________________
કાર્યણોનું અંતિમ શોષણ
૬૧
અનુમોદના વગેરે દર્શાવી શકે. આ વિચારને મહત્ત્વ આપતું અવતરણ છે ‘તમે તમારા ઉત્તમ મિત્ર છો.'' (પરિશિષ્ટ ૩ બ, અવતરણ ૬.
૬.૨).
-
૬.૨ તાત્પર્ય
આ વિધાનનો ખ્યાલ એ માન્યતામાં સમાયેલો છે કે બધા જ જીવો દુ:ખ, પીડા પ્રત્યે સંવેદનશીલ હોય છે અને કોઈ મૃત્યુ ઇચ્છતું નથી (પરિશિષ્ટ ૩ બ, અવતરણ ૬.૩). આ કથનો નિગોદને પણ લાગુ પડે છે. જો કે જીવન-ધરી પર દર્શાવેલા કોઈ પણ જીવનો ઉપભોગ કરવા કે ખપાવવા માટે તેને ખતમ કરવું જરૂરી છે, એટલે સૈદ્ધાંતિક રીતે તેનાથી દૂર રહેવું જોઈએ, બચતા રહેવું જોઈએ.
જીવન ટકાવી રાખવા દરેકે ખોરાક લેવો પડે છે અને તે રીતે આપણે જીવન-એકમોનું શોષણ કરીએ છીએ, પણ હેતુ તો શક્ય તેટલા લઘુતમ જીવન-એકમો વાપરવાનો છે. આધ્યાત્મિક વિકાસ જેટલો વધુ તેટલા જીવન-એકમો ઓછા હોય છે. સામાન્યતઃ વનસ્પતિનો બનેલો ૧૦ જીવન-એકમોનો વપરાશ નભાવી લેવા જોગ માનવામાં આવે છે. અલબત્ત એ ધ્યાનમાં રાખવું કે અત્યંત ગીચોગીચ હોય તેવા સૂક્ષ્મ જીવોનો વપરાશ ન કરવો જોઈએ કારણ કે તેનાથી જીવન-એકમો ૧૦ થી વધી જાય છે. આથી મધ અને શરાબ ઉપરાંત મૃત પ્રાણીના માંસ(flesh)નો વપરાશ ન કરવો, કારણ કે તેમાં અગણિત સૂક્ષ્મ જીવો પેદા થતા હોય છે.૧ આમાં કેટલાક છોડવાઓની પેશીઓનો પણ સમાવિષ્ટ છે કારણ કે તેમાં સૂક્ષ્મ જીવોના વસવાટ હોય છે. અંજીર અને ટામેટાને પ્રતીકરૂપે દર્શાવાય છે. અલબત્ત, કાંદા (ડુંગળી) વગેરે ટાળવા જોઈએ, કારણ કે તેના જીવન-એકમો છે ૧૦૨. આ માત્ર ‘કાય'થી હિંસા ઘટાડવાનું દર્શાવે છે.
ભાવાત્મક ક્રિયાને કારણે ઉદ્ભવેલું કાર્મિક દ્રવ્ય એક ચોક્કસ સમયગાળા માટે જ વ્યક્તિને અસર કરે છે. એ સમયગાળાની લંબાઈ કર્મના પ્રકાર, ભાવની તીવ્રતા, પ્રયોજન વગેરે પર આધાર રાખે છે. હકીકતમાં, વિકૃત દૃષ્ટિથી કરેલી જઘન્ય કક્ષાની હિંસાની અસર યુગો સુધી ચિરસ્થાયી રહે છે. પરંતુ જો તેના પર ચારમાંથી કોઈ એક ભાવનો પ્રભાવ
