________________
૧૦૬
જૈન ધર્મની વૈજ્ઞાનિક આધારશિલા આ દૃષ્ટાંત જૈન સમગ્રતાના સિદ્ધાંત(અનેકાન્તવાદ)નું નિરૂપણ કરે છે આપણે હવે વાસ્તવિક દષ્ટાંત માટે લાગુ કરીએ. નીચેનાં પારિસ્થિતિક કથનો પર વિચાર કરો :
૧. પૃથ્વી ગોળ હોઈ શકે. ૨. પૃથ્વી ગોળ ન હોઈ શકે. ૩. પૃથ્વી ગોળ હોઈ શકે અથવા ન હોઈ શકે. ૪. પૃથ્વીનો આકાર અનિશ્ચિત હોઈ શકે. ૫. પૃથ્વી ગોળ હોઈ શકે અથવા અનિશ્ચિત આકારની હોઈ શકે. ૬. પૃથ્વી ગોળ ન હોઈ શકે અથવા અનિશ્ચિત આકારની હોઈ
શકે. ૭. પૃથ્વી ગોળ હોઈ શકે અથવા ન હોઈ શકે અથવા અનિશ્ચિત
આકારની હોઈ શકે. આપણને એવા તારણ પણ મળશે કે વૈશ્ચિક દૃષ્ટિકોણથી પૃથ્વી ગોળ છે, પરંતુ સ્થાનિક દૃષ્ટિકોણથી તે ગોળ નથી. આ જ પ્રકારનું તારણ મંગળ અને શુક્ર માટે મળી શકે. આથી બધા ગ્રહો માટે આ જ સાચું હોઈ શકે. | નવો ગ્રહ કે જેના આ જ ગુણધર્મો હોય તેને અનુમાનાત્મક તર્ક લગાવીને આપણે તારણ કાઢી શકીએ કે વૈશ્ચિક દૃષ્ટિકોણથી એ ગ્રહ ગોળ છે. પરંતુ સ્થાનિક દૃષ્ટિકોણથી હવે ગોળ નથી. આમ, આપણે સાપેક્ષ સમગ્રતાના સિદ્ધાંતે પહોંચીએ છીએ. સાપેક્ષ (પારિસ્થિતિક) કથન દરેક વસ્તુને લાગુ કરીએ ત્યારે તે, મણકા જેવા છે, જેને સમગ્રતાના સિદ્ધાંતના દોરાથી જોડી શકાય છે. ૯.૫ વિચારવિમર્શ
અહીં આપણે જૈન તર્કશાસ્ત્ર અને દર્શનના માત્ર અલ્પાંશનું નિરૂપણ કર્યું છે. અહીં એ ધ્યાનમાં રાખવું કે સમગ્રતાનું બહુવિધ) પાસું એ તંત્રનો મુખ્ય મુદ્દો છે અને તે સામાન્યતઃ સ્વરૂપમીમાંસા (ontology) ને લગતા પ્રશ્નોને લાગુ કરવામાં આવે છે. પ્રત્યેક દ્રવ્યનાં ત્રણ પાસાં હોય છે
