________________
૨
O
જૈન ધર્મની વૈજ્ઞાનિક આધારશિલા ૭. આત્મા (જીવ) ૮. ભારે કાર્મિક દ્રવ્ય (પાપ) ૯. હલકું કાર્મિક દ્રવ્ય (પુણ્ય)
જૈનવિજ્ઞાનના નવ મૂળભૂત, પાયાનાં તત્ત્વો ઉપર દર્શાવ્યા છે. આ તત્ત્વોનો માન્ય ક્રમ નીચે પ્રમાણે છે :
૧. જીવ ૨. કાર્મિક દ્રવ્ય ૩. આગ્નવ ૪. બંધ
૫. સંવર
નિર્જરા ૭. મોક્ષ ૮. પાપ ૯. પુણ્ય
આ તત્ત્વો અનાદિકાળથી અસ્તિત્વમાં છે અને તે કુદરતી નિયમોનો આવશ્યક ભાગ છે. તે બ્રહ્માંડની ઉત્ક્રાંતિ સમજાવે છે. મહાપુરાણમાં દર્શાવ્યું છે :
“જાણો કે વિશ્વની રચના નથી થઈ, સમયની જેમ જ; જેનો આરંભ અને અંત નથી,
આ સિદ્ધાંતો આધારે, જીવન અને બાકીનું.”
અહીં “સિદ્ધાંતોનો અર્થ છે નવ તત્ત્વો - “જીવન' એટલે આત્મા અને બાકીનું અન્ય આઠ તત્ત્વો માટે છે. એટલે કે બ્રહ્માંડનો કોઈ કર્તા નથી. જૈનવિજ્ઞાનને તત્ત્વોમાં વિશ્વાસ છે. પરિણામે કેટલીક વાર તેને પાર-નાસ્તિક (trans-atheistic) ધર્મ કહે છે, ઇશ્વરવાદી ધર્મ નહિ. વ્યક્તિગત ઈશ્વરની વિરુદ્ધમાં અપાતાં કારણોમાંનું એક છે – જો સૃષ્ટિના સર્જક હોય તો એનો અર્થ એ થાય કે સ્ત્રષ્ટાને એક ઇચ્છા હતી કે નીચલી કક્ષાના જીવોનું તેમની આધ્યાત્મિક ઉત્કાંતિ માટે સર્જન કરવું, વધુમાં, ઉચ્ચતમ જીવ માત્ર પૂર્ણ વિશ્વ રચે, અસમાન/અસંતુલિત નહિ, આમ ઉચ્ચતર જીવ એ સર્જનહાર ન હોય.
