________________
૭૮
જૈન ધર્મની વૈજ્ઞાનિક આધારશિલા
ગુણસ્થાનકો બાર અને તેર એ તીર્થકર | સયોગ કેવળી અવસ્થા છે. ચૌદમું ગુણસ્થાનક એ મોક્ષ પહેલાની થોડી ક્ષણોની સ્થિતિ છે. આ અવસ્થાઓ વ્યક્તિના ચારિત્રની સંક્ષિપ્ત રૂપરેખાને લગભગ મળતી આવે છે. ગુણસ્થાનક ૧ એ અણઘડ વ્યક્તિત્વ સાથે જોડી શકાય. ગુણસ્થાનક ૨ એ ઉચ્ચ સ્થિતિમાંથી અણઘડ વ્યક્તિત્વ તરફ પ્રત્યાવર્તન (પાછું જવું) છે; ગુણસ્થાનક ૩ એ ગુંચવણભર્યું અસ્પષ્ટ વ્યક્તિત્વ છે. ગુણસ્થાનકો ૪, ૫, ૬ ને અનુક્રમે વિશ્વસનીય, સંસ્કારી અને નૈતિક વ્યક્તિત્વો સાથે સાંકળી શકાય. ગુણસ્થાનક ૭ માં અત્યંત જાગ્રતિ સાથેનું આધ્યાત્મિક વ્યક્તિત્વ હોય. તેની ઉપરનાં ગુણસ્થાનકો અતીન્દ્રિય વ્યક્તિત્વોનાં વિવિધ સ્તરો દર્શાવે છે. ૭.૬ કક્ષા (level) અને સંક્રમણોનું રેખિક નિરૂપણ
આ વિચારોને માત્રાત્મક રીતે રજૂ કરવાથી તે ઉપયોગી બનશે. પ્રકરણ પમાં આપણે ચાર કષાયોનું, પ્રત્યેકની કક્ષા ૦, ૧, ૨, ૩, ૪ સહિતનું નિરૂપણ કર્યું હતું તે યાદ કરો. હવે એ પ્રશ્ન એ ઊભો થાય છે કે કર્મબંધના અન્ય કારકોની કક્ષા કેવી રીતે નિયત કરી શકાય? પ્રકરણ ૬માં આપણે જોયું કે મિથ્યાદર્શન દ્વારા થયેલી હિંસા ૩ જૈન સાર્વત્રિક ચક્ર (Jain Universal Cycle) ટકે છે જ્યારે ચારમાંથી કોઈ પણ કષાય માટે એ ર જૈન સાર્વત્રિક ચક્ર હોય છે. આમ, આપણે લાક્ષણિક મિથ્યાદર્શનને 0 થી ૭ નો માપક્રમ આપીએ. આ મુદ્દાને આગળ વધારીને આપણે અસંયમને મહત્તમ અંક ૪, પ્રમાદને ૪, નો-કષાયને ૪ અને યોગને ૧ અંક આપીએ. આમ, ગુણસ્થાનક ૧ માં કુલ કાર્મિક ઘનત્વ ૩૬ એકમ થાય. આ રીતે દરેક ગુણસ્થાનક માટે કાર્મિક ઘનત્વ નક્કી કરી શકાય. એ વિગતો અન્ય કેટલીક નોંધો સહિત સારણી ૭.૪ માં દર્શાવી છે. અલબત્ત, આ અંક અને માપક્રમ (scale) કોઈ નિયમને અનુસરતા નથી, યાદચ્છિક (arbitrary) છે, તેનો ઉપયોગ માત્ર ક્રમિક પ્રગતિની સ્પષ્ટ સમજ આપવા માટે જ છે.
ચિત્ર ૭.૩ સારણી ૭.૪ નું સૂક્ષ્મતર માપક્રમ પર કરેલું રૈખિક નિરૂપણ છે. તેમાં x-અક્ષ પર કર્મબંધના કારકો છે અને 9-અક્ષ પર આધ્યાત્મિક શુદ્ધીકરણનાં સ્તર છે.
