Book Title: Swadhyay 2001 Vol 38 Ank 01 02
Author(s): Mukundlal Vadekar
Publisher: Prachyavidya Mandir Maharaja Sayajirao Vishvavidyalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/536149/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra svAdhyAya svAdhyAya ane saMzodhananuM traimAsika pustaka 38 : aMka 1 - 2 vasaMtapaMcamI ane akSayatRtIyA aMka, vi. saM. 2057 ORIENTAL INSTITUTE Jarilgan Tum ----- TDA-200000 90 cccce www.kobatirth.org 33. saMpAdaka mukuMda lAlajI vADekara AJA SAYAJIRAO prAkRta/gujarAtI (jaina) kalpasUtra [prAcyavidyAmaMdiranI hastaprata, kramAMka 15062nA mukhapRSTha uparanuM nakazIdAra citra] For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir UNIVERSITY OF satyaM zivaM sundaram prAcyavidyAmaMdira, mahArAjA sayAjIrAva vizvavidyAlaya, vaDodarA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra (vasaMtapaMcamI - akSayatRtIyA aMka) vi. saM. 2057 1. ra. 7. 4. 5. -punarmUlyAMkana - kAlindI parIkha - nyAyabhUSaNamAM citrarUpanirUpaNa - niraMjana pI. paTela dadhipuranagara(dAhoda)nI salekha niSidhikA ravi hajaranIsa, munIndra jozI Adhunika saMskRta sAhityamAM aMgrejaprazasti - kAntilAla rA. dave 6. hoLIno halavo, roLA ane hoLImAtA paradezI - zaMkarabhAI so. taDavI 9. 8. 10. 11. - anukrama zrIkRSNanI aitihAsikatAnA saMdarbhamAM syamantakopAkhyAnanI samIkSA manasukha ke. moliyA bhAso hAsa - 13. nagara-sthaLanAmonI bhItaramAM - dharmendra ma. mAstara saMskRta nATakomAM vAstuzAstra - praphulla ema. purohita - 9. jagannAthakavikRta DAkurezastotra - eka aprakAzita stotra - milinda esa. joSI 'jIvadayAno chaMda' eka anokhI jaina kRti - uSA brahmacArI porabaMdara - narottama palANa - www.kobatirth.org 12. nivApAMjali svAdhyAya graMthAvalokana ane sAbhAra svIkAra pustaka 38 : aMka 1 - 2 jAnyuArI - eprila 2001 For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1-11 13-14 17-25 27-28 29-35 37-69 71-75 7-82 83-87 89-93 95-99 101-102 103-111 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra svAdhyAya vasaMtapaMcamI ane akSayatRtIyA aMka, vi. saM. 2057 jAnyuArI-eprila 2001 www.kobatirth.org zrIkRSNanI aitihAsikatAnA saMdarbhamAM syamantakopAkhyAnanI samIkSA manasukha ke. moliyA * temAM paNa purANanA vividha vaNyaviSayo zrImadbhAgavatapurANa bhaktirasano mahArNava che. anya purANonI mAphka prApta thAya che, chatAM teno mukhya pratipAdya viSaya to bhagavadbhaktinuM pratiSThApana ja che. bhagavAna zrIkRSNanAM guNakIrtana dvArA temanAM divya karmonuM nirUpaNa karavAno bhAgavatakArano uddeza AdithI anta sudhI jovA maLe che. anya purANo zrIkRSNane viSNunA daza avatAromAM sthAna Ape che, jyAre bhAgavatapurANa anusAra zrIkRSNa viSNunA avatAra nahi, paraMtu sAkSAt nArAyaNa ja che. 'kRSNastu maLavAnslayam' e bhAgavatapurANano pratighoSa che. tenA dazamA skandhamAM nevuM adhyAyomAM zrIkRSNacaritra varNavAyuM che. paravartI saMskRta sAhitya ane anya bhAratIya bhASAo para dazamaskandhano pragADha prabhAva rahyo che. bhagavAna zrIkRSNanI divyalIlAo atyanta sumadhura ane AkarSaka che, paraMtu temanA jIvananA vividha prasaMgomAM syamantaka maNino prasaMga atyanta viziSTa prakArano jaNAya che. A abhyAsalekhamAM syamantakopAkhyAnanI samIkSA karavAmAM AvI che. ahIM bhAgavatapurANa' uparAMta vAyupurANa, viSNupurANa, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'svAdhyAya' - pu. 38, aMka 1-2, vasaMtapaMcamI-akSayatRtIyA aMka, jAnyuArI-eprila 2001, pR. 1 thI 11 gujarAta rAjya yunivarsiTI ane koleja saMskRta adhyApaka maMDaLanA zrIdvArakAdhIza saMskRta akAdamI, dvArakA khAte tA. 14-16 mArca 2003nA roja yojAyela 27mA adhivezanamAM rajU karela zodhapatra * saMskRta bhavana, saurASTra yunivarsiTI, rAjakoTa. 2. pustaka 38 aMka 1 - 2 3. 1. bhAgavatapurANa, 10.56.1 thI 10.57.42, saM.pro.je.ela. zAstrI, motIlAla banArasIdAsa, dilhI, I.sa. 1988 vAyupurANa, 96.19-98, anu. rAmapratApa tripAThI, hindI sAhitya saMmelana, prayAga, IlAhAbAda, dvitIya saMskaraNa, I.sa. 1987 For Private and Personal Use Only viSNupurANa, 4.13.9-162, anu. munilAla gupta, govinda bhavana kAryAlaya, gItApresa, gorakhapura, 19muM saMskaraNa, vi.saM. 2055 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manasukha ke. moliyA matsyapurANa', brahmapurANa', harivaMza', padmapurANa ane agnipurANa graMthomAM kAma A kathAnakano abhyAsa karyo che. bhagavAna zrIkRSNa hajAro varSothI samagra bhAratavarSanI prajA para evuM AkarSaNa janmAvyuM che ke sAmAnya mANasane temanI pratyeka alaukika lIlAomAM apAra zraddhA che ane chatAM paNa temanI aitihAsikatA aMge leza paNa zaMkA nathI. jyAre itihAsakAro, saMzodhako ane vidvAno paryApta pramANonA abhAve temanI aitihAsikatA aMge sAzaka che ane A aMge temanAmAM ekamatIno abhAva che. zrIkRSNa kharekhara aitihAsika puruSa che ke mAtra kavikalpanAnuM eka pAtra che tenuM samAdhAna zodhavAno A prayAsa che. vividha purANomAM maLatA syamantakopAkhyAnano abhyAsa karatAM satata lAgyA kare che ke zrIkRSNa eka aitihAsika vyakti hatA. bhagavAna zrIkRSNanI alaukika divyalIlAo temane avatArI puruSa siddha karatI hovAthI temanI aitihAsikatAnI siddhimAM te bAdhaka bane che. paraMtu sayamantakopAkhyAnamAM zrIkRSNa ane temanI sAthenAM anya pAtro jema ke ara, balarAma, satyabhAmA, zatadhanhA, kRtavarmA, yAdavo vagere pUrNa rIte mAnavabhAvothI yukta jaNAya che. A prasaMge zrIkRSNa para mithyA Aropa lagADavAmAM Ave che ane temAMthI mukta thavA mATe temane eka sAmAnya vyaktinI mAphaka satata saMgharSa ane puruSArtha karavo paDe che. zrIkRSNanA caritramAM temanA divyajanmathI dehotsarga sudhInA prasaMgomAM camantaka maNino prasaMga e temanA jIvananI evI ghaTanA che ke je sauthI prAcIna paurANika aMza tarIke maLe che. amaHkopAkhyAnanuM sthAna A bAbate vizeSa gaSaNIya che. je purANomAM zrIkRSNanI divyalIlAo varNavavAmAM AvI nathI tevAM purANomAM paNa A vRttAnta prApta thAya che. purANonA abhyAsuo jANe che ke vAyupurANa, matsyapurANa ane brahmapurANa vaMzAvalIonI prAcIna paurANika paramparAnuM pratinidhitva karatAM purANo che. A purANomAM yaduvaMzanA varNanaprasaMge syamantaka maNinuM vRttAnta maLe che. vaMzavarNana daramyAna je te vaMzanA mahApuruSonAM viziSTa kAryono ullekha karavo e prAcIna paramparA che. agnipurANa yaduvaMzanuM varNana ati saMkSepamAM ApatuM hovA chatAM cAra zlokomAM syamantaka maNino prasaMga noMdhe che. harivaMza, viSNupurANa ane padmapurANamAM amuka svataMtra adhyAyomAM zrIkRSNacaritra varNavAyuM che chatAM myamantaka maNinA prasaMgane temAM sthAna ApavAne badale yaduvaMzavarNanamAM mUkavAmAM Avela che. A badhA parathI e siddha thAya che ke yaduvaMzanA eka mahApuruSanA rUpamAM zrIkRSNanI sAthe A ghaTanA ghaNA ja prAcIna samayathI joDAyela haze. tethI purANoe A prasaMgane temanA jIvananI vividha ghaTanAo sAthe mUkavAne badale yaduvaMzavarNananA prasaMge jALavI rAkhela che. eka mAtra bhAgavatapurANa A ghaTanAne zrIkRSNacaritranA madhyamAM dazamaskandhamAM mUke che. bhAgavatapurANa paravartI kALanI racanA che e sarvasvIkRta che. vaLI, A purANanI zailI anya purANo karatAM ghaNI 4. matsyapurANa, 45.3-21, kalyANa vizeSAMka, saMkhyA-1, varSa : 18, gItApresa, gorakhapura, I.sa. 1984 brahmapurANa, a. 16 ane 17, saM. manasukharAya mora, gurUmaMDala graMthamAlA, puSpa-11, kalakattA, prathama saMskaraNa, I.sa. 1954 harivaMza, 1.38.12 thI 1.39.42, saM. paMDita rAmacandra kiMjavaDekara, citrazALA mudraNAlaya, pUnA, prathama saMskaraNa, I.sa. 1936 padmapurANa, 1.13.72 -92, se. khemarAja zrIkRSNadAsa, nAga pablikezansa, dilhI, dvitIyAvRtti, I.sa. 1996 8. agnipurANa, 275.40-44, saM. harinArAyaNa Ape, AnandAzrama saMskRta granthAvali, krama-41, AnandAzrama mudraNAlaya, pUnA, I.sa. 1900 For Private and Personal Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIkRSNanI aitihAsikatAnA saMdarbhamAM syamantakopAkhyAnanI samIkSA ja pariSkRta che. tenA kartA sAmAnya purANanI racanAne badale atyanta praziSTa sAhityano kAvyagraMtha racatAM hoya ema A purANanI racanA kare che. temaNe syamantakopAkhyAnane yaduvaMzanI vaMzAvalImAM sthAna ApavAne badale zrIkRSNanA caritravarNanamAM mUkela che. zrIkRSNane pUrNa paramAtmA tarIke AlekhavAno temane uddeza hoI A kathAnakamAM temaNe keTalAka pheraphAro karavAno sabhAna prayAsa karyAnuM spaSTa joi zakAya che. Ama chatAM paNa A kathAnaka sAthe joDAyelI prAcIna paurANika ghaTanAo ane temAMthI pragaTa thatuM zrIkRSNanuM mAnavIya vyaktitva pUrNa rIte dUra karI zakyA nathI. maharSi kRSNa dvaipAyana vyAse purANavidyAne ekasUtrita karIne purANasaMhitAnI racanA karI temAM AkhyAna, upAkhyAna, gAthA ane kalpokti ema kula cAra upakaraNono AdhAra lIdho hato. vAyupurANamAM teno nirdeza A pramANe thayo che. AkhyAnaizcApyupAkhyAnairgAthAbhiH kalpajoktibhiH / purALasaMhitA padma purAyaMvizarataH // vAyupurANa, 60.21 3 uparano zloka viSNupurANa 3.6.15mAM paNa maLe che, paraMtu temAM RtvanooimiH nA sthAne 5zuddhimiH pATha vAMcavA maLe che. vividha vaMzomAM thayela puruSonA caritrane varNavato eka ke be zloka jeTalo aMza kramazaH vikAsa pAmIne bRhaddAkAra kathAnakamAM pariNamavAnI prakriyA purANagraMthomAM jovA maLe che. A prakriyA daramyAna atizayoktiraMjita bAbato umerAtI hoya che to paNa koIka jagyAe tenAM mULatattvono pratidhvani paNa sacavAI raheto hoya che. bhAgavatapurANa sivAyanA anya purANagraMthomAM syamantakopAkhyAnamAM zrIkRSNanuM mAnavIya vyaktitva spaSTa rIte jaLavAI rahyuM che. bhAgavatapurANamAM paNa zrIkRSNanI aitihAsikatAno pratidhvani bulaMda nathI to paNa teno aNasAra to spaSTa rIte maLe che. zrIkRSNa pUrNa avatArI hovA chatAM A kathAnakanA mULamAM rahelA mAnavIya bhAvonI rekhAone sAva bhUMsI zakAI nathI. bhAgavatapurANamAM be adhyAyomAM nirUpita A prasaMgano TUMkasAra A pramANe che. For Private and Personal Use Only yaduvaMzamAM anamitranA putra nighnane satrAjita ane prasena nAmanA be putro hatA. satrAjita sUryano parama bhakta ane mitra hato. sUrya dvArA tene mUlyavAna syamantaka ratnanI prApti thaI hatI. yadurAja ugrasena mATe zrIkRSNe maNinI mAgaNI karI hatI, paraMtu satrAjite maNi ApavAnI nA pADI dIdhI hatI. eka vAra satrAjitano bhAI prasena maNi dhAraNa karIne vanamAM gayo tyAre eka siMhe tenI hatyA karI nAkhI. pachI jAmbavAna nAmanA rIMche siMhanI hatyA karIne maNi laI lIdho. prasena pAcho pharyo nahi. tethI satrAjite zrIkRSNa para prasenanI hatyA ane maNinI corIno Aropa mUkyo. dvArakAvAsIo paNa karNopakarNa vAto karavA lAgyA. potAnA paranuM A mithyA kalaMka dUra karavA mATe zrIkRSNa keTalAka lokone potAnI sAthe laIne maNinI zodhamAM nIkaLI paDayA. pachI jAmbavAnanI guphA pAse AvI pahoMcyA ane potAnI sAthenA mANasone guphAnI bahAra besADI teo guphAmAM gayA. jAmbavAna sAthenA aThThAvIza divasanA yuddhanA aMte tene hAra ApIne zrIkRSNa syamantaka ane jAmbavatIne meLavI bahAra AvyA. guphAnI bahAra rahelA loko to bAra divaso vItyA tyAre ja zrIkRSNanuM amaMgaLa thayAnuM mAnIne dvArakAmAM cAlyA gayA hatA. paraMtu zrIkRSNa hemakhema pAchA AvyA. temaNe sAttvatonI sabhAmAM saghaLI hakIkata varNavI ane satrAjitane maNi parata karyo. Ama, zrIkRSNa potAnI para lAgelA mithyA AropamAMthI mukta thayA. zrIkRSNa para mithyA doSAropaNa karavA badala satrAjita lajjita thayo. temanI prasannatA mATe teNe potAnI uttama Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 manasukha ke. moliyA kanyA satyabhAmA zrIkRSNane paraNAvI. akrUra satyabhAmAne paraNavA mAgato hato ane satrAjite A aMge vacana paNa ApyuM hatuM. pariNAme satrAjita ane zrIkRSNa pratyenI duSTavRttithI akrUra ane kRtavarmAe zatadhanvAnI madadathI sayamantakanI corI karAvavAnuM payaMtra goThavyuM. zrIkRSNa ane balarAma dvArakAnI bahAra hatA tyAre zatadhanvAe satrAjitane mArI nAkhyo ane sayamantaka maNi laI gayo. pitAnI hatyAthI vyathita satyabhAmAe verano badalo levA zrIkRSNane khUba ja Agraha karyo. zrIkRSNa ane balarAme zatadhanvA sAthe saMgharSa zarU karyo tyAre akrUre agAu madada karavAnuM vacana ApyuM hovA chatAM madada karI nahi. zatadhanvA akrUrane maNinI soMpaNI karIne mithilA tarapha nAsI gayo. balarAma ane zrIkRSNa teno pIcho karyo. mArgamAM zatadhanvAnI ghoDI mRtyu pAmI ane te pagapALA bhAgavA lAgyo. balarAmane rathamAM ja eka sthaLe UbhA rAkhIne zrIkRSNa ekalA ja tenI pAchaLa gayA ane teno vadha karyo. zrIkRSaNe khUba tapAsa karI paraMtu zatadhandhA pAsethI syamantaka maLyo nahi. tethI teo khAlI hAthe pAchA pharyA. balarAme zrIkRSNane maNi zodhI kADhavAnuM kahyuM ane pote mithilAnagarImAM jatA rahyA. zrIkRSNanA bhayathI akrUra dvArakA choDIne anyatra jato rahyo tathA dararoja puSkaLa dakSiNAvALA yajJo karavA lAgyo. aphUranA cAlyA javAthI dvArakAmAM durbhikSa vagere aniSTo AvyAM che evuM mAnatA nagarajanonA AgrahathI zrIkRSNa aphUrane dvArakA teDI lAvyA. temaNe maNi jAhera karIne potAne mithyAropamAMthI mukta karavA samajAvyA. akrUre potAnI pAseno maNi jAhera karyo ane zrIkRSNa paranuM bIjI vakhatanuM mithyA kalaMka dUra thayuM. A upAkhyAnanA aMte evI phalazruti che ke tenuM zravaNa, paThana ke smaraNa karanAra vyakti duSkIrti ane pApomAMthI mukta thAya che. bhAgavatapurANa ane anya purANomAM syamantakopAkhyAnamAM maLatI keTalIka bAbato vizeSa dhyAnArha che, je zrIkRSNanI aitihAsikatA tarapha nirdeza kare che. jema ke, (1) satrAjita prasenanA vadha ane svamantakanI corI aMge zrIkRSNa para Aropa mUkyo tyAre zrIkRSNano pakSa lenAra samagra dvArakAmAM koI nathI. bhAgavatapurANamAM upAkhyAnanA AraMbhe A ja dvArakAvAsIo temane nArAyaNa mAnatA jovA maLe che. sUryadeva pAsethI camantaka meLavIne satrAjita dvArakAmAM AvI rahyo hato tyAre nagarajano zrIkRSNane A samAcAra ApatI vakhate kahe che, "he bhagavAna, yaduvaMzamAM avatIrNa evA Apane zodhavA devo sadA prayatnazIla che ane Aje sUryadeve tamane zodhI kADhayA che. teo tamane maLavA AvI rahyA che." nArAyaNa namaste'stu zaGkhacakragadAdhara / dAmodarAravindAkSa govinda yadunandana / / eSa AyAti savitA tvAM didRkSurjagatpate / muSNan gabhasticakreNa nRNAM cabhRSi tigmaguH / / nanvanvicchanti te mArga trailokyAM vibudharSabhAH / jJAtvija pUDha 166 TUchuM tyAM tvana: mo || bhAgavata. 10.56.6-8 A uparyukta zabdomAM zrIkRSNanA mahimAnuM gAna karanAra loko temanA para mithyA doSAropaNanA kAryamAM paNa sAmela thAya ane kAnAphUsI karIne A vAtane phelAve te paraspara virodhI lAge che, lokonA vyavahAramAM jovA maLato A AMtaravirodha evuM anumAna karavA prere che ke A ghaTanAmAM zrIkRSNa para eka sAmAnya mAnavInI jema lokoe zaMkA karI haze. pachIthI teo paramAtmAnI padavI pAmatAM temanA jIvananI AsapAsa aneka alaukika vAto joDAI haze. syamantaka For Private and Personal Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIkRSNanI aitihAsikatAnA saMdarbhamAM camantakopAkhyAnanI samIkSA maNinA kathAnakamAM AvI alaukikatAno saMsparza thayo hovA chatAM temAM rahela lokaniMdAvALo A aMza dUra karI zakAyo nathI kAraNa ke tema karavAthI A upAkhyAnanuM astitva ja nAza pAme tema che. pariNAme bhAgavatapurANamAM eka tarapha lokonA mukhamAM temane nArAyaNa kahyA che to bIjI tarapha e loko ja temanA pratye avizvAsa paNa dharAve che. vAyupurANamAM paNa darzAvyuM che ke maNinI lAlace satrAjitanI hatyA jevuM adhama kArya karavAno zrIkRSNa para Aropa mUkavAmAM samagra vRSNi ane aMdhaka vaMzanA gaNamAnya loko sAmela hatA. tatkarma tato kRSNasya vRSNyandhakamahattarAH / maLI duM tu manvAnAstameva virArAditte / vAyupurANa, 96.35 5 (2) bhAgavatapurANa mujaba jAmbavAna sAthenA aThThAvIza divasanA yuddha daramyAna guphAnI bahAra rahelA loko zrIkRSNanuM amaMgaLa thayAnuM mAnI laIne dvArakA jatA rahe che. A samAcArathI vasudeva, devakI, rukmiNI ane anya svajano duHkhI thaIne zrIkRSNanA maMgaLa mATe prArthanA kare che. viSNupurANa mujaba A yuddha ekavIza divasanuM hatuM ane sAta-ATha divaso bAda guphAnI bahAra rahelA yadusainiko zrIkRSNane marelA mAnIne jatA rahyA. dvArakAmAM temanA svajanoe temanI uttarakriyA paNa karI. viSNupurANa noMdhe che ke zraddhApUrvaka ApavAmAM AvelA anna ane jaLathI zrIkRSNane puSTi maLI ane teo jAmbavAnane harAvavA samartha banyA. harivaMza ane brahmapurANa anusAra to zrIkRSNane mRta mAnIne pAchA pharanAra lokomAM balarAma paNa che. Ama, jAmbavAna sAthenA zrIkRSNanA yuddhane lagatA uparyukta paurANika saMdarbho tapAsatAM jaNAya che ke A yuddhamAM temaNe meLavelo vijaya e temanuM divya ke alaukika lIlAkarma nahi paraMtu eka prakAranuM vIrakRtya che. bhAgavatakAre balarAmane zeSAvatAra mAnyA hoI zrIkRSNa ane jAmbavAnanA yuddhaprasaMge temanA mRtyunI zaMkA sevanAra lokomAM balarAmano samAveza karyo nathI. paraMtu temane mRta mAnIne temanI pAchaLa uttarakriyA vagerenA nirdezamAM A kathAnakanA mULamAM rahelA aitihAsika tathyano saMketa jarUra thaI jAya che. (3) jAmbavAna pAsethI syamantaka meLavIne samagra yaduvaMzIonI sabhA madhye jAhera karIne zrIkRSNe potAnA paranA mithyAropane dUra karyo tyAre temanA para A doSAropaNa karavA badala satrAjita lajjita thayo. temanI prasannatA mATe teNe potAnI putrI satyabhAmA zrIkRSNane ApI. A ghaTanAmAM temanI para lAgelA bIjI vAranA AropanAM bIja ropAya che. akrUra satyabhAmAne meLavavA mAgatA hatA. temanI A icchA roLAI javAthI kRtavarmA sAthe maLIne tenA bhAi zatadhanvA dvArA satrAjitanI hatyA ane maNinI corI karAvI. For Private and Personal Use Only bhAgavatapurANa syamantakopAkhyAna sivAya sarvatra akrUrane bhagavAna zrIkRSNanA parama bhakta ane hitaiSI tarIke varNave che. jyAre syamantaka prasaMgamAM temanI bhUmikA nakArAtmaka che. akrUranuM A prakAranuM dvividha vyaktitva jotAM jaNAya che ke syamantaka prasaMgamAM teNe bhajavelI bhUmikA tenA vAstavika vyaktitvanI paricAyaka che. akrUrane bhagavadbhakta tarIke prasthApita karanAra bhAgavatakAra tenI A nakArAtmaka bhUmikAne dUra karI zakyA nathI, temAM ja tenI vAstavikatA taraphano saMketa che. ahIM akrUrane temanA A prakAranA azobhanIya vyavahArathI mukta rAkhavAno prayAsa karavAmAM Avyo hota to A bIjI vakhatanA mithyA doSAropaNanI ghaTanA ja astitvamAM na AvI hota. rAjapuruSomAM kanyAprApti mATe A prakAre zatrutA UbhI thavAnI ghaTanAo sahaja hatI. akrUranI IrSAvRtti ane pratizodhanI bhAvanA nIcenA zabdomAM pragaTa thayAM che. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manasukha ke. moliyA yo'smabhyaM sampratizrutya kanyAratnaM vigadya naH / TSarmi satrA iznad mAtaramanvita | bhAgavata. 10.57.4 satrAjitanI hatyA ane maNinI corI karAvatI vakhate akrUre zatadhanvAne vacana ApyuM hatuM ke zrIkRSNa sAthenA vigraha vakhate te madada karaze. paraMtu jyAre zatadhanvAe madadanI mAgaNI karI tyAre akrUra ke kRtavarmA koI madade AvyA nahi. UlaTAnuM banne jaNA zrIkRSNanA mahimAnuM gAna karavA lAgyA, je te bannenA A kathAnakanA vyavahAra sAthe jarAya susaMgata nathI. kRtavarmAe zatadhanvAne kahyuM, "bhagavAna zrIkRSNa ane balarAmano sAmano karavA huM zaktimAna nathI. temanI sAthe vera bAMdhanAra koNa sukhe sUI zake ? temanI sAthenA dveSathI kaMsa potAnA anuyAyIo sAthe mAryo gayo hato ane jarAsaMdha sattara vakhata temanAthI hArIne ratha vagarano banIne pAcho pharyo hato." akrUra paNa ananta, anAdi, AtmasvarUpa ane adbhuta karmo karanAra bhagavAnanA guNonuM saMkIrtana kare che ane zatadhanvAne madada karato nathI. te vizvanA sarjana, rakSaNa ane saMhAra karavAnuM IzvaranuM trividha kame, mAyA, govardhanadhAraNa vagere lIlAo ItyAdi alaukika karmone yAda karIne temane namaskAra kare che. ya idaM lIlayA vizvaM sRjatyavati hanti ca / ceSTAM vizvasRjo yasya na vidurmohitAjayA / / yaH saptahAyanaH zailamutpATyaikena pANinA / dadhAra lIlayA bAla ucchilIndhramivArbhakaH / / namastasmai bhagavate kRSNAyAdbhutakarmaNe / manantAyAdvimUtAya phUTasthAyAmane nama: || bhAgavata. 10.57.15-17 zatadhanvA dvArakA choDIne mithilA tarapha nAsI jAya che tyAre akrUra ja maNine saMtADavAmAM mahatvano bhAga bhajave che. zatadhanyAnA mRtyu pachI te dvArakA choDIne jato rahe che ane maNinA pratApe prApta thatI saMpattithI puSkaLa yajJo karIne surakSAnuM kavaca UbhuM kare che. kathAnakanA aMte zrIkRSNa tene khUba samajAve che tyAre mAMDa mAMDa te maNine jAhera kare che. akUranA pAtranI A badhI lAkSaNiktAomAM tenuM lAlacu, dhUrta, vizvAsaghAtaka, kAyara, svArthI ane kRSNadrohI vyaktitva chatuM thAya che. tenA mukhamAM mUkavAmAM AvelA zrIkRSNa mahimAnA uparyukta zabdo kRtrima banI rahe che. A zabdo aphUranA nahi paraMtu bhAgavatakAranA potAnA che, kAraNa ke samagra vRttAMta daramyAna akrUra je prakAre vartana kare che tenI sAthe teo kyAMya paNa susaMgata nathI. vizvanA sRSTi, rakSaNa ane saMhAra karanAra parabrahma zrIkRSNanA sAcA svarUpane oLakhavA chatAM temanA para atizaya hIna kakSAno Aropa mUkavAmAM aphUranI koI agamya lIlA che evo bacAva karI zakAya tema nathI. potAnA ArAdhya devane kalaMkita karavAmAM teno koI sahetu zodhI kADhavo azakya che. zrIkRSNane thayelI satyabhAmAnI prAptine sahana nahi karIne teo AjIvana lokaniMdAnA zikAra bane tevuM paDya- ghaDavAmAM tenuM kayuM bhaktakarma hoI zake ? Ama, amantakopAkhyAnamAM akrUranA pAtranI asaliyata tenA anAvRtta svarUpamAM pragaTa thaI gaI che. bhAgavatakAre tenuM vyaktitva bevaDA prakAre eTalA mATe nirUpyuM che ke eka tarapha teo ekrarane parama bhAgavata mAne che, to bIjI tarapha A upAkhyAnanA mULamAM dharabAyelA prAcInatama 9. bhAgavatapurANa, 10.57.12-13 For Private and Personal Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIkRSNanI aitihAsikatAnA saMdarbhamAM camantakopAkhyAnanI samIkSA aMgone sarjAze badalI zake tema nathI. vAyupurANamAM akrUranI khaMdhAI vadhAre vAstavika rIte varNavAI che. zatadhanvAne madada nahi karavA pAchaLa bhAgavatapurANamAM akrUranuM zrIkRSNa paratvenuM paramAtmA tarIkenuM jJAna kAraNabhUta kahyuM che, je akrUranA vartanathI taddana virodhI jaNAya che. paraMtu vAyupurANamAM tenI svArthI manovRttine spaSTa rIte darzAvavAmAM AvI che." akrUranI duvRttino paryApta paricaya viSNupurANamAM paNa maLe che. te anusAra zatadhanvAe jyAre akrUrane amantaka soMpyo tyAre teNe zatadhanvA pAse pratijJA levaDAvI hatI ke te prANAnta paNa koIne A soMpaNI vize vAta karaze nahIM, tyAra pachI ja teNe maNi svIkAryo hato. Ama, zatadhanvAne potAnI ramatanuM eka hathiyAra banAvIne potAnuM kArya sAdhI lIdhuM hatuM. zrIkRSNa AjIvana A kalaMkanA bhoga banIne pIDAtA rahe te mATe teNe kAMI bAkI rAkhyuM nahotuM. aneka varSo pachI jyAre maNi jAhera karavAnI anivArya sthiti AvI paDI tyAre teNe je khulAso karyo temAM kuTilatAnI caramasImA jovA maLe che. teNe zrIkRSNane kahyuM, "he bhagavAna, zatadhanvAe A maNi mane ja soMpyo hato. te mRtyu pAmyo tyAre huM vicArato ja hato ke zrIkRSNa AjakAlamAM ja e maNi mArI pAsethI mAgaze. tenI ciMtAmAM ATalA samaya sudhI ghaNI ja muzkelIe meM A maNine sAcavyo che. tene dhAraNa karavAnA kaSTane lIdhe mAruM mana samagra bhogomAM virakta banyuM hatuM ane meM sukhanI jarAya paravA karI nathI. samagra rASTrane upakAraka AvaDA nAnakaDA maNine paNa sAcavI rAkhavA huM samartha nathI evuM Apa mAnI lezo evA vicArathI meM tamane A vAta jaNAvela na hatI. to have Apa A camantaka maNine IcchA pramANe dhAraNa karo ane jene Apavo hoya tene ApI do.'''' akrUranA A zabdomAM samAIno raNako nathI, paraMtu kapaTIvRttinI cAla che. te kaTivastramAM maNine saMtADIne sabhAmAM beTho hato. zrIkRSNa vagere tapAsa kare to pakaDAI javAno pUrepUro bhaya hato. tethI maNine jAhera karyA sivAya anya koI mArga bacyo na hato. uparyukta zabdomAM rahelI tenI dhUrtatA teNe A zabdo uccAryA pahelA karela svagatoktimAM sArI rIte vyakta thayela che. zrIkRSNanA krodhathI bacavA akrUre yajJarUpI kavaca dhAraNa karavA aMge viSNupurANa spaSTa jaNAve che ke yajJadIkSita kSatriya ke vaizyane mAravAthI brahmahatyAnuM pApa lAge che. AthI akrUra haMmezA yajJadIkSAnuM kavaca dhAraNa karI rahyA hatA.' (4) bhAgavatapurANa sivAyanAM anya purANo jaNAve che ke akrUra dvArakA choDIne kAzImAM jatA rahyA pachI dvArakAmAM varasAda paDavAnuM baMdha thayuM ane jAtajAtanAM aniSTo utpanna thavA lAgyAM. loko ekabIjAne mAravA lAgyA. 10. vAyupurANa, 96.68 11. bhagavAnmamaitatsyamantakaratnaM dazatadhanuSA samarpitamapagate ca tasminnadya zvaH parazvo vA bhagavAn yAcayiSyatIti kRtamatiratikRcchreNaitAvantaM kAlamadhArayam / / tasya ca dhAraNaklezenAhamazeSopabhogeSvasaGgimAnaso na vedmi svasukhakalAmapi / / etAvanmAtramapyazeSarASTropakAri dhArayituM na phAti mavamavata rUTyAtmanA ja tivAn ! tati samannara pRdhatAmiyA mimataM tasya samarthatAm viSNupurANa, 4.13.141-144 12. kimatrAnuSTheyamanyathA ced bravImyahaM tatkevalAmbaratirodhAnamanviSyanto ratnamete drakSyanti ativirodho na kSema iti sazcintya tamavinAnmArabhUtaM nArAya namAjhUraH II viSNupurANa, 4.13.140 13. akrUro'pyuttamamaNisamudbhUtasuvarNena bhagavaddhyAnaparo'navarataM yajJAniyAja / / savanagatau hi kSatriyavaizyau ninanbrahmahA bhavatItyevaMprakAraM vavaSe viSTa iva tathvI | viSNupurANa, 4.13.108-109 For Private and Personal Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 8 www.kobatirth.org manasukha ke. moliyA keTalAka loko kahevA lAgyA ke akrUra dvArakA choDIne gayA che tethI A ghora Apattio AvI paDI che. akrUranA pitA zvalka aMge paNa evI mAnyatA joDAyelI hatI ke teo jyAM jyAM jatA hatA tyAM varasAda paDato hato ane aniSTo zamI jatAM hatAM. dvArakAnA kukura ane aMdhaka vaMzanA loko akrUrane prasanna karIne kAzImAMthI dvArakA teDI lAvyA. akrUranA AgamanathI dvArakAmAM varasAda paDayo ane aniSTo zamI gayAM. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvArakAmAM akrUranI anupasthitine lIdhe aniSTo AvavA aMgenI A mAnyatA dharAvanAra lokonI bhAgavatakAre hAMsI uDAvI che. teo kahe che, "AvuM kahenArA loko agAu kahelI vAtane visarI jaI rahyA che. jemanA dehamAM badhA muniono nivAsa che evA paramAtmAnI jyAM hAjarI hoya tyAM aniSTo kaI rIte AvI zake ? akrUre proSite'riSTAnyAsanvai dvArakaukasAm / zArIrA mAnasAstApA muhudaivika bhautikAH || ityaGgopadizantyeke vismRtya prAgudAhRtam / munivAsanivAro vi ghaTetAridarzanam / / bhAgavata.10,57,30-31 bhAgavatapurANamAM zrIkRSNa sAkSAt nArAyaNa che. akrUranA cAlyA javAthI dvArakAmAM vighno Ave ane tenA nivAraNa mATe akrUrane teDI lAvavAno prayAsa karavAmAM Ave te vAta visaMgata banI rahe che. tethI bhAgavatakAra lokonI A prakAranI mAnyatA vyartha che ema noMdhe che. Ama chatAM lokonA Agrahane vaza thaIne zrIkRSNa akrUrane teDI lAvyA te vAta paNa noMdhe che. mULa kathAnaka sAthe joDAyelI A vAtane teo choDI zakyA nathI. A upAkhyAnamAM potAnI mAnyatAno raMga caDhAvavAno prayAsa karyo hovA chatAM temAMnI keTalIka bAbatone sarvAMze choDI na zakAya tevI che evuM bhAgavatakAranA prayAsathI jaNAya che. A aparihArya vigatomAMthI A prasaMganI aitihAsikatA dhotita thAya che. viSNupurANamAM akrUrane teDI lAvavAno mata dharAvatA loko to tyAM sudhI jaNAve che ke aparAdhI vyakti guNavAna hoya to tenI bahu tapAsa karavI joIe nahi. akrUranA aparAdhone bhUlIne paNa tene abhayavacana ApI dvArakAmAM lAvavA joIe evo lokamata Ubho thayo hato. akrUranI pAsenA maNine lIdhe tenI pAsethI aDhaLaka saMpatti ane teNe karelA dAna-dakSiNAthI bharapUra yajJone lIdhe lokoe teno pakSa lIdho jaNAya che. dvArakAmAM rahelA zrIkRSNavirodhI ane akrUrarapakSapAtI lokoe aniSTonI Apatti dUra karavA akrUrano pakSa sabaLa bane tevA prayAso karyAnuM paNa jovA maLe che. vAyupurANamAM spaSTa nirdeza sAMpaDe che ke zrIkRSNa sAmenA potAnA saMgharSamAM akrUra lokono upayoga karI rahyA hatA. akrUre zatadhanvAne vacana ApatI vakhate kahyuM hatuM. ''zrIkRSNa sAme saMgharSa karavAno prasaMga Avye huM tArA pakSe rahIne madada karIza. temAM dvArakAvAsIo mArA paDakhe UbhA raheze.'' vayamabhyupapatsyAmaH kRSNena tvaM pradharSitaH / mama tra dvArAH sarvAM vaze tiSThattvasaMzayam || vAyupurANa, 96.16 A muddAnI samIkSA karatAM kahI zakAya ke zrIkRSNano prabhAva samagra yaduvaMzamAM je rIte vadhato jato hato tenAthI asahiSNu lokoe temane kalaMkita karavA puSkaLa prayatno karyA hatA, jenuM netRtva akrUra karI rahyA hatA. For Private and Personal Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIkRSNanI aitihAsikatAnA saMdarbhamAM camaktakopAkhyAnanI samIkSA , rAjaparivAromAM AvI ghaTanAo ghaNI sahaja hoya che. potAnA jJAtijano vacce bheda paDavAnA bhaye zrIkRSNa A badhuM sahana karatA rahyA hatA. (5) camantakopAkhyAnamAM balarAme bhajavelI bhUmikA paNa vizeSa samIkSaNIya che. bhAgavatapurANamAM balarAmanI bhUmikAne bahu mahattva ApyuM nathI paraMtu anya purANomAM temanuM samagra vartana bahu ja nakArAtmaka che. bhAgavatakAre balarAmanA vyaktitvanuM nakArAtmaka pAsuM pragaTa na thaI jAya te mATeno sabhAna prayAsa karyo che. te mujaba zatadhanvAne mArIne zrIkRSNa khAlI hAthe pAchA pharyA tyAre balarAma kahe che, "emAM saMdeha nathI ke zatadhanvAe anya koIne maNi Apyo haze. tuM dvArakAmAM ja ane maNinI tapAsa kara. huM mArA priya mitra videharAjane maLavA mithilA jAuM chuM." tata Aha balo nUnaM sa maNi: zatadhanvanA / #hnicit purupe stastamanveSa puraM vrana || bhAgavata. 10,57.23 tyArabAda balarAma ghaNo samaya mithilAmAM rahyA ane duryodhanane gadAnuM zikSaNa ApyuM. maNi vinA khAlI hAthe pAchA pharelA zrIkRSNa pratyenI balarAmanI uktimAM saumya zabdaprayoga dvArA bhAgavatakAre temanA pAtrane zrIkRSNa pratyenA mithyA doSAropaNanA karmamAMthI bacAvI to lIdhuM che paraMtu temanI zaMkAvRtti bhAgavatapurANamAM ja anyatra supere pragaTa thaI gaI che. kathAnakanA aMtima bhAgamAM zrIkRSNa akUrane maNi jAhera karavA samajAve che tyAre teo spaSTa rIte kahe che ke mArA moTAbhAIne mArA upara vizvAsa nathI. tathApi durdharastvanyastvayyAstAM suvrate maNiH / vinu mAmAnaH samyak na pratyeti mAM prati | bhAgavata. 10.57.38 - vAyupurANa vagere graMthomAM balarAmanuM vyaktitva bhAgavatapurANa karatAM taddana bhinna svarUpanuM che. zrIkRSNa para lAgela bIjI vAranA mithyA AkSepamAM balarAma ja sauthI vadhAre javAbadAra che. vAyupurANa kahe che ke zrIkRSNa zatadhavAne haNIne AvyA ke tarata ja balarAme 'vaM 'i kahI maNinI mAgaNI karI. zrIkRSNa potAne maNi maLyo nathI evuM kahyuM tyAre teo atyanta gusse thaIne vAraMvAra temano tiraskAra karavA lAgyA. zrIkRSNane dhikkAratA balarAma kahe che, "tuM mAro bhAI che tethI A badhuM sahana karuM chuM. tAruM kalyANa thAo. have mAre dvArakAthI, tArAthI ke yaduvaMzIothI kAMI ja prayojana nathI." bhrAtRtvAnmarSayAmyeSa svasti te'stu vrajAmyaham / vaM na je dvArakA va na ra vRnifmaH || vAyupurANa, 96.77 viSNupurANamAM paNa zrIkRSNa pratyeno durbhAva vyakta thayo che. teo zrIkRSNane arthalolupa kahI niMdA kare che. zrIkRSNa khAdhelAM zapathavacanone paNa teo jUThAM gaNAve che. temane rAjI karavAnA zrIkRSNanA ekeya prayatna saphaLa thatA nathI." upAkhyAnanA aMte akrUra sAtvatonI sabhAmAM maNi jAhera kare che tyAre tene meLavI levAnI balarAmanI tIvra lAlasA viSNupurANamAM jovA maLe che. zrIkRSNa mahAmuzkelIe balarAmane maNi mATe anadhikArI hovAnuM samajAvIne te pharIthI aphUrane ja soMpe che. 14. dhiktvAM yastvamevamarthalipsuretacca te bhrAtRtvAnmayA kSAntaM tadayaM panthAssvecchayA gamyatAM na me dvArakayA na tvayA na cAzeSabandhubhiH sArthamamafmarmamaghatoDIvAra parityAkSi ..... /viSNu. 4.13.101 For Private and Personal Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 0 manasukha ke. moliyA bhAgavatapurANamAM balarAmanA mithilA mananA sAcA kAraNane chUpAvavAno prayAsa thayo che jyAre harivaMza. vAyupurANa, brahmapurANa vageremAM temanI maNi meLavavAnI abhIpsA ane zrIkRSNa pratyeno avizvAsa koI paNa jAtanA bahAnA vinA svAbhAvika rIte ja varNavyAM che. balarAmane manAvIne pharIthI dvArakAmAM teDI lAvavA mATe zrIkRSNa karavA paDelA prayAso aMge paNa purANo noMdha le che. Ama, bhAgavatapurANa ane anya purANomAM prANa amaHkopAkhyAnanuM uparanA pAMca muddAonI daSTie adhyayana karatAM jaNAya che ke temAM zrIkRSNanA jIvanamAM temanA ja svajano dvArA karavAmAM Avela mithyAropa ane temAMthI niSkalaMka banI bahAra AvavA mATe satata prayatnazIla eka mAnavInI saMgharSagAthA nirUpita thaI che. zrIkRSNa mAnavamAMthI paramAtmAnI padavI pAmyA chatAM paNa temanI A saMgharSagAthA purANoe jALavI rAkhI che. temAM ghaNA pheraphAro thatA rahyA che. Ama chatAM A upAkhyAnanAM vividha pAtronA mAnavIya bhAvo vattA-ochA aMze TakI rahyA che. vAyupurANa mujaba zrIkRSNa sATha varSanA lAMbA samaya sudhI A Aropa nIce rahyA hatA. A AMkaDo purANonI sahaja zailI anusAra atizayoktiraMjita hoya to paNa A yugapuruSe potAnA jIvananAM keTalAM badhAM varSo mithyAropaNanA doSa nIce lokaniMdAno sAmano karIne vItAvyAM haze tenI kalpanA paNa kaMpAvI mUke tevI che. ane Ama chatAM teo potAnA jIvananAM rAjanaitika, sAmAjika, pArivArika, dhArmika vagere kSetromAM yuganirmAtAne chAje tevAM kAryo satata karatA rahyA che teno vicAra karIe chIe tyAre ja zrIkRSNanuM kRSNatva eTale zuM tenI kaMIka samaja paDe ema che. zrIkRSNanAM yugasaMjeka ane yugaparivartaka kAryoe ja temane mAnavamAMthI mahAmAnava, dava, avatAra, avatArI puruSa, bhagavAna ke parabrahma tarIke prasthApita karyA che. amantaka maNinA prasaMgamAM e vAtanI satata pratIti thayA kare che ke zrIkRSNa eka itihAsapuruSa hatA. yAdavonI veravRtti ane gaLAkApa sattAlAlasAnA kAraNe temane ghaNuM sahana karavuM paDyuM hatuM . temane zizupAla, pauMDra ke jarAsandha jevA bAhyazatruo ja nahi paraMtu akrUra, satrAjita, balarAma jevA svajanono paNa virodha sahana karavo paDyo hato. syamantaka maNine lagato sauthI prAcIna ullekha yAskanA nirUktamAM maLe che." temAM jIru: zabdane dhAraNArthaka t (myA..) dhAtumAMthI niSpanna mAnyo che. Tro ratiH | Tahu dhAtu dhAraNArthaka hovA bAbate yAska lokapramANa ApatAM 'e#RI te mAm ' (akrUra maNine dhAraNa kare che.) e ukti TAMke che. ahIM camaka maNino ja nirdeza che. niraktanA TIkAkAra durgAcAryanI TIkAmAM AnuM vizeSa spaSTIkaraNa maLe che. * yAskAcAryano A nirdeza e vAtane siddha kare che ke temanA samaye loko akrUra ane maNi aMgenI vAta jANatA hatA. syamantakopAkhyAnanuM adhyayana karatAM eka bIjI bAbata paNa noMdhapAtra che. vividha purANomAM A maNinA prabhAva aMge kahyuM che. vAyupurANa mujaba je rASTramAM syamantaka maNi hoya tyAM kAlAnusAra varasAda paDe che ane rogono bhaya satAvato nathI. harivaMza ane brahmapurANamAM eka vizeSa bAbata darzAvI che ke Amantaka maNi dvArA cAMdInI prApti thatI hatI. jyAre bhAgavatapurANa jaNAve che ke temAMthI dararoja ATha bhAra sonuM jharatuM hatuM. 15. nirukta, 2.2.7 (zrImadabhagavadurgAcAryakRta trAjvaryAkhyavyAkhyAnusArI), saM. paMDita mukunda zama bakSI, nirNayasAgara mudraNAlaya, muMbaI, I.sa. 1930 16. akrUro nAma rAjA vRSNyandhakAdhipatiH sa, maNiM syamantakanAmAnaM bhaktituSTena bhagavatA bhAskareNa pradataM, dadate zirasA dhArayatIti evaM Dho ita dhAraNArthasfmamAunta ziSTaT: 1 nirukta, uparyukta, durgAcAryanI TIkA, 2.2.7 For Private and Personal Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIkRSNanI aitihAsikatAnA saMdarbhamAM syamantakopAkhyAnanI samIkSA camantakanA prabhAva aMgenI AvI vigato purANomAM maLe che paraMtu "sAcAM ratnonI sAthe aniSTo Ave che.'' AvI laukika mAnyatA paNa pravarte che, je syamantakanI bAbatamAM sAcI paDatI jaNAya che. syamantaka meLavanAra prasena ane teno bhAI satrAjita banne hatyAnA bhoga banyA che. rASTranA hita mATe tene meLavavAnI icchA mAtra karavAthI zrIkRSNa babbe vakhata vidhyAropanA bhoga banyA che. maNinI corI karanAra zatadhanyA paNa mRtyune bheTayo che. prasena pAsethI maNi paDAvI lenAra siMhanuM mRtyu thayuM che ane siMha pAsethI maNi lenAra jAmbavAnano zrIkRSNanA hAthe parAbhava thayo che. maNine saMtADIne rAkhanAra akrUre paNa potAnAM sukhazAnti gumAvyAM che ane zrIkRSNanA bhayanA othAra nIce te satata jIvato rahyo che. teNe dvArakAne paNa choDI devAnI sthitimAM mUkAvuM paDayuM che. Ama, syamantaka sAthe koIka prakAre paNa saMbaMdha dharAvanAra vyaktine aniSTano bhoga banavuM paDayuM che. For Private and Personal Use Only 11 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lekhakone : 1. pAnanI eka ja bAjue, TAIpa athavA kaoNpyuTaramAM taiyAra karelA ane e zakya na hoya to zAhIthI suvAgya akSare lakhelA lekho mokalavA. TAIpa kaoNpyuTara nakalamAM bhUlone sudhAryA pachI ja lekha mokalavo. gUjarAta vidyApIThanA joDaNIkoza pramANe joDANI rAkhavI Avazyaka che. lekhanI mULa prata ja mokalavI. lekhanI kArbana nakala mokalo tyAre te aMgenuM spaSTa kAraNa jaNAvavuM. lekhamAM avatarAgo, anya vidvAnonA maMtavyo TAMkavAmAM Ave to te aMgeno saMdarbha pUrepUrI vigata sAthe Apavo anivArya che. pAdaTIpamAM e saMdarbhanI vigata ApatAM lekhaka athavA saMpAdaka saMzodhaka (aTaka pahelI), graMtha, prakAzaka, prakAzanavarSa, AvRtti, praka e krama jALavavo jarUrI che. 3. 'svAdhyAyamAM chapAyela sarva lekhono kaoNpIrAITa mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTI, vaDodarA hastaka che. lekhake athavA anya koIe lekhamAMno koI aMza lekhita paravAnagI vagara punarmudrita karavo nahIM. 4. saMkSepazabdo prayojatA pahelAM e zabdo anya sthAne pUrepUrA prayojelA hovA joIe. 5. pAdaTIpono krama saLaMga rAkhI je te prema upara te te pAdaTIpono nirdeza jarUrI che. svAdhyAya svAdhyAya ane saMzodhananuM vaimAsika saMpAdaka : mukuMda lAlajI vADekara varSamAM cAra aMka bahAra paDe che - vasaMtapaMcamI aMka, akSayatRtIyA aMka, janmASTamI aMka, ane dIpotsavI aMka lavAjama : bhAratamAM ....... rUA. 40.00 (TapAla kharca sAthe) paradezamAM ......... yunAITeDa sTeTsa oNpha amerikA mATe ...... 12.00 DaoNlara (TapAla kharca sAthe) yuropa ane anya dezo mATe ........ pIM. 7.0 (TapAla kharca sAthe) AkhA varSanA grAhako lavAjamanA varSanI zarUAtathI ja noMdhavAmAM Ave che. lavAjama agAuthI svIkAravAmAM Ave che. lavAjama mokalatI vakhate kayA graMtha mATe lavAjama mokalyuM che te spaSTa jaNAvavuM. lavAjama varSa jAnyuArIthI Disembara sudhInuM gaNAya che, je A saranAme mokalavuM. niyAmakazrI, prAcyavidyAmaMdira, mahArAjA sayAjIrAva vizvavidyAlaya, rAjamahela daravAjA pAse, rAjamahela roDa, vaDodarA - 380 001. jAherAto : A trimAsikamAM jAherAta ApavA mATe lakho saMpAdaka, 'vAdhyAya', prAcyavidyAmaMdira, ma.sa. vizvavidyAlaya, rAjamahela daravAjA pAse, rAjamahela roDa, vaDodarA - 380 001. For Private and Personal Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAsohAsa -punarmUlyAMkana kAlindI parIkha - 1ramI sadImAM jayadeve bhAsane kavitAkAminInA hAsa tarIke varNavyo che. mAruM hAsa: vira: rise viE: . ahIM prazna e upasthita thAya che ke mAsa TrAsa: eTale bhAsanAM nATakomAM nirUpAyelo hAsyarasa ke kavitArUpI kAminIno hAsa? je rIte kAlidAsanAM nATakomAM zRMgAra aMgabhUta hoya che te rIte bhAsanAM nATakomAM hAsa pradhAnapaNe jovA maLato nathI. kAlidAsanAM nATakomAM zRMgAra ja mukhya hoya che tethI temanA mATe driA visa: kahevAmAM kazuM anaucitya nathI. jyAre koI kavi/nATyakAranA rasane prasavAmAM Avato hoya tyAre te rasa pradhAnapaNe ja nirUpAyelo hovo joIe, nahIM ke gauNarUpe. ahIM bhAsanAM nATakomAM Avato hAsyarasa gauNa svarUpe jovA maLe che. bahudhA vIra ane karuNarasanuM ja nirUpaNa thayeluM che. bhAsanAM mahAbhArata para AdhArita che nATako che madhyamavyAyoga, dUtavAkya, dUtaghaTotkaca, karNabhAra, umaMga ane paMcarAtra. madhyama-vyAyoganA prAraMbhamAM - prathama dazyamAM ghaTotkacane yugAnta bhagavAna zivanI bhayaMkara mUrti jevI ke pakSIo mATe bAja jevo, prANIo mATe siMha jevo ane sAkSAta mRtyu jevo ema aneka rIte varNavavAmAM Ave che. ghaTotkacanI vipraparivAramAMnA koI ekanI AhAra mATe laI javAnI vAta kezavadAsa sahita samagra parivAra mATe bhayaprada banI rahe che. bhIma ane ghaTotkacanA mallayuddha, vageremAM vIrarasa ja jhaLake che. baMnenA saMvAdamAM kiMcita hAsyanuM nirvahaNa thayeluM jovA maLe che. aMtamAM tRtIya dazyamAM hiDimbA-bhImanuM milana bhayanA othAramAMthI haLavArAmAM pariName che. paraMtu A haLavAza bhIma- hiDimbAmAM hAsyarUpe nahIM paNa zRMgAramAM paryavasita thAya che. je hAsya ja nirUpavuM hota to " no prayoga bhAsa zA mATe karata? "dUtavAkyama duryodhananA saMvAdo e garamAgarama vArtAlApa ja che. zrIkRSNa duryodhanane, pAMDavone arthe rAjya ApavAnuM kahe che tyAre te kahe che - praharati yadi yuddha mAruto bhImarUpI praharati yadi sAkSAt pArtharUpeNa zakraH / paruSavacanadakSa tvadracobhirna dAsye tRNamapi pitRbhukte vIryagupte svarAjye / / tathA zloka 40, 41 vageremAM paNa vIrarasa ja dhotita thAya che. aMtamAM zrIkRSNa dvArA sudarzana vagere vividha Ayudhone bolAvavAmAM Ave che temAM adbhutarasanuM poSaNa thAya che. "svAdhyAya' - pU. 38, aMka 1- 2, vasaMtapaMcamI-akSayatRtIyA aMka, jAnyuArI-eprila 2001, pR. 13 thI 16 * 3, denAbeMka sosAyaTI, amarelI-365601. madhyamavyArA, zloka 6 tUtavAkya, zloka 35 For Private and Personal Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 14 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAlindI parIkha 'dUtaghaTotkaca'mAM duHzalA, gAMdhArI ityAdi nArIpAtronA vilApamAM karuNa ja ghUghave che. dhRtarASTranI ukti manusta vaidhAM na ropate |'mAM paNa karuNa ja che. dUtaghaTotkacano rUpakaprakAra ja utsUSTikAMka che ke jemAM mukhya rasa tarIke karuNa ja hovAnuM dazarUpaka, sAhityadarpaNa vagere dvArA manAyuM che. tRtIya aMkamAM jyAre duryodhana kahe che. vayaMna pUtAtAH / ' tyAre dUta banIne Avelo ghaTotkaca dantonna bhIMsIne, muThThI ugAmato yoddhA ja banI rahe che, je vIrarasane ja pratibiMbita kare che. 'karNabhAra' ane 'UrubhaMga'ne saMskRta sAhityanI uttama TrejeDI-karuNAMtikA kahevAmAM AvI che. nATayAcArya bharata mujaba nATaka sukhAMta hovuM joIe. tethI erisToTalamAM TrejeDI' aMgenAM lakSaNo tapAsatAM niyatinI avaLacaMDAIne kAraNe nAyakanAM parAkramo viphaLa banI jatAM hoI phalataH nATakanA rUpamAM dayA ane bhIti dvArA evI lAgaNInuM zuddhikaraNa sAdhatuM anukaraNa te tragedy. jenuM utkRSTa udAharaNa karNabhAra che. budhvA mAM ca zazApa kAlaviphalAnyastrANi ca santviti / te ja rIte 'UrubhaMga'no udAttIkaraNa pAmelo duryodhana 'zikSAnvita' hovA chatAMya kRSNe prerelA chaLano bhoga banI mRtyune vare che. A chaLathI krodhe bharAyelA balarAmane zAMta pADatAM kahe che - var dha vipracAtra vayaM ca naTA: pa pazcAtApanI AgamAM zekAIne udAttIkaraNa pAmato duryodhana sahRdayInI sahAnubhUtinuM pAtra bane che. 'maM' e tragedy che. tethI ahIM paNa karuNarasa ja mukhya che. 'paMcarAtra'nI rUpakasamIkSA karatAM DaoN. pusALakara, paM. baLadeva upAdhyAya vagere vidvAno tene samavakAra mAne che. 'samavakAra'mAM pradhAna rasa vIra hoya che ane te paNa traNeya prakArano hoya che tathA zRMgAra gauNarUpe prayojavAmAM Ave che. te mujaba 'paMcarAtra'mAM mukhya rasa tarIke vIrarasa che ane te traNeya prakArano che. duryodhanano dharma vIra, droNAcAryano yA vIra tathA anyomAM yuddha vIrarasa che. ahIM zRMgAra nathI. bhIma ane arjunanA abhimanyu sAthenA saMvAdamAM vAtsalya tema ja hAsya che. tRtIya aMkamAM arjuna tathA bhIma abhimanyune jANI joine cIDave che. tenI mAtA tathA kRSNa vizenA praznothI abhimanyu cIDAya che. sulamAste te khananA ? api ADhI TevavIputra: verAvaH ? tenA pratyuttaramAM abhimanyu pUche che : 'kiM mavAn dharmarAno me mImaseno dhanAyaH / '' arthAt tame mArA bApa cho ke Ama strInI vAta pUcho cho ? krodhane lIdhe ajANatAM satya bolI jatA A bALayoddhAnAM vacanothI bamaNuM hAsya pedA thAya che. Ama, 'paMcarAtra ne samavakAra prakAranuM rUpaka laie to hAsyarasa jarUrI manAyo nathI, to paNa bhAse kyAMka kyAMka hAsya dAkhala karyuM che. paNa paMcarAtrane tapAsatAM teno mULa hetu putyasaMgrahaH pravRddhaH / che. temAM dIkSita thatA duryodhanane nirUpI nATayakArano hetu 'zama' sthApavAno che ane 'zama' e zAMtarasano sthAyI manAyo che. For Private and Personal Use Only rAmAyaNa AdhArita abhiSeka ane pratimAnATakamAM hAsyarasane avakAza ja kyAM che ? temAM ya 'pratimA' karuNarasanuM nirvahaNa karavA ja racAyuM hoya tema lAge che. zokathI AkraMda karatA, potAne doSita TharAvatA, pazcAtApathI 3. sUtavaTASa, zloka cha 4. ejana, zloka 48 5. 3,ramA, zloka 31 6. samAna nAM lakSaNo mATe juo, zrIdhanasaviracitaM dvArUpam, tRtIyapradhArA 7. paMcarAtra,tRtIya aMka Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAso hAsaH - punamUlyAMkana 15 bharelA dazarathanI aMtima kSaNonuM hRdayadrAvaka citra, to rAjA dazaratha ane kaMcukinA vArtAlApamAM karuNa parAkASThAe pahoMce che. kaMcuki jyAre sumanta pAchA AvyA hovAnuM jaNAve che tyAre dazaratha pUche che : rAma sAthe ? kaMcuki : nA, mahArAja ratha sAthe. dazaratha : zuM? zuM ? kevaLa ratha sAthe ? ane mUcha pAme che. pharI bhAnamAM AvatAM rAjA : zuM te ema nA kahyuM ke suma- ekalA pAchA AvyA che ? ahIM rAjAnI puna: pRcchAmAM karUNarasa ghero banyo che. uparAMta kaikSInA caritranuM udArIkaraNa karI bhAsa tenI sAthe poetic justice kare che. vAstavamAM A ja nATakano kendravartI udeza che. lokakathA para AdhArita avimArakamAM kathAvastu to praNayanuM che. paraMtu nAyakane eka vidyAdhara evI jAdUI vIMTI Ape che ke jenAthI nAyaka potAnI IcchA pramANe dazya ke adazya banI zake che. je adbhutarasa pUro pADe che. nagaranI madhya rAtrinuM dazya vividha rasonuM paricAyaka banI rahe che. saMgItano AnaMda mANatuM premALa yugala zRMgAranuM uddIpaka banI rahe che. rAtrinA saMgInI hAjarImAM ja ekaThA thatAM guMDAo bhayanuM sAmrAjya phelAve che, to cIsa pADato ghuvaDa jugupsAne prere che. hA, cAdaramAM vidUSakanA chabaraDAo hAsyane sarje che, paraMtu brAhmaNa-khAtarapADunA gaNikAnI dAsI mATenA raMgadarzI premanuM gauNa kathAvastu mukhya kathAvastu sAthe e rIte joDAyuM che ke te haLavA zRMgArane vyaMjita kare che. "harivaMza' para AdhArita 'bAlacarita'mAM vIra, bhayAnaka ane raudranI sAthe adbhuta mukhya rasa tarIke nATyakArane abhipreta che. kAraNa ke AraMbhathI aMta sudhI abhuta tattva ja vyApeluM che. bhayaMkara zastro sAthe kAtyAyinIdevInuM pragaTa thavuM, beDIonuM ApoApa khUlI javuM, be arjunavRkSonuM UthalAI paDavuM, ghenaka ane kezina rAkSasono nAza, yamunAnA dharAmAM kALInAganuM romAMcaka damana, ityAdi romAMcaka, camatkArapUrNa parAkramo addabhutarasanuM ja nirvahaNa kare che. itihAsa para AdhArita 'svapnavAsavadattasa' ane 'pratijJAyaugandarAyaNaA be aitihAsika nATako che. temAMnA 'pratijJAyaugandarAyaNa'ne mIravarSe tAttvika rIte 'mardAnA nATaka' kahyuM che je khare ja sAcuM che. kema ke ahIM yuddho ane momAM bhaya, raudra, vIra, jugupsA jevA raso jhapAjhapI karatA hoya tema lAge che. unmattakanA dazyamAM madhamattAvasthAnI dhanyatA varNavAI che. je surAthI pUrepUrA matta che te dhanya che. je surAthI anulita che te kharekhara dhanya che. je surAthI snAna kare che teo sAce ja dhanya che. teo keTalA dhanya che ke je surAnI mUcchamAM susa che pratimAnATila, dvitIya aMka tijJAAnyarIya, tRtIya aMka For Private and Personal Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAlindI parIkha ahIM nATayakAra bhAsa hAsyakAra bhAsa banI jatA jovA maLe che. jyAre AnAthI UlaTuM "svapnavAsavadatamAM nATyataMtuthI vikSipta thayela atyaMta taMga paristhitine nivAravA mATe ja AvatuM hAsya sa-AyAsa AveluM jaNAya che. alabatta saMskRta nATakomAM bhAgye ja jeno joTo jaDavo muzkela che tevI sAdaMta saMpUrNa kRti to 'svapnavAsavadattam' ja che. chaThThA aMkamAM vidUSakane rAkhavAnI yukti bhAsanI karakasaranI kalAne anumodita kare che. nATakamAM rahelA kAvyatvane nAyavega para ke nATayavegane kAvyatva para hAvi thavA devAmAM AvyuM nathI. A suMdara gUMthaNIne kAraNe ja bhAsa kavitAsuMdarInuM hAsya banI rahyo che. bhAsanAM nATakomAM prayojAyelI unity of place, unity of time and unity of action ajoDa ane advitIya che. vastunuM saMvidhAna, dazyasaMvidhAna ane rasasaMvidhAna kavitAkAminInA hRdayane jhaMkRta karI de tevAM che. kathAnI gUMthaNInuM pota evuM to mulAyama ane chatAMya ghaTTa che ke kyAMya khajUrAo jovA maLatA nathI. bhAsanAM nATako e patch-work nathI. UlaTuM te evuM eka dukUla che jene dhAraNa karIne kavitA-kAminInuM citta praphullita thayuM hoya ane tethI jayadeve tene kavitAkAminIno hAsa kahyo hoya uparokta nATakomAM hAsyarasa nathI ema kahevAno Azaya nathI. paraMtu kyAMya hAsya pradhAna ke mukhya rasa tarIke nathI Avato. A badhAM ja nATakomAM hAsyarasa to modaka para bhabharAvelI khasakhasa samAna che. khasakhasane modaka to na ja kahI zakAya ne ? tethI, lAge che ke mAsa sa; eTale kavitAkAminInuM madhura smita. TI. gaNapatizAstrI dvArA adabhUta rIte jenI lAkSaNikatA darzAvavAmAM AvI che te ArSakAvyonI saraLatA, prauDhatA ane prAMjalatAnI yAda apAvI jAya che. kvacit ja AvatA kaThina chaMdone bAda karatAM anuSTrapanI saraLatA ane madhuratA, vividha rasonuM nirvahaNa, pAtronAM manosaMvedana ane saMvegone zlokomAM nirUpI, zlokomAM AvatA geyatatvane nivAravA be kakaDA karI saMvAdomAM mUkavAnI tenI saMvAdasUjha, ane tethIya vadhu sublimation of character eTalAM to saMtarpaka banI rahe che ke kavitAkAminInI sAthe sAthe sahadayanuM citta ekaghana, nirvighna carvaNAne pAme che. je sahRdayonuM AhalAdakAritva che te ja "mAsa :" che. For Private and Personal Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nyAyabhUSaNamAM citrarUpanirUpaNa niraMjana pI. paTela nyAya-vaizeSika darzanamAM avayavIne avayavothI saMpUrNa bhinna padArtha mAnavAmAM Ave che. nyAyamate kArya karatAM kAraNa taddana bhinna vastu che. dA.ta. paTa kArya che. tenAM kAraNo takhtao che. avayavInuM rUpa avayavonA rUpathI bhinna hoya che. paTarU5 tantarUpathI bhinna che kAraNa ke, - paTarUpa ane tandurUpanAM kAraNo bhinna che. paTarUpanuM samavAyikAraNa paTa che. takhtarUpa tenuM asamAyikAraNa che. paTanA samavAdhikAraNa takhtaomAM keTalAka takhtao lAla, lIlA, pILA vagere raMganA hoya che. A takhtao vaDe banelA paTamAM te badhAM rUpo svIkAravAM paDe. parantu lAla ke pILAM rUpo samagra paTane vyApIne rahetAM nathI. takhtane vyApIne rahetAM hovAthI tene takhtanAM rUpo kahevAya, paTanAM rUpo na kahevAya. to takhtarUpathI bhinna paTarUpa hovuM joIe, to A rUpa kayuM ? A samasyAnA samAdhAnarUpe vaizeSiko kahe che ke paTane eka citrarUpa hoya che.' zukla, nIla, pIta, rakta, harita, kapiza e 6 rUpaprakAronI jema sAtamo svataMtra rUpa prakAra te citrarUpa. bhinna bhinna raMgonA mizraNathI baneluM eka rUpa te citrarUpa. citrarUpanuM nirUpaNa karatAM pahelAM A carcAmAM upayogI be zabdonA artho spaSTa karI laIe. nyAya-vaizeSika darzanamAM guNonA be prakAra che. (1) vyApyavRttiguNa (2) avyAkhyavRttiguNa. je guNa potAnA AdhAra rUpa dravyamAM saMpUrNa rIte vyApIne rahe te vyApyavRttiguNa. dA.ta. paTamAM rahelo lAla raMga samagra paTane AvarIne rahe che tethI te lAla raMgane vyApyavRttiguNa kahevAya. je guNa potAnA AdhArarUpa dravyamAM saMpUrNa rIte vyApIne na rahe te avyApyavRttiguNa. dA.ta. kapi-vRkSa saMyoga. kapino saMyoga vRkSanI sAthe nahi paNa DALa sAthe che. AkhA vRkSane vyApIne raheto nathI. tethI kapi-vRkSa saMyogane avyApyavRttiguNa kahevAya. nyAyasAramAM ayaugipratyakSanA nirUpaNa prasaMge yUkAryam (pratyakSa)nA saMdarbhamAM avayavi-nI carcA AraMbhAya che. tenA anvaye citrarUpanI carcAno pUrvapakSa Ubho thAya che. bauddho avayavIrUpa dravyane svataMtra padArtha tarIke svIkAratA nathI. A saMdarbhamAM teo citrarUpano asvIkAra kare che, teo taiyAyikanI sAme prazna kare che ke lAla ane alAla evA taMtuothI avayavI paTa utpanna thAya tyAre tenuM rUpa kevuM mAnavuM ?" arthAtu aneka rUpo eka citrarUpane kevI rIte utpanna kare ? svAdhyAya' - pu. 38, aMka 1-2, vasaMtapaMcamI-akSayatRtIyA aMka, jAnyuArI-eprila 201, pR. 17 thI 25 * DI-12, yuni. sTApha kolonI, nAnAbajAra, vallabhavidyAnagara (ji. ANaMda). 9. Annambhasta, Tarka Samgraha, Athalye & Bodas, Bombay, Sanskrit Series, No. LV, 1963, pp. 151 to 153 ___ I yastarhi raktAraktairevAvayavairavayavI niSpAditastasya kiM rUpamiti ? nyAyabhUSaNa, bhAsarvajJa, saMpA. svAmI yogIndrAnanda, padarzana prakAzana pratiSThAna, vArANasI, prathama AvRtti, 1968, pR. 112 I RvaM nitrata kADhi paM vA dara thaKI citraM tadekamiti cedidaM citrataraM tataH / / 2/200 tatrAvayavarUpaM cet kevalaM dRzyate tthaa| 'nIlAdIni nirasyAnyacitraM yadIkSase / / 2/202 pramANavArtika (manoratha nandinI vRtti), dharmakIrti, saMpA. svAmI dvArakAdAsa zAstrI, bauddhabhAratI, vArANasI, 1984 For Private and Personal Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 18 niraMjana pI. paTela ahIM nyAyapakSano koIka ekadezI uttara Ape che - vividha raMganA taMtuothI utpanna thayelA paTamAM koI viziSTa rUpa hotuM nathI dA.ta. paTa avayavI (kAryo che. tenA avayavo (kAraNarUpa) nIla, pIta vagere viruddha rapa utpanna thAya che ema mAnIe to virodha Ave. tantu zveta hoya to paTa paNa zveta ja utpanna thAya. tantanuM rUpa (kAraNarU5) paTarUpa(kAryarUpa)ne janmAve. Ama, paTamAM vizeSa rUpa utpanna na thAya. ekadezI kahe che- nIla, pIta vageremAM rUpa- (sAmAnya) to rahe che. tethI rU5 sAmAnya mAnavAmAM virodha nathI. jema badhI gAyomAM gotra (sAmAnya) rahe che tema nIla, pIta vagere takhtaomAM rUpa- (sAmAnya) to rahe zaMkA kare che ke rUpa sAmAnya rahe che ema tame kevI rIte kaho cho. tenA javAbamAM ekadezI kahe che- sAmAnyarUpa utpanna thAya che te avayavInA darzanathI ja jaNAya che. pUrvapakSa kahe che ke A badhI mAthAkUTa mUkI dravyane nIrUpa ja mAno to zo vAMdho ? taiyAyika ekadezI kahe che ke jo dravyane rU5 rahita mAnavAmAM Ave to tenuM pratyakSa thaze nahi ane cAkSuSa pratyakSamAM rUpa' anivArya che. dravyanuM pratyakSa thatuM hovAthI tene nIrUpa kevI rIte mAnI zakAya ? vaLI, je dravyane nIrUpa mAnIzuM to eka moTI Apatti e Avaze ke ekanA rUpathI bIjI vastu dekhAze eTale ke pratyakSa thAya, ekarUpanuM jaNAya. anya vastu pratyakSa thaze. ghaTanuM rUpa jaNAze. paTanuM rUpa Ama atiprasaMga thAya, vAstavamAM Ama banatuM nathI. naiyAyika ekadezI bIjI Apatti tarapha nirdeza karatAM kahe che ke jo dravyane nIrUpa mAnIzuM to - je rUpa utpanna thAya che teno vizeSarUpathI nirdeza thaze nahi. eTale ke lAla ghoDo, zveta ghoDo evo nirdeza thaze nahi. ata: ema siddha thAya che ke paTanuM rUpa nIla, pIta vagere vizeSa rahita rUpa sAmAnyane utpanna kare che. naiyAyika ekadezI kahe che ke sphaTikanI pAse raktamaNi mUkavAmAM Ave to tenuM pratibiMba sphaTikamAM paDe che tethI eka kSaNa sphaTika paNa raktavarNano hoya tema jaNAya che. parantu maNine sphaTika pAsethI laI levAmAM Ave to sphaTika tenA svarUpamAM jaNAya che, tema judA judA avayavono sambandha thavAthI judA judA raMganAM nIla, pIta vagere rUpo dekhAya che paraMtu vAstavamAM AvuM banatuM nathI. tethI avayavImAM citrarUpa ja jaNAya che. bauddho kahe che ke jo uparyukta mata mAnavAmAM Ave to eka Apatti e Avaze ke paramANunAM rUpo judAM judAM hoya che. dA.ta. be paramANuo bhegA thAya tyAre dvANuka (avayavI) bane ane temAM vizeSarUpathI bhinna rUpa utpanna thAya arthAt yaNuka paNa paraspara virodhI evA vizeSarUpavALA paramANumAMthI utpanna thAya che. tethI dvayaNukanA rUpano nirdeza thaze nahi. Ano pratyuttara ApatA naiyAyika ekadezI kahe che ke paramANunuM rUpa atIndriya che, tethI rUpa vizeSa dekhAze ja nahi. bhAsarvajJa ekadezInA uparyukta samAdhAnane aTakAvIne citrarUpa eka svatanta rUpa che e siddha karavAno upakrama kare che. . viroSarame tu virodho na sAmAnyAme nItAripu sarvatra patmina: samavatu | nyAyabhUSaNa, pR. 112 For Private and Personal Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nyAyabhUSaNamAM citrarUpanirUpaNa - 19 - bhAsarvajJa kahe che ke badhI kriyAo jIvonA adaTa (sUkSma saMskAra) upara AdhAra rAkhe che. avayavonAM je rUpo dekhAya che e sRSTinI utpattimAM rUpano AdhAra jIvanAM adaSTo che. tevI rIte "rUpa' utpanna thavAmAM puruSArthano upayoga nathI ema na mAnavuM." pUrvapakSa kahe che ke sarvatra e pramANe (jIvanAM adaSTone AdhAre) rUpa utpanna thAya ema mAnIe to punaH vizeSa rUpanI prAptino virodha Ave che. pUrvapakSano uttara ApatA bhAsarvajJa kahe che ke A badhI Apattione choDIne citrarUpa ja utpanna thAya che ema mAno kAraNa ke tenuM bAdha vinA pratyakSa thAya che." pUrvapakSa kahe che ke eka bAju tame eka rUpa utpanna thAya che ema kaho cho ane pAchuM citrarUpa kaho cho, A paraspara virodhI bAbata hovAthI virodha Ave che. - bhAsarvajJa kahe che, AvuM mAnavAmAM virodha Avaze nahi kAraNa ke citrarUpanA jJAnano saMbhava hovAthI eka ja avayavI nIla, pIta, rakta vagere dharmonuM adhikaraNa bane che. jema ke, geru vagere raMgathI raMgAyeluM kapaDuM citrapaTarUpe jaNAya che. pUrvapakSa kahe che ke nIla raMga, pata raMgano (nIlatva, pItatva jAtio) paraspara virodhI hovAthI temano eka ja adhikaraNamAM samavAya thAya e ucita lAgatuM nathI.* bhAsarvajJa tenA pratyuttaramAM kahe che nIlatva-pItatva vagere jAtio eka ja adhikaraNamAM kevI rIte rahe zake evo tame (bauddho) je virodha karo cho te virodha siddha thato nathI. pUrvapakSa kahe che ke eka bindu para banne nIla, pIta (raMga) tathA nIlatva, patitva (jAti) rahetI hoya te * dekhAtuM nathI. bhAsarvajJa uparyukta matano parihAra A pramANe kare che. nIlakamaLamAM utpalatva (sAmAnya) ane temAM rahelo nIla raMga (nIlatva jAti) eka biMdumAM rahe che. Ama, nIlatva, utpalatva virodhI jAti paNa eka ja bindumAM rahe che tethI temAM virodha Avato nathI. 4. tiva, samasyAdAyattatvadamya = puruSArthopoAinAmavAn ejana, pR. 113 . 3thavA vimeva tadrupamutraM caivavidhitamasAt ejana 6. 1 nItvAritrAtInA viruddhatAtra samavAyo na pu rUti vet | ejana tathA 1 nIlAdizcitravijJAne jJAnopAdhirananyabhAk / marAna utaryuM vivecanuM | pramANavArtika, 2/220, pR. 162 anyatra sanitsiddhiti vet | nyA. bhU., pR. 113 athaikAyatanatve'pi nAnekaM dRzyate sakRt / / sAvamAsa: kiM viyugu tiruDhipu pramANavArtika, 2/197, pR. 160 For Private and Personal Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir niraMjana pI. paTela (sAdhya) bhAsarvajJa kahe che ke bhinna-bhinna jAtivALA rUpathI utpanna thayeluM evuM je avayavI rUpa (citrarUpa) te aneka jAtinuM adhikaraNa bane che. A anumAna pramANathI paNa siddha thAya che. avayavInuM rUpa (pakSa) nIlatva vagere aneka jAtithI yukta evuM avayavIrUpa (sAdhya) te te jAtivALA rUpane utpanna karatuM hovAthI (hetu) zveta rezamI vastranA rUpanI jema (udAharaNa) ata: nIlatva vagere aneka jAtiothI yukta evuM avayavInuM rUpa che. (nigamana) citrapaTane citrarUpa hoya che. (pakSa) te eka che. avayavInuM rUpa hovAthI (hetu) nIlakamaLanuM rUpa hoya tema (udAharaNa) tethI citrapaTanuM eka ja citrarUpa hoya che. (nigamana) Ama, anumAna pramANathI citrarUpanI ekatA sAdhavAmAM Ave che. pUrvapakSa (bauddho) kahe che ke buddhi aneka AkArone dhAraNa kare che (citrAkArA hoya che.). bauddho mAne che ke aneka jAtanI vAsanA thI bharelI evI buddhi citrakAra hoya che. (koI paNa vastunuM jJAna ApaNane thAya tyAre te jJAnanI mana upara chApa paDe che. tene saMskAra vAsanA kahe che. anAdi jJAna pravAhamAM ke saMtAnamAM pUrvekSaNanuM jJAna te vAsanA), A vAsanAne lIdhe ja nIla padArthanA AkAravALuM jJAna ema jJAnamAM bheda thAya che. jAtibhedothI vyAvRttibheda (ghaTa zabdano artha apohavAda pramANe ghaTetara bhinna padArtha evo thAya che) ane zaktibheda (vAsanAtmaka) thAya che. bhAsarvajJa kahe che ke je loko (bauddho) avayavIno svIkAra karatA nathI temane paNa citrarUpanuM je jJAna thAya che te jJAnano viSaya paNa kahevo paDaze arthAta avayavI batAvavo paDaze. avayavo joDAtA te avayavomAMthI je utpanna thAya che tene naiyAyiko avayavI kahe che. A avayavI avayavono samUhamAtra nathI, paraMtu avayavothI bhinna eka navo ja svatanta padArtha che. dA.ta. paTa kArya che. tenAM kAraNo takhtao che. have koI kAraNa pote potAne utpanna karI zake nahi. tat tattvane utpanna karI zake nahi arthAt tatu takhtane utpanna na karatAM paTane utpanna 8. puca minenAtIya vya vasthAne nAdhikAra sanmate, ..... nAiita | nyAyabhUSaNa, pR. 113 9. yathaiva buddhirbhavatA citrAkAropagamyate / tavaiva Dhi yAhyof fSatatra jiM ta: I pramANavArtika, 3/209 apoha zabda bauddhadarzanano pAribhASika zabda che teno artha sad-vyAvRtti- tamitra evo thAya che. dasa ghaTa vyaktiomAM ghaTa: ghaTa: A prakAranI anugata pratIti thAya che. tenuM kAraNa maTavRtti 'ghaTafmamitratva' che. eTale ghaTatara bhinna padArtha te ghaTa. jyAre naiyAyiko dasa ghaTa vyaktiomAM ghaTa: dhaTa: evI ekAkAra pratItinA kAraNarUpe 'ghaTatva sAmAnyane mAne che. temanA mate sAmAnya eka ane nitya che jyAre bauddho kSaNabhaMgavAdamAM mAne che. temanA mate badhA ja padArtho kSaNika che tethI 'sAmAnyane teo mAnatA nathI. tenA sthAne ghaTa ghaTa evI anugata pratItinA kAraNarUpe "apoha'ne mAne che. For Private and Personal Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nyAyabhUSaNamAM citrarUpanirUpaNa kare che tethI avayavothI bhinna (takhtaothI bhinna) avayavI (paTarUpI kArya) siddha thAya che.' bauddho "svalakSaNa ane paramANumAM abheda mAne che. temanA mate paramANuonA samUhanA saMghAtathI ja ghaTa, paTa vagere sthULarUpe jaNAya che. to pachI avayavI nAmano alaga padArtha mAnavAnI jarUra zI ? 'A ghaTa che, A paTa che' evI buddhi paramANuo ja pedA kare che. avayavIrUpa koI svatanca dravya nathI. A bauddhasiddhAntanI viruddhamAM bhAsarvajJa citrarUpanuM je jJAna thAya che te (jJAnano) viSaya arthAta avayavI batAvavAno upakrama kare che. bauddho paramANuthI vilakSaNa evA avayavane viSaya tarIke mAne che. A bauddhasiddhAntanI viruddhamAM taiyAyiko kahe che ke paramANune avayavI na kahevAya. paramANuthI bhinna drayaNuka, caNakane avayavI kahevAya eTale ke be paramANuonA saMyogathI dvANuka bane to tene avayavI kahevAya. A dvayaNukamAMthI traNuka janme to drayaNuka avayava bane ane vyaNuka avayavI bane. eka udAharaNathI tene samajIe. dA.ta. 5Ta e kArya (avayavI) che. takhtao enAM kAraNo (avayavo) che. have A takhtaomAM tattvaresAo rahe che tyAre takhtao avayavI bane ane tattvaresAo avayava bane. bhAsarvajJa kahe che ke paramANuo atIndriya hovAthI cakSuno viSaya banatA nathI, paramANumAM uddabhUta rUpa na hovAthI te viSaya banatA nathI. naiyAyikonA mate je vastu prakaTa svarUpavALI hoya tenuM ja pratyakSa thAya. paramANumAM AvuM udbhUta (prakaTa) svarUpa na hovAthI cakSuno viSaya banatA nathI. bauddhamata pramANe je potAnA AkAranA jJAnane utpanna kare te viSaya. dA.ta. A Tebala che (viSaya). Tebalano je AkAra te ja AkAra jJAnamAM dhAraNa kare tyAre jJAna thAya che. uparyukta matanI viruddhamAM bhAsarvajJa kahe che ke paramANu potAnA AkAranuM jJAna utpanna karI zake nahi. dA.ta. A ghaTa che ke A paTa che evuM je jJAna thAya che temAM ghaTanA ke paTanA paramANuo jJAnano viSaya banatA nathI parantu sarvatra je jJAna thAya che te sthaLa AkArarUpe ja thAya athatu ghaTarUpe ja thAya. vilakSaNa AkArane 11 nahi kAraNamAtmAnaM nirvrtytiiti| nyAyadarzanam (bhAga, vArtika-tAtparyaTakA vRtti sahitabu), zrIamarendra mohanatatIrthana tathA zrItArAnAtha nyAyatakatIrthona saMskRta, munzIrAma manoharalAla pabli. prA. li., bI.A., 1985, pR. 480 12. 1 senAvanavad grahaNamiti cennAtIndriyatvAdaNUnAm / nyAyasUtra, 2.1.37 I vmAnava: prImatIndriyanuM sarzitA ja na jJAnottara: | nyAyasUtra, 4.2.14 23. 1 na ja paramANUnAM svArijJAnanana+mati, sarvatra cUnAthI caitra sanAtana nyA. bhU, 114 vAcaspati mizrae tAtparyaTIkAmAM bauddhamatanuM khaMDana A pramANe karyuM che. (T) na 1 yamAnumasA paramAvo vavinaM janayanti tenaiva sthUlabuddhim, kRtamavayavine ti sAmpratam, yadAbhAsA hi buddhistadasyA AlambanapratyayaH na ceyaM parasparalyAvRttaparamasUkSmaparamANvAlambanA tathA sati sthUlabhedAt tadekamiti na syAt / bauddho kahe che ke paramANuo jyAre bhegA thAya che tyAre temAM eka Agantuka dharma pedA thAya che ane A dharma ja ghaTajJAna, paTajJAnane janmAve che. ata: avayavIne mAnavAnI jarUra nathI. tenA pratyuttaramAM vAcaspati kahe che ghaTa jJAna (buddhi) paTajJAna (buddhi) thAya che. A viSayonuM kAraNa hovuM joIe parasparavyAvRtta. sUkSma paramANuo temanuM viSayarUpa kAraNa na bane, tethI paramANu samUho bhegAM maLavAthI avayavI utpanna thAya tema mAnavuM joIe, Ama avayavI vinA eka sthaLa viSayanuM jJAna thAya nahi. paramANuo sthaLa na hovAthI tenuM jJAna saMbhave nahi. nyAyadarzanam (vRttisahita), pR. 502 For Private and Personal Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22 niraMjana pI. paTela utpanna karanAra je viSaya bane to cakSu vagere paNa viSaya bane (Indriyo indriyAtIta hovAthI viSaya banatI. nathI). padArtha hoya tenA karatAM tenuM bhinna jJAna thAya to arthAt hoya gAya ane jJAna thAya azvanuM. jo AvuM bane to game te vastu game te jJAnano viSaya bane. ghaNA badhA lAla, alAla avayavothI citrarUpa bane che ane ApaNane jJAna thAya che citrarUpanuM. have tame tenA viSaya tarIke lAla, pILAne mAno to muzkelI thaze kAraNa ke lAla raMgano viSaya judo che, pILA raMgano viSaya judo che eTale ke ApaNane jJAna thAya checitrarUpanuM, to teno viSaya paNa citrarUpa ja hovo joIe. bhAsarvajJa kahe che. ke citrarUpanuM je jJAna (avayavInuM) thAya che tenA viSaya tarIke citrarUpane tame mAnatA nathI to tame teno viSaya batAvo ? lAla, pILo evuM je jJAna thAya che te avayavIno viSaya lAla, pILo bane ane citrarUpanuM jJAna thAya tyAre teno viSaya citrarUpa bane, ataH avayavIno tamAre svIkAra karavo paDaze. bauddhamata pramANe paramANumAM ja evI zakti che je nIlAdi AkArane dhAraNa kare che arthAt nIlakamalanA paramANuo jJAnamAM nIlarUpane ja utpanna kare ane tethI tene vaza vartIne paramANu paNa viSaya bane. bhAsarvajJa kahe cheH A mata yogya nathI kAraNa ke, je jJAna nIlAdi AkAre anubhavAya che te sthULarUpe ja * anubhavAya che. paramANunuM jJAna thatuM ja nathI. ataH avayavIno tamAre svIkAra karavo paDe. bAhya sthaLa AkAranuM pratyakSa thAya che tenAthI bhinna (saMyoga na pAmyuM hoya tevuM, jemAM paramANuono saMyoga na thayo hoya tevA AkAranuM (nIlAdi) jJAna koIne thatuM nathI. dA.ta. ApaNane thAMbhalAnuM je pratyakSa thAya che te thAMbhalArUpe ja thAya che; paramANurUpe pratyakSa thatuM nathI, tethI paramANuonA saMyogathI avayavI utpanna thAya che e svIkAravuM joIe. avayavI vinA eka sthaLa viSayanuM jJAna thaI zake nahi kAraNa ke paramANuo sthaLa hotA nathI. bauddho prazna kare che ke nIlAdi jJAna thAya che tene utpanna karanArA nIla paramANuo che ke nIla sthaLa padArtho che te kevI rIte nakkI karazo ? bhAsarvajJa kahe che nIlAdi AkAra jJAnamAM ja rahe che. enAthI nIlAdi AkArathI bIjo padArtha tame (vijJAnavAdI bauddho) mAnatA nathI arthAt ghaTanuM pratyakSa thAya, ghaTano AkAra jJAna dhAraNa kare pachI ghaTanuM jJAna thAya te vijJAnane tame svIkAro cho ane bAhya ghaTane tame svIkAratA nathI. bauddho (vijJAnavAdI) vijJAna(citta)nI sattAne vAstavika mAne che laMkAvatArasUtramAM cittanI ja sattAnuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. cittanI ja pravRtti thAya che, cittanI ja vimukti thAya, citta sivAya anyatra vastu utpanna thatI nathI, teno nAza thato nathI, citta ja (vijJAna) eka mAtra tattva che. citta e ja AlayavijJAna. yogAcArI bauddho bAhya dazyajagatanI sattAno asvIkAra kare che. citta ja ekAkAra che. te ja A jagatamAM aneka rUpe dekhAya che. kyAreka deharUpe to kyAreka bhogarUpe avabhAse che arthAt cittanI ja sattA che, bAhya arthanI nahi.15 24. kutacArya viroSa vadhArvati nIrAdhAvAva vahyoddAnavaM na cUkAyAkrAti nyA. bhU., pR. 114 noMdha : udyotakara ane vAcaspati mizrae 2.1.36 sUtranI TIkAmAM A matanuM mArmika vivecana karyuM che. 15. citta pravartata niraM vimeva vimurA niraM hinAya nazcittameva nirudhdha . laMkAvatAragAthA, 145 bauddhadarzanamImAMsA, baladeva upAdhyAya, caukhambA bhavana, vArANasI, trIjI AvRtti, 1978 cittamAlayavijJAnaM mano yanmananAtmakam / J&Ati viSayAna kena vijJAna di tatte || ejana,102 For Private and Personal Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nyAyabhUSaNamAM citrarUpanirUpaNa 23 bhAsarvA kahe che ke pratyakSa ane anupalabdhi pramANathI (A banne pramANo dvArA) arthavizeSa tenA AkArano hetu ane phaLa kevI rIte nakkI thAya ? ghaTa vizeSa kAraNa bane ane potAnA AkArane jJAnamAM utpanna kare to te kArya bane. ghaTa pratyakSa dekhAya to tenuM jJAna utpanna thAya (pratyakSa). ghaTa na hoya to tenuM jJAna na thAya (anupalabdhi). bAhya ghaTa hetu bane ane jJAnano AkAra kArya (phaLa) bane. ghaTa ane paTanuM dhULarUpe ja grahaNa thAya che tethI te bAhya padArtha che ema mAnavuM paDe. A arthapatti pramANathI paNa siddha thAya che. Ama ApaNA bannemAM yogakSema sarakhA che arthAt tame avayavIne mAnavAmAM muzkelI batAvo cho to tamArAmAM paNa AvI muzkelI Ave che tethI sthULa AkAranuM grahaNa thAya che tema mAnavuM paDe. jo sthULa AkArane na mAnIe to ghaTa-paTanuM jJAna kevI rIte thAya ? bauddho AnA pratyuttaramAM kahe che ke ghaNA badhA paramANuo bhegA thaIne sthULarUpe dekhAya che. paraMtu mUlataH to te paramANuo ja che, ne jJAna to paramANunuM ja thAya che. bauddho rathanA udAharaNathI A vastu samajAvavAno prayatna kare che. ratha nAmano koI avayavI padArtha nathI. enA paiDAM, cakra, dharI judAM pADo, pachI batAvo - ratha kyAM che arthAt avayavI nAmano koI padArtha hoto nathI. bhAsarvA kahe che ke AnuM khaMDana pahelAM kareluM che. paramANu ekaThA thayelA na hoya tevA-je sUkSma che evA paramANuomAM sthULa AkAranuM jJAna thAya to te jJAna brAnta kahevAya.* teo bauddhone prazna kare che ke badhA paramANuo jJAnamAM eka ja AkArane utpanna kare che ke dareka paramANu potapotAnA bhinna-bhinna jJAnane utpanna kare che ? jo eka ja AkArane jJAnamAM utpanna karatAM hoya evuM mAnIe to pratyakSa pramANathI je jJAna thAya te sAdhAraNa AkAranuM jJAna grahaNa kare. dA.ta. kALI gAya, dhoLI gAyanuM pratyakSa thAya tyAre tame kaho cho tema hoya to kALApaNuM saphedapaNAnuM jJAna thAya, 'gau' vizeSanuM jJAna na thAya arthAt badhA paramANuo sAmAnyane utpanna karatA hoya to vizeSanuM jJAna na thAya. A gAya che evA jJAnamAM prAtipadika 'gonuM jJAna thAya, 'gauH'nuM jJAna na thAya. vaLI, judA judA AkAranuM eka ja jJAnarUpe grahaNa thAya to te jJAna bhrAnta thAya. kALI gAya zveta gAyarUpe dekhAya to te jJAna bhrAnta kahevAya. paramANuo eka AkAranA hoya to citrarUpanuM jJAna thAya nahIM,eka AkAravALAne citratA na kahevAya. uparyukta praznono javAba ApatAM naiyAyika ekadezI kahe che ke pratyeka paramANu judA judA AkAranA jJAnane utpanna kare che ema mAno to ? bhAsarvajJa ekadezInA matane aTakAvatA kahe che ke A yogya nathI kAraNa ke, abhinna (eka ja) jJAnamAM AkArabhedano saMbhava nathI. dA.ta. eka sAthe traNa (lAla, lIlA, pILA) paramANuo judA judA AkArane utpanna kare che. have jJAna to eka samaye eka ja AkArane dhAraNa kare che. traNeya AkArane jJAna eka sAthe kevI rIte dhAraNa kare ? Ama AkArabheda mAnazo to jJAnabheda thaze. bhAsarvajJa kahe che. ahIM tAdAbhyano viparyaya thaze. dA.ta. A ghaTa che. ahIM ghaTanA AkAra-jJAna vacce tAdAbhya hoya che. have padArtha traNa hoya ane jJAna eka ja thAya to tamArA potAnA siddhAntamAM virodha Avaze, jJAna-AkAramAM svIkArelA tAdAbhyano bAdha thAya to pachI kAM to tAdAbhyanA siddhAntane choDo athavA citrarUpa svIkAro. - bauddho kahe che ke AkArabheda thAya to jJAnano paNa bheda thAya arthAtu traNa prakAranA AkAra hoya to jJAna paNa traNa hoya. 16. vaimasaMnitAblyu, paramAnuSa tathAAre phAne mAnava thAt | nyA. bhU., pR. 114 For Private and Personal Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 24 www.kobatirth.org bhAsarvajJa kahe che ke A yogya nathI. ahIM anubhavano virodha Ave che. koI paTamAM pAMca raMga hoya temAM ApaNane pAMceya raMgonuM jJAna thatuM nathI, parantu citrarUpanuM ja jJAna thAya che. vaLI eka ja thAMbhalAmAM lAkha paramANu hoya to jJAna paNa lAkhkho thAya parantu ApaNane to eka ja jJAna thAya che thAMbhalAnuM." Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paraspara AkAra jemaNe jANyA nathI evI sthiti hovAthI jJAnane potAne khabara nathI. judA judA AkAro temAM paDelA che. to pachI aneka paramANuomAM sthUlAdi AkAranuM jJAna kyAMthI thAya ? avayavInuM jJAna tamArA siddhAnta pramANe thaze nahi arthAt dareka jJAnano eka eka AkAra hAya che te jJAno parasparanAM jJAnone jANatAM nathI. jema ke ghaTajJAnanuM santAna paTajJAnanA santAnane jANatuM nathI. niraMjana pI. paTela bhAsarvajJa bauddhone prazna kare che ke tame AkArabhede jJAnabheda mAno cho, parantu paramANuo sthULarUpe ja dekhAya che, te kevI rIte kahI zakAya ? tame sAbita karI Apo. bauddho pratyuttaramAM kahe che ke buddhimAM ja AkAra dhAraNa thAya che. bAhya artha (padArtha) hoto nathI. vijJAnavAdI bauddho vastu-padArtha jJAnamAM ja rahe, tenuM bAhya astitva hotuM nathI ema mAne che. bhAsarvajJa teno parihAra karatAM kahe che ke eka ja buddhi aneka AkAronA jJAnane kevI rIte dekhADe ? tame abhinna svarUpavALA jJAnamAM citrarUpa mAno cho eTale ke eka AkAra(svarUpa)vALuM jJAna hoya tenuM citrarUpa mAno to pachI avayavIe zo aparAdha karyo, jenuM tame khaMDana karo cho.' bauddho kahe che ke eka ja svarUpavALA jJAnanI citrAkAratA ame icchatA nathI. pratyeka jJAnamAM judA judA AkAravALAM jJAna thAya e badhAM jJAna eka sAthe utpanna thAya tevAM aneka vijJAnane ame citra kahIe chIe.0 I bhAsarvajJa A matanuM nirasana karatAM kahe che- A yogya nathI kAraNa ke, pratyeka jJAna potAno ja anubhava kare, eka jJAna bIjA jJAnanA AkArane anubhavI zake nahi. dA.ta. lAla AkAravALuM jJAna, lIlA AkAravALuM jJAna potapotAnuM jJAna kahe, citrarUpa che evuM na kahe. jo tame citrarUpane mAno to avayavIno paNa svIkAra karavo paDe kAraNa ke avayavIne mAnyA sivAya citrarUpane samajAvI zakAya nahi arthAt eka jJAna bIjA AkAranA jJAnano anubhava karI zake nahi. eka sAthe aneka jJAna utpanna thAya te citra ema mAno to paNa citrarUpa samajAvI zakAya nahi kAraNa ke dareka jJAna potAnA jJAnane kahe, ghaTajJAnanuM santAna. paTajJAnanuM santAna ekabIjAne anubhavI zake nahi. bauddho kahe che ke eka ja santAnamAM utpanna thatAM evAM be jJAno kalpanAne utpanna kare, jemAM citrAkArano nizcaya thAya ema mAno to zo vAMdho ? 17. meva stammAvijJAnamanumUyate na pratiparamANumitrAnyaparasaMchyAtAni jJAnAnIti / nyA. bhU., pR. 114 18. vijJAnavAdI bauddho bAhya padArthano abhAva mAne che. mAtra vijJAnanuM ja astitva svIkAre che. bAhya thAMbhalA jevA padArthane paramANuothI bhinna ke abhinna e bemAMthI koi paNa rIte samajAvI zakAya nahi. aMdaranuM vijJAna ja ghaTa paTAdinA AkAro dhAraNa karIne ghaTAdinuM jJAna karAve che. vijJAnamAM ja ghaTajJAna paTajJAna evA bhedo thAya che. pramANavArtika, 2-220, pratyakSapariccheda P 19. yuddhiplenA satA vayaM citrAvArA mavet / gamitrAtmanazcitvAtyupAme sattvavavinA hro'parAyaH vRto, yenAsau sarvajo prasiddho'pi niSite / nyA. bhU., pR. 115 20. pramANavArtika, 2-210, pratyakSapariccheda For Private and Personal Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra nyAyabhUSaNamAM citrarUpanirUpaNa bhAsarvA kahe che ke jenuM jJAna bahu spaSTa hoya che tene citrajJAna thAya che, tethI citrajJAnane juduM jJAna mAnavuM paDe jyAre tame vikalpavALAM jJAnone mAnatA nathI.' www.kobatirth.org bauko kahe che ke kalpanA eka AkAranI thAya to judA judA AkAra na dekhAya tyAre citrAkAra kevI rIte jaNAya ? jo bhinna AkAra mAno to eka AkAravALA vikalpamAM aneka AkAronuM jJAna kevI rIte thAya ? bhAsavA kahe che ke vikalpanA khaMDanathI vAsanAnuM khaMDana samajavuM, bauddhonA mata pramANe vAsanAne kAraNe jagata dekhAya che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bIjo kahe che eka sAthe utpanna thayelAM aneka jJAno tenuM upAdAna eka ja AlayavijJAna te jJAnone paraspara jANe che ema mAno to zo vAMdho ?22 1. 23 bhAsarvajJa kahe che ke A yogya nathI. jo eka jJAna bIjA jJAnanA AkArane svIkAratuM hoya ema jovA maLe to pachI te jJAnane ekAkAra kema kahevAya ? ghaTajJAna paTAkAra rahita hoya che. jJAna thAya ghaTanuM ane jaNAya para. AvuM jJAna kevI rIte saMbhave ? jJAna AkAra dhAraNa kare ghaTano ane paTa AtmabhUta thAya evuM na bane. Ama, baudyonI AkAranI kalpanA pramANa vinAnI che. Ama, citrarUpa svIkAravuM paDaze. 21. kSayana pote pratyakSa niSpati 25 saMdarbhagraMtho : nyAyadarzanam (vAsyAyana bhASya saMbaMdhita) che, gautamamuni, saMpA. svAmI dvArikAdAsa kAravI, bauddhabhAratI prakAzana, vArANasI, bIjI AvRtti, 1976 2. badarzana (dvitIya khaMDa), nyAya-vaizeSika, le. nagIna cha. zAha, yuni. granthanirmANa borDa, amadAvAda, prathama AvRtti, 1974 taraGgA udadheryadvatpavanapratyayeritAH / nRtyamAnAH pravartante vyucchedazca na vidyate / / AlayopastathA nityaM viSayapavaneritaH / pratyo sarvemAM trito nAmamaMthaH / prathA, 2.123, pR. 138 22. AlayavijJAna ane pravRttivijJAnanI kalpanA vijJAnavAdI bauddhonI nilDa kalpanA che. AlayavijJAnamAM jagatanA samagra gharmonuM bIja nihita che temAM utpanna thAya che, temAM vilIna thAya che. laMkAvatArasUtramAM AlayavijJAnane samudra sAthe sarakhAvyuM che. For Private and Personal Use Only viaistarAvijJAnanRtyamAnaH pravartate / / laMkAvatArasUtra, 2/99,100, uSkRta - bauddhadarzanamImAMsA 23. naitakti, pavi di jJAna jJAnAbArAvAra cIDavavuMvacare, te mAre savAranuM nA? varSa satrAmya vinam ... vizrApitAmahtvanA gAhiti ) nyo.bu. pR. 115 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIsayAjI sAhityamALA rUA. pai. 16.0 17.00 13.0 15.0 11.50 15.00 31.0 343 bhArata-ratna - zrI upendrarAya ja. sAMDesarA (1967) 344 mahAgujarAtanA musalamAno bhAga 1-2 - karIma mahaMmada mAstara (1979) 346 peTroliyama - zrI padmakAnta 2. zAha (1970) 347 paMcadazI tAtparya - svAmI praNavatIrthajI (1971). 348 akho ane madhyakAlIna saMtaparaMparA - (sva.) DaoN. yo. ja, tripAThI (1972) 349 zrImad bhAgavata : bhAga 2 - (va.) nAgaradAsa a. paMDayA (1972) 350 carakano svAdhyAya bhAga 1 - (sva.) bApAlAla ga. vaidya (1973) 351 gujarAtano paoNTarI udyoga - zrI zAMtilAla pI. purohita (1975) 35ra UMDANano tAga - zrI choTubhAI suthAra (1975) 353 bhAratIya vINA - (sva.) pro. rasikalAla ema. paMDyA (1978) 354 carakano svAdhyAya bhAga 2 - (sva.) bApAlAla ga. vaidya (1979) 355 cAMpAnera : eka adhyayana - pro. ramaNalAla nA. mahetA (1979) 356 dvArakAnA pradezano sAMskRtika itihAsa - (sva.) zrI ka. na. joSI (1979) 357 Adhunika gujarAtanA saMto bhAga 2 - DaoN. kezavalAla Thakakara (199) 358 sUryazakti - zrI padmakAnta ra. zAha (1981) 359 kavi giradhara : jIvana ane kavana - DaoN. devadatta jozI (1982) 360 vanauSadhi-koza - adhyA. ke. kA. zAstrI (1982). 361 sahastraliMga ane rudramahAlaya - (sva.) zrI kanaiyAlAla bhA. dave (1983) 362 vaiSNavatIrtha DAkora - (sva.) DaoN. maMjulAla 2. majamudAra (1984) 361 vRddhatrayI ane ladhutrayI - (sva.) bApAlAla ga. zAha (1984). 363 vaDodarA eka adhyayana - pro. ramaNalAla nAgarajI mahetA (1987) 364 mahArAjA sayAjIrAva trIjA - (sva.) pro. hasita ha. bUca (1988) 365 nAbhAjIkRta bhaktamAlanA aitihAsika bhakto-eka adhyayana - zrI mUlazaMkara hI. kevaliyA (1988) 366 lesara (paramateja) - zrI padmakAnta 2. zAha (1990) 368 avacIna saMskRta sAhityano ItihAsa - (anu.) e. je. rAvala ane vI. esa. lele 369 maMjulavimarza - zrI je. pI. ThAkara (1992) 370 prANavahasrotonA rogo : zvAsa-dama - vaidha maNibhAI brahmabhaTTa (1985) 371 vaDodarAnAM maMdiro - ku. maMjulA ema. sonI (1985) 317 AhAravijJAna - (punaHmudraNa) DaoN. jayazaMkare che. pAThaka ane (rU.) anaMtarAya ma. rAvaLa (1990) 372 bhavAI : svarUpa ane lakSaNo - kRSNakAMta o. kaDakiyA (1996) 373 zrImad upendrAcAryajI - DaoN. lavakumAra ma. desAI (1996) 374 nAbhAjIkRta bhaktamAlanA aitihAsika bhakto - eka adhyayana bhAga 2 - zrI mUlazaMkara hI. kevaliyA (1998) prAptisthAna : yunivarsiTI pustakavecANa vibhAga, pro. sI.sI. mahetA oNDiToriyama, janarala eNjyukezana senTara sAme, DI.ena. hola krikeTa grAunDa sAme, pratApagaMja, vaDodarA - 380 002. 36.00 44.0 45.00 53.00 51.00 36.00 79.00 48.00 33.0 44.0 49.00 44.0 48.0 188.00 236.00 176.0 68.00 60.00 193.00 195.00 106.00 For Private and Personal Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dadhipuranagara(dAhoda)nI salekha niSidhikA ravi hajAranI munIndra jozI* karNATa-karNATakanAM jaina smArako sAthe nisiddhi ke nisidhi ghaNI jagyAe jovA maLe che. saMskRta sAhityamAM niSidhikA, nisidhi, nisIdhA ane nisidyAlayam vagere zabdo che. keTalAka prAkRta graMthomAM nisIdyA prayoga karelo che. saMskRta TIkAkAra malayagiri tenuM rUpAMtara nisiddA-sthAnama kare che. Ama A zabdonAM aneka svarUpo jevAM maLyAM che. jema ke nisIpI, nisidA, nisidhIkA, nisipIga, nisadhI, nisidI, nisidhyAma, nisidhyAya ke nirAdhyAya vagere. vyutpattizAstra ane enA artha anvaye temAM koI khAsa phera nathI. jeno artha beThaka, besavAnI jagyA ke dhArmika vidhi mATenI beThaka, eka evI jagyA jeno upayoga koIe samAdhi-mRtyu mATe karelo hoya. matalaba ke nisiddhi e smRti-smAraka che, jyAM pavitra sAdhu, sAdhvI, gRhastha ke gRhiNIe svaicchika mRtyu meLavela hoya athavA to mRtyu pahelAnA aMtima zvAsa choDayA hoya. TUMkamAM nisiddhi maraNottara smRti-smAraka che. jyAM koI pavitra vyaktie dhArmika saMskAra mujaba A sthaLe aMtima zvAsa lIdhA hoya, aMtima kriyA thaI hoya, ke enAM asthi dATavAmAM AvyAM hoya. nisidhimAM corasa vedikA para zilApaTTa mUkI cAre tarapha yaSTi (staMbha) para paththara ke iMTonuM AcchAdana karavAmAM Ave che. pIThikA para pagalAMnI chApa ke pAdukA jovA maLe che. kyAreka saMbaMdhita vyaktinI AkRti ke rekhAMkana kaMDAravAmAM Ave che. lekhamAM saMbaMdhita vyaktie kaI rIte svaicchika mRtyu svIkAryuM, kayA dAtA dvArA konI upasthitimAM A smAraka banAvavAmAM AvyuM ? vagere jaNAvavAmAM Ave che. uparokta vivecana bAda ahIM prastuta adyApi aprasiddha nisiddhinI vigata joIe. prastuta niSidhikA prAcIna dadhipuranagara ane hAlanA dAhodanA zrI dUdhezvara mahAdevanA parisaramAM pravezanI uttara dizAe AvelI che. dUdhezvara zivAlaya dadhimati nadInA dakSiNa taTe AveluM che. lokavAyakA anusAra atre dadhIci RSino Azrama hato. 5 'svAdhyAya' - pu. 38, aMka 1-2, vasaMtapaMcamI-akSayatRtIyA aMka, jAnyuArI-eprila ra01, pR. 27 thI 28 * DI-10, zrImadhuram epArTamenTsa, nyu samA roDa, vaDodarA. gujarAta rAjya purAtattva khAtuM, zelata bhuvana, elisabrija pAse, amadAvAda - 380 01. A.N. Upadhye, "Nisidhi - It's Meaning," Memorial Stones- A study: their origin, significance and variety, (Ed.) S. Settar, Gunther D., Sontheimer, Dharwad, 1982, pp. 45-46 rAya prasanIya sUtra : 28, te paranI malayagirinI Agodaya TIkA prAcIna dadhipuranagara-dAhoda mATe juo, ravi hajaranIsa ane munIndra jozI, "dadhipuranagara(dAhoda)nA zrI dUdhezvara mahAdevano vi.sa. 18%no zilAlekha," sAmIpya, okTobara 97 - mArca 1998, pR. 53-54 4. ejana, pR. 53 5. ejana, pR. 54 For Private and Personal Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 28 ravi hajaranIsa ane munIndra jozI niSiddhi khullI jagyAmAM Adhunika bAMdhelI oTalI vacce yaSTirUpe jaDI dIdhelI che. e pASANamAMthI nirmita. mizraghATanI hoI, samagra mApa 1.46 x 0ra7 0.23 se.mi. che. nIcethI upara tarapha jatAM kramaza: lekha kaMDArela corasaghATa, upara aSTakoNa, tathA vRttAkAra, punaHaSTakoNa paTTIkA, te para khagAsanamAM aMkita zilpa sAthenI aSTakoNa paTTI ane cAre taraphanA corasa bhAgamAM cAre bAju paryakAsanastha pratimA zobhe che. jenI uparanA bhAge anukrame corasa ane vRttAkAra Amalaka tathA Toca para kaLaza batAvela che. sauthI nIcenA khagAsanastha mUrtinA corasa bhAgamAM devanAgarI lipimAM lekha kotarelo che. lekha pramANamAM suvAcya na hovA chatAM lakhANa nIce mujaba hoya tema lAge che. lekha cAra paMktino che : saMvata 1232 bhAga sirayurivAra/2/(?) -Ta: ratasiMdu: " (3) - TotiH || prastuta lekhamAM ratnasiMha, devalokagataH tathA saMvata 123ra spaSTa vAMcI zakAya che. niSidhikA tenI miti parathI saMvata 1232 (I.sa. 1176)no samayakALa batAve che. je aitihAsika ane purAtattvanI rIte mahattvanuM che. lekhamAM ullekhita ratnasiMha nAmathI mahadaaMze te rAjapUta hovAnuM phalita thAya che, je zreSThI, sAmaMta ke tatkAlIna samayamAM mobhAnuM sthAna dharAvanAra jainadharmAvalaMbI hovAnuM suspaSTa che. prastuta niSidhikAmAM kaMDArela khagrAsana ane paryakAsanastha tIrthakara tenA digaMbara saMpradAyano nirdeza kare che. lekhamAM jaNAvela ratnasiMha te koNa ? eno uttara to granthaprazastio ke gurnAvalIo maLI Ave to thaI zake. A aMge vadhu saMzodhana apekSita che. noMdha lekhanama bo)nI noMdha : "dadhipuranagara(dAhoda)nI salekha niSidhikA"nI mAhitI ApavA badala dAhodanA zrI bharata sonI, zrI saiphI kaDIvAlA ane sarvekSaNamAM sAthe joDAvA mATe zrI naTubhAI paTela tema ja zrI bAriyAnA, lekhako RNI che. For Private and Personal Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Adhunika saMskRta sAhityamAM aMgrejaprazasti kAvyaM yazase'rdhakRte vyavahAravide zivetarakSataye / sadyaH paranirvRtaye kAntAsammitatayopadezayuje || Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAntilAla rA. dave A suprasiddha kArikAmAM mammaTAcArye prAcIna sAhityopAsakonAM sAhityanAM prayojano gaNAvyAM che. A uparAMta paNa sAhityanAM keTalAMka prayojano che ane e prayojanothI prerAIne keTalAka kavio sAhityanirmiti karavA pravRtta thayA che. (paNa mukhyatve) dhana ane mAnanI abhilASAthI rAjA mahArAjAnI stutiparaka kAvyaracanA karavA ghaNA kavio ane mahAkavio ughukta thayA hatA. kamanasIbe dIrghakAlIna pArataMtryane lIdhe A rAjAomAM paradharmI rAjAonI saMkhyA ghaNI moTI che. A parakIya sattAdhIzoe saMskRtanA adhyayanano pracAra karavA mATe athavA saMskRta bhASAne enI prAcIna pratiSTA pAchI apAvavA mATe koI khAsa prayatna karyo nathI, to paNa temaNe aneka pratibhAsaMpanna saMskRta sAhityakArono yathAvasara satkAra karelo jovA maLe che. jagannAtha paMDita jevA saMskRta kavine mogala rAjasabhAmAM moTuM sanmAna prApta thayuM hatuM. aMgreja sattAdhIzoe paNa 'mahAmahopAdhyAya' evuM bahumAna ApIne aneka saMskRta vidvAnono satkAra karI e paraMparA lAMbA samaya sudhI cAlu rAkhI hatI. A rIte rAjasanmAnathI saMtuSTa thayelA athavA rAjasanmAnanI apekSA rAkhanArA aneka saMskRta kavioe parakIya prazAsakonAM jIvanacaritro saMskRta kAvyomAM vividha rIte utAryAM che. jeonI sattA uthalAvavA mATe prakhara dezabhaktoe AjIvana duHkha veThayuM evA parakIya prazAsakonAM caritra mATe potAnI pratibhAnuM hanana karanAra kavio saMskRta sAhityakAromAM nirmANa thayA e khedanI vAta che. aMgreja prazAsakonI prazasti arthe racAyelI AvI kRtiomAM mahArANI vikToriyA, eDavarDa saptama, jyorja paMcama vagere zAsako uparAMta briTiza sAmrAjya ane tenI sAthe saMbaMdhita vyaktio ane banAvone kendramAM rAkhIne paNa anekavidha sarjano thayAM che. mahArANI vikToriyAviSayaka prazasti-racanAo : I.sa. 1857nA prathama bhAratIya svAtaMtrya saMgrAma bAda, i.sa. 1858mAM briTiza tAjanA pratinidhi tarIke mahArANI vikToriyAe bhAratIya prajAne nyAya, niSpakSatA ane dhArmika sahiSNutAnI khAtarI sAthe apanAvelI sudhArAvAdI nItinA pariNAmasvarUpe, prajAmAM eka anerA AzAvAdano udaya thayo. prajAe A navA zAsanataMtrane 'svAdhyAya' - pu. 38, aMka 1-2, vasaMtapaMcamI-akSayatRtIyA aMka, jAnyuArI-eprila 2001, pR. 29 thI 35 * anu. saMskRta vibhAga, sa.pa. yunivarsiTI, vallabhavidyAnagara. 1. 2. For Private and Personal Use Only kAvyaprakAza, ullAsa 1/2 DaoN. zrIdhara bhAskara varNakara kRta, DaoN. anaMtarAya je. rAvaLa ane zrI vijayA lele anuvAdita, arvAcIna saMskRta sAhityano itihAsa, prAcyavidyAmaMdira, ma.sa. vizvavidyAlaya, vaDodarA, prathama saMskaraNa, 1992, pR. 45 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 30 www.kobatirth.org 4. 5. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Izvaradatta varadAna gaNI lIdhuM. i.sa. 1877mAM bharAyelA dilhIdarabAra ane vikToriyAne enAyata thayela 'mahArANI'nA khitAbanA kAraNe, AnaMdavibhora banela prajA ane prajAnA mukharUpa bhAratIya sarjakomAM mahArANI vikToriyAnAM prazastikAvyo lakhavAnI jANe ke hoDa jAmI. 'sUnRtavAdinI' nAmanA suprasiddha sAptAhikamAM saMskRtanA mUrdhanya sarjakasaMpAdaka appAzAstrI rAzivaDekare 'candravartinyA thoSapatram' zIrSakavALA eka khAsa taMtrIlekhamAM A 'vikToriyA-DhaMDherA'nuM umaLakAbhera svAgata karyuM, to bhAratendu harizcaMdre A zabdomAM vikToriyAne AvakAra Apyo : zrImatsarvaguNAmbudherjanamanovANIvidUrAkRte kAntilAla rA. dave nityAnandaghanasya pUrNakaruNA''sArairjanAn siJcataH / zaktiH zrIparamezvarasya janatAbhAgyairavAptodayA sAmrAnce nitana vijJayinI Teva varIvRSyate / / ' (vikToriyA-prazasti, pR. 746) mahArANI vikToriyAviSayaka racanAomAM kAkInA-narezanA rAjakavi baMgALanivAsI kavi zrIzvara vidyAlaMkAra viracita, 'vinayinIA' (1901) eka 'mahattvapUrNa dastAveja' tarIke noMdhapAtra racanA che. aMgrejI sabhyatA, saMskRti ane itihAsanuM digdarzana karAvavAnA prayojanathI racanAmAM AvelI A kRtimAM, aMgrejI kavitAno bhArobhAra prabhAva che. A kAvyakRtinuM abhivAdana karatAM harmana yAkobIe lakhyuM che :'I admire the facility with which you handle Sanskrit, and the richness and the propriety of contents with which you adorn a subject, so foreign to Sanskrit muse. AvI eka anya mahattvapUrNa kRti che, vikToriyAmavam'- (i.sa. 1899) zrI sampankumAra narasiMhAcArya dvArA viracita A kAvyanA prakAzana aMge rasaprada vivAda che. zrI sampakumAre potAnI A racanA prakAzana arthe te kALanA suprasiddha vidvAna ane 'saMskRta-caMdrikA' sAptAhikanA saMpAdaka appAzAstrI rAzivaDekara pAse mokalI hatI. mahArANI vikToriyAnA DhaMDherAnA cAkacikyabharyAM vacanothI atyaMta prabhAvita thaIne, mahArANInuM umaLakAbhera svAgata karanAra, paNa pAchaLathI aMgrejonI bedhArI kUTanItino pAra pAmI gayelA appAzAstrIne, A kAvyamAM karavAmAM AvelI vikToriyAnI atizayoktipUrNa prazasti pasaMda na AvavAthI, temaNe A kAvyanuM prakAzana aTakAvyuM. bAdamAM kavi dvArA vAraMvAra kAvyanA prakAzana bAbata pUchaparacha karavAmAM AvatAM, saMpAdake Akhare A racanA aMka 7/18mAM prakaTa to karI paraMtu kAvyanI nIce ja saMpAdakIya noMdha paNa mUkI ke, 'AvAM aMgrejaprazastiparaka, kAvyo lakhavAM have saMskRtanA kavio mATe zobhAspada nathI'. zrI tha3475mAre vikToriyAnA jIvanacaritane AlekhatA eka anya, 'vajravarta-vikToriyA' nAmanA kAvyanI paNa (I.sa. 1902mAM) racanA karI che. A ja zIrSaka heThaLa zrI mahezacaMdra tarkacUDAmaNie paNa (i.sa. 1909mAM) eka prazastikAvyanuM sarjana karyu che, jemAM vikToriyAnA caritranuM ahobhAvamaMDita Alekhana che. zrIpati ThAkuranA 'vivaToriyASTakam'mAM paraMparAgata stotrakAvyanI aSTaka racanAmAM 'devI' tarIke vikToriyAnuM Alekhana karI bhaktibhAvasabhara kAvyAMjali arpavAmAM AvI che. baMgALanivAsI kavi trailokyamohana guhe 'ftamAratam' nAmanA, 21 sargIya mahAkAvyamAM briTiza sAmrAjya ane tenI adhiSThAtrI sAmrAjJI vikToriyAnAM jIvana ane kAryonuM, ojasvI zailImAM nirUpaNa karyuM che. guruprasanna bhaTTAcAryanA 'vadhinIyammU' nAmanA caMpUkAvyamAM paNa mahArANI vikToriyAnI yazogAthAnuM gadyapadyamizrita 3. sUnRtavAdinI, aMka naM. 1/15 For Private and Personal Use Only vikToriyAprApti, bhAratendu granthAvalI, kAzI nAgarI pracAriNI sabhA, saMvat 1991, pR. 746 uSkRta : DaoN. rAdhAvallabha tripAThI, saMskRta sAhitya, bIsavIM zatAbdI, DaoN. harisiMha gaura vizvavidyAlaya, sAgara, madhyapradeza, prathama saMskaraNa, 1999, pR. 8 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Adhunika saMskRta sAhityamAM aMgrejaprazasti (31 zailImAM bhAvapUrNa nirUpaNa che. mahArANI vikToriyAnI golDana jyubilI prasaMge, keralavarma valiya koIbrAna viracita "vikToriyAritam' (I.sa. 1887) 103 zlokonI sa-rasa kAvyakRti che, jemAM mahArANI vikToriyAnA vananI mahatvapUrNa vigato ane prasaMgonuM bayAna che. ane A kAvyanA pratyeka padyanA aMtamAM vivaToriNA vinavatAM vAra rAtam' evI zubhecchA vyakta karavAmAM AvI che. pUnAnA vrajanAtha zAstrIkRta 'vivariyAprAptiH' (I.sa. 1892), muDumbI vyaMkaTarAma narasiMhAcAryapraNIta anya "vivariyApratiH ' kAvya, surendramohana TAgora dvArA racAyela vivaToriyAmAkhyam (I.sa. 1898), tathA kaTattanATa ravivarma tabUrAnanI kAvyakRti "viverariyAviTAsaTEvam' (I.sa. 1980) vageremAM mahArANI vikToriyAnI guNagarimAnuM gauravamaMDita Alekhana karavAmAM AveluM che. mahArANI vikToriyAnA caritrane kendramAM rAkhIne vividha sarjakoe, vividha prasaMgoe karelI vividha kAvyaracanAonA saMpAdita karavAmAM AvelA kAvyasaMgrahomAM paNa mahadaMze mahArANI vikToriyAnAM jIvana ane siddhionuM atiraMjita citrAMkana prApta thAya che. AvA saMgrahomAM, mahArANI vikToriyAnA hIraka mahotsava prasaMge, uttara karNATaka jillAnA saMskRta kavioe racelAM kAvyono saMgraha, 'biskIna' noMdhapAtra che. vArANasInA vidvAna baladevasiMha 'vartAvivoriyAvinayapatraku (I.sa. 1889)mAM AvAM bIjAM stutikAvyonuM saMpAdana karyuM che. Avo eka anya noMdhapAtra kAvyasaMgraha "tirUmAMnAi" (I.sa. 1897) che, jemAM vArANasInA keTalAka siddhahasta paMDitoe, mahArANI vikToriyAne kendramAM rAkhIne racelI vividha kAvyakRtione zrIkRSNacaMdra graMthastha karI che. mahArANI vikaToriyAnA nidhanane kendramAM rAkhIne vArANasInA kulacaMdra zarmAe "mahAni (I.sa. 1901) nAmanA 'caMpU" prakAranA gadyapadyamaya zokakAvyanuM praNayana karyuM che, to A ja viSayane lakSamAM rAkhIne kalakattAnA yAdavezvara tarkaranne 'samRvit (I.sa. 1901)nAmanA zokapradhAna kAvyanuM sarjana karyuM che. eDavarDa - sasama viSayaka kAvyo : - mahArANI vikToriyA viSayaka racanAonI tulanAmAM temanA uttarAdhikArI eDavarDa saptama viSe racAyelI kationI saMkhyA ochI che. emAM paNa eDavarDa saptamanA jIvanacaritra ane rAjyArohaNa-prasaMgane lagatI kRtionI saMkhyA savizeSa che. jema ke, lakhanaunA kavi UrvIdatta zAstrI viracita "DavarDavaMrAm' (I.sa. 1905)mAM eDavarDanA caritranuM nirUpaNa che. koI ajJAta kavi dvArA racAyelA "kaMpanIutApamAnam' nAmanA dIrghakAvyamAM eDavarDa sasa jIvanaprasaMgonuM Alekhana maLe che. kalakattAnA IzvaracaMdra vidyAsAgara racita, "garInezvarara/nasUyarAtti tIvI' (I.sa. 1908) evuM ThIka ThIka lAMbuM zIrSaka dharAvatA prazastikAvyamAM, eDavarDa saptamanAM jIvana ane mahattvapUrNa kAryonuM ojasvI nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. eDavarDa saptama pratyenA bhArobhAra bhaktibhAvathI bharyAbharyA A kAvyamAM, eDavarDa saptamane 'rAjarAjezvara' tarIke oLakhAvavAmAM AvyA che. eDavarDa saptama viSe racAyelAM kAvyomAM emanA rAjyAbhiSeka-prasaMganuM nirUpaNa karatI kRtionI saMkhyA savizeSa che. jema ke, zrIdhara vidyAlaMkAre eDavarDa saptamanA dilhInA takhta paranA rAjyAbhiSekane viSaya banAvIne, "vizva mahotsavam' (I.sa. 1901) nAmanA pasargIya prazastikAvyanuM sarjana karyuM che, jemAM dilhInA prasiddha darabAranuM jhINavaTabharyuM nirUpaNa che. zrI mahezacaMdra tarkacUDAmaNie A ja viSaya para 'varDano svAminandanam' (I.sa. 1887) nAmanI kAvyakRtinuM sarjana karyuM che. koI ajJAtanAmA sarjake A ja viSaya para kalama calAvI 'virAmim' (I.sa. 1902) nAme sa-rasa kAvyaracanA karI che. A ja viSaya para prayoganivAsI zivarAma pAMDee 'varTAnyAmarivAram' (I.sa. 1903) nAmanI kAvyakRtinI racanA karI che, to naMdakizora bhaTTa "rAnAnezvaraprApti tram' (I.sa. 1907)mAM eDavarDa sasamane 'rAjarAjezvara' gaNAvI, eka nitAnta bhaktibhAvapUrNa kRtinuM sarjana karyuM che. I.sa. 1910mAM thayelA eDavarDa samayanA For Private and Personal Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAntilAla rA. dave nidhanane viSaya banAvIne zrI zivarAma pAMDee 'vArA' nAmanA zokAMjalikAvyanI racanA karI che. A ja viSaya para zrI rAmAvatAra zarmAe paNa 'Elegy on Edward VII" (I.sa. 1910) evA aMgrejI zIrSaka heThaLa, saMskRtamAM eka sa-rasa karuNaprazastikAvyanuM sarjana karyuM che. jyorja-paMcama viSayaka racanAo : eDavarDa saptamanA uttarAdhikArI jyorja-paMcamanAM jIvana ane kAryone viSaya banAvIne Adhunika saMskRtasarjakoe aneka kRtionI racanA karI che. te paikI, 'nonavaritam' nAmanAM eka ja zIrSakavALA be kAvyo prApta thAya che, AmAMnI prathama racanA zrI jI.vI.padmanAbha zAstrInI che, je "namaupa' evA amaranAmathI paNa suprasiddha che. bIjI racanA madrAsanA mahAmahopAdhyAya lakSmaNasUrinI che, jemAM jyorja paMcamanA jIvananAM mahattvanAM prasaMgo ane kAryonuM nirUpaNa che. madrAsanA ja zrI vidyAnAtha ke.esa. acyAsvAmI zAstrI ayyararacita "normaverAmAM A ja viSaya kendrasthAne che. bihAra rAjyanA gayAnA rAjakIya vidyAlayanA prAdhyApaka harinaMdana bhaTTa viracita, 11 stabakomAM vibhakta, 'caMpUkAvya' prakAranI "samraritam' (I.sa. 1933) paMcama jyorja pratyenA bhaktibhAvathI prerAIne racAyelI kRti che, jemAM samrATa paMcama jyorjanA ahobhAvapUrvaka AlekhAyelA jIvanaprasaMgo uparAMta, temaNe karelAM prAraMjana ane lokakalyANanAM kAryonuM ojasvI Alekhana che. temAM samrA jyorja, temanAM pitAmahI vikToriyA. pitA saptama eDavarDa ane temano rAjakALa, bhAratanA samudrataTo, vArANasI tathA laMDananagarI vagerenuM mahadaMze varNanapradhAna nirUpaNa che A kAraNe A kRti khAsa prabhAvotpAdaka banI zakI nathI. alabatta, dharma ane nAstikanI praznottarI'nuM lagabhaga 1110 padyomAM karavAmAM AveluM nirUpaNa kharekhara rasapUrNa ane uccakavitvamaMDita che. A saMpUkAvyanI eka vizeSatA e gaNAvI zakAya ke, sAmAnyata: caMpUkAvyomAM padabhAganI alpatA ane gadyabhAganI bahulatA hoya che, tenA badale ahIM gadyabhAganI alpatA che. jyorja paMcamanA bhAratamAM Agamana ane temanA rAjyArohaNanI khuzAlImAM, bhAratamAM 'paMcama svara svaramAM paMcama prazastio dezanA vividha bhAgomAM gaMjita thaI UThI' hovAnI vidvAnoe paNa khAsa noMdha lIdhI che. jyorja paMcamanA bhAratamAM Agamana ane temanA rAjyAbhiSekane kendramAM rAkhIne racAyelI aneka kRtiomAM, mahAmahopAdhyAya lakSmaNasUri dvArA praNIta "hisAgrIm' (I.sa. 1859) eka mahattvapUrNa ane AsvAdya nATyakRti che. jyorja paMcamanA bhAratamAM Agamana ane rAjyArohaNa jevI zakavartI ghaTanAnuM nirUpaNa karatI A paMcAMkI nATaTyakRtimAM, dvitIya aMkamAM apavAdarUpa keTalIka kavikalpita bAbatone bAda karatAM, zeSa prasaMgo ane tamAma pAtro pUrepUrAM aitihAsika che. jarmana vidvAna hulTa jaoNkha A nATayakRti saMdarbhamAM lakhe che : It shows that this wonderful, rich and flexible language, if handled by a master, is quite able to express modern ideas and to describe the latest European fashions and inventions in a clean and unmistakable manner, jyorja paMcamanA rAjyAbhiSeka prasaMgane viSaya banAvIne racAyelI anya noMdhapAtra racanAomAM, prayAganA zrI zivarAma pAMDee 'nAM narAmim' ane naoNrnAmitravIra' (I.sa. 1911) nAmanAM be sa-rasa kAvyonuM praNayana karyuM che, to cennapurInI saMskRta pAThazALAnA adhyApaka zrI nArAyaNadatta dIkSite "mukuTAmikam' (I.sa. 1912)nAmanA nATakamAM I.sa. 1911mAM bharAyelA dilhIdarabAra ane jyorja paMcamanA rAjyAbhiSeka prasaMganuM tAdaza nirUpaNa karyuM che. A mahattvapUrNa ghaTanA vize tirupatinA Ara.vI. kRSNamAcAryuM paNa "vartivatvAriMtu" nAmanI kRti racI che. A viSaya paranI anya dhyAnArDa racanAomAM kocA narasiMhAcAryakata 'naoNrnamAra navinaya', mukuMdarAma racita "nAma' (I.sa. 1933), zrI 6. DaoN. rAdhAvallabha tripAThI, saMskRta sAhitya, bIsavazatAbdI, pR. 8 For Private and Personal Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Adhunika saMskRta sAhityamAM aMgrejaprazasti nivAsAcArya praNIta 'uttamanAnaMkhAyazIratamAtA' (i.sa.1911), ane bhaTanAtha svAmI, rAmAvatAra zarmA tathA paM. lAlamaNi zarmA viracita, 'nAEprazastiH' evuM ekasamAna zIrSaka dharAvatAM traNa prazastikAvyono samAveza karI zakAya. A tamAma prazastikAvyomAM enI atiraMjita stutisaMzliSTa zabdAvalInA kAraNe zrI mahAliMga zAstrI viracita 'nokhaMpaMcama' sAva juduM tarI Ave che. mULa 'iiAimAA' nAmanA kAvyasaMgrahamAM samAviSTa A prazastikAvyamAM, jyorja paMcamanI atizayoktithI bharI bharI stuti karatAM temane pAtALa, pRthivI ane svargamAM paNa potAnA tejanA kAraNe atyaMta prakArAtA, sUryane paNa atikramI jatA tejavALA, udadhi ane aMbarane paNa oLaMgI jatA, tejasaMpanna, sahasra- sahasra sUryanA tejathI paNa avyAhata tejayukta gaNAvI, emane sarvajetA banavAnI zubhacchAo pAThavI, 'zAzvatI samA' mATe sarva bAdhAonuM prazamana karIne stotAnuM paritrANa karavAnI kAmanA vyakta karavAmAM AvI che. prakIrNa viSayanI racanAo : etatkAvyamiSeNa naiva vinayaH pratyAzayA khyApyate yeSAM zaktirihAzmano'pi sudRDhA teSveva no'bhyarthanA / zaktisthAH khalu ye ta eva vacanaM zRNvantu nAnye janAH kiM vRkSaM madhuvarjitaM madhudhiyA gacchanti bhRGgAdayaH / / ( 6/64) 33 prathama bhAratIya svAtaMtrya saMgrAmottarakAlIna, 'trimUrtiprazAsako' vikToriyA, eDavarDa samama ane jyorja paMcama viSayaka thayelI aneka racanAo uparAMta briTiza sAmrAjya ane tenI sAthe saMbaMdha dharAvatI viziSTa vyaktio vize paNa saMskRtamAM ThIka ThIka pramANamAM sAhityakRtionI racanA thaI che. udAharaNa tarIke, jyorja paMcamanA avasAna bAda temanA jayeSTha putra eDavarDa aSTame, uttarAdhikAramAM prApta thayelA sAmrAjyano priyatamA mATe tyAga karyo, "e noMdhapAtra ghaTanAne kendramAM rAkhI zrI e. gopAlAcArye chaso zlokonuM eka saMskRta kAvya 'catuvRddhasauhArdam' (I.sa. 1937) racIne pote ja enA para suMdara bhASyanI paNa racanA karI che. rAdhAkRSNa gosvAmIe 'vaivAvinam'(i.sa. 1870)nA bAvIsa-padyonA laghukAvyamAM 'prinsa oNpha vaeNlsa'nA vivAhanuM varNana karyuM che. mahadaMze camatkArapradarzananA lobhanA kAraNe nIrasatAmAM sarI paDelA A kAvyamAM bhAvapravaNatAno abhAva khaTake che. 'prinsa oNpha vaeNlsa'nI stuti mATe zrI surendramohana TAgora dvArA racAyela 'prinsapaMcArAtan' (I.sa. 1898) kAvyaguNanI dRSTie, kazI vizeSatA dharAvatuM nathI. vArANasIthI I.sa. 1870mAM prakAzita 'sumanoMDa'i nAmanA kAvyasaMgrahamAM saMskRtanA vividha kavio dvArA racAyela, 'prinsa oNpha vaeNlsa' ane 'DayUka oNpha eDinabaro' viSayaka prazastikAvyono saMgraha karavAmAM Avelo che. A baMne mahAnubhAvo viSenAM anya prazastikAvyono eka anya kAvyasaMgraha bAMkIpurathI 'mAnasopAyanam" (I.sa. 1892) nAme prasiddha thayo che. eka anya sarjaka zrIzvara vidyAlaMkAre 'vilhImahotsatram'(I.sa. 1903)nI laoNrDa karjhananI bhAratIya vAIsaroya pade niyuktinA avasare, racanA karI hatI, jemAM pade pade aMgrejonI zreSThatA ane mahAnatAnAM guNagAna gAvAmAM AvyAM che, Ama chatAM rASTrIyatAnuM pUrepUruM sanmAna paNa ahIM jovA maLe che, eTaluM ja nahIM, A rASTravAdI sarjake svayaM laoNrDa karjhananA mukhe, bhAratanA bhavya ane gauravazALI bhUtakALanuM yazogAna karAvyuM che. kavie kAvyamAM ja spaSTatA karI che ke, laoNrDa karjhana pAsethI koI badalo meLavavA ke vinaya prakaTa karavAnuM A racanAnuM prayojana nathI ja. teo to, je zaktizALI bhAratIyo che, temane ja potAnuM udbodhana karI rahyA che. For Private and Personal Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 34 kAntilAla rA. dave aMgrejonA guNAnuvAda arthe ja racavAmAM AvelI vividha kRtiomAM, prathama ullekhanIya kRti vinaya bhaTTa viracita aMgenandri' (I.sa. 1801) nAmanuM nATaka che. A ja sarjakanI anya noMdhapAtra kRti "saMtakani' che, jemAM paNa aMgrejonI bhArobhAra prazastinAM darzana thAya che. briTiza sAmrAjya ane tenA zAsakonI siddhio vagerene kendramAM rAkhIne paNa, aneka sarjakoe kalama calAvI che. jemake, keralanivAsI e.Ara.ke. rAjarAjavama koIkabUrAne 'mAM strI zrIm' (I.sa. 1876) nAmanA 23 sarganA mahAkAvyanI racanA karI che. laMdana nagarInA varNanathI AraMbhAtA A kAvyano aMta 1858nA mahArANI vikToriyAnA AjJApatra sAthe Ave che. aMgrejoe kuTila kUTanItithI bhAratamAM kevI rIte pagadaMDo jamAvyo e bAbatanuM nirUpaNa karatA A mahAkAvyane, vidvAnoe enI sAdagI, saraLatA, ane uttama guNabhUyiSTatAnA kAraNe 'sarvAdhika saphaLa' mahAkAvya gaNAvyuM che. atidIrghakliSTa varNano, pAMDityapradarzana ane paraMparAgata saMskRta mahAkAvyanAM dUSaNothI mukta, A mahAkAvya eka sarasa AsvAdya mahAkAvya banI zakyuM che. AvAM anya ullekhanIya kAvyomAM gailokyamohana guha viracita 21 sargabaddha "tamAratam(I.sa. 1902) tathA vaimUrti zrInivAsa zAstrIkRta 'Dhiprama' (I.sa. 1911) AMgla sAmrAjya ane mahArANI vikToriyAnAM jIvanakAryonuM nirUpaNa karatI racanAo che. TI. gaNapatizAstrInA mAM strasamrAm' ane lakSmaNasUrinA "TrisTIsAmrAgyam' (i.sa. 1859)mAM paNa A ja viSayanuM Alekhana karavAmAM AvyuM che. bhAratamAM AMgla sAmrAjyanI sthApanA, pracAra ane prasAranuM kramabaddha kAvyAtmaka Alekhana, rAmasvAmI rAju racita "rAnAM DhamahodyAna' (I.sa. 1894)mAM prApta thAya che. A uparAMta, aMgrejo ane aMgrejI sAmrAjyanAM pratyakSa ke parokSa guNagAna gAtI ullekhapAtra kRtiomAM, amRtasaranA narasiMhadara zarmAkRta "TgamamiAi ' (I.sa. 1929), paravastu kRSNabhAcAryapraNIta "vartanakSatramAi ' (I.sa. 1908), madrAsa(cennAI)nA pI.vI.rAmacaMdrAcArya viracita "samarAntimotsava:', madrAsanA ja esa. nArAyaNanI racanA 'ranamU', tirUmala bukkapaTTaNana zrInivAsAcAryanI 'kamAM stranarmanIpuddham', baMgALanA kavirAja nArAyaNacaMdra kRta 'nAratam' (I.sa. 1882), beMgaloranA padmarAja paMDita racita 'visAphasanaH' (I.sa. 1905) vagerene gaNAvI zakAya. AMgla sAmrAjya ane aMgreja-prazAsakonA caritrane kendramAM rAkhIne racAyelI 'ATalI. badhI' kRtio ane te paNa prakAzita' svarUpamAM, e vismaya pamADe tevI binA che. AnuM rahasyoddaghATana karatAM DaoN. hIrAlAla zukala jaNAve che. aMgrejoM ke caritra ko lekara isa yugameM anekAneka khaNDakAvya likhe gaye haiM tathA sabhI kAvyoMkA prakAzana bhI ho gayA hai / Adhunika saMskRta sAhityake sambandhameM ..... eka bAta avismaraNIya hai ki aMgrejoM se sambaddha koI bhI kAvya aprakAzita nahIM milatA, jaba ki racanAtmaka sAhitya kA adhikAdhika aMza aprakAzita aura tADapatroM meM hai| isase spaSTa hai ki unnIsavIM zatI ke sAhityakAroM ko videzI zAsakoM para kAvya likhane ke lie pralobhana diyA jAtA rahA hogA tathA etadviSayaka sAmagrI ke prakAzana kI bhI suvidhA rahI hogii| 7. saMskRta kA samAjazAstra, bhAratIya vidyA prakAzana, dilhI-vArANasI, prathama saMskaraNa, 1989, pR. 170 8. aMgrejo ane AMgla sAmrAjya viSayaka saMskRta racanAonA hakArAtmaka prabhAvanI paNa DaoN. vI. rAghavana ('Adhunika bhAratIya sAhitya antargata, 'saMskRta sAhitya', anuvAdaka: jayaMta bakSI ane manasukhalAla jhaverI, sAhitya akAdamI, 1906, pR. 251) jevA vidvAnoe noMdha letAM lakhyuM che ke briTizo tarapha UbharAI paDatI vaphAdArInA A pradarzananuM Aje ApaNe mana koI mUlya na hoya, to paNa ahIM eka vAta ApaNe noMdhavI joIe ke A tabakke saMskRta kAvya ane nATakane eka navo viSaya maLyo. ane sAthe sAthe teNe, bhArata para briTizoe meLavelA vijaya uparanA saMskRta itihAsanuM kAma paNa sAryuM. For Private and Personal Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Adhunika saMskRta sAhityamAM aMgrejaprazasti A samagra carcA parathI koI rakhe ema mAnI le ke e kALanA badhA ja saMskRta sarjako aMgreja-parastInI bhAvanAthI abhibhUta thaI gayA hatA. saMskRtacaMdrikA' ane "sUnRtavAdinI' nAmanAM tatkAlIna sAmayikomAM prasiddha sAmagrIthI A bAbatane samarthana maLe che. tA. 2-5-1907nA, 'sUnRtavAdinI'nA aMkamAM klAIvane lUMTAro' gaNAvatAM appAzAstrIe eka Agajharato saMpAdakIya lekha lakhyo hato. vIsamI sadInA prathama dazakamAM maharSi araviMda dvArA racAyela ane 'rASTriya jAgaraNanI gItA'nuM biruda prApta karanAra, krAMtino zaMkhanAda suNAvanAra saMskRta kAvya "mavAnamAratA'mAM, AvA aMgreja-parastone phaTakAratAM bhAratamAtA kahe che ke, evA bhAratIyone dhikkAra che, jeo potAne brAhmaNa kahevaDAvavAmAM garva mAne che paraMtu mleccha aMgrejonAM caraNa cUme che - kaccha pUtaravarAmRtanA garvaM dvijo'smIti karoti ko'yam / AvA anya kAvyomAM 'matavAlA' nAmanA sAmayikamAM (varSa 3, aMka-27) I.sa. 1926mAM prakAzita, zrI narottama zAstrI 'gAMgeya'nI racanA "stranatotram' eka apUrva, advitIya racanA che, jemAM viDaMbana zailImAM upahAsanA lahekAmAM aMgrejI ane aMgrejI-sAmrAjya sAme paDakAra vyakta thayo che. zleSa alaMkAranA prayoga dvArA, azlIla arthanI madadathI aMgrejo dvArA AcaravAmAM AvatAM damana, chala, chamanIti vagereno ahIM pardAphAsa karavAmAM Avyo che. kAvyamAM prayukta unnata, surata, balina, chalina, madonmatta, mahotthAna, chidroveSakama, ugrarUpa, mahAkrUra, pracaMDa vagere vizeSaNo puruSa zizna ane aMgreja-ubhaya para lAgu pADI zakAya tema che. A rIte Adhunika saMskRta sAhityamAM, aMgrejo ane aMgrejI sAmrAjyanI prazasti ane prazastikAro tathA prazasti-prAsono pratirodha-ubhaya pravRttinAM darzana thAya che. A samagra carcAnA saMdarbhamAM DaoN. zrIdhara bhAskara vaNekaranuM nirIkSaNa dhyAnArha che. teo lakhe che : A rIte Adhunika saMskRta sAhityamAM parakIya rAjastuti e prakaraNa kAMIka vikRta che. rAjastutiparaka kAvya lakhavAnI prAcIna paraMparAnI A eka khedajanaka vikRti che, evuM ja kahevuM paDaze. khAsa karIne dilhI darabAra, sAtamA eDavarDa, paMcama jarjano rAjyAbhiSeka ane vikToriyA rANInuM mRtyu jevA viSayo para je saMskRta kavioe kAvyaracanA karI te paristhitithI keTalA parAmukha hatA e kahevuM paDe ema nathI. A kavionAM parakIya rAjastutiparaka kAvyo je guNothI alaMkRta thayelAM che, te ja guNo temanAM devatAstutiparanAM kAvyomAM athavA bIjAM kAvyomAM paNa vadhu utkaTatAthI prakaTa thayelA jovA maLe che. A kAraNasara parakIya rAjastutiparaka kAvyo lakhavAmAM emanI dezahitavimukhatA athavA svArthabuddhi ja kAraNabhUta banI che, evo sarerAza Aropa karavo e anyAyakAraka che. A rIte badhAne eka ja trAjave toLavA ayogya che. kadAca kavionI niraMkuza vRtti ja Ane mATe vadhu javAbadAra che ema kahevuM vadhu ucita thaze. 9. juo, pAdaTIpa naM. 2, pR. 54 For Private and Personal Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. & 28 FA siMhAsanabatrIsI - saM. DaoN. raNajita mo. paTela hamIraprantha - se. DaoN. bho. ja, sAMDesarA ane DaoN. sau.pAraMpa paMcadaMDanI vArtA - saM. DaoN. somAbhAI dhU. pArekha (1974) vAgbhaTAlaMkAra bAlAvabodha - saM. DaoN. bhogIlAla ja. sAMDesarA jJAnamArgI kAvyadhArAnI bhUmikA - DaoN sureza ha. joSI 12. naraharikRta jJAnagItA - DaoN sureza ha. joSI vastAnA pado - DaoN. sureza ha. joSI sva. prA~ ba. ka. ThAkora granthamALA 2. www.kobatirth.org prAcIna gurjara granthamAlA prAcIna phAgu-saMgraha - saMpAdaka : DaoN. bhogIlAla ja. sAMDesarA ane DaoN. somAbhAI pArekha; devanAgarI TAIpa vidyArthI AvRtti, gujarAtI TAIpa 1. vividha vyAkhyAno guccha 1 vividha vyAkhyAno guccha 2 vividha vyAkhyAno guccha 3 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. varNaka-samuccaya, bhAga 1-mUla pATha-saM. : DaoN. bho. ja. sAMDesarA bhAlaNakRta nalAkhyAna (trIjI AvRtti) - saM. pro. ke.kA. zAstrI bhAlaNa : eka adhyayana - lekhaka : pro. ke. kA. zAstrI (1971) varNaka-samuccaya, bhAga 2 - sAMskRtika adhyayana ane zabdasUcio kartA : DaoN. bhogIlAla ja, sAMDesarA ane DaoN. ramaNalAla nA. mahetA paMcAkhyAna bAlAvabodha, bhAga 1 - saMpAdaka : DaoN. bhogIlAla ja. sAMDesarA ane DaoN. somAbhAI pArekha niruttamA vikramorvazI - (anuvAda : mananikA sahita) pravezako, guccha pahelo pravezako, guccha bIjo aMbaDa vidhAdhara rAsa mahArAM saoNneTa (bIjI AvRtti : bIjuM punarmudraNa) ApaNI kavitAsamRddhi (bIjI AvRtti : chaThThuM punarmudraNa) navIna kavitA viSe vyAkhyAno (prathama AvRtti; paheluM punarmudraNa) pro. ba. ka. ThAkora DAyarI, bhAga 1 - saMpAdaka : DaoN. harSada ma. trivedI pro. ba. ka. ThAkora adhyayananya pro. ba. ka. ThAkoranI DAyarI, bhAga 2 - saMpAdaka : DaoN. harSada trivedI vivecaka - pro. balavantarAya ThAkora - DoM harSada trivedI pro. balavantarAya ThAkoranI kavitA - ryuM, harSada ma. trivedI zeSa balavantarAya - DaoN. harSada ma. trivedI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only 1. pe. 10.50 6.50 9.50 11.50 8.00 10.50 24.00 15.50 6.00 31.00 12.00 22.00 35.00 32.00 2.50 2.50 6.50 2.50 2.50 4.50 3.00 4.00 4.00 4.00 4.00 2.00 15.50 6.75 25.00 30,00 86.00 prAptisthAna : yunivarsiTI pustakavecANa vibhAga, pro. sI.sI. mahetA oNDiToriyama, janarala eNjyukezana senTara sAme, DI.ena. haoNla krikeTa grAunDa sAme, pratApagaMja, vaDodarA - 390 002. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hoLIno halavo, roLA ane hoLImAtA paradezI zaMkarabhAI somAbhAI taDavI 1. hoLIno halavo hoLI upara phAga gavAtA hatA. paNa have to koI sthaLe sAMbhaLavA maLatA nathI. jabugAma-jetapura taraphanAM gAmomAM hoLI upara nRtya thAya che. te vakhate gavAtAM gItone "hoLIno halavo' kahe che. hoLInI "sAmI jhALa' vItyA pachI lagnagALo zarU thAya che. AdivAsIomAM sagotra lagnano niSedha hoya che. eTale paragotranI yuvatIo tarapha yuvAnonI daSTi kare che. bhAI ke bahenanI sAsarInI yuvAna chokarIo- vevANomAMthI potAnI pasaMdagI kare che. nAca vakhate temane saMbodhIne gIto gAya che. A gIto jabugAma-jetapura taraphanAM gAmomAM rAThavA jAtimAM gavAya che. A gItapATho kohIvAva tA. jetapura pAvI gAmethI I.sa. 1971mAM zrI bhagavAnabhAI jIvAbhAI koLIe saMgrahelA che. 1. lIlA DoLa ! vevANano bheTo kyAM thAya ? nityanAM kAryo karatAM ja thAya ne ? AdivAsIonAM nityakAryo khetInAM, Dhora cAravAnAM ane unALAmAM mahuDAM vINavAnAM che. vevANanuM tyAM milana thAya che, pote tenI sAthe vAtacIta kare che, vaDachaDa kare che ane pajavaNI kare che. AvA bhAva gItamAM che. sUkA mahuDAnI-ekAda DALa sUkI che evA mahuDAnI upara halA DoLa khAya che ne nIce DoLIo pADe che. yuvAna manamAM manasubo ghaDe che. vevANa Ave to AkhI rAta DoLIo viNAvuM ! enA paganAM jhAMjhara jhamake che ne huM camakuM chuM ! sUke mULe lIlo Dora jhagmaka jhA~jharaluM re* halIpa cAve lIlo Dora jhammaka jhA~jharale re vevANIne DorIo veNAvuM sArI rAta jhampaka jhajharale re maMjalIne DorIo vaNAvuM sArI rAta jhagmaka jhA~jharale re 'svAdhyAya' - pu. 38, aMka 1-2, vasaMtapaMcamI-akSayatRtIyA aMka, jAnyuArI-eprila 2001, pR. 37 thI 69 * pa, AdivAsI zopiMga senTara, posTa ophisa sAme, choDAudapura. 1. sUkAI javA AvelA, 2. mahuDAnA jhADe, 3. DoLa (mahuDAnuM phaLa) 4. jhAMjhara, 5. hilo-sUDopopaTanI jAtanuM paMkhI, 6. DoLIo, 7. viNAvuM, 8. AkhI rAta For Private and Personal Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 38 zaMkarabhAI somAbhAI taDavI. - 2. velA toDanArI vevANa ! mArA vADAmAM vAloLanA velA vADe caDAvelA che. vevANa vAloLo vINavA AvI che. chAnImAnI dararoja vAloLo vINI jAya che. Aje joI lIdhI. huM pAchaLa paDyo. vevANa raDatI raDatI nAThI. A marada bolAvato bolAvato pAchaLa paDyo ! vADano velo re UbI vADe jAya che." vevANIne doDuM re UbI vADe jaya ze. kasalIne doDuM re UbI vADe jAya che. * * AgoLa vevANI raDatI jAya che. pAzaLa maradho bolAvato jAya che. AgoLa kAzalI raDatI jAya che pAzaLa maradho bolAvato jAya che. 3. maradanuM parAkrama roja roja mArI vAloLo vINI jatI hatI. coLAnA levA toDI nAkhatI hatI. paNa Aje to nAsavA jatAM velAmAM gUMcavAIne paDI gaI ! A marade (zrAe) pakaDI lIdhI ! mArA vADAmeM jAjA vAlariyA velo tUTI jAya, cAro tUTI jAya. vADAmeM velo. mArA vADAmeM vevANI AvelI vele guMcAya paDI, maraghera jhAlI lIdhI ! vADAmeM velo. mArA vADAmeM gurakI AvelI vele guMcAya paDI, maradhe jhAlI lIdhI ! vADAmeM velo. 1. UbhI vADe - vADe vADe - vADa pAse thaIne, 2. che, 3. vevANane, 5. AgaLa, 6. pAchaLa, 7. marada - zUravIra 8. jhAjhA-ghaNA-vadhAre, 11. gUMcavAI - velAthI baMdhAI gaI, 12. marade 4. pAchaLa doDuM chuM - pakaDavA mATe, 9. vAloLiyA, 10. kyAro, For Private and Personal Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hoLIno halavo, roLA ane hoLImAtA paradezI. 39 4. bhAIne cetavaNI bahena potAnA bhAIne kahe che : bhAI, tuM khAkharanI pAchaLa saMtAI jA. e rojha jevI e cakora che ! bhaDakIne nAsI jaze ! khArI othe rIjo bhAyA ! rojhaDI bhaDakatI Ave re lola mArA bhAyanI sALI, rojhaDI bhaDakatI Ave re lola 5. vevANanI cheDatI yuvAna potAnA manamAM vaselI vevANano keDo le che. vevANanI cIja-vastuo saMtADe che. vevANa paNa have e yuvAnane jANI gaI che. e anADIne have potAnA manamaMdiramAM pravezelo jANe che. savAre UThIne vevANa yuvatI potAnA kApaDAnI koza (kasa) khoLe che. kApaDe na jotAM - koNe lIdho haze potAnA kApaDAno guccho ! evA vicAre manamAM nakkI kare che, pelA cheliyAe ja toDI lIdho haze - vAloLiyA-vADA vADAmAM ! rUme jhUme mArI kApaDIno phaMdo ! koNe herelo" mArI kApaDIno phaMdo ! zeliye herelo mAro kApaDIno phaMdo ! 6. galaDI he chela juvAnaDI galaDI ! teM lIluDiyA raMgano ghAgharo paheryo che. Aja sudhI to nAma nahotuM jANyuM. he galaDI ! lIlI gajiyANInA ToDA jevI tuM sohAmaNI che. hAya ! hAya ! o gorI ! mArA mananuM kazuM ThekANuM nathI ! sAva pAgala thaI gayuM che. sUvA paDuM chuM to tArAM svapnAM satAve che ! jAgato rahuM chuM to tArA ne tArA ja vicAra Ave che! mana eTaluM badhuM ghAyala thaI gayuM che ke cAluM chuM, paNa DagalAM barAbara paDatAM nathI ne Thokaro vAge che ! kAmakAja karavA jAuM chuM to tArA rUpanuM ghena caDI jAya che ! lIluDiyA gajano torolI galaLI ! lIluDiyA gajano toro re lola. sUvuM tApa sapanAM' AvelI galaLI ! jAguM vacAra ghano Ave re lola, cAluM to ThaMhaLAM vAge'lI galaLI ! bezUdeg niMdara' ghanIra Ave re lola. 1. khAkharanI, 2. ADe, 3. raheje, 4. bhAI, 5. rojha-nIlagAya, 6. camakIne bhAge che. 7. rUmajhUma thAya, laTake che, 8. kApaDAno, 9. phumatuM, 10. harI lIdho-corI lIdho, 11. iliyAe-premIe 12. lIlI gajayANIno, 13. toro -- mAthAmAM laTakAvelo guccho, 14. galI, 15. to 16. svapnAM, 17. vicAra 18. ghaNo, 19. Thokaro, 20 besI rahuM tyAre, 21. nidrA, 22. ghaNI For Private and Personal Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 40 www.kobatirth.org 7. ghAyala vevANanI sAravAra sAga, sIsama, sevaNa, khAkhara, mahuDAnA vanamAM tADanuM kuTuMbI khajUrInuM vRkSa TheraThera Uge che. nadI, vaheLA ane jharaNAkAMThe enAM lIlAMchama vana hoya che. pachI to pelAM baMne-vevAI yuvaka-yuvatI siMdhaNI vanamAM bhegAM thaI jAya che. prathama maLI daSTodaSTa ! vevANa nIcuM joI gaI che. pachI to baMne sAvaraNIo banAvavA mATe siMdhaNI-khajUrInAM pAna kApIne bhArA bAMdhe che. vevANane kAMTo vAge che. khajUrInA pAnano. ke vevAIno saMparka vadhAravAnA mase jANI joIne vagADe che ? sIMdheNI vanameM' javuM re javAnaNI ! sIMgheNI kaoNMTo vAjyo re lola ! bAra Atha hALI, paMdara Atha pheMToH vevANanI bAra hAthanI sADI che, jo ke tenI bevaDa oDhaNI oDhI che ane yuvAnano potAno paMdara hAthano pheMTo che. yuvAna nizcaya karI le che. Avo lAga pharI pharI nathI maLavAno ! vevANano kAMTo kADhe che ane cararara daIne potAno pheMTo phADI pATo bAMdhI de che ! pheMTo phADI nadeg pATo bAMdhu re lola ! lAva re javAnaNI ! kADuM tAro kaoNMTo : Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaoNMTo kADIna. bA~dhu pATo re lola ! zaMkarabhAi somAbhAi taDavI 8. vAMjhiyA tADanI tADI tADI e AdivAsIonuM priya pINuM che. unALAnI mosama, lagnonI sIjhana, meLoonI manamohaka hAramALA ane manabhara mahAlI zakAya evI navarAza, bhUkhanuM duHkha bhUlavA, manano AnaMda vadhAravA, vahAlAMnA saMbaMdhamAM amIrasa vadhAravA ane majA lUMTavA tADI pIvAnAM AmaMtraNa apAya che. tADInI aMdara paNa nara ane nArI hoya che. jene tADaphaLa 'gIlaLAM' AvatAM nathI te tADa 'vAMjhiyo' kahevAya che. A nara tADanI tADI mIThI hoya che. savAranI tADI nIrA jevI mIThI hoya che. baporanI ane sAMjanI tADI vAsI hoya che, te tADI khATI lAge che. - 1. siMghI - khajUrAM vRkSonA jaMgalamAM, 7. ne, 8. bAMdhuM 9. kALuM, 10. kADhIne tADI pItAM mananI mAnelI yAda Ave ja ne ? enA vinA tADIno ghUMTaDo gaLA heThaLa kema karIne Utare ? have to baMne vacce oLakhANa thaI gaI che. yuvakane tyAM vAMjhiyA tADanI tADI Utare che. huM zAM enAM vakhANa karuM ? ghUMTaDo bharatAM ja vAha vAha bolAI jAya che ! savAramAM vahelI Avaje ! mIThI madha jevI tADI pIvA maLaze ! For Private and Personal Use Only 2. juvAnaDI, 3. kAMTo, 4. vAgyo, 5. hAtha, 6. sADI, Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra hoLIno halavo, roLA ane hoLImAtA paradezI 1. vAMjhiyo tADa - 5. pAMdaDAM - pIvA mATe, gAma athavA tADovALuM khetara, 15. gaLI, mIThI, 16. 21. nA, nahi www.kobatirth.org vaoNjiyA tADanI tADI gaLAya re, tADI pIvA ya tA vanameM Ave re, bhUMgaDAmeM paoNna' khosI ve'lI Ave re, tAbhI pIvA oNya tA havAre Ave re, khATI pIvA oNya tA haoNMje Ave re, vAha, vAha ! 9. tADakAchalAnI tADI nadIkAMThAnI khINanI rasALa jamInamAM, phaLadrupa kAchalAmAM tADa UgelA che. he vevANa ! tuM tADI pIvA Avaje. tArA vinA mane tADI pIvAmAM majA AvatI nathI ! tADakAchalomeM ja-bu| Dole re,...jheNA mArujI !' tADakAchalomeM bu Dole re, lola, tADakAchalomeM tADa jholAM' mAre re,...jheNA mArujI ! tADakAchalomeM tADa jholAM mAre re lola vAha, vAha ! vAha, vAha ! tADI pIvuM zaoNIto'' vanameM Ave re,...jheNA mArujI ! tADI pIvuM zaoNIto vananeM Ave re lola gaILI" pIvI zaoNIto savAre Ave re...jheNA mArujI ! gaILI pIvI zaoNIto savAre Ave re lola jene phaLa lAgatAM nathI tevo -nara tADa, 2. hoya, 6. tAi, 7. hoya, 11. jAMbu, pAghaDI-pheMTAmAM, vAha, vAha ! pAgaDIma~+ paoNna khosI ve'lA Ave re...jheNA mArujI ! pAgaDIma~ paoNna khosI ve'lo Ave re lola vAha, vAha ! vaoNzyo'' pIvuM zaoNIto bapore Ave re...jheNA mArujI ! vaoNzyo pIvuM zaoNIto bapore Ave re lola gajavAma~ paoNna khAsI ve'lI Ave re...jheNA mArujI ! gajavAma~ paoNna khosI ve'lI Ave re lola kaMdorAE paoNna khosI ve'lo Ave re...jheNA mArujI ! kaMdorAma~ paoNna khosI ve'lo Ave re lola tArA vanA rajaranuM 'cAle re, o mArI vevANa ! tArI vanA raja nuM cAle re lola ! 8. savAramAM, 9. 12. jhINA mArujI-rUpALA puruSa, 17. vAsI, 18. keDa, For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 41 10. tADakAilA 3. to, 4. tADInuM vAsaNa ?, sAMje-sAMjanA samaye, 13. Dole che, 14. hoya to, vinA, 20. jarA-saheja, 19. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 42 zaMkarabhAi somAbhAi taDavI 10. mAlavanano hIMcako AMgaLI ApatAM kAMDu jhAle jevo ghATa thAya che. tADI pIvA AvelI yuvatIne yuvaka potAnI sAthe hIMcake hIMcavA pachI potAnI sAthe nAsI chUTavA vinave che. devasthAnamAM hIMcako bAMdhelo che. mAlUNamAM jhADI che, vaLI devonI bIkane lIdhe emAM koI nahi Ave, ema yuvaka kahe che. mA'lunameM hIMcalo bAMdhelo re, ho 'lI javAnaNI !" ho bhUMDI, mAlunameM hIMcalo boMdhelo re lola. hIMcele hIranI dorI * * ho 'lI javAnaNI ! ho bhUMDI, hIMcele hIranI dorI re lola. hIMcele besI vAto kare ho 'lI javAnaNI ! ho bhUMDI, hIMcele besI vAto kare re lola. zaoNnIbelI vAto kare re ho 'lI javAnaNI ! ho bhUMDI, zaoNnI tuM vAto kare re lola ? jatAM re'vAnI vAto kare ho 'lI javAnaNI ! ho bhUMDI, jatAM reDavAnI vAto kare re lola. 11. rIMchaDA beDAno saMsAra nayane nayana maLyAM pachI paricaya dhIme dhIme gADha banato jAya che. gAmamAM ne gAmamAM rahetAM hoya athavA najIka najIkanA gAmanAM hoya tyAre divasanAM kAmomAM sAthe rahevAnuM bane che, mahuDAM vINavA ke DoLIo vINavA sAthe javAnuM thAya che. mahuDAM savAre, bapore ane maLaske paNa paDatAM hoya che. vaLI DoLIo vadhAre vINavA 1. mAluNa - mAlavana, gAmAta devadevIonuM sthAnaka, 2. hIMcako, 3. bAMdhelo, 4. alI-o, 5. juvAnaDI, 6. naphTa (hetathI bole) 7. hIMcake, 8. rezamanI, 9. zAnI, 10. jatAM rahevuM - gAma mUkIne pArakA mulakamAM jatAM rahevuM For Private and Personal Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org hoLIno halavo, roLA ane hoLImAtA paradezI maLaske javuM paDe che. paricaya pAmelAM AvA kAma vakhate sAtha kare che. sAthe maLIne mahuDAM vINavA ke DoLIo vINavA jAya che. nikaTatA vadhatAM, jAtIya jIvana paNa mANe che. rIMcho rahetI hatI evA Tekare mahuDI che. tyAM rAte mahuDAM paDe che. baMne sAthe mahuDAM vINavA jAya che. tyAM sahajIvana mANe che. pachI to baMnene patipatnI tarIke joDAI ja javuM paDe che. saMsAra mAMDIne saMsArI bane che. bALako thAya che ane bALakone ucheravA hAlaraDAM paNa gAya che. rIMzaLe beLe, ratugaLa movaDI rAtanI garelI, ratugaLa movaDI vevonI AvelI, ratugaLa movaDI raMtugaLa movaDI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A nRtyagIto jetapura pAvI gAmethI sAMbhaLIne UtArelAM che. mAhitI dAtA : zaoNrAM haiyAM lIdhAM, ratugaLa movaDI khaoNyo boMdhelI, ratugaLa movaDI valo gAvelo re, ratugaLa movaDI rAtanI garelI, ratugaLa movaDI 2. roLA roLA e jetapura pAvI ane choTAudepura tAlukAnA pAlapradezanuM hAleNI nRtya ja che. strIo ke puruSo ekabIjAnI keDe hAthanA kaMdorA bhIDIne gIto gAtAM jaI nAce che. tene roLA ramavA kahe che. A hAleNInRtyamAM strIo agara puruSo ATha-navanI saMkhyAmAM TukaDI banAvIne goLAkAre nAce che. A nRtyamAM strI-puruSo alaga alaga agara potapotAnAM nokhAM jUthamAM joDAIne eka ja vartuLamAM nAce che. A roLA nRtya lagna vakhate ja thAya che. gavAtAM gItone roLA kahe che. 43 1. jhINakIbahena jIMgAbhAI 2. kAzIbahena hatubhAI 3. savitAbahena aMbAlAla gaMgAbahena hatubhAI 4. A badhAM gIto strIo ane puruSomAM gavAya che. A gItono vistAra pUrve devaLiyA tA. choTAudepura, pazcime DhebarapurA tA. saMkheDA, uttare khAMDiyA-amAdara tA. jetapura pAvI, dakSiNe chatrAlI tA. jetapura pAvI sudhI che. For Private and Personal Use Only 1. rIMcho rahetI hoya evo Tekaro, 2. ratugaLa mahuDI, 3. rAtre mahuDAM paDelAM, 4. vevANa, 5. chokarAM-chaiyAM (bALako) thayAM, 6. khoya-bALakone suvarAvavAnI jhoLI, 7. bAMdhelI, 8. hAlaraDuM 9. gAyeluM Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 44 www.kobatirth.org 1. lIlA jAMbunA chAMyaDe jAMbunuM vRkSa kAyama lIluchama rahe che. kemake tenAM pAMdaDAM vArApharatI kharatAM rahe che, ne navAM pAna AvatAM jAya che. AvA lIlA jAMbunI chAMye vevANa AvI jAMbu khAvA. pavanathI vRkSa para jAMbu havAmAM jhUle che. 1. jAMbuDAnI, 2. chAMya-chAMyaDo, 8. pAThAMtara : kaMboyo hIMcako jAMbu khAvA vevANa AvI che. teno barobariyo bhAi paNa jAMbu sAcavavA gayo che. vevANa Ave to tene potAnI banAvavAno Avelo lAga bhAI javA nahi de, vevANane jhAlI leze - tene potAnI banAvI deze - evI bahenane potAnA bhAImAM zraddhA che. lIlA jAMbunI' zAMya re jAMbu jolAM mAre. jAMbue koNa se' AvelI re jAMbu jolAM mAre. jAMbue vevANa AvelI re jAMbu jolAM mAre. jAMbue zanakI AvelI re jAMbu jolAM mAre. jAMbue kayo bhaI jelo re jAMbu jolAM mAre. jAMbue IzobhaI jelo re jAMbu jolAM mAre. 2. kaMboIno hIMcako TIMbaravAnI chAlanI dorIno kaMboInA jhADave hIMcako bAMdhyo che. tyAM bhAI jhUle che. hIMcako joine vevANane hIMcake jhUlavAnuM mana thayuM che. hIMcake besavA maLatuM nathI tethI te raDe che. bhAi vevANanI dayA lAvI hIMcake besADe che. pachI to baMne vacce sAhacarya vadhe che. baMne patipatnI banI jAya che. jatAM hIMce che paNa vaLatA hIMcakAmAM to vevANa mAtA banI bALakanA hAlA gAtI thai jAya che. TIMbaravAnI dorI re kaMboyano hIMcako 1. koNa se besavA raLe re kaMboyano hIMcako vevANa besavA raLe re kaMboyano hIMcako 3. jholAM mAre-jhUle che, ra. 3. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4. che, zaMkarabhAi somAbhAi taDavI For Private and Personal Use Only 5. bhAI. 6. gayo. 7. IzvarabhAI Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra hoLIno halavo, roLA ane hoLImAtA paradezI www.kobatirth.org punakI besavA raLe re kaMboyano hIMcako zAnI zuM karavA raLe re kaMboyano hIMcako kayA bhaI besAre re kaMboyano cako ramezabhaI besAre re kaMboyano hIMcako TIMbaravAnI dorI re kaMboyano hIMcako koNa e besavA raLe re kaMboyano hIMcako vevANa besavA raLe re kaMboyano hIMcako zAnI zuM karavA raLe re kaMboyano hIMcako kayo bhaI besAre re kaMboyano hIMcako IzobhaI besAre che kaMboyano hIMcako jatAM nAkho hIMcako 4. 5. 6. 7. .. 9. 10. 11. 12. 13. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only 45 vaLatAM hAlAM gAya 3.14. 3. ghUgharIvALo rUmAla pahelAM khissAmAM rUmAla rAkhatA. A rUmAlanI cAre kore kAcanAM motI athavA ghUgharIo TAMkIne suzobhita karatA. ane evA rUmAla meLA athavA lagnanA divasomAM khamIsanA upalA khissAmAM ghAlatA athavA gaLe bAMdhatA. Avo manamohaka rUmAla vevANa joI gaI. vevANa rUmAla mArga che. bhAI rUmAla Ape che. ApatAM kahe che : le, le. bAyaDI. le rUmAla, Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zaMkarabhAi somAbhAi taDavI UMsA bAvaLIye, jInI gugarIyo. kIyA bhaInA gajavAmeM, jInI gugarIyo. ramezabhaInA gajavAmaiM, jInI gugarIyo. kyA bhaInA gajavAmeM, lAle rUmAlIyo. ramezabhaInA gajavAmaiM, lAla rUmAlIyo. koNa se mAge vaLI, lAle rUmAlIyo. vevANa mAge vaLI, lAle rUmAlIyo. lelI bAyaLI letI jA, lAle rUmAlIyo. UMsA bAvaLIye, jInI gugarIyo. koNa se mAge vaLI, junI gugarIyo. vevANa mAge vaLI, jInI gugarIyo. zanakI mAge vaLI, jInI gugarIyo. le le letI jA, jInI gugarIyo. le 'lI bAyaLI letI jA, jInI gugarIyo. 4. ziyaLa sATe phUla ! nadI kinAre caMpo mahoryo che. phUlanI sugaMdha juvAna vevANanuM mana harI le che. vevANa caMpAnAM phUla levA Ave che tyAM jenubhAI phUla sAcavavA gayA che. phUla levA jAya che tyAM bhAI vevANane coTale jhAlIne pADI de che. baMne vacce zArIrika saMbaMdha baMdhAya che. phalanI soDama levAnI lAlacane lIdhe vevANane potAnA kaumArya bhaMga karavo paDyo. naMdI tere saMpo morelo. saMpAno rakhavALa" kayo bhaI jelo." saMpAno rakhavALa jenubhaI jelo. o vevANa koNa se,sorama levA Ave. o vevANa bIjalI, sorama levA Ave. naMdI tere saMpo morelo. saMpAno rakhavALa kayo bhaI jelo. saMpAno rakhavALa jhavobhaI jelo. o vevANa koNa se, sorama levA Ave. o vevANa punakI, sorama levA Ave. lAM AlI"na"ra bhAye soTale jhAlelI. soTale jhAlelI bhAye pazALI nAkhelI. 1. nadI, 2. kinAre, 3. caMpo, 4. mahorelo-phUlathI lacI paDelo, 5. rakhevALa, 6. bhAI, 7. gayelo, 8. che, 9. soDama-sugaMdha, 10. phUlo-pAThAMtara : phuluM, 11. ApI, 12. ne, 13. bhAIe, 14. coTale, 15. pachADI For Private and Personal Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hoLIno halavo, roLA ane hoLImAtA paradezI 47 5. nadI kinAre hoTala baM nadI kinAre hoTala baMdhAvuM. tyAM vevANane bolAvI dauM. he vevANa, bhojAI ! dhIrI dhIrI cAla. cAMdodakaranALImAM TikiTa phaDAvuM. tane sInemA jovA laI jAuM. tane gADImAM besADIne pharavA laI jAuM ! niMdI kinAre re, oTala, baMdAvI dema. koNa se vevANane re, orI bolAvI dema. zanakI vevANane re, orI bolAvI haeNma. zanakI vevANane re, ora bolAve bhAyA ! dhIrI dhama sAla bhojaya oTala baMdAvI dema. naMdI kinAre re, oTala baMdAvI Ema. sAMdota(c) kanArImeM re, TIkeTara phaDAvI daima. koNa e vevANane re, orI bolAve bhAyA ! saMdalI vevANane re, orI bolAve bhAyA ! dhIrI dhama sAla bhojAya,oTala baMdAvI de. 6. vevANane caNI lIdhI DabhoIno killo vAdhelA vaMzanA rAja-amala vakhate hIrAdhara kaDiyAe bAMdhyo hato. tenI yAda A gItamAM che. kaDiyo evo jabaro ke eNe vevANane UbhI ne UbhI caNI lIdhI ! jovA mATe nAnI zI bArI paNa na rAkhI ! Dabhoyano koTa" saNIpa lIdho | mAro hIro kaDiyo. hIro kaDiyo to - mAro vAlo kaDiyo. jovAnI bArI nA rAkhI mAro hIro kaDiyo. vevANane UbI" saNI lIdhI mAro hIro kayio . sadalIne UbI saNI lIdhI | mAro hIro kaDiyo. jovAnI bArI nA rAkhI | mAro hIro kaDiyo. 1. nadI, 2, hoTala, 3. baMdhAvI, 4. dauM, 5. che, 6. pAse, 7. dhIrI dhIrI-dhIme dhIme 8. cAla, 9. bhojAIbhAbhI, 10, cAMdoda, 11. karanALI, 12. TikiTa, 13. caMdalI-caMdA. 14. pAThAMtara - Dabhoyo koTa, DabhoI, 15. caNI, 16. UbhI ne UbhI- UbhI rAkhIne For Private and Personal Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 48 zaMkarabhAi somAbhAi taDavI 7. paraNavA mATe aDapalAM nadI kinAre kaNajInAM vRkSo che. tenA mULa pAse pANI bharavAnI vaeNrI khodelI che. e vaeNrI bhAI khodI Ape che. paNa pelI vevANa baeNrI khodI che te pUrI pUrI de che. tyAre pUche che : Ama zA mATe kare che ? hA, have samaja paDI. e to bhAI upara mohita thaI gaI che. bhAI sAthe vAta karavAnuM bahAnuM maLe te mATe te vaeNrI pUravAnuM aDapaluM kare che. kaNajInA mULIyomeM verI re dhUI mAruM nAnuM devariyuM. koNa zela vaeNrI khodI Ale re dhUI mAruM nAnuM devariyuM. javerabhaI vaeNrI khodI Ale re dhUI mAruM nAnuM devariyuM. khoTuM khoTuM ne pUrI nAkhe re dhUI mAruM nAnuM devariyuM. olI vevANa ! ema zuMkavA kare re dhUI mAruM nAnuM devariyuM. olI jamanI ! ema zuMkavA kare re dhUI mAruM nAnuM devariyuM. olI jamanI! paUNavAnA sALA re zUI mAruM nAnuM devariyuM. 8. kerInI mAyA kyAMkathI kAgaDo kerInI goTalo lAvyo haze. te ghara pAse paDyo. te laIne vADamAM ropI dIdho. evI AzAthI, UcharavAno haze to Ucharaze. paNa goTalo baLavAna haze te emAMthI phaNago nAkhyo ne dhIme dhIme AMbAnuM vRkSa thaI gayuM. pachI kerI lAgI. te khAvA vevANa AvI. bhAIe kAcI kerI ApI. vevANane kerI khAdhA pachI, A kerIo kAyama khAvA maLe e mATe bhAI sAthe premasaMbaMdha bAMdhI dIdho. For Private and Personal Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra hoLIno halavo, roLA ane hoLImAtA paradezI www.kobatirth.org kAgaLuM' 'lA' goTuM lAveluM" mArA bAvADerI" bhAya che. te goTuM vALameM ThAMNeluM mArA bAyA herI bhAya re. te goTe haNago nAkhelo mArA bAvA herI bhAya re. te AMbo moTo thelo mArA bAvA herI bhAya re. te AMbe mo'ra Avelo mArA bAvA herI bhAya re. te AMbe kerIo lAgelI mArA bAvA herI bhAya re. temAMthI kerIo javelIo mArA bAvA herI bhAya re. nAnI moTI DerIo velIo mArA bAvA herI bhAya re. koNa se'lA kerI khAvA raLe mArA bAvA herI bhAya re. hIrakI'lA kerI khAvA raLe mArA bAvA herI bhAya re. kayo bhaI kerI toDI Ale mArA bAvA herI bhAya re. ramezabhAI kerI toDI Ale mArA bAvA herI bhAya re. kAsI" kerInI mAyA lAgI mArA bAvA herI bhAya re. 1. kAgaDo, 2. alyA, 3. goTo, 4. lAvelo, 5. bAvAzrI-pAThAMtara : bAvAherI rAMma, 8. kRSNago, 9. thayelo-thayo, 10. beThelI-beThI, 11. che, 12. 23, 13. bhAI, 16. moha-prema Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 9. zokhIna Thumaro Dumaro nAme juvAna khabhe kuhADI ane bIjA hAthamAM chANuM jhAlIne vanamAM lAkaDAM kApavA nIkaLyo che. A Dumaro apariNIta che. tethI te Ane bAyaDI karuM pelIne bAyaDI karuM evA manasUbA karato phare che. teNe eka jhaTako mArIne lIlo vAMsa vADhayo. tenI cIpo paDAvI, kaMDiyo gUMthAvyo. temAM vevANane bolAvI, potAnI bAyaDI thavA. For Private and Personal Use Only 49 6. vADamAM, 7. ropelo, 14. Ape, 15. kAcI, Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 50 www.kobatirth.org khabhe kuvALo' melo 'lA DumarA sAthameM jhAIluM zaoNNuMre A bAInI pelI bAILI kare 'lA DumarA A bAInI pelI bAInI kare re. AvaLa melI bAvaLa meIlA 'lA DumarA vALyo lIluLiyo vAMsaro re. vAILo lIluLiyo vAMse'lA DumarA vAiLo lIluDiyo vAMse re. eke jIla jhaTake vAILo 'lA DumarA eke ja jhaTake vAILo re. jhINI jhINI sIpo UtAre 'lA DumarA jhINI jhINI sIpo UtAre re. 11 tenA rULA 1 kaiDiyAra gUMthAve 'lA DumarA tenA phaLA kaiMDiyA gUMthAye re. OMDiyomeM koNa se' AvelI 'lA DumarA OMDiyomeM koNa se AvelI re. *DiyomeM gaMgalI AvelI 'lA DumarA OMDiyomeM gaMgalI AvelI re. *DiyomeM kayo bhaIjja jelo 'lA DumarA *DiyoneM kayo bhaI jelo re. *DiyomeM IzobhaI5 jelo 'lA DumarA OMDiyomeM IzobhaI jelo re. khabhe kuvALo melo 'lA DumarA sAthameM jhAIluM zANuM re. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only zaMkarabhAi somAbhAi taDavI 1. pAThAMtara : khabhe melo raMgata kuvALo - kuhADo - moTI kuhADI, 2. hAthamAM, 3. jhAlyuM - pakaDayuM, 4. chANuM, 5. bAIDI-bairI, 6. mUkyA, 7. vADhayo-kApyo, 8. lIluDiyo-lIlo, 9. 4, 10. cIpo, 11. rUDo-sAro, 12. karaMDiyo, 13. che, 14. bhAI, 15. IzvarabhAI Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org hoLIno halavo, roLA ane hoLImAtA paradezI 10. ghUghara bhalA sohe ! kavAMTa AdivAsI pradezanuM bajAra che. khAsa karIne A pradezamAM lAkaDAM kApavAno dhaMdho mukhya hato. tethI kavAMTamAM loDhAnAM ojAro kuhADI, pALiyu, charI vagere banAvIne vecavAno dhaMdho cAle che vaLI baLadano vepAra cAle che. te vakhate nAcavAnAM sAdhano ghUgharA paNa tyAMthI kharIdAya che. kavAMTanuM hATa moTuM hoya che. temAM madhyapradeza, gujarAta ane mahArASTranA loko Ave che. tethI A hATa caitrIpUnamanA meLA jevuM moTuM hoya che. A hATa jovA jevo hoya che. te jevA javA ne tyAMnA ghUgharA kharIdavA vevANane AmaMtraNa apAya che. kavAMTanA ghUgharA keDe bAMdhIne vevANa nAce che. pANI pIvA jatAM ghUgharA bhUlI gaI. ne nAcavAno cALo paNa bhUlI gaI ! te A tilakavADA tAlukAnI taDavI bahenomAM pracalita gIta che. bhAya bhAya kavAMTI seTarIra bharAyalI re bhAya bhAya sAlo bhAyo sATa jovA ye re bhAya bhAya sAle'lI vevANa sATa jovA jIye re ... bhAya bhAya sAle'lI gaMgalI sATa jovA jIye re kavAMTI seTarI bharAyalI re bhAya bhAya rUpIyAnA bAra herI ghUgharA re ... bhAya bhAya ghUgharA mUlathI jove re ... bhAya bhAya rUpIyAnA bAra herI ghUgharA hai ... bhAya bhAya khUMTIe ghUgharA melelA re1 bhAya bhAya baMdAvo gaMgalInI ko ghUghara' bhalo zobe repa paisAnuM Ire' baMdAvo re ... bhAya bhAya te IranIM tenI dorI baMdAvo re ... bhAya bhAya bhAya bhAya bhAya bhAya ... te dorIe ghUgharo povarAvo redeg baMdAvo vevANanI keLe ghara bhalo zokha re ... bhAya bhAya baMdAvo hIrakInI keLe ghUghara bhalo zoe re ... bhAya bhAya nAce tema ramajhama bole ke dhrughara bhalo zobhe re .... bhASa bhAya Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only 51 1. kavAMTanI-kavAMTa gAmamAM, 2. cetarI - caitra mahinAnI pUrNimA, caitrI pUnamanA meLA jevo moTo hATa, 3. bharAyelI, bharAi, 4, bhAI bhAI ! 5. cAlo, 6. hATa, bakhtara, cha, jaIe, 8. cAla alI !, 9. kiMmata pUchI jue, 10, jue, 11, mUkelA, 12. baMdhAvo, 13. keDe, 14. ghUgharA, 15. zobhe, 16. hIra-rezama, 17. parovarAo Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5 2 zaMkarabhAi somAbhAi taDavI 11. tADI pIvA Ave tADI e AdivAsI pINuM che. nadIkAMThAnI jamInamAM tADa UgelA che. tyAM tADI pIvA AvavA vevANane AmaMtraNa apAya che. A gIta tilakavADA tAlukAnI taDavI bahenomAM pracalita che. tALakAzalAmeM tALa jela khAya re ghelA mArujI". o vevANa koNa se tALI pIvA Ave re ghelA mArujI. o vevANa kamaLI tALI pIvA Ave re ghelA mArujI. gaLI tALI pIvuM zoya" to savAre velI Ave re ghelA mArujI. khATI tALI pIvuM zoya to bapora pazI Ave re ghelA mArujI. pIcara jovA Ave re. ghelA mArujI. o vevANa koNa se pIcara jovA Ave re ghelA mArujI. o vevANa pAnakI pIcara jovA Ave re ghelA mArujI. 12. jAMbuno toro-kalagI pANImAM jAMbunuM vRkSa UgyuM che. e nadIkAMThe Uge che tethI jaLabaMbu kahevAya che. A jaMbune phUla ane phaLa jhUmakhAbaMdha thayAM che. A phalano mAthe toro mUkAvI dauM ! kevo zobhe che ! 1. tADakAchalAmAM, 2. tADa, 3. jholAM-Dole, 4. jolAmAruja : pAThAMtara, 5. che, 6. tADI, 7, pIvI, 8, hoya to, 9. pachI, 10. pizcara For Private and Personal Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hoLIno halavo, roLA ane hoLImAtA paradezI. 53 jaLameM kaIgo jaLajIMbu re, jaoNbu tAro ToLo melAvI daMpa vevoINa mArI zuM sagI lAge re jaba tAro ToLI melAvI dRma. vevoINa mArA sagA bhAInI bAyaLI re. jobu tAro ToLo melAvI dema. ganI mArA sagA bhaInI bAyaLI re jaoNbu tAro ToLo melAvI daMma. kaTelI mArA sagA bhAInI bAyaLI re jaoNbu tAro ToLo melAvI daima. jetapura pAvI taraphanA rAThavAmAM gavAto pATha : jaLameM UIgo jaLabure jIMbu tAro toLo melAvI dema ! vevANI mArI zuM sagI lAge re bu tAro toLo melAvI dema ramatI mArI zuM sagI lAge re jobu tAro toLo melAvI dema ! 13. rIMgaNInI vADI rIMgaNInI vADI karI che temAM bahArathI ANelI rIMgaNInI jAta ropI che. A vADI teM joI che? vADImAM vevANa rIMgaNAM levAnA mase AvI hatI. te joI hatI ? meM nathI joI paNa vevANa AvI hatI. rIMgaNInI vADI re dezAvara rIMgaNI meM nathI joyuM re dezAvara rIMgaNI. vevANa 'lA, rIMgaNe levA AvI re ... dezAvara rIMgaNI. nAyakI 'lA rIMgaNuM levA AvI re ... dezAvara rIMgaNI. maracInI vADI re dezAvara rIMgaNI. meM nathI joyI re dezAvara rIMgaNI. vevANa 'lA, maracuM levA AvI re ... dezAvara maracI. baja 'lA, maracuM levA AvI re ... dezAvara maracI. 1. pANImAM, 2. Ugyo, 3, toro-lagI, 4. mUkAvI, 5. dauM, 6. vevANa, 7. thAya, 8, bhAInI, 9. bairI, 10. meM nathI dIThI, 11. vevANa For Private and Personal Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zaMkarabhAi somAbhAi taDavI khetaramAM tuveranA choDano svAda tUro lAge che. hoLI lagabhaga tuverano pAka levAI jatAM tuveranAM karAMThAM khodI kADhavAmAM Ave che. puruSa karAMThAM khode ane strI tuveranI veNI vINe che. unALAno samaya hoya che. mAthe taDako tapato hoya. UgaLAM vaLIne cAlatAM cAlatAM tuveranI veNo vINavI paDe che. te vakhate tApa lAge che. parasevo thAya che. nAkethI motIbiMdu jevAM parasevAnAM TIpAM paDe che. TIpAMno relo moM bhaNI AvatAM khArA khArA parasevAne ghUMkI nAkhe che. parasevo luchI luMchIne hAthanI bAMyo paNa khArI banI jAya che. zarIra upara parasevAnI khArAza taDakAthI sukAvAthI zarIre khArA sapheda ogaLALA dekhAya che. AvA samayamAM je juvAna vevANa hAthamAM sapaDAI jAya to gharanI patnI peThe karAMThAM vINavAnuM AkaruM kAma karAvuM. - turI tuvera tArAM karoMThA veNAvuM re turI baMda velo. olI vevoINa tane karauThAM veNAvuM re turI baMda velo. karoMThAM veNAvuM tane bhAro baMdhAvuM re turI baMda velo. bhAro baMdhAvuM tane bhAro caLAvuM re turI baMda velo. jetapura pAvI taraphanA rAThavAmAM gavAto pATha : turI tuvera, tArAM karAMThAM veNAvuM re, turI baMda velo ! turIyAno velo bhojAya ! karAMThAM veNAvuM re turI baMda velo! 15. dhamAsano baMdha toDyo ! dhamAsa nAmanA velA sImamAM thAya che. te ghaNAM majabUta hoya che. vevAInI chokarI svacchaMdI haze. tethI te nAsI nA jAya te mATe tene dhamAsanA majabUta baMdhathI bAMdhI mUkI hatI. paraMtu juvAnInA joramAM AvelI, vevAInI chokarI ema sakhaNI rahe ? dhamAsano majabUta baMdha toDI nAkhIne nAsI chUTI ! o vevAI ! teM tArI 1. karAMThAM-sAMThIo tuveranI, 2. viNAvuM - vINavAnuM kAma karAvuM, 3. tuveranA velAno baMdha - doraDuM, 4. vevANa, 5. caDAvuM, mAthe mUkAvuM, 6. viNAvuM, 7. turiyAM-zAka, 8, turiyAnA velAno baMdha For Private and Personal Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org hoLIno halavo, roLA ane hoLImAtA paradezI chokarIne AvaDI zI bAMgaDa banAvI dIdhI ! tamArA kahyAmAM nathI. tame baMdhathI bAMdhI mUkI hatI chatAM toDIne nAsI gaI ! dhamAsI baMdIye bAMdhelI rera o vevAI ! tArI svacchaMdI chokarI joI ! koI harArI gAya vAsalamAM caratI caratI dhamapachADA kare tema tArI chokarIe dhamapachADA karyA. managamatA yuvAno sAthe sahajIvana sAdhyuM. vAsalanAM moTAM moTAM DhephAM paNa bhAMgI nAkhyAM tArI dIkarIe ! vevAI tArI zorI dhamAsI baMdIye boMdhelI re lola. dhamAsI baMda toDI nAIkho re vevAI tArI zorI dhamAsI baMda toDI nAIkho re lola. evezI baMgalI melelI re vevAI tArI zorI evezI jaMgalI melelI re lola. vAMselameM caratI melelI re vevAi tArI zorI vAMselameM ramatI melelI re lola. vAselI DhaLIyAM bhaoNMgI nAIkhAM re2 vevAI tArI zorI vAselI DhaLIyAM bhaoNMgI nAIkhAM re lola. evezI baMgalI melelI re Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vevAI tArI zorI evezI baMgalI melelI re lola. 55 16. sarasa medAna ane khADA TekarA mahuDAnI DoDI sArA medAnamAM ropI hoya ane tenuM vRkSa sIdhuM UgI nIkaLe, tenI peThe amAdarA gAma sarasa medAnamAM vaseluM che. jyAre vevAInuM gAma vaNIyAdrI khADA khAbociyAmAM vaseluM che. For Private and Personal Use Only 1. dhamAsanA velAno baMdha - doraDuM, 2. bAMdhelI, 3. chokarI-dIkarI, 4. nAkhyo, 5. evI, 6. bAMgaDa-rakhaDatI, - 7. mUkelI, 8. vAsala-eka varasa paDatara rAkhelI jamIna, 9. mUkelI, 10. DhephAM, 11. bhAMgI, 12. nAkhyAM Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 56 zaMkarabhAi somAbhAi taDavI DoLI ThoMdhaNI re assala medAnameM (2) amAdare AIvuM repa assala medAnameM (2) DoLI ThaoNINI re assala medAnameM (2) vaNIyAdarI AIvuM re khALe khobare" (2) DonI ThoMINI re assala medAnameM (2) 17. sonAno gumaco UMcA bAvaLa upara sonAno gumaco laTakAvelo che. tyAM vevANa AvI. o vevANa ! A sonAno gumaco letI jA. UMcA bAvaLIye sonAno gumaco le lI vevANa ! letI jA sonAno gumaco. UMcA bAvaLIye sonAno gumaco le 'lI vevANa ! letI jA sonAno gumaco. le'lI kokalI! letI jA sonAno gumaco. UMcA bAvaLIye sonAno gumaco. 18. jorAvara - kamajora pittaLanA loTAthI Tekaro nA caDhAya. amAdarA gAmanI baheno doTa mUkIne Tekaro caDI jAya che. paNa pelA vaNIyAdrI gAmanI chokarIo DhIlIDhasa che. temanAthI caDhAtuM nathI. amAdarA gAmanA bhAI doTa mUkIne caDhe che. paNa vaNIyAdrInA chokarA DhIlADhasa che temanAthI caDhAtuM nathI. amAdarAnA dAdA-prauDha puruSo doTa mUkIne caDhe che paraMtu vaNIyAdrInA prauDho DosA che temanAthI caDhAtuM nathI ! 1. DoDI-mahuDAnuM phaLa, AveluM che, vaseluM che, 2. ropI, 3. sarasa medAnamAM-sarakhI jamInamAM, 6. vaNIyAdrI (gAma), 7. khADA TekarA-khADA kotara, 4. amAdarA (gAma), 5. AvyuM, 8, guccho, 9. alI, 10. kokilA For Private and Personal Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra hoLIno halavo, roLA ane hoLImAtA paradezI www.kobatirth.org pitaLI' loTo Tekaro nI caLe re (2) amAdarAnI beno doiTa melI' caLe re (2) vaNIyAdarInI zorIo DhIlIyo kaisa re (2) piteLI loTo Tekaro nI caLe re (2) amAdarAnA vIrA doiTa melI caLe re (2) vaNIyAdarInA zorA DhIlADhesa re (2) piteLI loTo Tekaro nI caLe re (2) amAdarAnA dAdA doiTa melI caLe re (2) vaNIyAdarInA DohA DhIlA kaisa re (2) DuMDIyAM dAbelAM'' bhekhoLaseM (2) DuMDIyono dArU 'lI vevoINa (2) eka vALI' lIjoSa 'lI vevoINa (2) eka vALI lIjo 'lI maMjalI (2) bIjI vALIme lairAM 'lI' vevoINa (2) trIjI vALIye lerAM 'lI vevoINa (2) DuMDIyAM dAbelAM bekhoLameM (2) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 19. dArU pIne chAkI ! dArU gALavAnI baMdhI che tethI dArU pInArA chAnAmAnA dArU gALe che. eTale dArU gALavAno sAmAna kotaronI bhekhaDonI guphA-bakholamAM saMtADI rAkhe che. dArU gALavA mATe mahuDAM eka vAsaNamAM bharIne bhekhaDamAM athAvA mUkI rAkhyAM hatAM. teno dArU gALyo. pachI vevANane pIvA bolAvI. vevANane pahelI vALI ApI. bIjI vALI letAM vevANane lahero AvavA mAMDI. trIjI vALIe to vevANa chAkI paDI. 57 20. ratugaLa mahuDI DuMgaramAM TheTha Toce mahuDI AvelI che. tenuM nAma che ratugaLa movaDI. kemake tenAM mahuDAM rAtre gaLe che. eTale ke maLasku thavA Ave te vakhate mahuDAM paDe che. te vakhate rAtanuM aMdhAruM hoya che tethI te ratugaLa mahuDI kahevAya che. A mahuDInAM mahuDAM vINI, dArU gALe che ane baMne pIe che. eTale ke vevANa sAthe sakhya jAme che. For Private and Personal Use Only 1. pittaLano 2. nA, nahi, 3. caDe, 4. doTa, 5, mUkI, 6. chorIo-chokarIo, 7. DhIlIDhasa, 8. bhAI, 9. DosA, 10. dArU gALavA mahuDAM AthavAnuM sAdhana, 11. saMtADelAM, 12. bhekhaDamAM, 13. vevANa, 14. eka mApa-kapa jevuM, 15. lejo, 16. lahera AvI bebhAna thavA lAgI - bebhAna thaI gaI-DhaLI paDI Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 58 zaMkarabhAi somAbhAi taDavI DuMgaranI moIra ratugaLa movaLI AthI AvelA ratugaLa movaLI movaLAM paLelAM ratugaLa movaLI. Topalo bharelo ratugaLa movaLI Topalo caLAIvo ratugaLa movaLI movaLAM nAkhelAM ratugaLa movaLI dArUlo gALelo ratugaLa movaLI degaLI bharelI ratugaLa movaLI 21. koyala bolI ! be premIo AMbAvADiyAmAM beThAM beThAM vAto kare che. yuvatI premIne kahe che : huM chogALA ! koyala bolavA lAgI. premI kahe che : bole to bolavA de. kazI paravA nathI. kuMvArI premIkA bakarAM hAMkI lAve che. paNa pelI paraNetara pAchAM hAMkI mUke che. bovALIyomeM koyala boIlI zogALIlAla !" bovALIyomeM koyala boIlI re lola. bole to bolavA dIjepazogALIlAla ! bole to bolavA dIje re lola. bovALIyomeM koyala boIlI zogALIlAla ! bovALIyomeM koyala boIlI re lola. kumArI bokaLAM lAve zogALIlAla ! polISa pAzAMka vALe re lola. S 22. rAyaNa khAdhAM ne prema thayo ! suratI rAyaNanuM vRkSa vevAInA khetaramAM hatuM. vevANa rAyaNAM khAvA AvI. kAcAM rAyaNa khAdhAM ne tene tUrAM lAgyAM. kAcAM tUrAM rAyaNa dhUMkI nAkhyAM. paNa pAkAM rAyaNa khAdhAM ne mIThAM lAgyAM. mIThAM rAyaNa khAdhAM ne juvAna vevAInI mAyA lAgI. vevAI sAthe baMdhAyelI mAyA kema karI chUTe ? vevAI sAtheno prema kaMI chUTe ! e prema TakI rahe ane vevAI sAthe lagna thAya te mATe to A javAna vevANe devanI mAnatA rAkhI hatI. ane mAnatA phaLe to devane bakaro caDhAvavAnI bAdhA lIdhI hatI. 1. Toce, 2. mahuDAM bese che te DAMDA, 3. rAte mahuDAM paDe tevI mahuDI, 4. mahuDAM, 5. paDelAM-garelAM, 6, caDhAvyo, 7. dArU gALavA mahuDAM athavA mUkyAM, 8. nAno ghaDo 9. AMbAvADiyAmAM, 10. bolI, 11, chogALIlAla-chogAM mUkIne pharatA rUpALA chela, 12. deje, 13. kuMvArI, 14. bakaro, 15. paraNelI-paraNetara, 16. pAchAM-pAcho For Private and Personal Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hoLIno halavo, roLA ane hoLImAtA paradezI 59 suratI royaNInuM royaNuM bhojaya vevANI ! suratI royaNInuM royaNuM re lola. kAcuM khAdhuM ne turuM lAI> bhojAya tevoNI ! kAcuM khAdhuM ne turuM lAIzuM re lola. pAkuM khAdhuM ne mAyA lAIgI* bhojAya vevANI ! pAkuM khAdhuM ne mAyA lAgI re lola. e mAyA kema karI sUTe bhojAya vevANI ! e mAyA kema karI sUTe re lola. mAyAno bokaLo maoNnelo bhojAya vevANI ! mAyAno bokaLo maoNnelo re lola. suratI royaNInuM royaNuM bhojaya vevANI ! suratI royaNInuM royaNuM re lola. 23. kerI coravA AvI gobaro ghUmaTa jevo AMbo hato. tyAM bhAI rakhevALa hato. vevANa kerIo pADavA AvI. dUrathI jhUDiyAM mAratI AvI. eNe to sAta kerIno luma toDI pADayo. he mArA zrIrAma bAvA re ! gobarezI bomo relo" mArA bAvA herI rIMma re.12 e be kaNa zeNa rakhavALIy mArA bAvA herI roMma re. e be magnobhaI rakhavALI mArA bAvA herI raoNma re. vevANI" 'lA kerI levA AIvI" mArA bAvA herI raoNma re. zeTethI baMdha nAkhatI AIvI mArA bAvA herI roMma re. sAte kerIno lUma hoILo0 mArA bAvA herI roMma re. 1. rAyaNanuM, 2. rAyaNa-phaLa, 3. bhojAI-bhAbhI, 4. vevANa, 5. lAgyuM, 6. mAyA lAgI-prema thayo, 7. chUTe, 8. premano bakaro mAnyo hato, 9. gobaro-ghaTAdAra, 10. AMbo, 11. mahoryo-phAlyo, 12. zrIrAma bAvA, 13. koNa che ? 14. rakhevALa, 15. vevANa, 16. AvI, 19. cheTethI, dUrathI, 18, lAkaDAM, 19. lUma, jhUmakho, 20. toDyo For Private and Personal Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 60 www.kobatirth.org alA` lIlIpILI poMIkhonuM popaTuM herIlAla ! rAtI cAMcanuM haLIyAluM. alA jaI beThuM vaLalAnI DAILe herIlAla ! rAtI cAMcanuM haLIyAluM. alA TeTA vAgole dAta kA'Le 24. rAtI cAMcanuM paMkhI lIlIpILI pAMkhonuM lAla cAMcavALuM paMkhI che. e pelA vaDa upara beThuM. te thaDanA TeTA khAya che ane dAMta kADhe che. hase che. vaDethI UDIne e to pelI juvAna vevANanI keDa upara jaI beThuM ! vevANanI keDa paMpALe che ne hase che AnaMdathI malakAya che ! herIlAla ! rAtI cAMcanuM haLIyAluM. alA lIlIpILI pA~IkhonuM popaTuM herIlAla ! rAtI cAMcanuM haLIyAluM. alA jaI beThuM vevoNInI keLe herIlAla ! rAtI cAMcanuM haLIyAluM. alA jaI beThuM kaTelInI keLe herIlAla ! rAtI cAMcanuM haLIyAluM. alA keLo khUMpALe dauMta kALe herIlAla ! rAtI cA~canuM haLIyAluM. 25. kedamAMthI choDAvI lAvuM popIMdaruM' vanaLomeM jeluM re popIMdaruM baMghIkhAne paILuM re lola. hAthonAM kaDulAM meluM" ghareNe' AdivAsI pradezamAM jaMgala-vana che. vanamAMthI teo vanapedAza, pAMdaDAM vagere vINI lAve che. kaMika gunAsara vahunA sAsariyA kedamAM paDe che. vahu potAnAM ghareNAM gIro mUkIne temane choDAvI lAve che. popIMdaruM zoDavI lAvuM re lola. hAthonAM kaDulAM meluM ghareNe Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sasarone zoDavI lAvuM re lola. pagonAM saoNkaLAM meluM ghareNe jeThune zoDavI lAvuM re lola. koTonA doralA meluM ghareNe diyorane zoDavI lAvuM re lola. zaMkarabhAi somAbhAi taDavI For Private and Personal Use Only 1. alyA, 2. pAMkhanuM-pAMkhavALuM, 3. popaTa, popaTa jevuM, 4. haLiyela jevuM-haLiyela pakSI, 5. vaDalAnI, 6. cAve, 7. dAMta kADhe- hase, 8. vevANanI, 9. keDe, 10. paMpALe 11. popIMdaruM-baDabaDiyAM-pakSI, 12. vanaDo-vanamAM, 13. gayeluM, 14. baMghIkhAne-kedamAM, 15. paDayuM, 16. kaDalAM-kaDAM, 17. mUkuM, 18. gareNa-gIro, 19. choDAvI, 20. sAMkaLAM, 21. jeThane, 22. DokanA, 23. diyarane Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hoLIno halavo, roLA ane hoLImAtA paradezI 26. jIva vaTalAyo makAno banatAM hoya tyAM majUrI karatAM ekabIjAnA paricayamAM AvavAnuM thAya che. dararoja sAthe kAma karavAnuM thatAM ekabIjA pratye lAgaNI baMdhAya che. emAMthI premAkura pragaTe che. jhINI nAmanI yuvatI kaDiyA pratye AkarSAya che. chevaTe kaDiyA sAthe nAsI chUTe che. kaDiyAnA ghera jatAM kaDiyo paradharmI che enI khabara thAya che. chevaTI jhINI kahe che : he kaDiyA ! te mAro UMcI nAtano jIva vaTalAvyo. savArameM roTalA kare nI savArameM roTalA kare chanI savArameM roTalA. roTalA zuMkavA karAve bApA roTelA zaMkavA karAve bApA roTalA zuMkavA karAve. jaMgala kATeravA javAM jInI jaMgala kAravA jevAM jInI jaMgala karavA javAM. dAtaLAM zaMkavA tapAve bApA dALAM zaMkavA tapAve bApA dAtaLAM zaMkavA tapAve. UMsI zAvelIyo saNAve chanI UMsI zAvelIyo saNAve jInI UMsI zAvelIyo saNAve. savArameM roTalA kare jInI savArameM roTalA kare jInI savArameM roTalA kare. savArameM zuMkavA karAve bApA savArameM zekavA karAve bApA savArameM zekavA karAve. UMsAM tagArAM Ale jInI UMsAM tagArAM Ale jInI UMsAM tagArAM Ale. kaDiyAne teDavA javAM jInI kaDiyAne teDavA javA jInI kaDiyAne teDavA javA kaDiyAne zuMkavA teDAve bApA kaDiyAne zuMkavA teDAve bApA kaDiyAne zaMkavA teDAve. UMsI rAvelIyo saNAve chanI UMsI zAvelIyo saNAve bApA UMsI zAvelIyo saNAve. UMsA tagArAM Ale jInI UMsAM tagArAM Ave bApA UMsAM tagArAM Ale. UMso meLalIyo lagAve zela" UMso meLavI lagAve zela UMso meLalIyo lagAve. eme zuMkavA kare zela eme zuMkavA kare zela eme zuMkavA kare. 1. jhINI -nAma, 2, roTalA, 3. zA mATe, 4. kApavA, 5. dAtaraDuM-ba.va. 6, cI, 7. havelIo, 8, caNAve-baMdhAve 9. Ape, 10. meDalIyo-meDIbaMdha, 11. chela-zokhIna, 12. ema For Private and Personal Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zaMkarabhAi somAbhAi taDavI e to laTAyo karI jevuM jInI e to laTAyo karI jevuM chanI e to laTAyo karI jovuM. evI laTAyo nathI" kare kaDiyA evI laTAyo nathI kare kaDiyA evI laTAyo nathI kare. bApo jANe to tane mAre kaDiyA bApo jANe to tane mAre kaDiyA bApo jANe to tane mAre. tArA zuM hevAbhAva'* kI jInI tArA zuM hevAbhAva kIje jInI tArA zuM hevAbhAva ku. tArI nAtomeM zuM sAle jInI - tArI vAtomeM zuM cAle chanI tArI vAtomeM zuM sAle. sAMdotanAM lALavA sAle kaDiyA sAMdotanA lALavA sAle kaDiyA sAMdotanA lALavA sAle. tArI nAtomeM zuM sAle kaDiyA tArI nAtomeM zuM sAle kaDiyA tArI nAtomeM zuM sAle. pALA bokaLA sAthe jInI pALA bokaLA sAthe jInI pALA bokaLA sAle. sokhAru jIvaLI vaTALo " kaDiyA sokhAru jIvaLo vaTALo kaDiyA sokhAru jIvaLo vaTALo. 27. mAmA-bhANI praNaya bhANIne mAmA pratye anurAga jAge che. te potAnI mAmIne pUche che : mAmA kyAM gayA ? mAmI javAba Ape che : beTA jhamaku ! tArA mAmA khetara sAcavavA gayA che. bhANI pUche che : kyA khetara ? mAmI javAba Ape che : UMcI mahuDI che tenI DALo nIce namelI che, te khetara gayA che. bhANI tarata ja khetara UpaDe che. bhANIne rAtre AvelI joI mAmo kahe che : jhamaku ! ATalI rAte kema AvI ? bhANI javAba Ape che : vanavagaLAM 13. mazkarI, 14. jouM. 15. nA, 16. marajI, 17. kahejo-kahe, 18. nAtamAM, 19. cAle-kevo rivAja cAle, 20. cAMdodanA, 21. lADavA-lADu, 22. pADA-pADo, 23. bokaDA, bakarA, 24- cokhkho-UMco, 25. jIvaDo-jIva, 26, vaTalAvyo For Private and Personal Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hoLIno halavo, roLA ane hoLImAtA paradezI bolavA lAgyA. tethI mane lAgyuM ke, savAra thaI gayuM. eTale AvI. pachI to baMne vacce ApasamAM vAto thAya che. baMne nAsI chUTavAno manasUbo kare che. morI mAmI, mAro mAmalo kAM jelo morI mAmI, mAro mAmalo kAM jelo re lola. beTA jhamaku, khetara vApIye jelo beTA jhamaku, khetara vAhupIye jelo re lola. morI mAmI, kyA khetara sUvA jevo morI mAmI, kayA khetara sUvA jelo re lola. beTA jhamakuM, UMsI" moLI nIsA DALAM beTA jhamakuM, UMsI moLI nIsAM DALAM re lola. beTA jhamakuM, teyA khetara sUvA jevo beTA jhamakuM, teyA khetara sUvA jelo re lola. beTA jhamakuM ATalI rAte kema AvI beTA jhamaku, ATalI rAte kema AvI re lola. morA mAmA, AMbalIye vAgaruM boleluM morA mAmA, meM jANuM maraghora bolelo re lola. morA mAmA, vAMnI vAnIno poMka pALe morA mAmA, vAMnI vAnIno poMka pALe re lola. beTA jhamaku, DosariyAtalIyA lAve beTA jhamake, DosariyA talIyA lAve re lola. beTA jhamaku, bhegAM besIne Apare khAzuM " beTA jhamaku, bhegAM besIne Apare khAzuM re lola. morA mAmA, u zenAM sIdalAM karuM morA mAmA, u zenAM sIdalo karuM re lola. beTA jhamaku, zALaLI sIdalAM kare beTA jhamaku, zALaLI sIdalAM kare re lola. 1. pAThAMtara : mAro mAmo ta-mAmo, 2 kyAM, 3. gayo, 4. vAsupe-khetara sAcavavA, 5. UMcI, 6. mahuDI-vRkSa, 7. nIcAM, 8. te, 9. ATalI-moDI, 10. AMbalI upara, 11. vanavAgaLuM-vAgoLa, 12. kUkaDo-kUkaDo bole eTale savAra thAya che, tethI savAra thayuM mAnIne, 13. vAnI-eka jAtanI poMkanI juvAra, 14. DocariyA - moTA, 15. tala, 16. ApaNe, 17. huM, 18, sIdhuM-musApharImAM jamavA mATeno sAmAna, 19. zALa-DAMgara For Private and Personal Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 64 www.kobatirth.org 3. hoLImAtA paradezI ! hoLI gIto - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zaMkarabhAi somAbhAI taDavI kapAsanI mosama pUrI thavA AvI hoya, vasaMtanI vAyarIo vAtI hoya, badhe raMga, rAga ane mastInuM vAtAvaraNa sarjAtuM hoya. e che holikotsavanuM TANuM. mevAsa-pAlanA nasavADI, jabugAma-jetapura ane choTAudepura jevA tAlukAonI vAta karIe to tyAM mahA mAsathI hoLIno daMDa ropavAmAM Ave che, eTale mahAne teo 'DAMDano' mahino kahe che ane phAgaNane 'hoLIno'. hoLIno tahevAra AdivAsIo khUba dhAmadhUmathI Ujave che. te divase upavAsa karI dhANIcaNA ane khajUra-koparuM khAya che. rAtre hoLIpUjana pachI jame che. saMdhyATANe AkhuM gAma gAjI UThe che. gAmamAM hoLIpUjana mATe paTela vadhAmaNuM lAve che. AgaLa DholI ane pAchala vadhAmaNuM ane tenI pAchaLa gIta gAtI chokarIo ne strIo, badhuM saraghasa hoLI peTAvavAnI jagyAe Ave. hoLInI pazcima dizAe khAkharAnA jhADanI DALIonA be khIlA rope. tene bhIMDInI dorIthI bAMdhe. dorImAM AMbAnAM pAna, maoNra vagere bharAve. A khIlA AgaLa IMDuM, pApaDa-pApaDI, kesUDAM, dIvo vagere mUke. kUkaDAno bali ApavAmAM Ave, pUjAro hoya te paTelane ane gAma AgevAnonA hAthe nADuM bAMdhe ane kaMkuno cAMllo kare. saLagato ghAsano pUro laIne hoLI pragaTAvanAra hoLInI pAMca vAra pradakSiNA phare pachI hoLI pragaTAve. te vakhate Akho janasamUha 'ho ho' karIne pracaMDa hulurava kare che. hoLI pragaTe eTale pAMca vAra savaLI ane pAMca vAra avaLI-jamaNI DAbI - pradakSiNA karavAmAM Ave che. pradakSiNA pharatAM pharatAM hoLImAM dhANI, caNA, AMbAno maoNra, maravA, mahuDAM, kesUDAM vagere nAkhavAmAM Ave che. bAdhA-mAnatA rAkhI hoya te koparAnI kAcalI ke nALiyera nAkhe che. gaI sAla hoLI pachI paraNyA hoya te yuvaka-yuvatIo ane A sAla hoLI pahelAM paraNyAM hoya te yuvaka-yuvatIo upavAsa kare che. yuvaka nALiyera home che ane yuvatIo koparAnI kAcalI home che. hoLInA baLatA dAMDane dhAriyA vaDe kApe che. dAMDanI dhajA UDIne kaI bAjue jAya che te uparathI gAmanI sukhAkArInuM anumAna karavAmAM Ave che. jo dhajA gAma upara Ave to gAma upara Aphata Utaraze ema manAya che. UDatI dhajAne adhdharathI jhIlI levA paDApaDI thAya che. jenA hAthamAM dhajA Ave te hoLImAM nAkhI de che ane bIje varase potAnA taraphathI navI dhajA caDAve che. For Private and Personal Use Only hoLI pragaTatAMnI sAthe Dhola vAge che. strIo gItAvalI zarU kare che. puruSo moTA Dhola laI nAcatAM nAcatAM phare che. kheDUto ghAsa ke juvAranI kaDabanA pULA laI hoLInI jvALAmAM saLagAve che ane holave che. Ama pAMca vakhata kare che, ane pharatAM pharatAM nAce che. 1. ugamaNA dezanI devI AdivAsIomAM divALI karatAMye moTo tahevAra hoLIno che. AdivAsIomAM akhAtrIja, divAso ane Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org hoLIno halavo, roLA ane hoLImAtA paradezI divALI e tahevAro hiMdu paMcAMganI tithi pramANe UjavAtA nathI. mAtra hoLIno tahevAra ja hiMdu paMcAMganI tithi pramANe AdivAsIo Ujave che. AdivAsIo paramulakamAM kamAvA gayA hoya, cAkara rahyA hoya te chUTA thaIne hoLI upara ghera AvI jAya che. tethI kahevAya che : 'Ave hoLI, paravAre koLI !' ugamaNethI AIvAM re hoLI bhale holikA rAkSasI uparathI udbhavI hoya, paNa AdivAsIo hoLIne mAtA mAne che. hoLI ugamaNethI AvanArI 'jogaNI' mAtA kahevAya che. oLImAtA paradezI re ! kehuDiyo raMga lAIvAM re oLImAtA paradezI re ! AMbAdeg mUuDAM lAvI re oLImAtA paradezI re ! pApoDa pApaDI lAvI re oLImAtA paradezI re ! Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2. hoLImAtA zuM lAvyAM ? AdivAsI mulakamAM comAsAmAM AchuM pAtaLuM anAja pAke. ziyALo rojI-roTInI zodhamAM jAya. unALAmAM AdivAsIone pUraka khorAka pUro pADanArAM mahuDAM, DoLI ane tADI maLe. eTale AdivAsIo hoLImAtAne satkAravA khUba utsuka hoya che. vanamAM ane khetaromAM AMbA phaLe che ane AdivAsIone kerInA badalAmAM nANAM maLe che ane dANA paNa maLe che. zenone rasa lAyavAM re ? oLImAtA paradezI re ! sIhoLiyo rasa lAyavAM re, oLImAtA paradezI re ! movaDiyo rasa lAyavAM re, oLImAtA paradezI re ! 65 hoLImAtA ApaNe mATe rasakasa laIne AvyAM che. kesUDAMno kesarI raMga, mahuDAMno madhiyo rasa ane pRthvI paranA amRtaphaLa-kerIno mITho rasa lAvyAM che. cAlI, ApaNe hoLImAtAne vadhAvIe ! kerIo4 rasa lAyavAM re oLImAtA paradezI re ! For Private and Personal Use Only 1. pUrvadizAethI, 2. AvyAM, 3. hoLImAtA, 4.paradezI gaNAya evI-kemake eka varSe Ave che, 5. kesUDAMno kesarI raMga, 6. lAvyAM, 7. kerIo, 8.mahuDAM, 9. pApaDa, 10. zAno, 11. lAvyAM, 12. cIsoDiyo-kesUDiyo, 13. mahuDiyo-mahuDAno, 14. kerIono Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zaMkarabhAi somAbhAi taDavI 3. hoLI cAlI ! kesUDAM jevA raMgathI uSA sAthiyA pUre che e ugamaNI dizAmAMthI hoLImAtA AvyAM che. jhaTa karo !. hoLImAtA A cAlyAM ! prakRtibALa AdivAsIo vasaMtamAM gAMDAM bane che. vasaMtamAM tahevAronI hAramALA laI AvatI hoLI AdivAsIone mana annapUrNA che. hoLI Ave tyAre ja, AdivAsIonuM poSaNa jenA para nirbhara che te vastuo prApta thAya che. eTale AdivAsIo hoLImAtAne AvakAre che. AdivAsIonI tAlAvelI to juo ! sau utsAhaghelAM thaIne bole che. hoLImAtA Aje AvI che ne kAle to jatI raheze ! gAmanA paTela, jhaTa kara. hoLImAtAne vadhAvI le. paTaleNa ! jhaTa jhaTa hoLImAtAne pUcha le. A jAya, A jAya kahetAmAM to hoLImAtA jatAM raheze ! gAmanA paTaliyA oLI oLI karatA, oLI A sAlI re ! gAmanA vaMtariyA, onI oLI karatA, oLI A sAlI re ! gAmanA koTavALa, oLI oLI karatA, oLI A sAlI re ! 4. hoLI vadhAvo - hoLImAtA A cAlyAM ! ullAsabhaya loko paTelane kahe che : hoLI vadhAva. jotajotAmAM hoLI jatI raheze. gAmanA paTala, oLI vadhAva, oLI A cAIlI re. gAmanA vaMtariyA, oLI vadhAva, oLI A cAIlI re. bIjuM pAThAMtara : oLI Aja ne kAla oLI vai0 sAIlAM re !" gAmanA paTala, oLI vadhAva, oLI vai sAIlAM re ! gAmanI paTaleNa,12 onI vadhAva, onI vai sAIlAM re ! 1. paTela, 2. hoLI, 3. cAlI, 4. varataNiyA-cokiyAta, 5. bhaMgI athavA gAmanI khabara pahoMcADanAra TapAlI, 6. paTela, 9. hoLI, 8. cAlI, 9. varataNiyA-gAma cokiyAta-gAmano paTAvALo, 10. vahI, 11. cAlyAM, 12. paTalANI For Private and Personal Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra hoLIno halavo, roLA ane hoLImAtA paradezI www.kobatirth.org gerIyo hoLImeM paDayo re kema karI kADhazuM re kALiyo hoLImeM paDayo re 5. gheraiyo paDayo ! cUlamAM cAlavAnuM kaMI saheluM che ? moTo ropha mArato gheraiyo-pelo kALiyo cUla cAlavA Utaryo. paNa cAlatAM cAlatAM hoLImAM ja paDayo ! have ene kema karIne kADhIzuM. pAchaLathI dayA AvI eTale. hoLImAM paDelA gheraiyAne to ghasaDIne kADhavo paDaze. ApaNAthI to ghasaDIne nahi kaDhAya. gadheDAM hoya to kheMcI kADhe. paNa A gAmamAM to gadheDAM nathI. hA, udayapura moTuM zahera che. tyAM kuMbhAra ane kahAriyA(mAchI)nAM gadheDAM che. udepurathI gadheDAM lAvIne gheraiyAne kheMcIne kADhIzuM. ..... hoLI Aja ne kAla hoLI vai sAlyAM re. hoLI Aja ne kAla Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kema karI kADhazuM re lAvazuM udAporIyAM gaDheLAM eMsI kheMsI kADhazuM re 6. hoLI cAlI ! hoLI paradezathI AvelI che. kAle hoLI hoLI karatAM hatAM ne Aje sAMje to hoLI cAlI. hoLIne vadhAvavI hoya to vadhAvo. hoLI A cAlI ! pelA gheraiyA kayAM gayA ? keTalA divasathI hoLI hoLI karatA hatA. Aje hoLI AvI che tyAre dekhAtA nathI. strIo gheraiyAne gALo de che. hoLI A sAlyAM re hoLI thai sAlyAM re. hoLI thai sAlyAM re. bAra mahine AvI 67 For Private and Personal Use Only 7. hoLInuM parva AdivAsIone mana anokhuM parva che. hoLI bAra mahine Ave che. hoLIno tahevAra hiMdu paMcAMganI tithi pramANe thAya che. AdivAsIo hoLIne bahAra-paradezathI Ave che ema kalpe che. hoLI vakhate kesUDAM khIle che. mahuDA upara mahuDAM lAge che. AMbA para maoNra ane maravA bese che. tethI hoLI A badhuM lAve che, 1. gheraiyo, 2. choTAudepuranAM, 3. gadheDAM, 4. kheMcIkheMcI-ghasaDIne, 5. vahI, 6. cAlyAM re Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 68 zaMkarabhAi somAbhAi taDavI ema manAya che. AdivAsIo hoLI upara pApaDa pApaDI ane sevo banAve che. hoLInA tahevAra upara ja A banAvatA hovAthI jANe hoLI e lAve che, evo ahobhAva darzAvAya che ane hoLInuM sanmAna karAya che. bAra bAra maIne AvI re hoLImAtA parade eee pApeLIkuco' lAvI re hoLImAtA paradeeee cIsoLiyo raMga lAvI re hoLImAtA paradeeee... kIsoLiyo raMga lAvI re hoLImAtA paradeeee 8. sArI cAla cAlajo cUla cAlanArane kahe che, tame sArI rIte cUla cAlajo. loko vakhANe e rIte cAlajo. nAraNabhAI sArI rIte cUla cAle che. tenI peThe cUla cAlajo. zreNI jheNI sAle, sAle re sukalAbhAya jheNI jheNI sAle sAle re jesIMgabhAya nAraNIyAnI sAle, sAle re bUdIyAbhAya jheNI jheNI sAle, sAle re nArasIMgabhAya desIMganI sAle, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAle re nArasIMgabhAya. 9. cUla cAlavA dejo tAva Avato hoya, mAMdA ne mAMdA rahetAM hoya te sArAM thavA mATe cUla cAlavAnI mAnatA rAkhe che. hoLInI najIka eka khADo khodavAmAM Ave che. temAM lAkaDAM saLagAvI aMgArA pADe che. A aMgArA holavAya na jAya te 1. mahine, 2. paradezI, 3. pApaDa-pApaDI, 4. sevo-bhajiyAM, 5. kesUDAMno, 6. kesUDAMno kesarI raMga, 7. dhImI cAla-sArI rIte, 8. cAla-cAlavAnI paddhati For Private and Personal Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hoLIno halavo, roLA ane hoLImAtA paradezI mATe lImaDAnI DALakhIothI pavana nAkhavAmAM Ave che. A aMgArA upara mAnatA rAkhanArAM pUrvathI pazcima tarapha cAle che. cUla-cAlanArA bhAIne cUla cAlavA dezo. koI rukAvaTa karazo nahi. tamArI najara lAgavA dezo nahi ! bhAyane sULIe sAlavA dIjo (2) pAMgaLAne sULIe sAlavA dIjo (2) 10. zAnI bAdhA lIdhI ? hoLI pahelAM roga thAya tyAre temAMthI bacavA bAbAIdanI athavA Itara devanI mAnatA levAya che. vevANane mAthuM duHkhatuM haze te mAthuM duHkhatuM maTI jAya te mATe mAnatA bAdhA lIdhI haze. zAnI bAdhA ledhI'lI kALI ! khAkarI pIperano pAlo re lola. zAnI bAdhA ledhI'lI hatI ! khAkarI pIperano pAlo re lola. zAnuM mAthuM du:khe 'lI monatI ! khAkarI pIperano pAlo re lola. zAnI bAdhA ledhIlI naMjalI ! khAkarI pIperano pAlo re lola. 11. vAMdaruM beThuM ! DuMgaramAM rahenAruM vAMdaruM gAmamAM AvIne hoLI para AvIne bese, tema gheraiyo vAMdarA jevo AvIne beTho. DuMgora parathuM utaryuM vAMdayuM hoLI para beThuM vAMdaryuM. 1. mAnatA, 2. lIdhI, 3. alI, 4. khAkharI-khAkhara-nAnI khAkhara, 5. pIparavRkSa, 6. pAMdaDAM * apazabdaprayoga prasiddha karavAnuM yogya gaNyuM nathI. - saM. For Private and Personal Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Rs. 50.00 Rs. 94.00 Rs. 70.00 Rs. 75.00 Rs. 80.00 Rs. 143.00 Rs. 53.00 Rs. 46.00 Rs. 303.00 Rs. 128.00 Rs. 275.00 THE GAEKWAD'S ORIENTAL SERIES GOS. Nos. 161 SMRTICINTAMANI - of Gangaditya - Edited by Ludo Rocher (1976) 162. VRDDHAYAVANAJATAKA - of Minaraja, Vol. 1 - Edited by David Pingree (1976) 164 SODHALA-NIGHANTU (Namasangraha and Gunasangraha) of Vaidyacarya Sodhala - Edited by Priya Vrat Sharma (1978) 167 KRTYAKALPATARU - of Bhatta Laksmidhara : PRATISTHAKANDA Vol. IX - Edited by Late K. V. Rangaswami Aiyangar (1979) 168 A DESCRIPTIVE BIBLIOGRAPHY OF THE PRINTED TEXTS OF THE PANCARATRAGAMA - Vol. II - AN ANNOTATED INDEX TO SELECTED TOPICS by H. Daniel Smith (1980) 169 NYAYALANKARA of Abhayatilaka Upadhyaya - Edited by A. L. Thakur & Late J. S. Jetly (1981) 170 TRCABHASKARA by Bhaskararaya - Edited by R. G. Sathe (1982) 171 SRI GANESAVIJAYAKAVYAM - Edited by B. N. Bhatt (1984) 172 PADA INDEX OF THE CRITICAL EDITION OF VALMIKI RAMAYANA Vol. 1 - Edited by R. T. Vyas (1989) 173 GANDHASARA - GANDHAVADA - Edited by R. T. Vyas (1989) 174 NYAYAKANDALI - Edited by Late J.S. Jetly & Vasant G. Parikh (1991) 175 FATUHAT-I-ALAMGIRI-Ishwar Das Nagar's English Translation & Persian Text Translated by Prof. M.F. Lokhandwala & Sir Jadunath Sarkar - Edited by Dr. Raghubir Sinh & Quazi Karamtullah. Ist Edition (1995) 176 VISVAMITRIMAHATMYA - Critically Edited with a Critical Study of the text by J. P. Thaker. Ist Edition (1997) 177 THE PADA INDEX OF THE VALMIKI RAMAYANA Vol. II (1997) - A comprehensive Index of verse-quarters of the Critical Edition of Valmiki Ramayana - Edited by R. I. Nanavati. (1997) 178 AN ALPHABETICAL LIST OF MSS IN THE ORIENTAL INSTITUTE Vol. III - Edited by P. H. Joshi & B.P. Pandya (1998) Ist Edition, 179 ANUMANAKHANDADUSANODDHARA of Narahari Upadhyaya - Edited by V. G. Parikh (1999) - Ist Edition. 180 GUJARAT UNDER THE MAITRAKAS OF VALABHI - Edited by H.G. Shastri (2000). 181 PADA INDEX OF THE VALMIKI RAMAYANA - Vol. III Edited by R. I. Nanavati (2001) 182 THE SURYAPRAKASA OF SURYADASA - Edited by Pushpa Kumari Jain (2002) Can be had of : Co-ordinator, The University Publication Sales Unit, Pratap Gunj, Vadodara - 390 002. Gujarat, India. Rs. 287.00 Rs. 280.00 Rs. 455.00 Rs. 670.00 Rs. 155.00 Rs. 410.00 Rs. 310.00 Rs. 265.00 For Private and Personal Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nagara-sthaLanAmonI bhItaramAM Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dharmendra ma. mAstara vividha sthaLa-nagaranAM nAmo ane teno vikAsa mAnavajAtinI saMracanA ane tenA vikAsakramane spaSTa kare che. AdimAnavane jyAre agninuM jJAna thayuM to agnisthAno parathI raheThANanAM nAma apAyAM hatAM. ghara, hAusa, homa, tathA hartha - e badhAM agnisUcaka sthaLanAma che. 'ghara'mAMthI 'gara' vyutpanna thAya che. grISma tathA garamI zabdomAM 'gara' rahelo che. 'grAma'mAM paNa 'gara' rahelo che. gAma-gAMva zabdo gAmanAM ja pratirUpa che. jyAre AdimAnava zAMti tathA salAmatI mATe gaNa (samudAya) samAjamAM grathita thayo-rahevA lAgyo tyAre sthaLanAmo guNavAcaka banyAM. prakRtinAM vRkSo, choDa, pazupaMkhI, jIvajaMtu, sUrya, caMdra, nakSatra, pavana, varuNa tathA agni Adi judA judA gaNa-samAjonA gaNa-devatA banyA. 'bhAgalapura' nagaranAmamAM 'bhAga' bhaganuM pratirUpa che. bakanora tathA baMgaloramAM baka tathA baMga e baka-bukanAM ja rUpAMtara che. 'ajamera'mAM 'aja' e 'ajA'nuM pratirUpa che. ApaNe tyAM nagara, magara, pura tathA durga zabdanA saMyojanathI sthaLagAmanAmo paDelAM jovA maLe che. emAM nagara, magara, pura tathA durga-e zabdo gaNa-samUhavAcaka che. nagara tathA magara e samAnArthI zabdo che. 'nagara' nuM samIkRta rUpa 'nakra' (nagra) tathA 'magara'nuM samIkRta rUpa 'makra (magra)' che. nakra tathA magara eka ja artha dharAve che. naga ane nAga alaga alaga gaNa-samudAya che. parvatapUjaka gaNa-samudAya naga(parvata)gaNa che ane sarpapUjaka gaNa-samudAya nAgagaNa gaNAyo, nAgapura ane nAgAlenDa nAmomAM 'nAga' zabda rahyo che. maMgalora tathA magaravADAmAM maga tathA magara zabda rahela che. maganuM mULarUpa magha che. maghavA eTale indra. indra paNa maga kahevAya che. mejika tathA mAgIkosa nAmomAM paNa mULarUpe 'maga' rahela che. maga gaNa tAMtrika gaNAya che. magadha tathA mahArASTramAM ''maga'' tathA ''madha'' rahela che. mahArASTra madha-rASTra che. 'meraTha'nagaranAmamAM 'me' 'maga'nuM pratirUpa che. 'kAzmIra'nAmamAMya 'mIra' (rASTra) 'mera'nuM ja rUpAMtara che. 'kazmIra' nAma 'kaza' tathA 'maga' e be gaNonA samanvayarUpa che. bIkAnera, ajamera, jesalamera, cAMpAnera, vAMkAnera, bijanaura Adi sthaLanagaranAmomAM nera-mera-mIra-naura e rUpo 'nagara' tathA 'magara'nAM ja svIkRta rUpo che. prakRtipadArthono prabhAva 'pura' zabda paNa agnipUjaka gaNasamudAya sAthe saMbaMdha dharAve che. ghara, jhara, bhara ekArthI zabdo che. e traNeno artha thAya che agni. e traNe zabda traNa judA judA bhASA-gaNa-samudAya sAthe saMbaddha che. 'jhavala'mAMthI 'javala'ne 'javala'mAMthI 'vala' zabda nIkaLaze. e ja rIte 'jhavala'mAMthI bhula, bhulamAMthI bula zabda vyutpanna thaze. bhuvAlI tathA bhopAla sthaLanAmomAM 'bhuva' tathA 'bhupa' zabda mULarUpe rahelA che. 'phlala'mAMthI phala-phola, pala-pola zabda vyutpanna thaze. aMgrejI zabda Fuel 'phyula' phyUlanuM ja rUpAMtara che. pula-pura-ura, ora-aura, avara, avala, ora-aula e saghaLAM rUpAMtara agnidyotaka zabda phUla sAthe saMbaddha rahelAM che. uccAraNa tathA 'svAdhyAya' - pu. 38, aMka 1-2, vasaMtapaMcamI-akSayatRtIyA aMka, jAnyuArI-eprila 2001, pR. 71 thI 7pa C/o. ajaya 2. modI, 8 dhavala sosAyaTI-1, kAmanAtha mahAdeva pAse, seMTa jheviyarsa skUlanI sAme, navaraMgapurA, amadAvAda-9. For Private and Personal Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 72 dharmendra ma. mAstara sthAnabhedane lIdhe e badhAM bolI-bhedanA pariNAmarUpa che. jayapura, ne jodhapura, jabalapura, vejalapura-e sthaLa- nAmomAM Avela 'pura', tricInopallI'mAMno 'pallI', pAlI tathA palA e badhAM gAma artha dharAvatA, samAnArthI zabdo che. uttarapradeza rAjyanA alIgaDha jillAmAM 'palA' tathA 'pAlI' nAmanAM be gAma AvelAM che. 'bhaDauca' (bharUca)mAM 'bhaDa' e 'jvala'nuM ja vikasita rUpa che. ApaNe tyAM agnivAcaka ane jaLavAcaka zabdo ghaNAkharA sthaLanagaranAmonA AdhArarUpa rahelA jaNAya che. 'jamunAda'mAMnA 'daha' ne rAhula sAMkRtyAyana jaLavAcaka mAne che. 'd'nA varNavyatyayarUpe 'daha' thayela che. 'jaLa' uparAMta eno bIjo artha 'agni' paNa thAya che. nadIne kinAre agnidAha thato hato. eTale ene 'daha' nAma maLyuM. AdimAnave zarUAtathI adyApiparyaMta mAnavasamAja nirmANa karavAnI jeTalI lAMbI majala kApI che te daramyAna samAjabhinnatAne kAraNe anekavidha sthaLagAmanAmo pADayAM che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zikArIyuga sAthe saMbaMdha dharAvatA ahIrAnA, ludhiyAnA, bhIlavADA, bhIloDA Adi sthaLagAmanAmo jANItAM che. ahIra e AkheTa(zikArI)nuM ja vikasita rUpa che. ludhiyAnA nAma lodhe rAjapUto sAthe saMbaMdha dharAvatuM manAya che. 'lodhA' zabda 'lubdhaka' parathI Avelo che. eno artha thAya che zikArI yA pAradhI. 'bhIlavADA' ne 'bhIloDA' nAmomAM bhIla e bhilla(bhAlu)nuM vikasita rUpa che. ne 'vADA-oDA' e 'pADA-ADA'nuM pratirUpa che. sthaLagAmanAmomAM samAjanI bhUmikA vadhumAM vadhu kAraNarUpa asara karI gayelI jaNAya che. siMhapura, hastinApura, bAgapura, siddhapura, gAjhIpura, cittaraMjana, kAchIpurA, gajaraulA Adi sthaLanAmo paNa gaNa-vyavasthA sAthe saMbaMdha dharAve che. hastinApura 'hasti' gaNasamUha sAthe saMbaddha che. gajaraulA nAmamAM paNa gaja zabda hastino samAnArthI ja che. siMhapuramAM siMhasamUhathI saMbaMdha che. bAgapura vAgha(bAgha-bAga)gaNa sAthe saMbaMdha dharAve che. siddhapura siddhapuruSo sAthe saMbaddha che. cittaraMjana zabdamAM cita, cittA samudAya sAtheno saMbaMdha sUcavAyo che. kAchIpurA zabda kAchI jAtisUcaka nAma kacchapa gaNathI saMbaddha che. bhAratamAM kUrma tathA RkSa deza kAcabA tathA rIMcha gaNadevatAo sAthe saMbaddha che. 'kAThiyAvADa' zabdamAM 'kAThI' e kASTha sAthe saMbaMdha dharAve che. saMskRti sAthe saMbaMdha sthaLagAmanAmo vaLI pratyeka sthaLapradezanI saMskRti jAti tathA samAja vyavasthAnI asara paNa dharAvatAM hoya che. muslima, aMgreja, tathA bhAratIya sthaLanAma alaga alaga saMskRti, samAja tathA jAtivyavasthA darzAvI jAya che. paNa bhAratamAM bhAratIya saMskRti, samAja tathA jAtivyavasthAthI bhinna prakAranAM sthaLanAma paNa maLI Ave che, kemake bhAratane Araba, phrAMsa, iMglenDa, tathA anya yuropIya deza-pradezo sAthe vepArI tathA sAMskRtika AdAna-pradAnano saMbaMdha seMkaDo varSothI rahyo che. e prakAranI paraspara saMparka, saMgharSa tathA samanvayanI prakriyAe bhAratanAM sthaLanAmo para bhAre asara karelI najare paDe che. bhAratanAM aneka sthaLanAmo mogalo tathA aMgrejoe badalI nAkhyAM che ane bahAranA AkramaNakAroe vaLI navAM sthaLo paNa vasAvyAM che ne tenAM nAmo, potAnI dRSTie potAnAM pADayAM che. 'alIgaDha' gAmanAmamAM 'alI' phArasI zabda che, ne 'gaDha' e hiMdI zabda che. alIgaDhanuM prAcIna nAma kola hatuM. Ajeya kola alIgaDhano sauthI jUno tAluko che. auraMgAbAdanuM prAcIna nAma 'devagiri'ne 'khiDakI' hatAM. paNa auraMgajhebanuM raheThANa banyAthI tenuM nAma auraMgAbAda pADavAmAM AvyuM. alhAbAdanuM prAcIna nAma prayAga che. prayAga e ''prakarSa yajJa'' parathI Avelo zabda pra + yAga. teno artha e ke sauthI vadhAre yajJa e sthaLe thayelA. e daSTie enuM nAma prayAga paDeluM. ilAhIe ene badalIne ilAhAbAda (allAhAbAda) nAma rAkhyuM. eTale allAha + AbAda = allAhanuM sthAna. hariyANA rAjyamAM eka gAmanuM nAma murtajApura che. ema lAge ke For Private and Personal Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra nagara-sthaLanAmonI bhItaramAM www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 03 mustajAba yA mutAba nAmanI muslima vyaktinA nAma parathI A nAma paDayuM hoya. paNa sAcI vAta e che ke A nAma mRtyuMjayapuranuM hiMdI rUpAMtara che. mRtyuMjayano artha thAya che zivabhagavAna. bhAratanA ghaNA badhA pradezonAM gAmasthaLanAmonAM saMkalana tathA vizleSaNa-avalokanathI e niSkarSa nIkaLe che ke moTA pramANamAM enA mULa bhAratIya nAma badalIne pachIthI muslima tathA aMgrejI nAma ene apAyAM che. mahadaMze muslima nAmonA mULamAM bhAratIya nAma ja rahelAM che. rAjyakartA hovAne kAraNe emaNe mULa bhAratIya nAmo rada karyAM ne e kyAre badalyAM haze te paNa cokkasa rIte kahI zakAya tema che. paravAnA, kAnUnI paTA, rAjyanA Adezo, AjJApatro, zilAlekho, purAtattvanoMdho tathA daMtakathAonA AdhAre pravartamAna gAmasthaLonAM mULa nAma zodhI zakAya che. e rIte enI prAcInatA tathA mULa paristhiti paNa nizcita karI zakAya. bhAratavarSanA dareka rAjya pradezanAM sthaLagAmanAmonuM saMkalana karyA pachI tenuM vargIkaraNa ne vizleSaNa karAya to pAchaLathI paDelAM muslima tathA aMgreja Adi videzI nAmonuM pageruM zodhI zakAya ne mULamAM kayuM nAma hatuM ne te kyAre kaI rIte badalAvA pAmyuM tenoya khyAla meLavI zakAya che. e rIte sthaLagAmanAmo para keTalA pramANamAM muslima tathA aMgreja Adi zAsakonI asara paDavA pAmI che teno kyAsa nIkaLI zake. Ama, saMskRti, samAjavyavasthA ne sajAtIya yA vijAtIya asara tenA para keTalI thavA pAmI che, teno aMdAja maLI zake che. vedadharmono prabhAva bhAratanAM vibhinna kSetronAM prApta sthaLanAmoe vaidika, saMskRta, prAkRta tathA apabhraMza kALanAM sthaLanAmone sAcavI rAkhyAM che. bhAratanA pUrvathI pazcima tathA uttarathI dakSiNa paryaMtanAM sthaLagAmanAmonA AdhAramAM eka prakAranI gahana, sUkSma ne adbhuta samAnatA jovA maLe che. mathurA, madrAsa tathA madurAI sthaLagAmanAmomAM samAnatA che. 'mathurA'nuM mULanAma 'madhurA' che. zrIkRSNa bhagavAnanuM eka nAma mAdhava che. e nAma mAdhopura, savAI mAdhavapura sthaLagAmanAmomAM sacavAyela che. mAdhavanA mULamAM 'madhu'zabda che. madhunuM alpapramANa rUpa mada che. madhu mAdaka paNa hoya che. madirA zabdamAM madhunuM rUpAMtara mada-madhu rahela che. madrAsa tathA madurAI gAmanAmomAM madhunuM rUpAMtara mada tathA madu anukrame rahela che. prAcIna madra rAjya paNa A ja mada zabdanuM rUpAMtara che. madrAsa, madra tathA madurAI karatAMya prAcIna che madhurA-mathurA. evuM pratIta thAya che ke zUrasena kSetrathI, AbhIra tathA gurjara jAtinA loko dakSiNa bhAratamAM pahoMcyA. tyAM temaNe madhurAnA AdhAre madrAsa tathA madurAI jevAM nagaronI sthApanA karI. kAlIkaTa tathA kalakattA gAmanAmomAMnA kAlI tathA kala zabdo zaktinA pratirUpa che. baMbaImAM 'baMba' e 'aMbha'nuM vikasita rUpa che. aMbhano artha thAya che prANI. meraTha tathA maisuramAMnA me-maiM madha-maha-maya-me-maiM evA vikAsakrame AvyA che. For Private and Personal Use Only AnA parathI spaSTa thAya che ke bhAratanAM sthaLagAmanAmomAM ghaNI samAnatA rahI che ane te bhAratane sAMskRtika stare saMyoje che. zarUAtamAM gaNavyavasthAnA AdhArarUpa prakRtinA padArtho hatA. e pachI deva-devatA hatA. varuNa, aruNa, yama, indra, jala Adi deva gaNanA rUpe manAyA. yamapurI, varuNanagara, indrAnagarI, iMdora, jalagAMva, caMdrapura, sUryapura (sUrata) vagere sthaLagAmanAmo AnAM dRSTAMtarUpa che. vaLI brahmA, viSNu, maheza, gaNeza, pArvatI, zakti, durgA, caMDI, sarasvatI Adi paNa sthaLagAmanAmonA AdhAra banI saMyojita thayAM. brahmapurI, brahmadeza, kheDabrahmA, viSNunagara, zivapura, durgApura, zivarAjapura, zivanahAlA, caMDIgaDha, zivAlika, zaktinagara, caMdausI, aMbAlA, gaNezapurI, gaNezapurA, aMbAjI, bahucarAjI, caMDIsara, caMDolA, devagaDha, devagaDhabAriyA, gaNadevI, zivanI, Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gharmendra ma. mAstara nArAyaNagaDha vagere AvAM prasiddha sthaLagAmanAmo che. gaNadevatAo pachI draSi, munio, bhakto tathA avatAronAM nAma parathI aneka sthaLagAmanAmo paDelAM maLI Ave che. rAmapura, rAmanagara, sItApura, rAdhApurI, kRSNApurI, bharatapura, hanumAnagaDhI, buddhagayA, mahArudra, vizvAmitrI, malhAdapura, narasiMgapura Adi mukhyatve noMdhapAtra gAmanAmo che. zaivasaMpradAyathI saMbaddha siddha tathA nAtha saMpradAya rahyA che. enA siddho tathA nAthonAM nAma parathIya sthaLagAmanAmo paDelAM prApta thAya che. gorakhapura, jAlaMdhara, jAlaMdharInagara, siddhapura Adi evAM sthaLanAmo che. tatvajJAnIo-sAhityakAronI asara e ja rIte tattvajJAnIo, sAhityakAro tathA rAjanItijJa AgevAnonAM nAmo parathIya sthaLagAmanAmo paDyAM che. sUranagara, tulasInagara, tulasIgrAma, gAMdhIdhAma, gAMdhIgrAma, gAMdhInagara, naherUnagara, pratApanagara, javAharanagara, jayasa, vallabhavidyAnagara, saMtarAmapura, subhASanagara, zivAjInagara, iMdirAnagara, sAvarakaranagara, mahAtmA phUlenagara, zaMkarAcAryanagara, araviMdanagara, dayAnaMdanagara, premacaMdanagara, vivekAnaMdanagara, paMtanagara, AMbeDakaranagara, rAjendranagara Adi sthaLagAmanAmo jANItAM che. vaLI galIo, lattA, phaLiyAM tathA mahollA ne mArgonAM nAma paNa bahudhA sAhityakAro, rAjadvArI netAo, philasUpho tathA keLavaNIkAronAM nAmo parathI pADavAmAM AvelAM jovA maLe che. narmadacakalo, kavi nAnAlAla mArga, dayArAma phaLI, premAnaMda galI, kulapati ka.mA. munazI mArga, mahAtmA phule mArga, ramaNa maharSi mArga, sAvarakara mArga, 2.va. desAI mArga, mahArANI zAMtAdevI mArga, sayAjIgaMja Adi enAM noMdhapAtra daSTAMto che. jAtisUcaka sthaLanAmo adhika bhAratamAM sauthI vadhu sthaLagAmanAmo jAtisUcaka rahelAM che. jAti nAmonA AdhArarUpa che gaNa-samudAya vyavasthA. kALIpurA, amara, nagariyA, ahIrapADA, jaTapurA, bhaTanA, oDa, bhaTiMDA, bhIlavADA, bhilAvarI, bhIloDA, camAragAma, bhIlauDA, kuMbhAriyA, bhilaulI, gujarAnavAlA, kAThiyAvADa, aNahilapura Adi sthaLagAmanAmo jAtisUcaka che. kALIpurAmAM kAchI zabda kacchapa gaNasamudAya sAthe saMbaMdha dharAve che. camara-camAra zabda cAmuMDA gaNasamudAyano vAcaka che. ahIra zabda AbhIranuM vikasita rUpa che. ne AbhIra abha (abhya) sAthe saMbaddha che. abhano artha thAya che jaLa, AbhIronA gaNadevanA abha (jaLa) che. ahinagara sthaLanAmamAM "ahi" e abhi'nuM vikasita rUpa che. sarpono saMbaMdha jaLabhAga sAthe rahyo che. aMgrejImAM sarSa mATe 'sneka' zabda che. 'snAna'mAMno 'snA" tathA "sneka'mAMno 'sne' jaLavAcaka che. jaTapurAmAM jaTa e jATa zabdanA mULarUpe che, jaTanuM rUpAMtara jaDa che. sthULano artha paNa jaDa bhAga che. sthULano artha ziva paNa thAya che. AbhIra tathA jATa jAtionA gaNadevatA ziva gaNAya che. 'bhaTaunA' tathA 'bhATiMgA'mAMno bhaTa zabda bhATa jati sAthe saMbaddha che. bhATanuM eka jAtirUpa bhADa paNa thAya che. naTa lokone bhADa paNa kahevAmAM Ave che. bhATa e bhAMDanuM vikasita rUpa che. bhAMDano artha che hastakArIgarI. bhATa e hAthanI kArIgarI karanAra lokajAti hatI. hAthakArIgarIthI karma karanAra jAtiloko parathIya sthaLanAmo paDyAM che. kuMbhAravADA, kuMbhArapADA, sonIvADA, mocIvADa, darajImahollo, camAravADa, camAragAma, luhAraphaLI, luhAravADa, luhArapADA,kAThiyAvADa Adi evAM sthaLanAmo che. karmakAra e jAtisUcaka nAma che. kuMbhAra zabdamAM kuMbha ane kuMbhano artha hastakArya-hAtha kArIgarI thAya che. hAthathI mATInuM kAma karanAra jAti kuMbhAra kahevAyA ne loha(loDhA)nuM kAma karanAra jAtinA loko luhAra kahevAyA. sonAnI kArIgarI karanAra sonI ne cAmaDAnI kArIgarI karanAra camAra kahevAyA. kAThiyAvADa tathA kAThagodAma zabdamAM kATha zabda kAnuM vikasita rU5 che. sthaLagAmanAmonI For Private and Personal Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nagara-sthaLanAmonI bhItaramAM 7pa bAbatamAM kASThayuganI asara vadhAre rahelI che. tamolI ne tamaulA jevAM sthaLanAmo tAmrayuganI yAda ApI jAya che. tAmranA ja vikasita tathA paravartI rUpa tAma-tama che. cAlIsa tathA ekatAlIsanA ca-ta nI jema ja tama ane cama nA ta-ca varNa ekArthI tathA svacchaMda prayoganA vAcaka che. vizvamAM nAma paraMparA-eka tAraNa mAtra bhAratamAM ja nahi, paNa samagra vizvamAM sthaLagAmanAmo para pASANayuga, tAmrayuga, lohayuga tathA kASThayuganI asara rahelI che. e paikI kASThayuga ne pASANayuga sauthI vadhu prAcIna che. vizvanAM sthaLanAmonAM saMkalana, vargIkaraNa, vizleSaNa tathA samIkSaNathI emanI purAtanatA paNa sthApita thaI zakaze. amarohA tathA amerikA (amrIkA)mAM "Ama-A-ama'' mULarUpe che. oNsTreliyA ne oDIsAmAM "AsTra, oDa, uDa" eka ja zabdamULathI saMbaddha che. AsTra tathA oDano mULa artha thAya che khetI. kRSi saMskRti aneka sthaLagAmanAmonAM kAraNarUpa che. aphrIkAmAM 'apha-apha' e saMskRta abha-abhra (vAdaLa-pANIno bhaMDAra) zabdanuM rUpAMtara che. "aMbAlA' no aMba' zabda abhanuM ja pratirUpa che. abha, apha tathA aMba e zabdo paryAya che. ITalI, iTAvA, iTolA gAmanAma zabdomAM ITa-ITA eka ja che. iTAlA e mahAbhAratakALamAM ISTikApurI hatuM. gharanA "gara" tathA grISmanA "grI"nI jema grIkano 'grI' paNa agnivAcaka che. gujarAtamAM AveluM oDa gAma e khetIpradhAnatA sUcavI jAya che. Ama, sthaLagAmanAmomAM rahasyarUpe samAja ne lokAtino ItihAsa gUDharUpe nihita hoya che.* * vividha lekho tathA pramANo para AdhArita For Private and Personal Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Editor: Mukund Lalji Wadekar The Journal of the Oriental Institute, Baroda, is a Quarterly, published in the months of September, December, March and June every year. 1. www.kobatirth.org SPECIAL FEATURES: Articles on Indology, Vedic studies, textual and cultural problems of the Ramayana, Epics& Puranas, notices of Manuscripts, reviews of books, survey of contemporary Oriental Journals and the rare works forming the Maharaja Sayajirao University Oriental Series, are some of the special features of this Journal. 2. Contributors to Note: The Computerized or Typewritten contributions will be accepted. A copy should be retained by the author for any future reference, as no manuscript will be returned. 3. JOURNAL OF THE ORIENTAL INSTITUTE THE M. S. UNIVERSITY OF BARODA BARODA 4. 5. 6. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir In the body of the article non-English stray words/Sanskrit/Prakrit line/verse must be written either in Devanagari or in tansliteration with proper diacritical marks. The source of citations/statements of any authority quoted should be invariably mentioned in the footnotes which must be written in the following order: (1) surname, initials of the author or editor, (2) title of the work, (underlined), (3) publisher, (4) place and year of pulication and (5) page no. Whenever an abbreviation is used in an article, its full form should be stated at the first occurrence and should not be repeated. Give running foot-note numbers from the beginning to the end of the article. The copyright of all the articles published in the Journal of the Oriental Institute will rest with the M.S. University of Baroda, Baroda. Subscription Rates: Annual: (From Vol. 40 onwards) Inland Rs. 60.00 (Post-free) Europe PS10.00 (Post-free) U.S.A. $ 20.00 (Post-free) Subscription is always payable in advance. The yearly subscription is accepted from September to August every year. No subscription will be accepted for less than a year. Subscription/Articles may be sent to: The Director, Oriental Institute, Near Palace Gate, Palace Road, Vadodara 390 001, Gujarat, India Phone: (0265) 425121 For Private and Personal Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMskRta nATakomAM vAstuzAstra praphulla ema. purohita vAstuzAstra atIva prAcIna zAstra che. vAstuzAstrano ullekha vedo ane purANomAM prApta thAya che. jema ke sanvedamAM "vAstati prati nAnAmAnuM ''' ema jaNAvyuM che. to purANomAM skaMdapurANa, agnipurANa, garuDapurANa, nAradapurANa, matsyapurANa vageremAM paNa vAstuzAstrano ullekha jovA maLe che. vAstuzAstranA pravartaka AcAryo aDhAra thaI gayA. te matsyapurANanA prAsAdabhavana Adi nirmANa nAmanA adhyAyamAM A pramANe che : bhRguratrirvasiSThazca vizvakarmA mayastathA / nArado nagnajit caiva vizAlAkSaH purandaraH / / brahmA kumArI nandIzaH zaunako garga eva ca / vAsudevo'niruddhazca tathA zukrabRhaspatI / aSTAdazaite vikhyAtA vAstuzAstropadezakAH / / arthAta - bhRgu, atri, vasiSTha, vizvakarmA, maya, nArada, nagnajIta, vizAlAkSa, puraMdara, brahmA, kumAra, nandIza, zaunaka, garga, vAsudeva, aniruddha, zukra ane bRhaspati. jyotiSazAstra samaya para AdhArita che ane teno svAmI kAlapuruSa che. tevI rIte vAstuzAstra sthAna para AdhArita che ane teno svAmI vAstupuruSa che. manuSya zarIra prakRtinAM pAMca tattvothI baneluM che. jema ke jaLa, AkAza, vAyu, bhUmi ane agni. A pAMca tattvonA samAvezathI manuSya svastha rahe che. temaja manuSyanI mULabhUta jarUriyAto traNa che. anna, vastra, ane makAna. A traNamAMthI makAna arthAt bhavana paNa pAMca tattvo para AdhArita che. bRhatsaMhitA, vizvakarmA prakAza, samarAgaNa sUtradhAra, mAnasAra, vAsturAjavallabha ItyAdi graMthomAM vAstuzAstrano ullekha prApta thAya che. saMskRta nATakomAM ghaNI jagyAe vAstuzAstranA ullekho thayelA che. bharatamuni racitanATyazAstramAM paNa ghaNA badhA viSayo prApta thAya che, temAM vAstuzAstranI prastAvanAmAM DaoN. vrajavallabha mizra lakhe che ke "jyotiSa, vAstu, adhyAtma, darzana, dharma, Ayurveda, nItizAstra, vyAkaraNa, itihAsa, bhASAvijJAna, dhvanivijJAna, manovijJAna, citrakalA, vAstuzilpa, mallavidyA, yoga, kAvyazAstra, chaMdazAstra, saMgItazAstra, nRtyazAstra, abhinayazAstra, kAmazAstra, alaMkArazAstra ItyAdi viSayonI sAthe vAstuzAstrano ullekha joI zakIe chIe." svAdhyAya' - pu. 38, aMka 1-2, vasaMtapaMcamI-akSayatRtIyA aMka, jAnyuArI-eprila 2O1, pR. 77 thI 82 baroDA saMskRta mahAvidyAlaya, ema.esa. yuni. vaDodarA. tA. 30, 31 julAI ane 1 ogasTa 201nA divasomAM maharSi mahezayogI vaidika vizvavidyAlaya, jabalapura, (madhyapradeza) mukAme rASTriya jyotiSa sthApatya vedasamelanamAM rajU karela zodhapatra. kanveda, 7-3-54-1, svAdhyAya maMDala, killA pAraDI, 1957, pR. 428 matsyapurANa, a. 252, 2-3-4, nAga pablizarsa, javAharanagara, dilhI - 11%7. nATyazAstra, anuvAdaka : vrajavallabha mizra, siddhArtha pablikezansa, 10, DI. esa. AI. DI.sI. skIma - II, oravalA iMDasTriyala eriyA, pheja - II, naI dilhI 110 020, prathama saMskaraNa, 1997, purovAk, pR. 8 For Private and Personal Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 78 www.kobatirth.org praphulla ema. purohita nATayazAstranA prathama adhyAyamAM bharatamuni lakhe che ke 'evuM koI jJAna, evuM koI zilpa, evI koI vidyA athavA kalA, evo koI yoga athavA karma nathI ke je nATayamAM dekhAya nahIM. jema ke brahmAjInA kahevAthI vizvakarmAe nATyagRhanuM nirmANa karyuM. jema ke tatazca vizvakarmANaM brahmovAca prayatnataH / kuru lakSaNasampannaM nATyavezma mahAmate / / * na tajjJAnaM na taca na sA vidyA na sA kalA / nAsI yogo na tatkarma nATye'smin yanna dRzyate // * nATyamaMDapa banAvavAnA samaye vAstupUjA vidhi pramANe karavI joIe. yathA zrUyatAM tadyathA yatra kartavyo nATyamaNDapaH / tasya vAstu ca pUjA ca yathA yojyA prayatnataH // jyAre nATayamaMDapa ityAdi kAryono AraMbha vAsturAAstranA AdhAre tema ja pramANAnusAra karavo joIe. jema ke - nATayazAstra, 1.116 ejana, zloka 76 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tato vAstu pramANena prArabheta zubhecchayA " A sivAya paNa nATayazAstramAM aneka sthAne vAstuno ullekha prApta thAya che. prastuta zodhapatramAM saMskRta nATakomAM jyAM jyAM vAstuzAstrano upayoga thayelo dekhAya che tene saMkSepamAM rajU karavAno prayatna karyo che. saMskRtanA vidvAnoe sAhityane dazya ane zrAvya tema be aMgomAM vibhAjita karela che. dRzyakAvyamAM jenAthI AnaMda prApta thAya che te AnaMdanuM mAdhyama dRSTi che. sAhitya athavA kAvyanA A aMgane nATaka kahe che. jyAre saMskRta nATakonI racanA karavAmAM AvI haze tyAre vAsturAAstra ghaNuM pracalita haze. eka vAta cokkasa che ke deza-kAla kramathI parivartana thatuM rahe che. saMskRta nAThakomAM je bhavano(prAsAda)nAM varNana prApta thAya che te vAstuzAstra AdhArita hovAM joIe, je nIce mujaba che. maNiharyuMbhavana 4. 5. 6. ejana, 2.24 13. ejana maNiharmyUbhavanano ullekha vikramorvazIyam nATakamAM prApta thAya che. A bhavananA nAmathI ja khyAla Ave che ke A bhavanirmANamAM maNimaya upakaraNono upayoga ghaNo thayo hovo joIe. khAnA dAdara gaMgAnI taraMga samAna sapheda sphaTikarmANanA banelA hatA. yathA-- For Private and Personal Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra saMskRta nATakomAM vAstuzAstra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anena gaGgAtaraGgasazrIkeNa sphaTikamaNisopAnenArohatu / A bhavana pradoSa kALamAM khUba ja ramaNIya temaja manamohaka lAgatuM hatuM. prayoSAvasararamaLIya mahitmyam / A bhavananI chata uparathI caMdramA atyaMta spaSTa dekhAto hato AthI vratanA divasomAM rANIo A bhavananI chata uparathI caMdramAnAM darzana karatI hatI. maNiharmyapRSThe sudarzanazcandra / tatra saMnihitena devena pratipAlayitumicchAmi yAvadrohiNI iti / pI.ke. AcAryanA mata mujaba AnI vyAkhyA A pramANe che. "eka mALanuM eka sphaTikabhavana, ratnathI jaDelo prAsAda'. 19 vimAnachandUka A bhavanano ullekha vikramorvazIyam nATakamAM tema ja vAstuzAstranA graMthomAM vizvakarmAMprakAza ane bRhatsaMhitAmAM prApta thAya che. 8. saMskRta vADyama kozamAM A bhavanane jALIdAra bArIo tathA ekavIsa hAthanA vistAravALuM kahyuM che. nATakamAM A bhavanane janazUnya vimAnachanda nAmano prAsAda kahyo che. tAvadetasminviralajanasaMpAte vimAnaparicchandaparisare sthAsyAmi / vizvakarmAprakAzanA prAsAdavidhAna nAmanA chaThThA adhyAyamAM A bhavanane aneka zikharovALuM kahela che. jemake vimAnacchandakaM tadvadanekazikharAnataH ||3 bRhatsaMhitAnA prAsAdalakSaNAdhyAyamAM A pramANe varNavela che. jAlagavAkSa yukto vimAnasaMjJaH // 4 bRhatsaMhitA temaja vizvakarmAprakAzamAM je vIsa prAsAdonAM nAma ApelAM che temAMno A eka che. meghapratichanda A paNa anya prAsAdonI jema eka viziSTa prAsAda che. mAnasAramAM thoDuM bhinna che. te meghakAntathI vikramorvazIyam, garlsa 3 ('prAjJa' saMskRta-hindI kyAraNyopetam), zrI rAmacaMdra mizra, caulammA samaramAratI prANana, po.vo. saM. 238, varALa, 222002, caturya saMraLa, 2282, pR. 202 ejana 9. 10. ejana, pR. 100 11. saMskRta vADmaya joza (rimALa lanDa pUrvArdha), DaoN. zrIdhara mArI varkhera, mAratIya mAvA parivava, dda- zeksapIyara saraLI, kalakattA 700017, pR. 301 12. vikramorvazIyam, atta 2, pR. rU4 13. viravAMpradhArA, 4. 6-87 - hemarAna zrIkRSNavAsa, zrI veMTezvara presa, muMva-4 14.gRhatsaMhitA (dvitIyo mAH), 6. 1-22, saM. avavihAranA tripADI, vArALI vivavidyAya, vArALI, pR. 672 For Private and Personal Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 80 praphulla ema. purohita meghapratichandaka nAmano saMketa kare che, te anusAra A prAsAda dasa mALanA prAsAdonA vargamAM Ave che. A prAsAdano ullekha abhijJAnazAkuMtalamAM prApta thAya che. yathA- vidUSakaH - AtmAnamapi kimita na bhaNasi yadi bhavAnantapuraH kUTavAgurAto mokSyate, tadA meghacchannaprAsAde shbdaaviSya 15 A ja nATakamAM AgaLa Ane dizAo jovA mATenuM bhavana evuM varNana prApta thAya che jema keyo'sau digavalokanaprAsAdo meghacchanno nAma / nATakanI saMskRta TIkAmAM A pramANe jaNAvyuM che - dizAmavalokanAya kazcit kutazcid vA rAjadhAnyAkramaNAyAgacchati kimiti zaMkAyAM paryavekSaNAya nirmitaH prAsAdaH 17 A bhavananA nAmathI ja lAge che ke A bhavana ghaNuM UMcuM hovuM joIe. samudragRhaka rAjaprasAdo aMtargata samudragrahanI paNa racanA karavAmAM AvatI hatI. Ano ullekha saMskRta nATakomAM mAlavikAgnimitra tathA svapnavAsavadattabhUmAM prApta thAya che. mAlavikAgnimitra nATakanI hindI vyAkhyAmAM AcArya rAmacaMdra mizranA matAnusAra kRtrima samudra athavA jaLAzayanI najIka vAstuzAstra AdhArita prAsAda banAvavAmAM AvatA hatA. jema ke vihAra kRtrima-krIDA zailAdi banAvavAmAM AvatA hatA. matsyapurANamAM Ane SoDaza bhUjAvALo be mALano prAsAda mAnavAmAM Avyo che. yathA - SoDazAsraH samantAcca vijJeyaH sa samudkaH / pAzrvayozcandrazAle'sya ucchrAyo bhUmikAdvayam // 7 samudragrahano ullekha vAstuzAstranA graMthomAM, vizvakarmA prakAza temaja bRhatsaMhitAmAM prApta thAya che. vizvakarmA prakAzamAM - ''siMI vRSa: suvara pAlIDatha samudranA '' nuM lakSaNa A pramANe che. agulIpuTasaMsthAnapaJcANDakavibhUSitaH / SoDazAsraH samantAttu vijJeyaH sa samudrakaH / / 20 15. mijJAnarAvuiMtam, ma 6 (riddhi saMskRti -nTiI cAlyAtim), saM.cA. zrI nArarara rUAstrI, urdU. A. zrI rAmatega pANDeya, caukhambA saMskRta sIrija, vArANasI - 1, 1976, pR. 466 16. ejana, pR. 484 17. ejana 18. mAvAmitra, prinTI-TI rAmacaMdra mizra, cavarSI mamaramAra prArAna, vAra/sI 19. majIpurA, . ra62- 28 20. viramaprArA, 6-84-12 For Private and Personal Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra saMskRta nATakomAM vAstuzAstra bRhatsaMhitAmAM A bhavananuM lakSaNa A pramANe Apela che: vRttaH samadganAma / samudganAma vRtaH parivartulaH / vartulastu samudraH syAt / 21 mAlavikAgnimitramAM samudragRhano ullekha thayelo che te A pramANe che: samudragRhake sakhIsahitAM mAlavikAM sthApayitvA / 12 www.kobatirth.org svapnavAsavadattam nATakamAM rAjA vidUSakane pUche che. padmAvatI kyAM che. te samaye pratyuttaramAM vidUSaka kahe che : samudragRhamAM. yathA - zayyAssstIrNA || * A ja nATakamAM AgaLa " tuM samudragRha, ' evo ullekha prApta thAya che. pratimAnATakamAM paNa Ano ullekha karavAmAM Avyo che. mayUrayaSTiprAsAda - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A paNa eka prAsAda hato. - mayUracitvaryaM yayo yaMtra sthApitA: 6 sauthavizeSaH 5 A vyutpatti anusAra zakya che ke A prAsAdamAM moranA vizrAma mATe lAkaDAM lagAvavAmAM AvatAM haze. AmA ghaNA badhA kakSo hatA. pratijJAyaugandhrarAyaNa nATakamAM manUyaTimule / ' ema darzAvela che. sUryamukhaprAsAda 81 rAjabhavana aMtargata sUryamukhaprAsAdano ullekha prApta thAya che. zrIgaNapati zAstrIe sUryamukhaprAsAdanI sUryA vivAhadevatA sA maMgalArthaM gajalakSmyAdi devatAvat dAruzilAdyutkIrNA mukhe yasya vyutpatti A pramANe karI che prAsAdasya saH sUryAmukhaprAsAdaH | 27 samudragRhake kila teoe sUryano artha vivAhadevatA karelo che. teonA matAnusAra A evo prAsAda haze jeno AgaLano bhAga paththara athavA lAkaDA para lagADelI vivAhadevatA(sUrya)nI pratimAothI suzobhita haze. svapravAsavadattam, pI. pI. zarmAkRta hindI TIkA, pR. 183 saMskRta nATakomAM prAsAda varNananI sAthe-sAthe upasyAnagRha, zAntigRha, mantrazALA, rAyanA, cazALA, haeNstirAjA, saMgItarAjA, krIDAverama, catuzAstra, mArR, pravatarAyana ityAdino ullekha paNa prApta thAya che. vAstuzAstrane 21. vRhatsaMhitA, rR. 672 For Private and Personal Use Only 22. mAnavidyAgnimitra, aDjha 4, pR. 660 23. svapravAsanattam, ahra be, saM.vyA. DaoN. sudhAra mAnavIya, relve siMga, sItApura roDa, jalana-226020, rR. 122-238 24. svapravAsavattam, ejana, pR. 236 25. pratijJAyI dharAvaLa, cahna 2, saM. TIA paM. pitjhavevagiri, sauravamyA, varALatI, pR. 62 ra6. ejana 27. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir praphulla ema. purohita sthApatyakalA paNa kahe che. A badhAM varNanothI spaSTa thAya che ke sthApatyakalA te samaye ghaNI pracalita haze. vartamAna samayamAM paNa vAstuzAstra pracalita thatuM jAya che e daSTie saMskRta nATakomAM prApta thatAM vAstuzAstranA ullekho noMdhapAtra sAbita thAya che. For Private and Personal Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jagannAthakavikRta DAkurezastotra - eka aprakAzita stotrA milinda esa. joSI prAstAvika : saMskRta sAhityamAM kRSNabhaktoe judAM-judAM kRSNastotronI racanA karI che. te kRSNastotromAMnA nava zlokabaddha prastuta stotramAM kavie DAkureza DAkoranAthajInI stuti karI che, e vizeSa che. A stotranA racayitA jagannAtha che tathA A ja kavi dvArA racAyela anya traNa stotro maLe che. - (1) viThThalastotra (dasa zloka), (2) kRSNASTakam (nava zloka) ane (3) revASTakam (nava zloka). A cAre stotro eka ja hastapratamAM vaDodarAnA prAcyavidyAmaMdiramAM maLe che. anya sthAne stotranI bIjI koI paNa hastaprata maLatI nathI. AthI A eka hastapratamAM sacavAyela prastRta stotrano svalpaparicaya ApI, eno upalabdha pATha hastapratanA AdhAre ApavAno ahIM prayatna karyo che. hastapratanuM varNana : prastuta graMtha DAkurezastotra'e vaDodarAnI prAcyavidyAmaMdira saMzodhana saMsthAmAM prApta thatI ekamAtra hastaprata, kra. 11740mAM maLe che. te kevaLa pAMca patronI nAnakaDI hastaprata hoI emAM eka pAnAmAM daza lITIo ane eka lITImAM 35 akSaro che. suvAcya akSaromAM kAgaLa upara lakhAyelI A hastapratamAM lahiyAno ke lekhanano samaya maLato nathI. hastapratano prAraMbha "zrIrAya namaH | zrI guruvaramya nama: |' ema thAya che. lahiyAe eka paNa jagyAe hAMsiyAmAM akSaro umeryA nathI ke chUTI paNa gayA nathI. AthI lahiyAe suvyavasthita anulekhana karyuM che. hastapratanI laMbAI 20 se.mi. ane pahoLAI 11 se.mi. che. hastapratamAM koI paNa jagyAe lekhanasthaLano ullekha maLato nathI. paNa, kAgaLanI guNavattA ane lahiyAnI lekhanazailI jotAM hastaprata Azare 200 varSa jUnI haze ema lAge che. jagannAthakavino paricaya : DAkezastotranA kavi jagannAthanuM nAma ke stotra vizenI mAhitI nyU keTalogasu keTalogaramAM maLatI nathI. A jagannAthakavi e prasiddha gaMgAlaharInA racayitA na hoI zake, paraMtu A koI anya jagannAthakavi che. kavie pratyeka stotranA aMtima zlokamAM 'namAyeTuM kRtam" (DAkurezastotramAM), 'mAna nirmitam' (kRSNASTakam ane revASTakam) ane "nAthanA+' (viThThalastotramAM) A pramANe potAno nAmollekha karyo che. paraMtu temano samaya, sthaLa, A cAra stotro uparAMta anya kRtio vagere vize koI paNa prakAranI mAhitI ApI nathI. paraMtu A cAra stotramAM eka viThThalastotra che. viThThalabhagavAnanI stuti moTAbhAge mahArASTramAM vizeSa hoya "svAdhyAya' - pu. 38, aMka 1-2, vasaMtapaMcamI-akSayatRtIyA aMka, jAnyuArI-eprila 2001, pR. 83 thI 87 prAcyavidyAmaMdira, ma.sa. vizvavidyAlaya, vaDodarA. + DAkoranA nAmanI vyutpatti A pramANe che - DaMkanAthapura - DaMkapura haMkaura - DAkaura - DAkura ane DAkora For Private and Personal Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 84 www.kobatirth.org milinda esa. joSI che. ane vaLI kRSNASTakammAM kRSNA nadInI stuti che. AthI A jagannAthakavi moTebhAge mahArASTranA kavi haze ema mAnI zakAya. A jagannAthakavi vaDodarAnA ane kadAca mahArAjA gAyakavADanA rAjyakALamAM thaI gayA haze, ema paNa mAnI zakAya. vaDodarAthI DAkora najIka paNa che. AthI, ema mAnI zakAya ke A kavi vaDodarAnA haze. tathA kavie 'revASTakam'nI paNa racanA karI che. je revA eTale ke narmadA nadI vaDodarAnI najIka AvelI che. A eka mahattvanA muddAnA kAraNe paNa ema lAge che ke kavi vaDodarAnA ja haze. stotra vize : DAkurezastotramAM kula nava zloka che. temAM 1 thI 8 zloka zArdUlavikrIDita chaMdamAM ane 9mo zloka zikhariNI chaMdamAM che. jemAM prathama zlokamAM kavi jaNAve che ke - dvArikAdhIzanI prati cha mAse potAnA hAthamAM tulasI vAvIne, te tulasIpatrathI 60 varSa sudhI bhagavAnanI arcanA karI. A pramANe bhaktanI bhakti joIne bhagavAna zrIkRSNa potAnA bhakta mATe gurjarapradezanA DaMkapuramAM AvIne bhaktane tyAM rahyA. A prathama zlokamAM dvArikAdhIza dvArAvatI (dvArakA)thI DaMkapura (DAkora) kevI rIte AvyA tenuM varNana che. boDANAnA AkhyAnano ullekha prathama zlokamAM che. vaLI atre ullekhanIya che ke DaMkapuranuM DaMkanAthamahAdevanuM maMdira hAlanA raNachoDarAyanA maMdira sAme gomatIghATa para jamaNA hAthe AveluM che. ahIM DAkurezastotra para DaMkapuramAhAtmyano prabhAva dekhAya che. (1) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir brahmA vagere devothI sevita, kalinA doSone dUra karanArA, jJAna ApanArA, pApIonA sarva pApa haranArA, AnaMda ApanArA, bhaktone iSTaLa ApanArA, munio vaDe hRdayakamaLamAM dhyAna dharAtA, saMsAranAM du:kho haranArA ane bhayane haranArA evA bhagavAnanI, he bhakto, sevA-bhakti karo. ema bIjA zlokamAM DAkoranAthanI stuti karI che. (2) kavi trIjA zlokamAM jaNAve che ke bhagavAnanuM mukha muktA jevuM zobhita che, jemanA kAnanAM kuMDaLanA prakAzathI gAlano pradeza zobhita che. jemanA kaMThamAM (dhAraNA karelAM) kaustubha, motIo ane mANeka jhabUke che ane jemaNe (cAra) hAthamAM padma, gadA, cakra ane zaMkha dhAraNa karyAM che evA bhagavAnane bhajavA joIe. A zlokamAM raNachoDarAyajInI mUrtinA svarUpanuM varNana che. (3) pItAmbara upara sonAnA kaMdorAthI zobhatI suMdara keDavALA, temanA banne caraNonAM nUpura, temanI jaMghA ane banne UrunuM dhyAna dharavuM joIe. A pramANenuM dhyAna dharanArA brahmaputrI(gomatI)nA bhakto vaDe arcana karAtA zrIbhagavAnanA caraNakamaLanI, he bhakto, sevA-bhakti karo. A zlokamAM DAkoranAthanA maMdiranI sAme AvelA gomatIsarovarano nirdeza che. (4) vividha sAdhano dvArA zAnta manavALA jIvone potAnuM Aaikya karAvavA ughata, (saMsAramAM) Asakta janone potAnAmAM Asakta karanArA temaja muktajanone potAnuM dAsatva ApavA udyata, gopIjanonA manovilAsane kAje kuzaLa haMsa ane kevaLa sevAbhaktithI ja pAmI zakAya tevA DAkurezane paraMbrahmasvarUpa jANIne ane daDhatApUrvaka mAnIne A saMsAranA buddhizALIo (= saMto) harinI niraMtara bhakti kare che. (5) je garIba ane lAcAra dara mahine pUrNimAnA utsavanA divase (pUnama bharavA) Ave che, te potAnI For Private and Personal Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jagannAthakavikRta DAkurezastotra - eka aprakAzita stotra garIbImAMthI mukti pAmIne putra, dhana vagere bhogothI yukta A lokamAM sarvadA AnaMda kare che. ante zrIharinA pArSado (sevako) jevA thaIne brahmA vagerethI stuti karAtA temaja sarvottama evA garuDanI upara savArI karIne vaikuMThamAM jAya che. A zlokamAM AvatA 'pratimAsam mara:' (pratimAsa Ave che) prayoga parathI A stotranA racayitA jagannAtha DAkoranivAsI hoya e saMbhavita che. (6) 85 ahIM (DAkoramAM) AvIne annano eka samAha tyAga karIne je brAhmaNazreSTha zrImadbhAgavatano bhaktipUrvaka ane niSkAma rahIne pATha kare tenA upara tRpti pAmelA pitA, dAdA vagere pitRo, devo temaja RSio AzIrvAda varasAve che ane RNatrayamAMthI mukta thavAthI tenuM mana mokSamAM Asakta thAya che. A zlokamAM AvatAM 'gatrAAtya' (ahIM AvIne), dvinottamaH' (brAhmaNazreSTha) ane 'zvet maLavat pati' (jo zrImadbhAgavatanuM paThana kare) padothI anumAna thaI zake ke A stotranA racayitA jagannAtha brAhmaNa jJAtinA haze ane DAkora jaIne zrImadbhAgavatano pATha karatA hovA joIe. (7) lokonuM zaraNa ane temanA mRtyune haranArA, bhoga ane mokSa ApanArA, bhakto para kRpA karavA tatpara, magadhAdhipati(jarAsaMdha)thI trAselA temaja raNamedAna choDIne bhAgelA, gaMgAgomatInA kAMThe vasanArA ane yAtrotsavanA samaye vaDanA jhADa nIce vizrAma karIne nagarajano sAthe nijamaMdiramAM janArA zrIDAkurezane huM bhajuM chuM. A zlokamAM DAkoranAtha raNachoDarAyanuM nAma sArthaka karavAmAM AvyuM che ane vaLI yAtrotsavamAM nIkaLatI pAlakhIno nirdeza che je batAve che ke kavi jagannAtha te samaye hAjara rahetA hovA joIe. (8) Ama (upara pramANenI) zrIkRSNanI stutiyukta nirmaLa stotra jagannAthe gurujananA AnaMda mATe acaLa bhaktipUrvaka racyuM che. teno pATha zrIDAkurezanI mUrtisamakSa savAre ane sAMje je koI mANasa karaze te puNyazloka thaze ane te devarAja indra thaze. (9) upasaMhAra : A stotranI upara samagratayA abhyAsa karavAthI evuM tAravI zakAya ke vaDodarAnivAsI mahArASTrIyana brAhmaNa kavizrI jagannAtha vaiSNava kRSNabhakta hatA ane DAkoranI avAra-navAra yAtrA karatA ane te daramyAna tyAM zrImadbhAgavatanAM pArAyaNo karatA hatA. vaLI 'annano tyAga karIne eka saptAha zrImadbhAgavatanuM pArAyaNa'' (zloka-7) parathI nizcita thAya che ke te kavi vidvAna kRSNabhakta hatA, paNa eka kathAkAra tarIke temaNe potAnI oLakhANa ApI nathI. For Private and Personal Use Only A stotranI racanA gurujanonA AnaMdane mATe karI che evo nirdeza paNa kavizrIno mAtApitA vagere gurujano pratyeno bhaktibhAva batAve che. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 89 www.kobatirth.org // DAkurezastotram // zrIdvArAvatiyAtrayAtivikalaH SaNmAsi mAsyacyutaM nityaM SaSTisamAH karasthatulasIpatraiH samarcyAbhavat / dRSTvA bhaktajarAM kRpArdrahRdayaH kRSNaH svakIyAM purIM hitvA gurjaraGkanAthanikaTe dAsAlayaM tvAzritaH || 1 // taM brahmAdiniSevitaM kalimalapradhvaMsakaM jJAnadaM sarveSAmaghakAriNAmaghaharaM svAtmAnamAnandadam / bhaktAbhISTaphalapradaM munivarairdhyAtaM hRdambhoruhe saMsArArNavatArakaM bhayaharaM sevadhvamatyutsukAH ||2|| zrImaccArumukhAmbujoparilasannAsAgramuktAphalaM karNadyotitalolakuNDalataDidgalazriyA zobhitam / kaNThe kaustubhamauktikairmarakataizcaJcatprabhAbhAsuraM hastaiH kaJjagadAsudarzanadarAnnityaM vahantaM bhajet || 3 || kAJcIdAmavibhUSitaM kaTitaTaM pItAmbaraM sundaraM dhyAyennUpuranAditaM padayugaM jaGghorujAnudvayam / evaM dhyAnaparA viracitanayA bhaktaiH samabhyarcitaM sevanto bhagavatpadAbjayugalaM nityaM sthitAH sannidhau ||4|| nAnAsAdhanazrAntajIvamanasAM svAtmaikatAmudyataM kartuM rAgiSu rAgitAM svaviSaye mukteSu dAsyAtmatAm / haMsa gopimanovilAsakuzalaM sevaikagamyaM paraM yo raGkaH pratimAsamAgamakaro rAkotsave raGkatAM jJAtvA lokavicakSaNA bhuvi hariM bhaktyA bhajante'nizam ||5|| tyaktvA putradhanAdibhogasahitAM loke sadA modate / ante gacchati vainateyarahaNaM cAruhya sarvottamaM vaikuNThaM haripArSadaiH samakRtirbrahmAdibhiH saMstutaH ||6|| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only milinda esa. joSI Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jagannAthakavikRta DAkurezastotra - eka aprakAzita stotra 87 atrAgatya dvijottamaH paThati cetsaptAhamandhastyajan bhannAyA bhAgavataM tada imanasA niSkAmatAmAzritaH / tRptAstAtapitAmahAdipitaro devarSayazcAziSa yacchantyasya RNatrayApakaraNAnmokSe manaH sajjati / / 7 / / lokAnAM zaraNaM kRtAntaharaNaM bhuktipradaM muktidaM bhaktAnugrahakAtaraM magadhapAdItaM raNAnirgatam / gaGgAgomatisevitaM vaTatale vizramya yAtrotsave yAntaM paurajanaiH samaM svasadane taM DAkurezaM bhaje / / 8 / / iti zrIkRSNasya stavanaghaTitaM stotramamalaM jaganAthenedaM kRtamacalabhaktyA gurumude / yadA sAyaM prAtaH paThati manujo devapurataH sthitaH puNyazlokaH sa bhavati surANAmadhipatiH / / 9 / / // iti DAkurezastotram // For Private and Personal Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org JOURNAL OF THE M.S. UNIVERSITY OF BARODA The Journal is published every year in three parts. These parts are devoted respectively to topics relating to (i) Humanities, (ii) Social Sciences and (iii) Science Advertisement tariff will be sent on request. Communications pertaining to the Journal should be addressed to: THE EDITOR Journal of the M.S. University of Baroda (Humanities/Social Sciences/Science) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Faculty of Arts Compound, Vadodara - 390 002 (India) For Private and Personal Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jIvadayAno chaMda eka anokhI jaina kRti uSA brahmacArI jaina sAhityanA udagamanI kathAno AraMbha bhagavAna mahAvIrathI thAya che. upalabdha samasta jaina sAhityanA uddagamanuM mULa mahAvIrasvAmInI divyavANI che. A vANIne hRdayaMgama karIne emanA pradhAna ziSya gautama gaNadhare bAra aMgomAM nibaddha karI. A dvAdazAMga' ne zruta nAma ApyuM ane bhagavAna mahAvIra tenA arthakartA kahevAyA, jyAre gautama gaNadharane tenA graMthakartA mAnavAmAM Ave che. bhagavAna mahAvIranA nirvANa pachI dvAdazAMgarUpa zruta sAhitya guru-ziSya paraMparAnA rUpamAM maukhikarUpe ja pravAhita thayuM.' jaina sAhityano vistAra jaina sAhitya ghaNuM vistRta che. jaina sAhityamAM bahuvidha carcA karavAmAM AvI che. mahAvIrasvAmIe koI carcAne upekSita karI nathI tethI phaLa svarUpe tattvajJAna, AcAra, Agama, chaMda, lokavibhAga jevA asaMkhya viSayo upara lakhANa prApta thAya che. bhagavAna mahAvIre tatkAlIna lokabhASA ardhamAgadhIne potAnA upadezonuM mAdhyama banAvyuM temaja lokapriya saMskRta bhASAmAM paNa asaMkhya kRtionI racanA karavAmAM AvI. vinTaranIse lakhyuM che ke bhAratIya bhASAonA itihAsanI dRSTie paNa jainonuM sAhitya bahu mahattvapUrNa che. kAraNa ke jainoe haMmezA e bAbatanuM dhyAna rAkhyuM che ke emanI racanAo vadhumAM vadhu janatAne mATe upayogI bane. AthI Agamika racanAo ane prAcInatama TIkAo tathA vidvattApUrNa graMtha ane kAvya lakhavAnAM zarU karyA. koI graMthakAroe saraLa saMskRtamAM racanA karI to koIe saMskRta bhASAne kAvyazailImAM apanAvIne prAcIna kavio sAthe barAbarI karI. DaoN. vinTaranI noMdhe che ke jainadharma bauddhadharmathI prAcIna hovA chatAM jainonuM Amika sAhitya potAnA prAcInatamarUpamAM ApaNane prApta thayuM nathI. durbhAgyathI teno keTaloka bhAga ja surakSita rahI zakyo che ane tenuM vartamAna svarUpa apekSA mujaba ghaNuM arvAcIna che. jainadharmanuM sUtrAtmaka sAhitya vyAkhyAo, TIkAo athavA TabAnA svarUpe paNa upalabdha thAya che. koIpaNa mULa graMthane yogya rIte samajavA mATe bhinna bhinna vyAkhyAonuM adhyayana karavuM Avazyaka che. jyAM sudhI vyAkhyAnuM sUkSma avalokana na thAya tyAM sudhI mULa graMthamAM rahelI aneka mahattvapUrNa bAbato ajJAta rahI jAya che. A hetuthI vyAkhyAtmaka sAhitya astitvamAM AvyuM. A prakAranA sAhitya dvArA be prayojana siddha thAya che. svAdhyAya' - pu. 38, aMka 1-2, vasaMtapaMcamI-akSayatRtIyA aMka, jAnyuArI- eprila 2001, pR. 89 thI 93 prAcyavidyA maMdira, ma.sa. vizvavidyAlaya, vaDodarA. mahetA mohanalAla, jaina sAhityakA bRhad itihAsa, bhAga 3, pArzvanAtha vidyAzrama zodha saMsthAna, hindu yunivarsiTI, vArANasI vinTaranITsa, hisTrI opha InDIyana lITarecara, bhAga 2, pR. 4ra7 3. vinTaranITsa, ejana, pR. 426 - tri For Private and Personal Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 90 uSA brahmacArI vyAkhyAkAra potAnI kalama dvArA graMthakAranA abhISTa arthanuM vizleSaNa karavAmAM asIma AtmollAsa anubhave che tathA kyAreka potAnI mAnyatAne paNa prastuta kare che. 2. pAThakane graMthanA gUDhArtha sudhI pahoMcavA mATe anAvazyaka zrama karavo nathI paDato. jaina AgamonI saMskRta tathA gujarAtI vyAkhyAonuM Agamika sAhityamAM mahattvapUrNa sthAna che. jaina AcAryoe potAnA prAcInatama sAhitya upara saMskRta, prAkRta tathA gujarAtImAM TIkAo lakhavAnuM zarU karyuM. A TIkAomAM prAcIna niryuktio, bhAgyo tathA cUrNi, chaMdonI sAmagrI hetuono samAveza thAya che, temaja tarko ane anubhavo dvArA e sAmagrI puSTa paNa karI.' AgamonI saMskRta TIkAonI bahulatA thavAthI pachInA anugAmI AcAryoe janahitanI daSTie lokabhASAomAM saraLa ane subodha vyAkhyAo lakhI che. AnuM prayojana koI viSayanI gahanatAmAM na utaratA sAdhAraNa pAThakone mAtra bodhAtmaka zailImAM mULa upadeza ke anubhavane rajU karavAnuM hatuM. Ane mATe Avazyaka hatuM ke A prakAranI rajUAto sAhityika saMskRta bhASAmAM na karatAM lokabhASAmAM arthAt gujarAtImAM vyakta karavAmAM Ave. A prakAranI zabdArthAtmaka TIkAothI rAjasthAnI ane gujarAtI jainapremIone vizeSa lAbha thayo. A prakAranuM keTaluMka jaina sAhitya prAcyavidyA maMdiranI jaina hastapratomAM saMgRhIta thayeluM che. khUba ja saraLa bhASAmAM dharmano upadeza, jIvadayAnI vAta ke pachI vAstavika jIvanamAM anubhavelI upadezAtmaka vAtonuM varNana prApta thAya che. AvI eka viziSTa prakAranI jaina hastaprata viSe ahIM vigate varNana karavAmAM AvyuM che. A hastaprato vaDodarAnA yatizrI hemacaMdrajI dvArA prAcyavidyA maMdirane bheTa apAyela che. nAma : jIvadayAno chaMda hastaprata naM. : 15835 mApa : 26 x 12 se.mI. bhASA : gujarAtI, lipi : devanAgarI kartA : bhUdara, sthaLa : pethApura pAna : 1, graMthasaMkhyA : 28 hastapratanI zarUAta dUhAthI karavAmAM AvI che : zrI jinavANI pAyananI samarI je sarasatya jIvadayA pratiyAcavA mAtardinuM mujha matya tyArabAda kula agiyAra chaMdamAM jIvadayAnI vAtanuM varNana karyuM che. rayaNi(rajanI) vinA caMdra, caMdra vinA rANI .. kAmanI(kAminI) vinA kaMta(kaMtha) kaMta vinA kAmanI 4. zAstrI kelAzacaMdra, jaina sAhityano ItihAsa, bhAga-1, jaina graMthamALA prakAza, vArANasI For Private and Personal Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "jIvadayAno chaMda' eka anokhI jaina kRti kAma vihuNo puruSa kIso(kevo) ... turi vinA vega, jala vinA sarovara prANa vihuNo paMDa(zarIra) kiso Ima(ema) uttama nara AcAra vicAra jIvadayA vinA dharma kisyo(kevo) ... ... ... ... ... phUla vinA vRkSa poSa(pAMkha) vinA paMpI(paMkhI) grahaguNa vinA gayaNa kisyo ... ... ... . puSa vinA bAMNa guNa vinA saMghayaNa guNa vinA guNapAtra kisso... ... ... .. guru vinA jJAna akSara vinA pustaka kaMTha vihaNo gAna kisyo ... ... ... ... ... vAsa vinA sAka pASa(pAka) vinA lavaNa(mIThuM) suMdarI vinA seja seja vinA suMdarI ... pANi(sI) vinA muSa(kha) kamaLa kisyo .. vastra vinA mANasa sahastra vinA suro(zUravIra) hAtha vinA hathiyAra kisso ... astri(strI) vinA suSa(sukha) kRpA(dayA) vinA tapasi vitta vinA vepAra ... maMta vinA maMtrI Audha(Ayudha) vinA dhyatrI(kSatrIya) sura(zUra) vinA saMgrAma kisyo ... vidyA vinA sadguru sabhA vinA paMDita sena vinA sAhiba kisyo ... ... .. sugaMdha vinA kusuma kusuma vinA vADI aMga vinA AbhUSaNa kiso ... ... ... lakSamI(lakSmI) vinA bhoga joga vinA jogI ANA vinA adhikAra kiso ..... ... ... .. satya vinA vAta gIta vinA gAyana artha vinA guNagraMtha kiso ... uMbA(u) vinA yaMtra viSahara vinA maMtra yauvana vinA zaNagAra kisso deva vinA devala AMNa(AjJA) vinA rAjA senA vinA rAjA kisyo ... For Private and Personal Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 92 www.kobatirth.org vastu vinA hATa hATa vinA pATaNa thAMnaka(sthAnaka) pAvaiM(najIka) gRha kisso ... paya vinA dhenu megha vinA mahiyala mana jItyA vinA munI(ni) kisso ... zAstra vinA abhyAsa kisso saMgha vinA siddhi raLyA(kamAyA) vinA riddhi arihaMta vinA bIjo jApa kisso ... vAsa(vasti) vinA grAma hAka vinA ThAkura chaMda vihuNo kavina kisso ... tela vinA dIpa dIpa vinA maMdira " lakSyamI(lakSmI) vinA jema gRha kiso DarasaNa(darzana) vinA mu(kha) rasa vinA vANI ApyA vinA upagAra(upakAra) kiso jala vinA kamala kamala vinA kAyA uttama vinA AcAra kiso kumakuma vinA kAma vighana(vighna) vinA dAmani madda vinA mAtaMga kiso ... vAMsa vinA sibikA guNa vinA guNikA dAna vinA dAtAra kiso ... mAya(yA) vinA mAta(tA) mAta vinA bALaka putra vinA payapAna kiso ... saMyama vinA si(zi)kSA guru vinA dIkSA anna vinA Ayata kiso ... prajA vinA karaNa(rAjA) putra vinA vaMsajU(vaMzaja) bheSa(kha) vinA darIsaNa(darzana) kiso phalaza jIvadayA vanA dharma jIvana prANa jama(jema) paMDa na rAkhe(khe) jIvana nAvaDuM saDha vihuNo jIva ... jina caraNadAsa bhUdara kahe so vItarAga vANI lahe iti zrI jIvadayA upara chaMda saMpUrNa pethApura meM lIpI(khI) kRtya ... Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only uSA brahmacArI prastuta 'jIvadayAno chaMda' nAmaka jaina hastapratamAM jIvananI vAstavikatAne taLapadI gujarAtI bhASA ane zabdomAM khUba ja sahajatApUrvaka saraLa rIte rajU karI che. dareka vastu ke vyaktinuM jIvanamAM keTaluM mahattva che te ahIM Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jIvayAMno chaMda' eka anokhI jaina kRti vyakta karyuM che. pratyeka ekabIjAnA pUraka che tevuM darzAvavA ghaNAM badhAM daSTAMto rajU karyA che. dA.ta. caMdra ane rAtrI, patnI ane pati, azva ane vega, pANI ane sarovara, prANa ane zarIra e ja pramANe je vyakti uttama hoya ane tenAmAM AcAra vicAra sAthe jIvadayA na hoya to teno dharma nirarthaka che ema spaSTapaNe jaNAvyuM che. temaja jIvanamAM jIvadayAnuM mahattva darzAvyuM che. bIjAM keTalAMka jANItAM daSTAMto ApyAM che jemake, phaLa vinA vRkSa, pAMkha vinA paMkhI, guru vinA jJAna ane akSara vinA pustaka, kaMTha vagaranuM gAna, mIThA vagaranuM bhojana, suMdarI vinAnI seja, vastra vinA manuSya, strI vinA sukha tema kRpA(dayA) vinA tapasvI nakAmo che. ekabIjA vinA adhUrI evI anya yAdImAM Ayudha vinA kSatriya, zUra vinA saMgrAma, vidyA vinA saddaguru, sabhA vinA paMDita, sugaMdha vinA phula, aMga vinA AbhUSaNa, arthavihIna guNagraMtha, paya vinA dhenu temaja mana jItyA vagaranA muninuM mahattva nathI. vadhumAM jaNAvyuM che ke zAstra zikhyA vinAno abhyAsa, saMpa vagarnI siddhi ane kamAyA vagaranI riddhi nakAmI che. jIvanamAM mahattvanI evI siddhi-riddhi meLavavA saMpa ane mahenata anivArya jainadharmanuM mahattva darzAvatAM jaNAvyuM che ke arihaMtanA nAma sivAyano bIjo jApa kevo? jema tela vinAno dIvo ane davA vinAnuM maMdira nakAmuM che tema lakSmI vagaranuM ghara paNa adhUruM che. rasa vinAnI vANI temaja koIne kaMI ApyA vagara upakAra kevI rIte zakya che. AgaLa darzAvyuM che ke dAna vagarano dAtAra paNa kevo hoya ? jema mAtA ane bALaka ekabIjA vinA adhUrAM che tema bALaka vagaranuM payapAna paNa azakya che. saMyama ane zikSA, guru ane dikSA paNa ekabIjo mATe mahattvanAM che. jema prajA vinA rAjA ane putra vinA vaMza zakya nathI te mujaba bhekha dharyA vagara devanAM darzana paNa durlabha che, e mujaba jIvadayA vagarano dharma paNa azakya che. Ama jIvanamAM jIvadayA anivAryapaNe Avazyaka che. zarIramAM jo prANa na hoya to te jIvananI nAva saDha vinAnI nAva samAna che ema aMtamAM jaNAvyuM che. jinanA caraNadAsa evA bhUdara kahe che ke vItarAgavANIthI saghaLuM pAmI zakAya che. pethApura gAmamAM A hastaprata lakhavAmAM AvI che ema paNa aMte che. A hastapratamAM jIvadayA viSayaka agiyAra chaMdamAM manuSyajIvanamAM ekabIjo sAthe saMkaLAyelAM, parasparanAM pUraka evAM agatyanAM dRSTAMto ApI jIvadayAnuM mahattva puravAra karyuM che. keTalAka jUnI gujarAtI bhASAnA zabdo jevA ke rayaNa, kaMta, astrI, Audha, laSamI, ANa, hATa, thAnaka, lakSyamI, DarasaNa, upagAra, vaMsajU vagere prayojAyo che. ahIM "kha" ne badale 'Sa" ane "za'ne badale 'sa' no prayoga paNa karAyo che je lahiyAnI khAsiyata darzAve che. Ama prAcyavidyA maMdiranA hastapratasaMgrahamAMthI prApta thatI uparokta kRti saddaguNonuM mahattva darzAve che. jainadharmamAM AcAvicAranI sAthe jIvadayAnuM sthAna agatyanuM che e vAta prastuta hastapratanI dareka kAvyapaMktimAM spaSTapaNe daSTigocara thAya che. kRtinI bhASA saraLa ane pravAhI che. je kahevAnuM che e bhArapUrvaka paNa sahajatAthI kahevAyuM che. sAmAnyajana paNa samajI zake evI bhASA-lokabhASAno prayoga dhyAnArha che. madhyakAlIna kRtimAM jovA maLato bhaktino raMga ahIM sacoTapaNe pragaTa thayo che. deza-deza, manuSya-manuSya vacce AMtaradhvaMdva vadhatAM jAya che, mAnavInAM mana TUMkAM thatAM jAya che, tyAre AvA kaparA-sAMprata samayamAM, jainadharmanA abhyAsI ane sau koIne rasa pamADe evI, prAsAdika zailImAM lakhAyela A kRti noMdhapAtra mUlya dharAve che. For Private and Personal Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir porabaMdara narottama palANa bhagavAna zrIkRSNanA sahapAThI brAhmaNazreSTha sudAmAnI saMskAranagarI tarIke porabaMdara sadIothI prakhyAta che. enuM sthAna saurASTranA pazcima kinAre somanAtha ane dvArakAnI kaMThamALa vacce mUlyavAna mANeka samuM che. dhIMgezvara ane cahADezvara jevAM doDha doDha hajAra varSa prAcIna maMdiro Aje paNa A dharatIne vibhUSita karI rahyAM che. purAtattvavido kahe che ke sudAmAjInI kuLadevI cAmuMDAjInuM maMdira agiyAraso varSa jUnuM che, jyAre hAla sudAmA maMdiramAM AvelI vizALa hanumAnamUrti, oDadaramAM AvelI hanumAnaputra makaradhvajanI mUrti ane dariyAkinAre smazAnaghATamAM AvelI zani mahArAjanI mUrti chellAM eka hajAra varSanAM kiMmatI zilpo che. itihAsanI cokkasa tavArikhanI noMdha laIe to "porabaMdara'(pauravelAkuLa)no lekhita ullekha ApatuM tAMbAnuM eka pataruM hAla jAmanagaranA lAkhoTA myujhiyamamAM saMgrahAyeluM che. A tAmrapatra dhUmalInA jeThavA rAjavI bAladevajI (lakhujI mahArAja)nuM che ane te vikrama saMvata 1046nI zrAvaNI pUnamanuM (tA. 22 oNgasTa 990) che. A hisAbe Aje porabaMdarane eka hajAra ane tera-cauda varSa thAya che ! prabhAsapATaNa nagara che ane verAvaLa enuM baMdara che, dvArakA nagara che ane rUpeNa enuM baMdara che, jAmanagara nagara che ane beDI-rojhI enAM baMdara che, tema sudAmApurI nagara che ane porabaMdara enuM baMdara che. sudAmApurI to paurANika nagarI che, jyAre dhUmalInA jeThavA rAjavIoe enA baMdarane vikasAvyuM tenI tArIkha 22 oNgasTa 990 che ! A pachInA samayanA je zilAlekho maLe che ane te badhA zilAlekho hAla porabaMdaramAM mojUda che tenA AdhAre A pramANe porabaMdaranuM citra UbhuM thAya che : (1) I.sa. 1248no vAsupUjyanuM jainamaMdira baMdhAyAno pratimA lekha. zilAlekha dharAvatAM kula cAra jaina maMdiro porabaMdaramAM che, temAMthI jUnAmAM jUno lekha 1248no che. -A samayathI porabaMdaramAM jaina che. 5 nagarI che. hajAra varSa jUnA 'pauravelAkuLamAM 'velAkuLa" "porTa mATeno saMskRta zabda che, jyAre 'paura' 'vepArI' vAcaka zabda che. porabaMdarano vepAra sau prathama bhATiyAnA hAthamAM hovAnA ullekho che. siMdhiyA sTImavALA narottama morArajI porabaMdaranA bhATiyA che, temaja dezanA. beMka'nuM sarjana karanAra devakaraNa nAnajI paNa porabaMdaranA bhATiyA che. bhATiyA pachI jainavANiyA ane vaiSNavavANiyA porabaMdaramAM nagarazeTha rahyA che, jemAMthI zeThazrI goviMdajI pArekha, baMdarI vepAra mATe mughala samrATa zAhajahAM(I.sa. 1608-1658)nI sahIvALo rUkko (daMDikAmAM vIMTALI zakAya tevuM khatapatra) dharAve che. A rUkko Aje paNa emanA vaMzaja pAse che, je I.sa. 1953no che. jainavANiyA vepArIoe khajUra vagere sukA mevAnA vepAramAM ghaNI nAmanA meLavyAnI vAto che. porabaMdaranA kavi sudhAMzu(dAmodara "svAdhyAya - 5. 38, aMka 1-2, vasaMtapaMcamI-akSayatRtIyA aMka, jAnyuArI-eprila 2001, pR. 95 thI 99 - 3, vADI ploTa, porabaMdara - 360575. For Private and Personal Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 96 narottama palANA bhaTTa)e 'halesAM' nAmano eka vArtAsaMgraha (pra.A. 1966) Apyo che, temAM A vepArIoe kahelI satyaghaTanAono samAveza paNa thAya che. bhATiyA ane vANiyA pachI lohANA vepArIo(nAnajI kAlidAsa mahetA, bhANajI lavajI ghIvALA)e porabaMdaranuM nAma dezavidezamAM guMjatuM rAkhyuM che. lohANA bALAzramanA sthApaka zeThazrI haridAsa bhImajI prAgajI paNa baMdara sAthe joDAyelA lohANA vepArI hatA. (2) I.sa. 1260no gadhe khAMbho, je hAla purAtatvakhAtAM dvArA rakSita rANA saratAnajInA corAmAM saMgrahAyelo che. "gadhe khAMbho' ApaNA samAjanA lokamAnasanuM pratibiMba che, te eka prakAranI gALa che. dAnamAM apAyelI jamIna upara te mUkavAmAM Ave che. eno sUcitArtha evo che ke "ame A jamIna dAnamAM ApI che, have enI upara je hAtha nAkhe tene gadheDe gALa che.' adyApi saurASTramAM AvA kula soLa pALiyA noMdhAyAnI jANa mohanapurI gosvAmIe karelI che. ('atItanI AMkhe', pR. 28) (3) I.sa. 1270no kedArezvara maMdiranI bhagna viSNupratimAno lekha. A mUrti hAla kedArezvara maMdiranI sAme AvelA kedArakuMDamAM paDelI che. A kedArakuMDa, kedArezvara mahAdeva ane asmAvatI ghATanA ullekho "skaMdapurANa'mAM maLe che. -ziva, zakti, hanumAna ane jaina pachI porabaMdaramAM prApta viSNu (vaiSNava) saMdarbhe A prathama avazeSa (4) I.sa. 1275 - khAravAvADamAM padamANI(lakSmI)mAtAnuM maMdira banyuM teno lekha, je hAla te ja maMdiramAM Avelo che. padamANIno sIdho saMbaMdha vepAra sAthe che. porabaMdaramAM khADIkAMThe AveluM porAvamAtAnuM maMdira paNa mahAlakSmImaMdira che. jema 'cora' uparathI 'corAva' tema 'pora' uparathI 'porAva' che. ghaNA itihAsa lekhako porAvamAtA uparathI 'porabaMdara' nAma AvyAnuM vidhAna kare che. te "corAva' uparathI 'cora' AvyA jevI avaLI gati che ! (5) I.sa. 1335no pALiyo. A pALiyo vahANavaTI vepArIo ane khAravAono pALiyo che, hAla khAravA pUje che. jyubilI pula no'to tyAre nAnAM vahANo khADImAM aMdara porAvamAtAnA maMdira sudhI AvatAM, tyAM khADIkAMThe A pALiyo Avelo che. ahIM vaMcAto 'kumArapAlI solaMkIkumArapALa na hoI zake kAraNa ke te 1142 thI 1172 vacce pATaNanI gAdIe che. jyAre ahIM 1335 spaSTa che eTale mAMgaroLano gohila kumArapAla che. porabaMdaramAM 'gohila' khAravAo che. (6) I.sa. 1574no rANA rAmadevajIno pALiyo, je sudAmAmaMdiranA paTAMgaNamAM nAnI DerImAM Avelo che. dhUmalInA jeThavAvaMzanA rANA rAmadevajIno jAmanagaramAM ghAta thayelo. jAmanagaranI gAdIe jAma satAjI (I.sa. 1569-1592) hatA. satAjI ane rAmadevajI sagA mAmA-bhANeja hatA, tyAre dhUmalIbhaMga thaI gayelo ane jeThavAnI gAdI rANaparamAM hatI. rANapuranI gAdIe I.sa. 1559mAM rAmadevajI AvyA tyAre jAmanagaranI gAdIe jAma vibhAjI (I.sa. 1562-1569) che. vibhAjInI putrI bAIjIbA rANapuranA khImAjI vere paraNela che, teno dIkaro rAmadevajI, khImAjInA mRtyu pachI gAdIe Avelo che, tyAre jAmanagaramAM vibhAjInA mRtyu pachI jAma satAjI (bAIbAno bhAI) gAdIe Avela che. ene rAjanI sImA vadhAravAno bhAre abharakho che, A kAraNe bhANejane jAmanagara bolAvI, rAjamahelamAM ja ghAta karela che. rAmadevajInA cAraNa lAgIdAse jAmanagaranA pAdaramAM trAguM karela che. rAmadevajInA yuvarAja bhANajI potAnI patnI kalAMbAI ane bALa khImAjIne laIne rANapurathI bhAgelA For Private and Personal Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra porabaMdara www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -- che, te Azare cAreka mAsa chUpAtA rahyA che. - ane porabaMdaramAM AjanA kamalAbAga pAchaLa travaDAnI jagyAmAM mRtyu pAmela che. vidhavA kalAMbAIe bALa khImAjIne chAyAnI gAdIe besADI, potAnA piyaranI puSTimArgIya vaiSNava saMpradAyanI praNAlI mujaba go. zrI gopAlalAlajInA hAthe rAjatilaka karAvela che. kalAMbAI samartha rAjamAtA che. jAma satAjI I.sa. 1592mAM bhUcara morInA yuddhamAM hAryo ke turata e takano lAbha laIne dariyA kinAre miyANI sudhIno ane baraDApradezamAM rANapura sudhIno pradeza hastagata karI lIdho che ! je 1947 (AjhAdI) sudhI porabaMdaranA hAthamAM rahyo che. 90 1574no rAmadevajIno pALiyo enA putra bhANajIe ane mAtra cAra mAsa pachI mRtyu pAmela bhANajIno pALiyo travaDAmAM (je jagyA Aje sAyansa kolejanA khUNAmAM hayAta che) tenA bALa putra khImAjIe, chAyAnI gAdIe AvyA pachI sthApela che. (7) i.sa. 1736 porabaMdaramAM zrInAthajInI havelInI sthApanAno zilAlekha, hAla A zilAlekha zItaLAcoka pAsenA darabAragaDhamAM Avelo hovAnI noMdha maLe che. (A lekhake haju sudhI A zilAlekha joyo nathI.) porabaMdaramAM puSTimArgIya vaiSNava saMpradAya, enA Adya sthApaka mahAprabhu zrIvallabhAcAryajIthI astitvamAM AvI gayela che. i.sa. 1531mAM zrImahAprabhujInA dehavisarjana pachI pacAsa varSe temanA pautra zrIyadunAthajI mahArAje 'zrIvallabha digvijaya' nAmanA saMskRta graMthamAM zrImahAprabhujI porabaMdaranA 'sudAmApora upavana'mAM padhAryA hovAnI noMdha karI che. vaLI 1574mAM khImAjIno rAjyAbhiSeka ane 1926mAM rANA vikamAtajIno rAjyAbhiSeka gosvAmI bALakonA haste thayelo che eTale I.sa.nI soLamI sadIthI ja porabaMdaramAM puSTimArgIya vaiSNavonAM kuTumbo che ema mAnavuM yogya raheze. - (8) I.sa. 1785thI porabaMdara rAjadhAnI banI. chAyAmAM jeThavAvaMzanI rAjadhAnI 211 varSa rahyA pachI 1085thI porabaMdara rAjadhAnI bane che, A samayano koI abhilekha haju sudhI prakAzamAM Avyo nathI, paraMtu rAjadaphtaranI noMdha amuka bAMdhakAma tathA rAmajharUkhAnI gAdI paraMparA 1785no samaya Ape che. chAyAthI porabaMdaramAM rAjagAdI pheravanAra rANA saratAnajI (bIjA) che. saratAnajI 1757mAM chAyAnI gAdIe AvyA, temanA paradAdA saratAnajI pahelAe 1686mAM porabaMdarane killo bAMdhyo hato. porabaMdaranA dariyAi vepAranuM mahattva samajIne je killo baMdhAyo te badhI rIte samRddhi lAvanAra banI rahyo. salAmatI joine videzI vepArIo AkarSAyA, baMdaramAM vahANa bAMdhavAnuM kAma vikasyuM ane mUDI rokANa vadhatAM Avaka vadhI A kAraNothI rANA saratAnajI(bIjA)e rAjagAdI porabaMdara pheravI. saratAnajIe kula 56 varSa rAja karyuM, jemAMthI 28 varSa chAyAmAM ane bIjA 28 varSa porabaMdaramAM che. A saratAnajI vrajabhASAnA sArA kavi tathA adhyAtmasAdhaka che, temaNe 1812mAM 'kAvyaprakAza'nI racanA karI. A graMthanI mULa hastaprata hAla porabaMdaramAM kavizrI ratilAla chAyAnA nijI saMgrahamAM upalabdha che. bIjI racanA 'alaMkAramAlA' che, jemAM alaMkAronI padyamAM rajUAta che. saratAnajIe 1813mAM potAnI 70 varSanI uMmare svecchAe vAnaprasthAzrama svIkAryo hato ane AjanA sudAmAmaMdira pAse 'suratAnabAga' banAvI temAM potAno nivAsa rAkhyo hato. A bAgamAM eka hoja ane eka grISmabhavananI racanA paNa A samaya pahelAM karavAmAM AvI hatI, jemAMthI jayapurI bAMdhaNInA hojamAM Aje peTrolapaMpa thaI gayo che ane grISmabhavana purAtattvakhAtAM nIce rakSita che. * A grISmabhavananI 24 * A grISmabhavana bacAvavA mATe kavizrI ratilAla chAyAe upavAsa AMdolana kareluM tenI sAdara noMdha levI ghaTe. For Private and Personal Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir narottama palANa pratimAo judA judA alaMkAra ane chaMdonI pratIka racanA hovAnuM mAnavAmAM Ave che. madhyakALamAM uddabhavelI kAchazilpanI paraMparAmAM A paththaranI pratimAo che. ahIM besIne rAjavI saratAnajIe potAnA kAvyagraMthonI tathA chUTaka padonI racanA karI hatI. jIvananAM chellAM ATha varSa saratAnajI ahIM rahyA che. rAjavahIvaTa kuMvara hAMlojIe saMbhALyo che, jenAM tAmrapatro maLe che. chellA varSamAM hAMlojI akasmAta avasAna pAme che ane saratAnajIne rAjavahIvaTa hAthamAM levo paDe che. bIjA ja varSe pautra athIrAjajIne rAjatilaka karI saratAnajI deha choDe che. sudAmAmaMdira ane pAchaLa saratAnabAganI vacce porabaMdaramAM rAjadhAnI AvI tenA maMgala AraMbha tarIke rANA saratAnajIe rAmamaMdiranI sthApanA karI che, je rAmajharUkhA tarIke prasiddha che. rAmajharUkhAnI gAdI paraMparA 178pathI maLe che. (9) I.sa. 1831-A samayathI rAjamAtA rUpALIbA ane temanA putra mahArAja vikamAtajInuM dIrgha zAsana porabaMdaramAM AraMbha pAme che. A zAsananA kula cha zilAlekho prApta che. porabaMdarane rAjadhAnI banAvanAra rAjavI kavi saratAnajIno 1813mAM dehavilaya thayo te pachI teno pautra athIrAjajI "khImAja' nAmathI porabaMdaranI gAdIe Avyo. kuchaDI gAma pAse AvelAM prAcIna maMdirono jirNoddhAra karI A khImAjIe potAnA nAmathI 'khImezvara' evuM navuM nAma ApyuM ! kula 18 varSanA zAsana pachI khImAjI mRtyu pAmyA tyAre bALa bhojarAjanI uMmara ATha varSanI hatI, tene 'vikamAtajI' nAma ApI gAdIe besADyo ane rAjamAtA rUpALIbAe rAjagAdI saMbhALI. 1831thI 1841nA daza varSa rUpALIbAnA che, te samaya daramiyAna temaNe porabaMdaranA vikAsanAM agatyanAM kAryo karyA ane rAjyanI banne sImA upara - okhAmaDhImAM satyanArAyaNa maMdira ane mAdhavapuramAM mAdhavarAyajInI havelI navAM baMdhAvI ApyAM. porabaMdaramAM 1835mAM rAmezvaramaMdirane sahAyano zilAlekha, 1837mAM jhuMDALAmAM bahucaramAtAjInuM navuM maMdira baMdhAvI ApyAno zilAlekha, 1839mAM kedArezvaramaMdiranA jirNoddhArano zilAlekha ane 1840mAM potAnA putra bhojarAjajI uparathI porabaMdaranA pAdaramAM 'bhojarAjasara' nAmathI mIThA pANInuM taLAva, jeno zilAlekha hAla jUnAgaDhanA sakkarabAga saMgrahAlayamAM sacavAyelo che, vagere lekho che. A rUpALIbA sAme ja mahAtmA gAMdhIjInA dAdA otamacaMda gAMdhIne vAMdho paDyAnI vAta, khAsa karIne gAMdhIjInuM jIvanacaritra lakhanAra prabhudAsa gAMdhI vagere kare che, paraMtu te vAtamAM kaMI tathya jaNAtuM nathI ! 1841mAM rUpALIbAnuM avasAna thayuM te pachI 19 varSa rANA vikamAtajI porabaMdaranI gAdIe rahyA che. vikamAtajInA jIvanamAM banelI eka mahattvanI ghaTanA te temaNe kareluM dharmaparivartana che ! jeThavAvaMza potAne hanumAnaputra makaradhvajanA vaMzaja gaNAve che, chevaTa sudhI emanI rAjadhajAmAM hanumAnajI rahyA che. A hisAbe emano rAjadharma rAmabhakti suvidita che, paraMtu rAjavI kavi saratAnajI sivAya adyApi koI jeThavA rAjavIe rAmamaMdira banAvyAno ullekha nathI ! jenAthI sAlavAra itihAsa maLe che te ghUmalInA siMha jeThavA che. A siMha gAdIe beThA tyArathI A paMthakamAM "zrIsiMha saMvata' nAmano eka prAdezika saMvata paNa cAlyo hovAnA zilAlekho maLe che. sadabhAgye ghaNA zilAlekhomAM vikrama saMvata sAthe siMha saMvata maLe che eTale siMha saMvata kyAre cAlu thayo te nakkI karI zakAya che. A hisAbe vikrama saMvata 1170mAM siMha saMvata-1 che. A siMhe ghUmalImAM navalakhA maMdira, je enA zilpasthApatyathI gujarAtabharanuM eka advitIya maMdira gaNAya che te mahAdeva maMdira baMdhAveluM che. bIjA aneka rAjavIoe zivamaMdira baMdhAvyAM che, jyAre rAjamAtA phalAMjIbAIe porabaMdaramAM zrInAthajInI havelI ane rUpALIbAe puSTi saMpradAya mujabanI vaiSNava havelI mAdhavapuramAM baMdhAvyAno zilAlekhIya purAvo che. chAyAnI gAdIe je prathama rAjavI For Private and Personal Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir porabaMdara 99 thayA tenuM rAjatilaka gosvAmIbAlakanA hAthe saMpanna thayAnI noMdha maLe che. Ama chAyAthI puSTimArgIya vaiSNava rahelo A rAjavaMza rANA vikamAtajIthI parivartana pAme che. kahevAya che ke vikamAtajIe 1837mAM narmadA kinAre jaIne zaivadharma svIkAryo ane narmadAmAMthI potAnI sAthe zivaliMga padharAvI AvI porabaMdaramAM 'bhojezvara mahAdeva'nI sthApanA karI. akasmAta e che ke kathA ane maMdira hovA chatAM emAM zilAlekha nathI ! rUpALIbAnI kyAtImAM A dharmaparivartana thayuM che. gAMdhIjInA dAdA otamacaMda gAMdhI sAthenA jhaghaDAnuM eka kAraNa dharma hoya to gAMdhIkaTraba puSTimArgIya vaiSNava che eTale rUpALIbAe ane vikamAtajIe vaiSNavamAMthI zaiva banavAnuM pasaMda karyuM hoya ! ramujI kathA evI che ke niyama mujaba kacerIe jatA pahelAM vikamAtajI zrInAthajInI havelImAM darzana karavA gayA tyAre temanI bheTAImAM jamaiyo khaselo hato, A joIne mukhiyAjIe kahyuM ke "zrIThAkorajI bAlasvarUpa che, jamaiyo bahAra kADhIne Avo prabhu DarI jAya !' A sAMbhaLatAM vikamAtajI turata ja pAchA pharI gayA ! jamaiyAthI Dere evo bhagavAna mAre na joIe !' te divase ja narmadA kinAre ravAnA thayA ane zaivadharma svIkAryo ! atyAra sudhI rAjapharamAnamAM 'zrInAthajI sevaka rANA' lakhAtuM hatuM tyAM A samayathI "zrIbIlanAtha sevaka rANA' lakhAvuM zarU thayela che! 1837 pachI be varSa bAda 1839mAM porabaMdaramAM kedArezvara mahAdeva maMdira ane 1980mAM bhAvezvara mahAdevanuM maMdira rAja taraphathI baMdhAyAnA zilAlekho maLe che. 1900mAM vikamAtajInuM avasAna thayuM te pahelAM temanI banne rANIo ane banne kamAronAM avasAna thayelAM che eTale vikamAta pachI porabaMdaranI gAdIe emano pautra bhAvasiMhajI Ave che, te varSa chappaniyA dukALanuM che. chappaniyA dukALanA rAhatakAma nimitte bhAvezvara mahAdeva maMdira, bhAvasiMhajI hAiskUla, bhAvasiMhajI hospiTala, hajUra kaoNrTanI ImArata, gAmabahAra khaMbhALA taLAva ane bhAvaparA gAma vagere 1904 sudhImAM pUrAM thayAM. 1908mAM bhAvasiMhajInuM avasAna thAya che tyAre rAjakumAra naTavarasiMhajI ATha varSanA che, tethI rAjavahIvaTa aMgrejazAsana nIce mukAya che. 1920mAM naTavarasiMhajI porabaMdaranI gAdIe AvyA ane 27 varSano suMdara vahIvaTa ApI 1947mAM AjhAda bhAratamAM porabaMdararAjya vilIna pAme che. Ama rAjadhAnI tarIke porabaMdara kula 16ra varSa rahyuM che. rAjadhAnI daramiyAna 1891-92mAM svAmI vivekAnaMda, 1923mAM kavivara ravIndranAtha TAgora ane 'mahAtmA' banyA pachI kula be vAra 1915 ane 1928mAM gAMdhIjIe porabaMdaranI mulAkAta lIdhI che. For Private and Personal Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nivApAMjali mahAmahopAdhyAya pro. DaoN. aruNodaya na. jAnI : Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAmahopAdhyAya pro. DaoN. aruNodaya naTavaralAla jAnIno janma 20 navembara 1921nA roja vaDodarAmAM thayo hato. bahumukhI pratibhA dharAvanAra jAnIsAheba AMtararASTrIya stare prAcyavidyAniSNAta tarIkenI khyAti dharAvatA hatA. 82 varSanI jaipha vaye tA. 16 me ra003nA roja emanuM avasAna thayuM. zukla yajurvedanI mAdhyadinI zAkhA dharAvatA trivedI kuTuMbamAM janmelA jAnIsAhebanA kuTuMbijano ghaNI peDhIothI amadAvAda rahetA hatA. jAnI kuTuMbe temanA pitAzrIne dattaka lIdhA bAda teoe vaDodarA khAte sthaLAMtara karyuM. pro. jAnIe vaidika vidyA ane tAMtrika vidyAno vAraso temanA mAmA pAsethI sAdhya karelo. bI.e., ema.e., pIeca.DI. ane DI. li.nI padavIo muMbaI yunivarsiTImAMthI meLavyA pachI jAnIsAhebe paraMparAgata vidyAo; jevI ke veda, tantra, karmakAMDa, vedAMta, sAhityazAstra ane dharmazAstranuM adhyayana karyuM hatuM. tema ja vyAkaraNazAstrano UMDo abhyAsa ane jJAna, vidyAbhAskara paMDita maNizaMkara upAdhyAya pAsethI AtmasAta karyAM hatAM. taddauparAMta teoe kalakattA yuni.mAMthI kAvyatIrthanI padavI ane darabhaMgA saMskRta yuni.mAMthI mahAmahopAdhyAyanI mAnada padavI prApta karI hatI. ma.sa. vizvavidyAlayamAMthI temaNe jarmana bhASAno DiplomAM korSa temaja phrenca bhASAno sarTiphikeTa korSa karyo hato. emaNe jarmanInI hembarga yuni.(1957-'58)mAM ''jarmana saMzodhanapaddhati''no abhyAsa karyo hato. vaidika abhyAsanI tAlIma temaNe pro. jI.eca. bhaTTa ane DaoN. esa.esa. bhAve jevA mahAna guruvaryo pAsethI meLavI hatI. pAzcAtya vidvAno jevA ke pro. DaoN. ela. AnsDorpha, DaoN. jyorja kArDonA, DaoN. Deniyala smitha, DaoN. piTara srAInara ane DaoN. thaoNmasa kobunuM temanI vidvattAthI prabhAvita thayA hatA. vidvAnonA ''vidvauSadha'' tarIke pracalita naiSadhIyacarita viSaya uparano emano mahAnibaMdha ma.sa. vizvavidyAlayanI risarca sIrijha heThaLa prakAzita thayo hato, to ''rasakaumudI'' uparano DI. li. mATe taiyAra thayelo mahAnibaMdha gAyakavADjha orienTala sIrijha heThaLa prakAzita thayo hato. A uparAMta '"saptazatI'', '"kAlikApurANa'' ane ''sarvadarzanapravezikA'' nAmanAM gujarAtI bhASAMtara sAthenAM pustako khUba ja upayogI ane mahattvapUrNa gaNAyAM. visanagaranI ema.ena. kaoNlejamAM saMskRtanA lekcarara tarIke (1947-'51) temanI kArakirdIno prAraMbha thayo, tyArabAda ma.sa.vizvavidyAlayanA saMskRta vibhAgamAM siniyara lekcarara tarIke (1951-'61) joDAyA ane tarata ja ahIM rIDara tarIke(1961-'67)no viziSTa hoddo saMbhALyo. tyArabAda A ja vibhAgamAM 1967-'80nAM varSo daramyAna prophesara ane adhyakSa tarIkenuM pratiSThAbharyuM pada prApta thayuM, sAthe sAthe 1975 thI 81 sudhI orienTala InsTiTayUTanA niyAmaka tarIkenI nivRttikALaparyaMta pharaja bajAvI. 1981 thI 84 daramyAna yu.jI.sI.nA siniyara skolara tarIke zAstracUDAmaNi mATe saMskRta mahAvidyAlayamAM pharaja bajAvI. tyArabAda 1985thI 86 daramyAna uttarapradezanA naimiSAraNya khAte insTiTayUTa oNpha vaidika enDa paurANika sTaDI enDa risarca insTi.mAM teoe 'svAdhyAya' - pu. 38, aMka 1-2, vasaMtapaMcamI-akSayatRtIyA aMka, jAnyuArI-eprila 2001, pR. 101 thI 102 For Private and Personal Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 102 www.kobatirth.org mu.lA. vADekara saMzodhaka prophesara tarIkeno hoddo saMbhALyo. potAnI samagra kArakirdI daramyAna 13thI vadhAre pIeca.DI.nA vidyArthIone temaNe vividha zAstromAM mArgadarzana ApyuM. A uparAMta teo khUba sArA vaktA hatA, mAnItA guru hatA ane nipuNa saiddhAntika tAMtrika hatA. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1957-58 daramyAna teone elekjhAnDara phaoNna humbolDa phAunDezana dvArA risarca phelo tarIke AmaMtrita karAyA hatA. A ja phAunDezana dvArA temane jarmana yuni.nA prAcyavidyAnA prophesaronI mulAkAta mATe 1973mAM punaH AmaMtrita karAyA. 1984mAM temaNe dhArmika pravacanonA hetuthI jhAmbIA(AphrikA)nI mulAkAta lIdhI hatI. 6 pustako ane 100thI paNa vadhu saMzodhanalekho e emanI kArakirdInuM jamApAsuM che. teo vividha zaikSaNika saMsthAo sAthe sAmAjika ane dhArmika rIte saMkaLAyelA hatA. 1987mAM teozrIne rASTrapati dvArA puraskRta karIne sanmAnapatra enAyata thayuM hatuM. aneka sAmAjika saMsthAomAM emanA nAradabhaktisUtra, kAlikApurANa, gurulIlAmRta jevA graMtho upara vAraMvAra emanI pravacanazreNIo/saptAhonuM Ayojana thayuM hatuM. pro. jAnIsAheba vividha zAstronA niSNAta ane kuzaLa adhyApaka hatA, tema chatAM nirabhimAnI, udAra, mRdubhASI, sahRdayI, umadA vyaktitva ane vartaNUka dharAvanAra, vidyArthIonA mAnItA guru hatA. prAcyavidyAmaMdira, ma.sa. vizvavidyAlaya, vaDodarA. temanA duHkhada ane acAnaka nidhanane lIdhe sAkSarajagatamAM na pUrAya evI khoTa paDI che. prabhu temanA AtmAne cira zAMti ane sadgati arpe. For Private and Personal Use Only mu.lA. vADekara Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir graMthAvalokana bhinnaruci:- lekhaka : razmikAnta mahetA, prakAzaka : lekhaka svayaM, 778-1, zivAMjali, madhuram phleTa, sekTara-21, gAMdhInagara, 2001, pRSTha 4+129, mUlya rU. 80. lekhonA saMgrahane pustakasvarUpe prakAzita karavAno vAyaro cAlI rahyo che tyAre DaoN. razmikAnta mahetAe paNa prastuta pustaka dvArA A dizAmAM padArpaNa karyuM che. saMskRta sAhitya akAdamI, gujarAta rAjyanI Arthika sahAyathI prakAzita thayelI A kRti 'bhinnaruci'mAM 24 lekhono samAveza thayelo che. A kRtinA viSayanI parisImA vyApaka che. vedathI mAMDI vidUSakanAM lakSaNo sudhInI abhyAsayAtrA lekhake karI che. parisaMvAdomAM rajU thayelA A tamAma lekhomAM lekhakanA parizramanuM pratibiMba ApaNane jovA maLe che. paraMtu, 'prathamaprAse makSikApAta:' svarUpe prathama lekhanI prathama paMktimAM ja AvatA mudraNadoSo (hymhal, unsual) Akasmika rIte ApaNane nirAza karI de che. enI sAthe sAthe anya pustakomAMthI uddhRta karelAM avataraNonI vacce lekhakanA maulika vicArone zodhavAnI mathAmaNa paNa ApaNane akaLAvI mUke che. 'maharSi vAlmIkinuM jIvanadarzana' lekhanI saMkSipta rajUAta viSayane nyAya ApavAmAM asamartha rahe che. 'bhagavadgItAmAM zaikSaNika nirdezo' lekha thoDo utsAhajanaka che ja paNa AjanI zaikSaNika samasyAonA saMdarbhamAM gItAnA nirdezo keTalA upayogI che e carcA Avazyaka hatI. mULa graMthanA saMdarbhonuM sthAna lekhamAM ja rAkhyuM hota to rajUAta vadhAre asarakAraka banata. e ja pramANe 'mAlavikAgnimitramAM agnimitrasamasyA' lekha, je phakta cAra pRSThomAM samAyelo che, temAM dasa jeTalA vidvAnonAM avataraNonI katAramAM mULa srotane agrima sthAna ApavAnI tArkika sUjha lekhake dAkhavI nathI. kAlidAsaviSayaka anya lekha 'kAlidAsanAM nATakomAM nAyikAonI nAyaka'tA'mAM lekhaka eka avataraNa ApatA noMdhe che. - ''rAyaDare mAtra nATaka ja nahi, kAlidAsanI badhI nATikAone mATe paNa kahyuM che'' (pR. 40). ahIM nATaka ane nATikAonA sthAne nAyaka ane nAyikAo zabda abhipreta che. vAkyanA arthaghaTanamAM mudraNadoSo kevI ramUja utpanna kare che tenuM A sacoTa dRSTAMta che. graMthagauravadoSathI bhayabhIta thayA vinA mULa nATakomAMthI purAvAo rajU karI lekha taiyAra thayo hota to vadhu upayogI thAta. 'kAlidAsanATakacakramAM kAlidAsakathA' lekhamAM prathama to nATakacakra eTale zuM te nakkI karavAnI AvazyakatA hatI. bhAsanATakacakra ke parIkSinnATakacakra jevuM A nATakacakra nathI. A rIte nATakacakra svIkArIe to asaMkhya nATakacakro UbhAM thAya. DaoN. satyavrata zAsrInAM be pustako : (1) Kalidasa In Modern Sanskrit Literature (Pub : Eastern Book Linkers, Delhi, 1991) (2) New Experiments in Kalidasa (Pub : Eastern Book Linkers, Delhi 1994) no lAbha levAnuM lekhaka cUkI gayA che. 'kAlidAsottara kAlidAsa' lekhamAM mAhitInI pracuratA parathI lekhakanI mahenata ane khaMtanI pratIti thAya che. hanumantrATaka, prabodhacaMdrodaya, mudritakumudacaMdraprakaraNa, nemidUta, hIrasaubhAgyam jevI ucca kakSAnI sAhityakRtionI mAtra be-traNa pRSThamAM samAvAtI taddana nabaLI ane adhUrI samIkSAthI koI paNa prakArano apekSita lAbha maLI zake ema nathI. 'hIrasaubhAgyam' lekhamAM suzIlakumAra denA aMgrejI bhASAmAM avataraNa bAda teno ja gujarAtImAM anuvAda ApI kareluM punarAvartana hAsyAspada lAge che. kRtino vyavasthitapaNe kathAsAra Apyo hota to paNa kaMIka prApta karyAno saMtoSa vAcakapakSe thAta. dareka sAmAnya carcAmAM saMdarbhanoMdha (pR. 90, noMdha - 11, 14) ApavI zuM jarUrI che ? chevaTe 'svAdhyAya' - pu. 38, aMka 1-2, vasaMtapaMcamI-akSayatRtIyA aMka, jAnyuArI-eprila 2001, pR. 103 thI 110 For Private and Personal Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 104 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zvetA prajApati pustakanA aMta tarapha prayANa karatA tarasyAne be buMda pANI maLyA jeTalo saMtoSa jarUra anubhavAya che. 'Oparaso' ane 'dvisantAnaLAvya' jevA lekhomAM navA muddA ApaNA dhyAnamAM Ave che. lekhakanI rajUAta parathI te prakAranI sAhityakRtiono AsvAda karavAnI preraNA maLe che e prazaMsanIya che. 'vakroktivibhAvanA' lekhamAM joI zakAya che ke mULa saMskRta kArikAo ane udAharaNone saMdarbhanoMdhamAM nAkhI daI samasta lekhamAM tenA anuvAdo ja vyApta thayelA che. mULa pAThanI avagaNanA karyA vagara gujarAtI bhASAno mAtra mAdhyama tarIke upayoga thavo joIe. 'nATayazAstrIya graMthomAM rasasaMkhyAvivAda' lekhamAM ghaNA pAyAnA graMthono abhyAsa lekhake rajU karyo che paraMtu mAtra rasaviSayaka evA rasapradIpa, rasataraMgiNI, rasArNavasudhAkara jevA graMthonuM gabhIra adhyayana ane tenI samAlocanA ahIM apekSita rahe che. 'hAsyana samApayet' nyAyapramANe vidUSakanAM lakSaNovALA lekhathI pustaka samApta thAya che. graMthAvalokana karatI vakhate nimnalikhita muddAo dhyAnamAM AvyA che : (1) lekhonI vyavasthitapaNe mAMDaNI, gati ane samApananI cokkasa paddhati dhyAnamAM rAkhavI jarUrI che. parisaMvAdonA zIghra AmaMtraNane nakArI na zakAya paraMtu prakAzana samaye zIghratAno Agraha choDI viSayane nyAya Apavo Avazyaka che. (ra) saMdarbhagraMthono abhyAsa karavo ane potAnA siddhAMtanA samarthana mATe temAMthI avataraNo noMdhavAM e saMzodhananI prakriyAno bhAga jarUra che, paNa te ja mukhya dhyeya banI na jAya tenI kALajI anivAryapaNe rAkhavI joIe. (jo ke lekhaka temanA lekhone saMzodhanalekho hovAno dAvo karatA nathI. pustakanA mukhapRSTha para abhyAsalekho hovAnI spaSTatA kare che.) saMdarbhagraMthonI lAMbI sUci ApavA pAchaLa vAcakone abhibhUta karavAno lekhakano Azaya hoya ema lAgatuM nathI. (3) saMdarbhasUci, saMdarbhagraMtho ane pAdaTIpanI trirUpa vividhatAthI dUra rahI ekarUpatAno Agraha lekhake rAkhavo joIto hato. Ibid ke op.cit. jevI yuktiono prayoga na karI AkhIne AkhI mAhitInuM punarAvartana (pR. 81, noMdha6, 7) ane keTalIka adhUrI mAhitInI visaMgatatA nirAzAjanaka che. keTalAka saMdarbhahIna lekho samAcArapatranA vAMcanathI vizeSa AnaMdadAyaka nathI banI zakyA. saMdarbhanoMdhomAM dareka sthaLe DaoN., zrI, zrImatI, prA., pro., sva., AcArya, paM., ma.ma. jevI upAdhio darzAvavAmAM binajarUrI cIvaTa dAkhavI che. (4) nATakonA nAmAbhidhAnanA TUMkA svarUpanA prayogamAM ekarUpatA jaLavAI nathI (pR. 79-81). AvA samaye M. Srimannarayana MurtinA 'Methodology In Indological Research' (Pub : Bharatiya Vidya Prakashan, Delhi, 1991) jevAM pustakonI AvazyakatA ane yathArthatAno anubhava thAya che. For Private and Personal Use Only (5) nAma karaNano (pR. 2), spaSTatA nI (pR. 5), nighaMT (pR. 68), gavarAvato (pR. 31), banAvarAvelA (pR. 91), banAvarAvyo (pR. 98) (joDaNIkozamAM 'ra' ane 'Da'no vikalpa che. A prakAranA prayoga sAmAnya bolImAM bhale thatA hoya paNa pustakamAM upahAsane pAtra bane che.) jevA gujarAtInA ane vAlmIo mavaH (pR. 12), jJAnanurvidyA maM (pR. 24), huM mAtu: sarU mana (pR. 32, eka akSara ocho), rAntAvanya pazya (pR. 47),kRti (pR. 50), me'stu (pR. 108, aSTadalapadmabaMdhanI AkRti) jevA saMskRtanA aDhaLaka mudraNadoSo pAne pAne vyApelA che. no, nI, nu, nA jevA saMbaMdhasUcaka pratyayono khoTo upayoga, alpavirAma ane pUrNavirAma ApavAnI bekALajI ane eka ja zabdanI joDaNInI vividhatA kheda upAve che. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir graMthAvalokana 105 (6) bhASA (mAtRbhASA !) paratvenI bedarakArI vicAronI spaSTatAmAM bAdhArUpa bane che. (7) anukramaNikA jevA taddana sAdA ane saraLa kAryamAM kSati eTale hada ja gaNAya. A pustakanA puna: saMskaraNano prasaMga Ubho thAya tyAre hakArAtmaka valaNa apanAvI uparokta vigato dhyAnamAM rAkhIne sudhArA-vadhArA karavAmAM Ave to prastuta pustaka "jijJAsuvargane niHzaMka upayogI nIvaDaze. jijJAsuvargane paritoSa thAya temAM A sarjanakarmanuM sArthakya che" ema lekhaka prastAvanAmAM jaNAve che. A 'jijJAsuvarga" lekhake svayaM ja nakkI karavo rahyo. prastuta pustakane prakAzana mATe saMskRta sAhitya akAdamI, gujarAta rAjyanI Arthika sahAyatAnuM saubhAgya prApta thayuM che e AzcaryanI ghaTanA kahI zakAya. prAcyavidyAmaMdira, zvetA prajApati ma.sa. vizvavidyAlaya, vaDodarA. vAsaMtasopAnam - bhAga 1-4, lekhaka : mukundarAya somezvara pAThaka, prakAzaka : vizva saMskRta pratiSThAnama, gurjara pradeza zAkhA, zrIaraviMda nivAsa, dAMDiyA bajAra, vaDodarA, bhAga 1 : dvitIya AvRtti, ra01, pR. 28; bhAga 2 : prathama AvRtti, ra000, pR. 22; bhAga 3 : prathama AvRtti rajI, pU. 32; bhAga 4 : prathama AvRtti, 2002, pR. 29, mUlya : rUA. 5 (pratyeka bhAganuM) zrI mukundarAya pAThaka likhita pustako saMskRtasopAnam mA. 2-4 'tu saMskRtam, nayata saMskRtinuM sUtrane caritArtha kare che. bALako ane dareka mAnavIne saMskRta bhASA pratye ruci utpanna karI saMskRtamAM bolatA karavA te lekhaka ane pustakano uddeza che. "saMskRtabhASAnuM vyAkaraNa agharuM che' evI janamAnasamAM ghara karI gayelI granthine dUra karI vagara vyAkaraNe saMskRta zikhavADavAnI kSamatA A pustaka dharAve che e vAta lekhake siddha karI batAvI che. gIrvANabhASA jeTalI sahajatA ane saraLatA A sopAnamAM jovA maLe che. bAla sopAnam kevaLa bAla sopAna" nahIM paraMtu jana sopAna banavA yogya che. AbAlavRddha saune saMskRtabhASA pratye ruci ane rasa jAgrata karatuM A pustaka svayaM zikSakanI garaja sAre che. saMskRtane rASTrabhASA banAvavAnuM lekhakanuM svapna ahIM siddha thatuM dekhAya che. lekhaka pote enjiniyara hovA chatAM nivRtta thayA pachI saMskRtano abhyAsa karI, vyavahAramAM lokabhASA tarIke saMskRtano prayoga karyA pachI samAjane A pustakonI bheTa dhare che. saMskRtabhASAne saraLa zailImAM lokabhogya banAvI lekhake kharekhara mUlyavAna sevA karI che. pustakono bahoLo pracAra ane prasAra tenI mahattA ane viziSTatA darzAve che. AvAM janasamAjopayogI pustakonuM lekhana ane prakAzana karavA badala lekhaka ane vizva saMskRta pratiSThAnamne khUba khUba abhinaMdana. bhaviSyamAM paNa AvAM pustakonuM prakAzana thatuM rahe e ja abhyarthanA. prAcyavidyAmaMdira, mInA pAThaka ma.sa. vizvavidyAlaya, vaDodarA. For Private and Personal Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 106 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMskRtama-jJAnAni - saMpAdaka : DaoN. je. ke. bhaTTa, prakAzaka : vizva saMskRta pratiSThAnam, gurjara pradeza zAkhA, zrIaraviMda nivAsa, dAMDiyA bajAra, vaDodarA, prathama AvRtti, 2003, pRSTha : 4 + 82, mUlya : rUA. 17 mInA pAThaka saMskRtabhASA vizvanI samagra bhASAonuM mULa che. saMskRtabhASA saMpUrNa bhASA che. vedo, upaniSado, purANothI mAMDIne saMskRta sAhityanuM sarjana aviratapaNe thatuM AvyuM che. koI sAhityavibhAga evo nathI ke jemAM saMskRtano sparza na hoya. vIsamI sadIne 'Adhunika saMskRta sAhityanA yuga' tarIke oLakhIe to emAM kazuM ja khoTuM nathI. aneka mUrdhanya vidvAnoe gujarAtI, urdU sAhityanI samakakSa saMskRtamAM gajhalo, hAiku, duhA, kavvAlI, bhAMgaDA, garabA vageranI racanA karI saMskRta vADmayane samRddha banAvyuM che. saMskRta garabAnI racanA sau prathama vaDodarAnA zrI paMDita paMcAnana badarInAtha zAstrI dvArA thaI. 'saMskRtabhASAmAM garabA racAyelA nathI tethI saMskRtabhASA saMpUrNa na kahevAya' evI eka bhAI dvArA Takora karAtAM zrIzAstrIjIe e bhAIne besADIne 3 thI 4 miniTamAM ja garabAnI racanA karI temane gAI saMbhaLAvyo. garabAnA zabdo hatA :- 'tIra smarAmika govindra yAmuna tara smarAmi'. tyAra pachI Aja sudhI aneka garabAonI racanA thaI. badhA vidvAnoracita garabAonuM jo saMkalana karavAmAM Ave to saMkhyA lagabhaga ra00 upara pahoMcI jAya. kharekhara garabo gujarAtanI viziSTatA che to saMskRta garabo vaDodarAnuM najarANuM che. prakAzita pustaka 'saMskRtamahAnAni'mAM garabAomAM ghaNuM ja vaividhya jovA maLe che. temAM kRSNalIlA, dattopAsanA, zivopAsanA, mAtAjInI stuti, dezaprema, rASTrabhakti tema ja rAsa, lokagIto vagere vividha viSayone AvarI letA garabAonuM saMkalana karavAmAM AvyuM che. saMskRta garabA philmIgIto ane prasiddha gujarAtI garabAnA rAga ane tAlamAM racAyelAM hovAthI geya ane gamya che. saMskRta garabA chellA 20-25 varSathI gUMjatA baMdha thaI gayA hatA. jo ke tenuM sarjana cAlu hatuM paraMtu galIe galIe tenuM gAna baMdha thaI gayuM hatuM, te have navI 21mI sadImAM pharIthI gUMjavA lAgyo che. Ano zreya vizva saMskRta pratiSThAna, gurjara pradeza zAkhA, araviMda nivAsane phALe jAya che. vizva saMskRta pratiSThAne saMskRta garabAno bhAvArtha, TIppaNI sahita pustakarUpe prasiddha karI samAjanI khUba moTI sevA karI che. araviMda AzramanA prANa samAna zrI ramaNabhAI pAThake khUba parizrama veThI garabAmAM prANa pUrI tene ghUmato karyo che. prAcyavidyAmaMdira, ma.sa. vizvavidyAlaya, vaDodarA. anekavidha pravRttiothI dhamadhamI raheluM vizvasaMskRta pratiSThAna, araviMda nivAsa vizvastare ucca pratiSThA prApta kare ane vaDodarAno garabo vizvamAM ghUmato rahe evI abhyarthanA. gujarAta / gauravadina nimitte prakAzita pustaka kharA arthamAM gujarAtanuM gaurava banI rahyu che. sarva saMskRta vidvAno potAnI lekhanImAM prANa pUrI saMskRtanI yazagAthA caramasImAe pahoMcADe e ja apekSA. For Private and Personal Use Only mInA pAThaka Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir graMthAvalokana 107 saMta samAgama kIje ... - lekhaka : bharata paMDyA, prakAzaka : jaya gurudeva ejyukezana enDa ceriTebala TrasTa, 'karmayoga', DI/58, zAstrInagara, nAnA mavA roDa, rAjakoTa-5, prathama AvRtti, 2001, pR. 58, mUlya rU. 500 "saMta samAgama kIje ...' e DaoN. bharata paMDyAnuM prathama pustaka che. guruvaryazrI DaoN. baLavaMta jAnI ane DaoN. UrmilAbena zuklane aparNa karAyela A pustakamAM lekhaka svAmInArAyaNa saMpradAyanA aSTakaviomAMnA eka evA bhaktakavi zrI brahmAnaMda svAmInA jIvana, kArya, sAhitya ane emanI sAthe joDAyela keTalIka vAto/prasaMgono samIkSAtmaka abhyAsa rajU kare che. pustaka kula traNa prakaraNomAM vaheMcAyela che : (1) brahmAnaMda svAmInuM jIvanavRttAMta, (2) brahmAnaMda svAmInuM sarjanavizva : eka daSTipAta ane (3) brahmAnaMdanAM pado : iyattA ane guNavattAnI daSTie utkRSTa racanAo. - prathama prakaraNa brahmAnaMda svAmIne janma ane bALapaNa, bahuvidha jJAnaprAti, jIvanaparivartana, dIkSA, maMdira nirmANa pravRtti, sahajAnaMda svAmI sAthe sakhAbhAva, sahajAnaMda svAmIno viyoga, brahmAnaMda svAmIno dehavilaya jevA muddAone AvarI le che. nAnapaNamAM lADudAna evA lAkaDA nAmathI oLakhAtA brahmAnaMda svAmIno janma vikrama saMvata 1882nA mahAsuda, pAMcamanA zubha divase cAraNakuLamAM thayo hato. bALavaye ja Izvarabhakti, kavitvazakti ane aneka viSayonuM jJAna prApta karavuM, "pArakhuM lidhA vinA koInI pratibhAthI na aMjAtA" brahmAnaMda svAmInI maMdiranirmANa jevI vibhinna pravRttio ane lAkSaNikatAone lekhake vistArathI tAravI ApI che. bIjA prakaraNanA AraMbhe gujarAtanA madhyakAlIna bhaktisAhityane samRddha karanAra A saMpradAyanuM pradAna vizeSa rahyuM che evo ullekha karyA pachI lekhaka zrI brahmAnaMda svAmIno utkRSTa koTino graMtha "brahmavilAsa"no paricaya Ape che. tyArabAda zrIsumatIprakAza, nItiprakAza, brahmAnaMda chaMdaratnAvali, dharmavaMzaprakAza, saMpradAyapradIpa, satIgItA, zikSApatrI jevA advitIya graMthono kRtilakSI abhyAsa prApta thAya che. trIjA prakaraNamAM brahmAnaMdanAM padomAMthI iyattA ane guNavattAnI daSTie keTalIka utkRSTa racanAone mUlavavAno saphaLa prayatna thayo che. brahmAnaMdanAM padomAM jovA maLatuM chaMda ane DhALanuM vaividhya, bhASAsauMdarya, ojasa, mAdhurya ane prAsAdikatA jevA kAvyaguNo temaja emanI bhASAmAM jovA maLatAM eka prakAranAM joma ane khumArInI lekhake sadaSTAMta carcA karI che. AgaLanAM baMne prakaraNo mAhitIpracura che jyAre trIjA prakaraNamAM lekhake brahmAnaMdanAM keTalAMka padomAMthI uttama paMktio tAravIne saraLa bhASAmAM samajUtI ApI che. "jhUlata zyAma hiMDoLe, rAdhe saMga jhUlata zyAma hiMDoLe- dazya jotAM ja baMne sakhI maMtramugdha banI gaI haze, ghavAyelI gopIno AnaMda kyAMya samAto nahIM hoya, AnaMdavibhora banIne pAse UbhelI sakhIne (kadAca cUMTI bharIne) kahyuM haze : sakhI jone zobhA ghanazyAmanI'' (pR. 50). A prakAranAM ramya ane jIvaMta zabdacitro vaDe gopIonA mugdha bhAvone lekhake haLavI zailImAM aMkita karyA che. pustakamAM keTalIka jagyAe jovA maLatAM punarAvartana ane vigatadoSo vAcakamanamAM dvidhA UbhI kare che. dA.ta., "temanI pAsethI 8O0 jeTalAM chUTaka pado maLyAM che (pR. 11); temanI kAvyarAzimAM AThathI dasa hajAra pado daSTigocara For Private and Personal Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 108 jayaMta umareThiyA thAya che (5. 45); temanuM kavikarma mAtra gujarAtI bhANa pUratuM sImita na rahetA hindI, vraja, cAraNI, rAjasthAnI ane kacchI bhASAmAM vistaryuM che (pR. 11), vraja, kacchI, mAravADI, hindI jevI aneka bhASAnA jANakAra ... (pR. 45); Ama aneka chandomAM vraja, kacchI, mAravADI, hindI ane gujarAtImAM kAvya racIne .... (pR. 46)." A uparAMta joDaNIviSayaka jovA maLatI khAmIo saMgaNaka yaMtrano doSa hoI zake, paNa e sudhAravI jarUrI che. dA.ta., paMDyA (paMDayA-TAITala pejamAM), IyatA (iyattA-anukramaNikAmAM), khuba (khUba-pR. 7), vistaryuM (yuM-pR. 11), yAjJavAkya (yAjJava-pR. 21), tenA kAryo (pR. 20), evA vacano (pR. 21), varganA lakSaNo (pR. 21), ekasarakhu (pR. 57) vageremAM 'nA', 'va' ane 'khuM upara anusvAra anivArya. pragaTyA, raDyA, rAjya jevA zabdomAM akSarone joDavA jarUrI che. alabatta, pustakamAM jovA maLatI keTalIka vigato sAnaMdAzcarya upajAve che - madhyakALamAM zAmaLa Adi kavio rAjyAzraye rahIne sAhityasarjana ane rAjAmahArAjAnAM stutigAna karatA, jyAre brahmAnaMda svAmI jUnAgaDhanA navAbanI-potAnI prazaMsA vizenuM-ekamAtra pada racavAnI vinaMtInA javAbamAM spaSTa zabdomAM saMbhaLAvI de che ke "A jIbha IzvaranAM guNagAna gAvA mATe che, rAjA mahArAjAnI stuti mATe nahIM." guNagAna gAvAM to mAtra IzvaranAM, anyanAM nahIM evI daDha haribhakti dharAvanAra svAmInArAyaNa saMpradAyanA sUryamaMDaLanuM tejasvI nakSatra' evA brahmAnaMda svAmI vizenI vividha vigato pIrasato lekhakano A prayatna biradAvavA yogya che. dharmalAbha sAthe sAhityane sAMkaLI letAM, pustakanuM mahatve bevaDAya che. lekhakanI sAhityaprIti ane sUjha bhaviSyamAM aneka parimANo siddha kare evI zubhecchA. svAmInArAyaNa saMpradAyanA haribhakto temaja bhaktisAhityamAM rasa dharAvatA sau koI mATe prastuta pustakanuM rasapAna "brahmAnaMda"nI garaja sAraze evI zraddhA che. prAcyavidyAmaMdira, jayaMta umareThiyA ma.sa. vizvavidyAlaya, vaDodarA. hRdaya-nirjharaNa - lekhaka (sva.) zrI jayasukharAya puruSottama jozIpurA, saMpA. DaoN. kRSNakAMta kaDakiyA, prakA. kRSNakAMta kaDakiyA TrasTa, ema-82/385, "svarUpa", sarasvatInagara sosAyaTI, amadAvAda-15, prathama AvRtti, 202, pR. 40 + 192, mUlya rU. 140.0 | 'hRdaya-nirjharaNae kavizrI jayasukharAya puruSottama jozIpurAnAM samagra kAvyono saMgraha che. pustakanI zarUAtamAM prakAzakIya ane zrI jozIpurAnA hastAkSaramAM lakhAyeluM "vizvanAtha vismaraNa' nAmanuM kAvya jovA maLe che. "hRdayanirjharaNa-ne lagatuM" zIrSakastha dIrgha abhyAsalekhamAM zrI jozIpurAnAM kAvyonI samIkSAtmaka AlocanA temaja keTalIka mahattvanI vigatono Alekha sAMpaDe che. kAvyakalikA (1910), navamAlikA (1938), vanajyotsanA (1970) ane madhudhArA (202) nAmanA kAvyasaMgraho ane smaraNAMjali (1919) nAme racAyela dIrghakAvya-ema samagra kAvyone eka ja pustakamAM samAvI levAmAM AvyAM che. For Private and Personal Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir graMthAvalokanA 109 prathama kAvyasaMgraha "kAvyakalikA"mAM kula 18 racanAo che, emAM prakRtikAvyo jhAjhAM che. ahIM kavi prakRtimAM mAnavabhAvonuM AropaNa kare che, e varDjhavarthanI yAda apAve che. dA.ta.-- tuM kyAM jaze ? zuM te dize ? kholI hRdaya tuM bolane ? varadAyinI nabhacAriNI! vhAlI kane jai bodhane. vAdaLIne karAyela gaganacara upakAriNI, priyavAdinI, mRdubhASiNI, zyAmalI vagere saMbodhano "meghadUta"nI yAda tAjI karAve che. to vaLI- priye tArI vinA rahevuM! na jANe kema te hevuM kahe konI kane kahevuM kahIne zuM punaH levuM? jevI paMktiomAM vyakta thayelI vyathAmAM kalApInI asara jovA maLe che. ahIM maitrIstotra, pakSIyugma, tarUzAkhA ane paMkhI, saritA, AzAhoDI jevAM kAvyo noMdhapAtra che. "smaraNAMjali'-patnInA mRtyubAda lakhAyela dIrghakAvya che. dardInI aMtima kSaNomAM potAnI AsapAsanI suMdara prakRti, enAthI dardInA dila para thatI vividha asara ane dardInI sAtvika ceSTAo AdinuM smaraNa kAvyano viSaya che. "navamAlikA saMgrahanAM kAvyo chaMdobaddha che. dareka kAvyAraMbhe vAgIzvarI, bheravI, tilaMga, pIlu, kAliMgaDo, bibhAsa ItyAdi rogo ane tritAla, dAdarA, kaiharavA Adi tAla noMdhyA che te kavinuM viSaya paranuM prabhutva darzAve che. kula 67 kAvyo dharAvatA A kAvyasaMgrahamAM kavinI adhyAtma taraphanI gati jovA maLe che. ahIM prakRtipremanI sAthe sAthe prabhuprema samAMtare vyakta thayo che. keTalAMka kAvyomAM apAyelo upadeza asarakAraka che. - dA.ta. jIvanano A jaMga, laDI le jIvanano A jaMga, bahuvidha tenA raMga, laDI le jIvanano A jaMga kAyAthI, manathI vaLI vacanathI thAvuM sadA saMyamI vidyA ne vinaya vibhUSita karI te rahevuM ramI - jevI kAvyapaMktio saMskRta subhASitonI yAda apAve che. aMtima kAvyasaMgraha "madhudhArAmAM paNa geya racanAo prApta thAya che. kula 47 kAvyo samAvato A kAvyasaMgraha viSayavaividhyanI daSTie alaga tarI Ave che. UTha tuM! UMghane choDI, rAta rahI che thoDI, thoDI ! ... vItI jAze vakhata nakAmo: he prabhumAM mana jeDI, joDI .. For Private and Personal Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 110 jayaMta umareThiyA adbhuta rasa le cAkhI manavA ! adabhuta rasa le cAkhI. vraja zI chAtI rAkhI, manavA ! adbhuta rasa le cAkhI -jevI kAvyapaMktiomAM kavi manuSyane upadezAtmaka vANImAM sajAga thavAnI salAha Ape che. badalAyelA samayanI tAsIrane "vartamAnakALa'' kAvyamAM kavi A rIte nirUpe che. A yugalakSaNa evuM kevuM mAnasa avaLuM thAya ! Adarzo bhulAya ! ... A yugalakSaNa kAmI te premI lekhAtA ! zUra-rUpa zaTha hA ! pUjAtA vikArapoSaka vacano jenAM . vaktA zA vakhaNAya ! --- A yugalakSaNa "hRdaya-nirjharaNa"nAM "samagra" kAvyomAM jovA maLatuM kavinuM darzana, chaMda, prAsa, saMgIta vagere kAvyonI jamA bAjuo che. ahIM vRkSa, pakSI, nadI, tArA, AkAzathI mAMDIne janma, samaya, jagata, mRtyu Adi kAvyono viSaya banyAM che ane prakRtikAvyomAM to kavinI pratibhA horI uThe che, eTale ja prakRti sAthe tAdAbhya sAdhatuM kavimana vAraMvAra daSTigocara thAya che. haLave rahI pachI cheDale AMsu priyAnA lUchaje, muja nAmathI haLave rahI sahu khabaraaMtara pUchaje. keTalIka paMktio suvicArarUpe saMgharI rAkhavA jevI che. dA.ta. artha vinA je je opatI artha vinAnI Apa maitrI je evI banI haraze dilano tAga daDadaDa, bhaDabhaDa, TapaTapa jevA ravAnukArI zabdo ane TamaTama Tapake, maThama Thamake jevI paMktiomAM varNAnuprAsano upayoga e kAvyone tAjagI bakSe che. kavizrI jozIpurAnAM "samagra" kAvyo eka ja graMtharUpe upalabdha thAya che e daSTie harakoI abhyAsa mATe A pustakanuM mahattva vadhI jAya che. "hRdaya-nirjharaNa'nAM kAvyomAMthI pasAra thatAM bhAvaka mana harakhAI uThaze ! kavikarma ahIM lekhe lAgyuM che. saMpAdaka DaoN. kRSNakAnta kaDakiyA temaja kaDakiyA TrasTane AvuM mUlyavAna bhAthuM upalabdha karI ApavA badala abhinaMdana. prAcyavidyAmaMdira, jayaMta umareThiyA ma.sa. vizvavidyAlaya, vaDodarA. For Private and Personal Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAbhAra-svIkAra (1) yugadaSTA sayAjIrAva : (gAyakavADa tRtIyanAM bhASaNo) saM. baMsIdhara zarmA, sArthaka prakAzana, 100 e, gautamanagara, navI dilhI-110049, pra.A. 2001, pR. rara0, kiMmata : rUA. ra00=00 saMdhyArAga: le. ane pra. priyavadana na. pAThaka, 'tapovana', 43ra svInI zivAnaMda mArga, bhAvanagara-364 101, pra.A. 2000, pR. 84 kiMmata : rU. 60=0 (3) vaDodarAnagarIno prAcIna itihAsa : imArata ane avazeSo : le. rameza joSI, pra. gujarAta pustakAlaya sahAyaka sa. maMDaLI lI., motIbhAI amIna mArga, saMsthA vasAhata, rAvapurA, vaDodarA-1, bI.A. 203, pR. 216, kiMmata : rU. 80=0 (4) smRtivanamAM : le. avinAza maNiyAra, pra. upara mujaba, pra.A. 202, pR. 116 kiMmata : rU. 116=0 pATa : le. rAjana jayasvAla, pra. upara mujaba, pra.A. 2002, pR. 50, kiMmata : rUA. 60=00 (6) rUbAIyAte zAmila : le. manahara zAmila', prabhAta prakAzana, C/2 A, sATama InDasTrIyala esTeTa, cakAlA roDa, aMdherI (pUrva), muMbaI-400099, pra.A. 2002, pR. 164, kiMmata : rUA. 100=00 zrIsubodhinIjI : (tRtIyaskaMdha - adhyAya 1 thI 33) pra. vallabha satsaMga maMDaLa, vallabha maMdira, saMkheDA, kiMmata : chApela nathI (8) zrIsubodhinIjI : (janma prakaraNa, adhyAya 1 thI 4) pra. upara mujaba, kiMmata chApela nathI (9) zrIsubodhinIjI : (gurjarAnuvAda sahita dazamaskaMdha) (adhyAya 5 thI 32) pra. upara mujaba, kiMmata : chApela nathI For Private and Personal Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Statement about the ownership and other particulars about newspapers SVADHYAYA (svAdhyAya) FORM IV (See Rule 8) 1. Place of the Publication : Oriental Institute, M. S. University of Baroda, Vadodara-390 002. 2. Periodicity of its Publication : Y Three Months Vasanta - Pancami, Aksayatritiya, Janmastami, Dipotsavi Printer's Name : Nationality Address : Prof. M.L. Wadekar Yes Shri Ram Complex, Pade Shastri Nivas, Mangal Bazar, Vadodara - 390 001. Prof. M.L. Wadekar Publisher's Name : Nationality Address : Yes Shri Ram Complex, Pade Shastri Nivas, Mangal Bazar, Vadodara - 390 001. Editor's Name : Nationality Address : Prof. M.L. Wadekar Yes Shri Ram Complex, Pade Shastri Nivas, Mangal Bazar, Vadodara - 390 001. Names & Addresses of Individuals who own the newspaper and partners or shareholders holding more than one percent of the total capital The M. S. University of Baroda Vadodara - 390 001. University Road, I, M.L. Wadekar, hereby declare that the particulars given above are true to the best of my knowledge and belief. Prof. M.L. Wadekar Signature of Publisher For Private and Personal Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Regd. No. 9219/63 Aceh kAja ORIENTAL INSTITUTE [prAcyavidyAmaMdiranI eka jaina hastaprata "lokaprakAza', kramAMka 2914] saMpAdaka ane prakAzaka: dhI mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTI opha baroDA vatI pro. DaoN. mukuMda lAlajI vADekara, kAryakArI niyAmaka, prAcyavidyAmaMdira,ma. sa. vizvavidyAlaya, vaDodarA. mudraka : zrI prahalAda nArAyaNa zrIvAstava, menejara, ghI mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTI opha baroDA presa (sAdhanA presa), rAjamahela daravAjA pAse, rAjamahela roDa, vaDodarA - 390 001, oNkTobara-2003. For Private and Personal Use Only