________________
૧૩૬
[ શ્રી વિજયપારિકતપૂર્વે પ્રતિષ્ઠાન નગરમાં કેઈક ધનવાન શ્રેષ્ઠી રહેતું હતું. તે મુહુર્ત ઘડી, પહેર, દિવસ વગેરે સર્વ કાલ ધર્મક્રિયા દાન વિગેરે ધર્મકાર્ય કર્યા વિના જ વૃથા નિગમન કરતા હતા. અનુકમે તે આર્તધ્યાનથી મૃત્યુ પામીને તેજ પુરની સમીપે એક સરોવરમાં માછલે થ.
તેજ નગરમાં શાલિવાહન રાજાને પૂર્વ ભવને જીવ એક શ્રેણી હતો. તે શ્રેષ્ઠી તેજ સરોવરને કાંઠે બેસીને સુપાત્ર દાન આપતા હતા. કહ્યું છે કે–
ધર્મકીર્તિવિહીનસ્ય, જીવિતન નરમ્ય કિમી
યે ધર્મ કીર્તિવાન દાની, તસ્ય જીવિતમુચ્યતે છે ૧.
સ્પષ્ટાર્થ_“ધર્મ અને કીતિથી રહિત મનુષ્યના જીવિતથી શું? પણ જે ધર્મ અને કીતિવાળે હેવા સાથે દાતાર છે તેનું જ જીવિત સફળ છે.”
અન્યદા સરોવરની પાળ ઉપર મુનિને દાન આપતાં શ્રેષ્ઠીને પિલા માછલાએ જોયે; એટલે (પૂર્વ ભવની બીનાને જણાવનારૂ) જાતિસ્મરણજ્ઞાન થયું. અનુક્રમે શ્રેષ્ઠીને જીવ મરીને પ્રતિષ્ઠાનનગરમાં શાલિવાહન નામે રાજા થયે.
એકદા શાલિવાહન રાજા ઉદ્યાનમાં ફરતે ફરતે તેજ સરોવરને કાંઠે વૃક્ષની છાયામાં આવીને બેઠે. તેને મેટે સમુદ્ધિવાન જોઈને પૂર્વ ભવના દાનનું આ ફલ છે.” એમ પેલા માછલાએ જાણ્યું. પછી લોકને બંધ કરવા માટે માછલું મનુષ્યભાષાથી બોલ્યું કે
કો જીવતિ, કો જીવતિ, કો જીવતિ વદતિ વારિમધ્યસ્થ મસ્ય પ્રબંધવિધયે, લેકાનાં લલિતવચનતતિમા ૧ છે
સ્પદાર્થ –કણ જીવે છે? કોણ જીવે છે? કોણ જીવે છે? એ પ્રમાણે ત્રણ વખત જલમાં રહેલે મત્સ્ય લોકોને બંધ કરવા માટે સુંદર વચને બેલે છે. ”
આ પ્રમાણે મત્સ્યનું વાક્ય સાંભળીને રાજા વિગેરે સર્વ લોકેને મેટું આશ્ચર્ય થયું. પછી રાજાએ સભામાં આવી પોતાના પંડિતોને તે મત્સ્યના વચનનું સ્વરૂપ પૂછ્યું, પરંતુ ચિત્તને ચમત્કાર કરનારાં તેનાં વચનનું તાત્પર્ય કેઈ કહી શક્યું નહી. પછી શ્રીકાલિકાચાર્યો તે મત્સ્યને મનને ભાવ જાણીને તેની સમક્ષ રાજાને કહ્યું કે–
ક જીવતિ ગણા યસ્ય, યસ્ય ધર્મસ જીવતિ
ગુણધર્મવિહીનસ્ય, નિષ્કલં તસ્ય જીવિતમ્ ૧ છે
સ્પષ્ટાથ–“કેણ જીવે છે? જેનામાં ગુણો અને ધર્મ રહેલા છે તેજ જીવે છે. ગુણ અને ધર્મથી જે રહિત હોય તેનું જીવિત નિષ્ફલ છે.” વળી–
યમિજીવતિ જીવંતિ, સજ્જના મુનયસ્તથા સદા પરોપકારી ચ, સ જાત સ ચ જીવતિ ૨
Jain Education Intemational
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
