________________
( શ્રી વિજ્યપારિતસ્પwાર્થવળી હે જીવ! તું આ બાબતને પણ નિરંતર જરૂર વિચાર કરજે કે પ્રબળ પુણ્યના ઉદયથી ધર્મને સાધવાનાં સાધને મળ્યા છતાં તે તે ધર્મની કેટલી સાધના કરી છે અને દાન, શીલ, તપ અને ભાવના એ ચાર પ્રકારના ધર્મમાંથી તે કયા ધર્મની કેટલી આરાધના કરી છે? વળી તે તારામાં રહેલા અનેક દેને દૂર કરીને આત્માના જ્ઞાનાદિ ગુણેના સમૂહને કેટલે સંચય (એકઠું કરવું) કર્યો છે? એટલે તે તારા આત્માના જ્ઞાનાદિ ગુણેને વધાર્યો છે કે નહિ? આ રીતે તે દરેક દિવસે દરેક માસે અને દરેક વસે ધમરાધનરૂપ આવકમાં કેટલો વધારો કે તેટો થયો છે? તું આ બધી બાબતેને વિચાર કરીને આત્મહિતની દષ્ટિએ લાભ તેટાનો નિર્ણય કરજે, ને આત્મ લાભના માર્ગે પ્રવૃત્તિ કરજે, ને તેટા (નુકશાન)ના રસ્તે નજર પણ કરીશ નહીં. ૧૬૪
આત્મતત્ત્વ પ્રબોધિની પ્રશ્નાવલીના ઉત્તરે,
વૈરાગ્યપષક શ્રેષશોષક આત્માને શુભ આશરે; ભય હેતુ ગુણ સંહાર કારણ છેષ ધર્મારાધને,
વિM રૂપ અશાંતિદાયક જાણ તું એ ટ્રેષને. ૧૬૫ સ્પષ્ટાર્થ –આત્મતત્ત્વ પ્રબોધિની એટલે આત્માના જ્ઞાનાદિ ગુણરૂપ તત્ત્વને બોધ કરાવનારી પ્રશ્નાવલી એટલે પૂર્વે કહેલા પ્રશ્નોના સમૂહના ઉત્તરે વૈરાગ્યને પોષણ કરનારા છે. અને દ્વેષ રૂપી કાદવને સુકવી નાખનાર એટલે શ્રેષનો નાશ કરનાર હોવાથી આત્માને સારા આશરા રૂપ છે. આ રીતે રાગનું વર્ણન પૂરું કરીને શ્રેષનું સ્વરૂપ જણાવે છે—હે. જીવ! તું રાગને આત્માના જ્ઞાન દર્શનાદિ ગુણોને સંહાર કરનાર છે, એમ જરૂર સમજજે. વળી તું ધર્મનું આરાધન કરવામાં આ છેષ વિદ્ધ એટલે અડચણ કરનાર છે. તથા અશાંતિદાયક એટલે આત્માને અશાંતિ ઉપજાવનાર છેષ છે એમ જાણજે. આવા સ્વરૂપવાળો દ્વેષ છે તેથી હે જીવ! તું કેઈની પણ ઉપર લગાર પણ છેષ કરીશ જ નહીં. ૧૬૫ રાગ દ્વેષથી આકરાં દુખે આ છે ભગવ્યાં છે તે જણાવે છે – દુખ અગણિત ભેગવ્યાં સંસારિ જીવે બેઉથી,
સત્ય સ્થિર સુખ શાંતિ જીવન રાગ દ્વેષ ભાવથી; ક્ષણિક રમણું દેહ ધનના રાગથી દુખ આકરા,
વૈરાગ્યથી નિર્દોષ સુખ તિમ શાંતિ પામે મુનિવર. ૧૬૬ સ્પષ્ટાર્થ – આ રાગ અને દ્વેષને લીધે સંસારમાં આ સંસારી જીવેએ અગણિત એટલે જેની ગણતરી થઈ શકે તેમ નથી તેવા અથવા અનંતા દુખ ભોગવ્યાં છે. પરંતુ જ્યારે જીવને રાગ તથા ઠેષ એ બંનેને અભાવ થાય છે એટલે જ્યારે જીવ રાગ
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
