________________
સંઘારને કેદી
૧૪૩
જમાત તો એટલી આગળ પડતી કે સંઘાર નાયક–પછી એ કાળો . હેય, કાબે હય, મોટો હાથ, ખારવો હોય તેય સંઘાર નાયક–ચાવડા સંઘારના નામથી જ ઓળખાય.
આવા સંઘારને કાંઈ દરિયા ને પવનની દયા ઉપર નભવું ના પાલવે; એમને તો ઘા કરવા માટે ને ઘા કર્યા પછી ખસવા માટે પિતાના કબજામાં હોય એમ વહાણને વેગ જોઈએ. એટલે જગતભરના વહાણવટામાં હેરિયાં ચાલુ થયાં. કોઈક દેશમાં તે ભારે ભયંકર કેદીઓને સજા કરવા માટે પણ એને ઉપયોગ થતું. સરકારી આરમારામાં પણ એને ઉપયોગ થતો. પરંતુ હેરિયાંની રીત ચાલુ કરી સંઘારેએ.
હેરિયાં એટલે દરેક વહાણની બેય બાજુએ મેરાના સચ્છિાથી માંડીને વંઢારના સસ્થા સુધી વહાણની બાજુને અડીને, પણ આંતરીથી હાથ નીચાં લાંબાં પાટિયાં જડવામાં આવે. વહાણના રવિસરના છેડા વહાણની આંતરી ઉપર બહાર કાઢવામાં આવે. દરેક છેડા ઉપર સીંદરીના મોટા ગોળ ધડફ કરીને એમાંથી એક લાંબું હલેસું બહાર દરિયામાં નાંખવામાં આવે. આ પાટિયાં ઉપર, વહાણના રવિસરમાં જડને લેઢાની ધીંગી સાંકળે બાંધવામાં આવે. ને આ સાંકળે એક એક ગોલ બાંધવામાં આવે. બંધાયે એ બંધાયે; પછી મરે ત્યારે જ એને દરિયામાં ફેંકી દે ને ત્યારે જ એને છૂટકે ! એનું ખાવાનું, પીવાનું, સુવાનું તમામ આ બેસણું ઉપર જ.
સંધારોનાં વહાણે ઉપર આવા ગોલાઓ રહેતા. એની દેખભાળ કરવાને ખાસ સારંગ રહેતા. મીઠાનું એક પીપ ભર્યું હોય એમાં સાટકા બાળ જાય ને ગોલાઓને સાટકા મારતો જાય. સાટકાના મારથી ને મારા ઉપર આવતી ખારી ભિનાશથી અંગમાં ઝનઝનાટી આવે એટલે એનાં આળસ, થાક, તમામ ઊડી જાય. જગને અને એના સાથીઓને બીજા ગોલાઓ સાથે તે નહિ–આ સફરમાં ગોલાઓ હતા નહિ–પણ હેરિયા સાથે બાંધી દીધા. ને એમનું કામ વહાણ પવનમાં સઢથી ચાલે કે ના ચાલે, પણ હલેસાં માર્યા જ
