________________
જદાના ચાંદલા
૯૭
ન હોય, પણ પાણી માપવું હોય તે આપો મારા હાથમાં એક તલવાર અને પછી આપણે માપીએ કે જેનું પાણી જોરાવર છે ? આટલી તમારી વસ્તી, આટલા તમારા ભૂમિયા, આટલા તમારા પસાયતા, એ બધું છતાં જે હું ગઢ સસરો બહાર નીકળી જાઉં તે તમે હાર્યા, ને ન નીકળું તે હું હાર્યો!” સંધારે જાણે પડકાર ફેંક્યો.
થોડીવાર તે રાયલ જામ વિચારમાં પડ્યો; એને આ પડકાર સાલી રહ્યો. પણ કામદાર હીરા શેઠે કાનમાં કહ્યું : “બાવા ! નાગ સાણસામાં પકડાય છે, પછી ઝેરનાં પારખાં કરવાનું કાંઈ કારણ? કાંઈ કારણ વગર, કાંઈ લાભ વગર, આપણું બે-પાંચ ભૂમિયા મરાવવા? એ તે આમેય મૂઓ છે ને આમેય મરવાને છે. એને હવે વધારે નહાવાનું ને નિવવાનું શું છે ?”
રજપૂતરાજને એના સ્વભાવ મુજબ વાણિયાની સલાહ પ્યારી ના લાગી. ચાવડો પકડા પકડાય તેય એને માથે એક કહેણ મૂકી જતો હતો, એનું એને લાગી આવતું હતું !
કામદાર જામ રાયલની વિમાસણ સમજી ગયો. એણે ઉમેર્યું: બાવા ! સંધાર એકલે છે એમ આપ માને છે ? લખપતવાળા ને સાંધણવાળાની એને દૂફ ન હોય તે દરિયો મૂકીને એ આટલે આઘે દોડ્યો આવે ખરે ? સાત શેરડેથી આવ્યો હોય તોય રાપર ને લાખિયારને એને વસીલ હોય. સંઘાર દરિયે મૂકીને રણમાં આવ્યો છે ને વહાણ મૂકીને ઘોડે ચડ્યો છે, એ કાંઈ પિતાને ભરશે નહિ.”
હઠ પીસીને જામ રાયલે માથું ધુણાવ્યું. આ વાત એ પોતે પણ વિમાસતા હતા. સંધાર વહાણા મુકીને ઘોડે ચડીને રણમાં આવ્યો કયાંથી ? કાં તે બારાડીમાંથી સાત શેરડાના મારગે આવ્યું હોય, ને કાં તે મહોઈ આગળ ઊતરીને કંઠીમાંથી આવ્યો હોય. બેય ઠેકાણે પિતાની સાથે દુશ્મનાવટ રાખતા એવા ભાઈઓની જાગીરો હતી,
