________________
આત્મા અને કાર્મિક દ્રવ્યનો સિદ્ધાન્ત
૨.૪ મહત્ત્વની સમાનતાઓ (સાદશ્યતાઓ)
ઉપર આપણે વિવિધ પદોની વ્યાખ્યા માત્ર ભૌતિકશાસ્ત્રની સંકલ્પનાઓના આધારે આપી છે. પણ તેમાં કોઈ સમાનતા (સાદશ્યતા) નથી દર્શાવી. તેનાથી સાહિત્ય અસ્પષ્ટ રહે છે. જો કે કાર્મણો, આત્મા વગેરે તો તેમનાં લક્ષણોથી જ જાણી શકાય છે. તે બધા તેમની અસરો દ્વારા જ જણાતાં હોવાથી, તેમનાં વિવિધ લક્ષણોનો ખ્યાલ આવે એટલા પૂરતું જ આપણે કેટલીક સમાનતાઓ આપીશું. દા.ત. પ્રકાશ એ કણના અને તરંગના એમ બંને ગુણધર્મો દર્શાવે છે એનો આધાર આપણે તેને કઈ રીતે લઈએ છીએ તેના પર છે. પરંતુ, તેમ છતાં પણ પ્રકાશ તો પ્રકાશ જ રહે છે. માત્ર પદાર્થના ગુણધર્મોથી જ જે-તે પદાર્થ નક્કી ન થઈ શકે. આ જ વાત કર્મો અને આત્માને પણ લાગુ પડે છે.
ચુંબક = આત્મા
શુદ્ધ આત્મા
મુક્ત આત્મા
દૂષિત આત્મા
લોહકણો=કાર્મિક દ્રવ્ય
કાર્મિક દ્રવ્ય
૨૧
ચિત્ર ૨.૭ : આત્મા એક ચુંબક છે અને કર્મ-પુદ્ગલ લોહકણ છે.
