________________
જૈન ધર્મની વૈજ્ઞાનિક આધારશિલા
૧. હાસ્ય, ૨. રતિ, ૩. અરતિ, ૪. જુગુપ્સા (ધૃણા), ૫. ભય, ૬. દુ:ખ, ૭. સ્ત્રીવેદ, ૮. પુરુષવેદ અને ૯. નપુંસકવેદ, અહીં ચિંતા ‘ભય’માં સમાવિષ્ટ છે, પરંતુ તે પોતાના પ્રત્યેની હિંસાના ભાગ તરીકે વિશેષ છે. આ વિષયનું વિવેચન હવે પછીના પ્રકરણમાં કરવામાં આવશે.
૫૮
૧.
૨.
—
નોંધ પી.એસ.જૈની, પૃ. ૧૧૨. ‘‘આ અશુદ્ધિને કારણે ‘વિકૃત’ થયેલા વીર્યની ગુણવત્તા સ્પંદનો(યોગ) ઉત્પન્ન કરે છે, જેનાથી વિવિધ પ્રકારના ભૌતિક કર્મોનો આસ્રવ થાય છે. અહીં સ્પંદનોનો સંદર્ભ હકીકતમાં વ્યક્તિની ભાવાત્મક ક્રિયાઓ દર્શાવે છે. આવી પ્રવૃત્તિઓ મન, વચન કે કાયાથી અભિવ્યક્ત થઈ શકે.”
******)
કાર્મિક ઘટકોમાં વિવિધ કાર્મણોની સંખ્યા X1 x. થી દર્શાવાય x ના ક્ષયના સમયગાળા (t', t) (t '', tુ) છે. આમ કાર્મિક ઘટક a માટે ક્ષયની પ્રક્રિયા t‚) સમયે શરૂ થાય છે અને તે t,” સુધી ટકે છે, વગેરે. ક્રૂ, f. એ દરેક ઘટકના ક્ષયના પ્રભાવને અનુરૂપ માત્રા છે. અહીં એ સમજાય છે કે પ્રત્યેક ઘટક a, b h માં ક્ષયની પ્રક્રિયા એકધારી, એકસરખી સ્થિર રહે છે, પરંતુ ઘટકોની વચ્ચે તે બદલાઈ શકે છે. પી.એસ.જૈની, પૃ.૧૧૩. ‘‘કર્મોના ચોક્કસ પ્રદેશો જે કોઈ એક ક્રિયા પછી આત્માને પૂરેપૂરો આવરી લે છે તે ક્રિયા કરતી વેળાના ભાવની માત્રા પર આધાર રાખે છે. વધુમાં ક્રિયાનો પ્રકાર અવિભાજિત કાર્મિક પ્રકૃતિ નક્કી કરે છે. – આપેલા કર્મની સ્થિતિ અને અનુભવ આત્માને કેટલો સમય વળગેલો હશે અને છેવટે કઈ ક્ષણિક અસર નીપજાવશે એ બધું કષાયની કક્ષા અને મૂળ ક્રિયાના વર્ણથી નિયત થાય છે. એક વાર કર્મ તેના ફળ આપે પછી તેની ‘પાકું ફળ જેમ વૃક્ષ પરથી ખરી પડે તેમ' આત્મા પરથી નિર્જરા થાય છે, તે અવિભાજિત સ્થિતિમાં પરત જાય છે એટલે કે મુક્ત કાર્મિક દ્રવ્યના અનંત કુંડમાં જાય છે.’’
―
છે.
...........
.....
.....
*****..
