ કામણો છે, જે સજીવમાં શોષાવાને કારણે સૂક્ષ્મ, ગૂઢ (subtle) ગુણધર્મો ધરાવે છે. આથી તેમની ભાળ મેળવવી ઘણી મુશ્કેલ
પ્રકરણ ૪ માં આપણે જોયું કે બે જૈન દ્રવ્યો – ધર્મ અને અધર્મનેગતિશીલ બળ અને સ્થિર બળ તરીકે માની શકાય જે આત્મા અને પદાર્થમાં અન્યોન્ય ક્રિયા-અસમાન ગતિ (interaction-non-uniform motion) અને વિશ્રાંત અવસ્થા (સમાન ગતિમાં ?) થવા દે છે. આ કદાચ “મહાબળ' માટે ગુણાત્મક જવાબ હોઈ શકે. જી.આર.જૈન(૧૯૭૫) અધર્મને અવકાશ અભૌતિક ઈથર સાથે એકરૂપ ગણે છે, જયારે ધર્મને ગુરુત્વીય અને વિદ્યુતચુંબકીય બળોના એકીકૃત બળ સમાન ગણે છે.
આ બાબતોનું હવે આપણે વિગતવાર નિરૂપણ કરીશું. ૧૦.૨ આધુનિક કણ ભૌતિક વિજ્ઞાન
એ જાણીતું છે કે ઓગણીસમી સદીના અંતમાં જે. જે. થોમ્સને ઇલેક્ટ્રોનની શોધ કરી તે પછી રાસાયણિક તત્ત્વોમાંના પરમાણુ જેવા ઘટકો માટે વધુ સંશોધનો કરવા પ્રેર્યા. ઈ.સ. ૧૯૧૦ના અરસામાં રૂધરફોર્ડ અને તેમના સાથીઓએ સૌપ્રથમ શોધ્યું હતું કે પરમાણમાં ઇલેક્ટ્રોનો અને એક પરમાણુકેન્દ્ર (nucleus) હોય છે. ન્યુક્લીયસમાં ન્યૂરોન (neuron) અને પ્રોટોન(proton) હોય છે જેને સંયુક્તરૂપમાં ન્યુક્લીઓન (neucleon) કહે છે. એ તો વિદિત છે કે ઈલેક્ટ્રોન એ ઋણ વિદ્યુતભાર ધરાવતા કણ છે (ભાર = -૧) અને ન્યૂટ્રોન કોઈ ભાર ધરાવતા નથી, એટલે કે તે વિદ્યુતીય રીતે તટસ્થ છે. હાઇડ્રોજન, સૌથી સરળ પરમાણુસંરચના ધરાવતું રાસાયણિક તત્ત્વ છે. હાઇડ્રોજનમાં એક ઇલેક્ટ્રોન અને એક પ્રોટીન હોય છે. જો કે હાઇડ્રોજનના સમસ્થાનિકો (isotopes)માં એક કે બે ન્યૂરોન હોઈ શકે, જેનાથી તેના રાસાયણિક ગુણધમોંમાં કોઈ ફેરફાર થતો નથી. રાસાયણિક સ્થિરતા માટે,
