________________
દેશાનચિંતામણિ ]
કારયામિ શિશુક્રીડાં, પંકનાશ કરેમિ ચા
મત્તોજનિ રજપર્વ, ક્ષેત્રે ક્ષિપ્ત ફલપ્રદમ્ ૧ છે ભાવાર્થ–“હું બાળકને કીડા કરાવું છું, પંકનો નાશ કરું છું, મારાથીજ હોળીનું પર્વ થયું છે, અને મને ખેતરમાં નાંખવાથી સારા પાક થાય છે.”
શાર્દૂલવિક્રીડિતવૃત્તમ છે ધલિમ્લપદાર્થસાર્થજનની ખંભાઘવર્ણભદા, લેખાશ્લેષકરી કરીશ્વરકરાસંગિન્યવશ્ય પ્રિયા ગંધં દૂરકરી શિશે સુખકરી કાલત્રયેડપિ સ્થિરા, તસ્માદ્ધલિસમ ન ચાસ્તિ કિમપિલેપ્યા મુખે પાપિનામ્ ૨ છે
સ્પષ્ટાર્થ_“ધૂળ સર્વ મૂળ પદાર્થોના સમૂહને ઉત્પન્ન કરનારી છે. થાંભલા વિગેરેને આધાર આપનારી છે, લખેલા લેખને સૂકવવા માટે તેનો આલેષ કરનાર છે, એટલે લેખની સાથે ચાટી જાય છે. હાથીની સુંઢને સંગ કરનારી હોવાથી તેને તે અતિ પ્રિય છે, દુર્ગધને દૂર કરનારી છે, બાળકને સુખ કરનારી છે. ત્રણે કાળને વિષે સ્થિર રહેનારી છે. માટે ધૂલિ સમાન કેઈ પણ નથી. તે પાપીઓના મુખપર નાંખવા યોગ્ય છે.”
સૂરિએ ફરીથી તેજ શ્લોકના ચેથા પાદમાં કહ્યું કે મનુષ્યરુપા ભષણસ્વરુપ “તેઓ મનુષ્ય રૂપે કરીને કૂતરા જેવા છે.” આ સાંભળીને કૂતરે બેલ્યો કે–
સ્વામિભક્ત સુચેતન્ય, સ્વલ્પનિદ્ર સદામી
અલ્પસંતોષવાનસ્મિ, તસ્માત્તતુલ્યતા કથન્ ! ૧ છે ભાવાર્થ બહુ સ્વામીની ભક્તિવાળે, સારી ચેતનાવાળો, (બહુજ સાવધાન રહેનારે) સ્વલ્પ નિદ્રાવાળે, નિરંતર ઉદ્યમી અને થોડાથી સંતોષી છું, તેથી તેવા નિર્ગુણ મનુષ્યના જેવો હું શી રીતે કહેવાઉં?” એની ઉપર એક દષ્ટાંત કહે છે કે--
અધ્યા નગરીમાં ગોવિંદચંદ્ર નામે રાજા હતું, તેને આનંદ નામને મંત્રી હતા, તે અતિ પાપીણ હતા. તે લોકોને ઘણી પીડા કરતા હતા, તેથી રાજાએ તેને મારીને ઉકરડામાં દટાવ્યો. તેને ખાવા માટે બે કુતરાએ આવી ખોદીને કાઢો. પછી તેમાંથી મોટા કુતરાએ નાનાને કહ્યું કે “હે ભાઈ! તું એને ખાઈશ નહીં ” કેમકે –
હસ્ત દાનવિવજિત શ્રુતિપુટ સારશ્રુતેદ્રોહિણી, ચક્ષુ સાધુવિલેકમેન રહિત પાદૌ ન તીથવગી સંચાલુચિતવિત્તપૂર્ણમુદ ગણ તુંગ શિરે, ભ્રાતઃકુર મુંચ મુંચ સહસા નિંઘ વપુ સર્વદા . ૧
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
