________________
કથાપ્રવેશ
છે. એ મંદિરની ધજા જ્યાં સુધી દરિયા ઉપર દેખાય ત્યાં સુધી કઈ સંઘાર અંદર અંદર કે બહારના વહાણને લૂટે નહિ ? એ એક અનાદિ પરંપરાની આમન્યા હતી, ને એટલી જ આમન્યા હતી.
સંઘારે પથરાયેલા તે હતા આખાયે ગાધવીના કાંઠાથી તે છેક પિશિત્રા સુધી, પરંતુ એમનાં મુખ્ય થાણાં ત્રણઃ ગાધવી, દ્વારકા અને પિશિત્રા. પિશિત્રામાં ચાવડાઓ સાથે હેરેલ અને કાળાઓનું જેમનામાં લેહી ભળ્યું હતું એવા સંઘાર વસતા હતા. એને મુખીને ચાવડા સંધાર તરીકે ઓળખાવવામાં આવતો. એટલે એમનામાં ક્યારેક કઈક કાળે ચાવડાની પરંપરા હશે ખરી. કચ્છના દરિયાકાંઠાના દરિયાસારંગ જૈને ઉપર આ ચાવડે સંઘાર જળો જેવો બેઠે હતે.
માનવીના પુરુષાર્થમાં જ્યારે કળા પેસે છે, ત્યારે કુદરત પણ એના ઉપરથી પિતાની માયાને પ્રસાદ જાણે સંકેલી લે છે. કચ્છમાં એક વિચિત્ર પ્રકારનો દુકાળ વિક્રમની તેરમી સદીના મધ્યભાગમાં પડ્યો હતો. અને આવો જ દુકાળ સૌરાષ્ટ્રમાં વિક્રમની સત્તરમી સદીમાં પડ્યો હતો. આને ઉંદરિયે દુકાળ કહે છે. લાખિયાર ભડ કે લાખિયાર ધુરારાના શાસનકાળમાં કચ્છમાં આ દુકાળ પડ્યો હતો. કાઈ એ એવો ભયંકર આસમાની પ્રકોપ જોયે નહોતે ને કેઈને એને સામનો કેમ કરવો એ પણ સમજાતું ન હતું. આભમાંથી ઊતરતાં તીડનાં ટોળાંની જેમ ધરતીના પેટાળમાંથી ઉંદરનાં ટોળેટોળાં ઊભરાઈ નીકળ્યાં હતાં. દરિયાનાં મોજાં જાણે ધરતી ઉપર રેલાતાં હોય, એમ એ નીકળતાં ત્યારે રસ્તામાં એકએક બેબે જેજનના વિસ્તારમાં જે કાંઈ મળે–ઝાડ, પાન, ઢોર-ઢાંખર, જીવતાં માણસે–એને એ ખાઈ જતાં હતાં, એ ગામે ઉપર હલ્લે કરતાં હતાં !
એમનાથી બચવા માટે મોટી મોટી ખાઈએ છેદીને એમાં આગ સળગાવવામાં આવતી; પણ એ પણ એમના હુમલાને વારી શકતી નહોતી. એમને હલે થતા ત્યારે ગામલોક ઘરબાર ઉઘાડાં
