________________
જૈન ધર્મની વૈજ્ઞાનિક આધારશિલા
પાંચમું ગુણસ્થાનક સામાન્ય માણસના જીવનની રીત જેવું છે, જ્યારે છઠ્ઠું ગુણસ્થાનક સાધુના પથ સમાન છે. છઠ્ઠા ગુણસ્થાનકમાં, એટલે કે પૂર્ણ સંયમની અવસ્થામાં પૂર્ણ શિસ્ત અને ઉચ્ચતર તપસ્યા સંપન્ન થાય છે. આ વિવિધ અવસ્થાઓ કેવી રીતે પ્રાપ્ત થાય તેનું નિરૂપણ પ્રકરણ ૮ માં છે.
૭૬
સાતમા ગુણસ્થાનકે પ્રમાદ (carelessness) શૂન્ય થઈ જાય છે, મતલબ કે ક્રોધ પણ શૂન્ય થઈ જાય છે. આથી જ આ ગુણસ્થાનકને અપ્રમત્તવિરત કહે છે. આમ છતાં ચારેય કષાયોના થોડા અવશેષો હજુ ટકી રહ્યા હોય છે. ગુણસ્થાનકો આઠ, નવ અને દસમાં વ્યક્તિ ધ્યાન (meditation) દ્વારા માન, માયા અને લોભની કક્ષા ઘટાડીને શૂન્ય કરવા પ્રયત્ન કરે છે. ધ્યાન વડે સફળતાનાં ગુણસ્થાનકો આઠ, નવ અને દસ અનુક્રમે આ પ્રમાણે છે : અપૂર્વકરણ (૮), અનિવૃત્તિકરણ (૯) અને સૂક્ષ્મ સંપરાય (૧૦). સારણી ૭.૨ આ ગુણસ્થાનકોની વિગતો ટૂંકમાં દર્શાવે છે.
સારણી ૭.૨ : પાંચમાથી અગિયારમા ગુણસ્થાનકો અને તેમને અનુરૂપ અવસ્થાઓ
નામ
દેશવિરત
પ્રમત્તવિરત
અપ્રમત્તવિરત
અપૂર્વકરણ
અનિવૃત્તિકરણ
સૂક્ષ્મ સંપરાય
ઉપશાંત મોહ
અવસ્થા
સાચો જૈન શ્રાવક
સાધુ; સંત
આધ્યાત્મિક ગુરુ
આધ્યાત્મિક ઉપાધ્યાય
આધ્યાત્મિક ઉપાધ્યાય
૧૦
આધ્યાત્મિક ઉપાધ્યાય
૧૧
કષાયરહિત અવસ્થા
આ અવસ્થાઓમાં, જો ચારેય કષાયો દૂર થવાને બદલે ઉપશાંત હોય તો વ્યક્તિ માત્ર અગિયારમા ગુણસ્થાનકે પહોંચી શકે, જ્યાંથી તેણે નીચે તરફ જવું જ પડે. અગિયારમા ગુણસ્થાનકને ઉપશાંત મોહ કહે છે.
ગુણસ્થાનક
૫
૬
૭
८
૯
