________________
શિનાચિતામણિ ] પાસેથી માગેલા અલંકાર જેવી છે, અને જે સ્વાભાવિક પૂર્ણતા છે તે જાતિવંત રત્નની પ્રભા જેવી છે.”
આ શ્લોકનું તાત્પર્ય એ છે કે ઇંદ્રો અને ચક્રવર્તી વગેરે—“પરઉપાધિ એટલે પુદગલના સંબંધથી ઉત્પન્ન થયેલ શરીર, ધન, સ્ત્રી, કીર્તિ વિગેરે ઉપાધિથી જે પૂર્ણતા માને છે તે માગીને પહેરેલા અંલકારાદિક જેમ થોડો વખત શોભા આપે છે તેમ થોડા વખતની શેભા છે, અનંતકાળ પર્યત તે શોભા રહેતી નથી; કેમકે તેવા અલંકારાદિકથી જે ઐશ્વર્ય પ્રાપ્ત થાય છે તે ઐશ્વર્ય તે આ વિધવાસી ઘણુ એ અનન્તવાર ભેગવીને એઠું કરેલું છે, તેથી તે સંસારી અને અશુદ્ધતાના કારણભૂત છે. આવી રીતે સમજીને જે આત્મસ્વરુપના અનુભવની શોભા ધારણ કરે તે શોભા જ નિર્મલ રત્નની કાન્તિ જેવી શુદ્ધ છે એમ જાણુવું.” આ પૂર્ણતા જેને સમ્યકત્વાદિ પ્રાપ્ત થયું હોય તેને જ હોય છે. તે વિષે કહ્યું છે કેકૃષ્ણપક્ષે પરિક્ષીણે, શુકલે ચ સમુદતિ
ઘોતતે સકલાધ્યક્ષા, પૂણુનન્દવિ કલા છે ૨ શબ્દાર્થ–“કૃષ્ણપક્ષ ક્ષીણ થાય અને શુકલ પક્ષને ઉદય થાય, ત્યારે જ પૂર્ણનન્દ રુપી ચન્દ્રની કળા સમગ્ર લેકની સમક્ષ પ્રકાશમાન થાય છે.”
સ્પષ્ટાર્થ –“કૃષ્ણપક્ષ ક્ષય પામે અને શુકલપક્ષ ઉદય પામે, ત્યારે સમસ્ત લોકને પ્રત્યક્ષ એવી ચન્દ્રની કળા પ્રકાશે છે એ લોકસિદ્ધ રીતિ છે, તેવી જ રીતે કૃષ્ણપક્ષ રૂપી અર્ધ પુદ્દગળ પરાવર્ત ઉપરાંત તમામ સંસાર ક્ષય પામે, અને શુકલપક્ષ રૂપી અર્ધ પુગળ પરાવર્તની અંદર રહેલે સંસાર પ્રવર્તમાન થાય ત્યારે પૂર્ણાનંદ (આત્મા) રૂપી ચંદ્રની સ્વરૂપાનુયાયી ચૈતન્ય પર્યાય પ્રગટ થવા રુપ કળા પ્રત્યક્ષ થાય છે (શોભે છે). કૃષ્ણપક્ષમાં તે અનાદિ પશમીભૂત ચેતના વિર્યાદિ પરિણામ મિથ્યાત્વ અવિરતિમય હોવાથી સંસારના હેતુભૂત હોય છે તેથી તે શુભતા નથી.
આ પૂર્ણતાને સ્વમતિ કલ્પનાથી અનેક પ્રકારે કહેલી છે, પરંતુ સ્યાદ્વાદ રીતે તે જે આત્મસ્વરૂપની સાધના કરવાની અવસ્થા તેજ પૂર્ણતા પ્રશસ્ત છે.
પૂર્ણતાના ચાર પ્રકાર છે–નામ પૂર્ણતા, સ્થાપના પૂર્ણતા, દ્રવ્ય પૂર્ણતા અને ભાવ પૂર્ણતા. તેમાં નામ પૂર્ણ એટલે કે પદાર્થનું નામ પૂર્ણ એવું પાડયું હોય તે, જેમકે પૂર્ણપિળી. કાષ્ટ અથવા પાષાણાદિકમાં જે પૂર્ણની આકૃતિ કરીએ તે સ્થાપના પૂર્ણ. દ્રવ્ય પૂણેના ઘણા અર્થો થાય છે, તેમાં દ્રવ્યમાં પૂર્ણધનાઢય માણસ; દ્રવ્ય કરીને પૂર્ણ–જળ વિગેરે, દ્રવ્ય કરીને પૂર્ણ ઘડો વિગેરે દ્રવ્યથી પૂર્ણ-પિતાના કાર્યથી પૂર્ણ થયેલે. અહીં
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
