Book Title: Siriwal Chariu
Author(s): Narsendev, Devendra Kumar Jain
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001843/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnapITha mUttidevI jaina granthamAlA : apabhraMza granthAMka-12 sirivAla cariu sampAdana-anuvAda DaoN. devendra kumAra jaina bhAratIya jJAnapITha prakAzana prathama saMskaraNa saMzodhita mUlya : Rs. 40/ Bain Education emational www.jainelibrary Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnapITha mUrtidevI granthamAlA : apabhraMza granthAMka 12 - kavi narasenadeva viracita sirivAlacariu [hindI prastAvanA, apabhraMza mUla, hindI anuvAda, pAThAntara tathA zabdAvalI sahita] sampAdana-anuvAda DaoN. devendrakumAra jaina, ema. e., pI-eca. DI. RAMA HOOL HILI nA . BULOAD kAnapITha, sazodhina mUlya Rs. 40/ MELATLUNDI Hilda JNANP SATIYA bhAratIya jJAnapITha prakAzana vIra ni.saMvat 2500: vikrama saMvat 2031 : san 1974 prathama saMskaraNa : mUlya bAraha rupaye Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. puNyazlokA mAtA mUrtidevIkI pavitra smRtimeM tatsuputra sAhU zAntiprasAdajI dvArA saMsthApita bhAratIya jJAnapITha mUrtidevI jaina granthamAlA isa granthamAlAke antargata prAkRta, saMskRta, apabhraMza, hindI, kannar3a, tamila Adi prAcIna bhASAoM meM upalabdha Agamika, dArzanika, paurANika, sAhityika, aitihAsika Adi vividha-viSayaka jaina-sAhityakA anusandhAnapUrNa sampAdana tathA usakA mUla aura yathAsambhava anuvAda Adike sAtha prakAzana ho rahA hai| jaina bhaNDAroMkI sUciyA~, zilAlekha-saMgraha, viziSTa vidvAnoMke adhyayanagrantha aura lokahitakArI jaina-sAhitya grantha mI isI granthamAlAmeM prakAzita ho rahe haiN| granthamAlA sampAdaka A. ne. upAdhye, ema. e., DI. liTa. paM. kailAzacandra zAstrI prakAzaka bhAratIya jJAnapITha pradhAna kAryAlaya : bI/45-47, kanaoNTa plesa, nayI dillI-110001 prakAzana kAryAlaya : durgAkuNDa mArga, vArANasI-221005 mudraka : sanmati mudraNAlaya, durgAkuNDa mArga, vArANasI-221005 sthApanA : phAlguna kRSNa 9, vIra ni0 2470, vikrama saM0 2000, 18 pharavarI 1944 sarvAdhikAra surakSita Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya jJAnapITha, kAzI sva0 mUrtidevI, mAtezvarI seTha zAntiprasAda jaina Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ JNANAPITHA MURTIDEVI GRANTHAMALA : Apabhramsa Grantha No. 12 SIRIVALACARIU NARASENA DEVA by * Dr. Devendra Kumar Jain, M. A., Ph. D. F AnaOne < 224 11 Ann ML . 00 1 BHARATIYA JNANAPITHA PUBLICATION wwwwwwwwwwwwwwww VIRA SAMVAT 2500 : V. Samvat 2031 : A. D. 1974 First Edition : Price Rs. 12/ Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BHARATIYA JNANAPITHA MURTIDEVI JAIN GRANTHAMALA FOUNDED BY SAHU SHANTIPRASAD JAIN IN MEMORY OF HIS LATE BENEVOLENT MOTHER SHRI MURTIDEVI IN THIS GRANTHAMALA CRITICALLY EDITED JAIN AGAMIC, PHILOSOPHICAL, PAURANIC, LITERARY, HISTORICAL AND OTHER ORIGINAL TEXTS AVAILABLE IN PRAKRTA, SANSKRTA, APABHRANSA, HINDI, KANNADA, TAMIL, ETC., ARE BEING PUBLISHED IN THEIR RESPECTIVE LANGUAGES WITH THEIR TRANSLATIONS IN MODERN LANGUAGES AND CATALOGUES OF JAIN BHANDARAS, INSCRIPTIONS, STUDIES OF COMPETENT SCHOLARS & POPULAR JAIN LITERATURE ARE ALSO BEING PUBLISHED. General Editors A. N. Upadhye, M. A., D.Litt. Pt, Kailash Chandra Shastri Published by Bharatiya Jnanapitha Head office : B/45-47, Connaught Place, New Delhi-110001 Publication office : Durgakund Road, Varanasi-221005. Founded on Phalguna Krishna 9, Vira Sam. 2470, Vikrama Sam. 2000,18th Feb.,1944 All Rights Reserved. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinake lie jIvana hI karma thA, aura karma hI jiivn| jo pakSAghAta se sAta mAha pIr3ita rahakara, rAmanavamI kI zAma ( 3 apraila 1971 ), rAma kI pyArI hokara, apanA nAma bhI sArthaka kara gyiiN| unhIM tapasvinI, mamatAmayI, mA~ kI, pAvana smRti meN| . -devendrakumAra Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradhAna sampAdakIya jinaratnakoza (bhA. ri. I. panA 1944) meM zrIpAlacaritra nAmase tIsase adhika racanAoMkA nirdeza hai| inameM bahusaMkhyA zvetAmbara granthakAroM ke dvArA racita caritroMkI hai| isake anusAra prathama zrIpAlacarita 1341 prAkRta padyoMmeM nAgapurIya tapAgacchake hemati lakake ziSya ratnazekharane saMvat 1428meM racA thA jo dalapatabhAI lAlabhAI pustakoddhAra phaNDakI ora se 1923 I. meM prakAzita huA thaa| zeSa saba caritra isake pazcAta prAyaH 15vIM-16vIM zatAbdImeM race gaye haiN| digambara paramparAmeM saMskRtameM kaI zrIpAlacarita haiM-yathA sakalakIti racita, brahma nemidatta racita, vidyAnandi bha. racita, zubhacandra racita Adi / prAkRtameM koI racanA nahIM milii| apabhraMzameM do racanAe~ upalabdha haiM-eka narasena racita aura dUsarI raidhU racita / inameM se prathama racanA prathama bAra hindI anuvAdake sAtha prakAzita ho rahI hai| itanI racanAoMse anumAna kiyA jA sakatA hai ki zrIpAlakA carita kitanA lokapriya rahA hai / kisa taraha eka rAjA apanI jidake kAraNa apanI putrIkA vivAha eka kuSTIke sAtha kara detA hai| kisa taraha rAjaputrI mayaNAsundarI apane pitAkI AjJAkA pAlana karate hue kuSTI patiko svIkAra karatI hai aura munirAjake upadezase siddhacakravidhAnake dvArA apane patiko usake sAta sau subhaTa sevakoMke sAtha nIroga karatI hai aura usake bAda zrIpAlapara jo sukha-duHkhakI ghaTAe~ AtI-jAtI haiM ve saba atyanta rocaka aura zikSAprada haiN| zrIpAlacaritakI isa AkarSakatA aura lokapriyatAkA eka pramukha kAraNa hai siddhacakravidhAnake dvArA zrIpAlakA ArogyalAbha / gRhasthAzramameM sukha-duHkha lagA hI rahatA hai / dhArmika janasamAja duHkhakI nivRttike lie dharmAcaraNakA bhI Azraya letA hai| siddhacakravidhAnake isa mahat phalane dhArmika janatAko isa ora AkRSTa kiyA aura isa taraha mainAsundarIke sAtha zrIpAlakA carita lokapriya ho uThA / bra. nemidattane to zrIpAlacaritako 'siddhacakrArcanottama' kahA hai| zratasAgara sarine bhI anta meM likhA hai-siddhacakravatase abhyudaya prApta huaa| jinaratnakozameM 'siddhacakramAhAtmya' nAmase bhI kucha granthoMkA nirdeza hai aura ve prAyaH zrIpAlacarita hI haiM / ratnazekharake zrIpAlacaritakA bhI upanAma siddhacakramAhAtmya hai| isase hamAre ukta kathanakI puSTi hotI hai / brahmadevane (11-12vIM zatAbdI) dravyasaMgrahakI TIkAmeM paMcaparameSThIkA vistRta svarUpa 'siddhacakrAdidevArcanavidhirUpamantravAdasambandhi paJcanamaskAra grantha' meM dekhanekA nirdeza kiyA hai / yaha grantha to anupalabdha hai kintu isase yaha spaSTa hotA hai ki siddhacakravidhAnakI paramparA prAcIna hai| saMskRta siddhapajAkI sthApanAmeM Adyazloka isa prakAra hai| UdhiorayutaM savindu saparaM brahmasvarAveSTitaM vargApUritadiggatAmbujadalaM tatsandhitattvAnvitam / antaHpatrataTeSvanAhatayutaM hrIGkArasaMveSTitaM devaM dhyAyati yaH sa maktisubhago vairIbhakaNThIravaH / / yaha siddhacakrayantrakA hI citraNa hai| narasenane apane zrIpAlacaritameM jo isakA citraNa kiyA hai usameM cakrezvarI jvAlAmAlinI dasa digpAla Adiko bhI sthAna diyA gayA hai| tathA jaba dhavalaseTha zrIpAlako samudra meM girAkara usakI patnI ratnamaMjUSAkA zIla haranA cAhatA hai aura ratnamaMjUSA sahAyatAke lie pukAratI Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAlacariu hai to maNibhadra samudrako hilAkara jahAja ulaTa detA hai, cakrezvarI devI apanA cakra calAtI hai, jvAlAmAlinI ga lagAtI hai, kSetrapAla kuttekI savArIpara AtA hai| isa prakAra granthakArane saba devI-devatAoMke karataba dakhalAye haiN| ataH siddhacakrayantrameM bhI inheM sthAna diyA gayA hai jo usa samayameM devI-devatAoMke bar3hate hae tApakA sUcaka hai| siddhacakrayantra bhI laghu aura bRhat do haiM / bRhatmeM paMcaparameSThIkA ullekha rahatA hai jaisA dravyasaMgrahakI kAse bhI vyakta hotA hai| Azcarya itanA hI hai ki zrIpAlakI rocaka kathA kathAkozoMmeM yA purANoMmeM varNita AkhyAnoMmeM dekhane meM hIM aatii| isakA udgama sthAnakA bhI patA jJAta nahIM ho skaa| pro. zrI devendrakumArane hindI anuvAdake sAtha isakA sampAdana kiyA hai / unhoMne apanI prastAvanAmeM sakA tulanAtmaka paricayAdi diyA hai| hama bhAratIya jJAnapIThake saMsthApaka dAnavIra sAhu zAntiprasAda jaina aura adhyakSA zrImatI ramA jainake bhArI haiM jinakI udAratA tathA sAhityAnurAgavaza prAcIna sAhitya susampAdita hokara prakAzameM A rahA hai strI vA. lakSmIcandajI bhI dhanyavAdake pAtra haiM jo isa kAryako pragati dene meM saMlagna rahate haiN| -A. ne. upAdhye -kailAzacandra zAstrI Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya-sUcI 1. do zabda 2. prastAvanA - kavi narasena, prati paricaya, zrIpAla kathA kI paramparA, zrIpAla rAsa aura zrIpAla caritrakI kathAko tulanA, paM. parimallakA 'zrIpAla caritra' aura usakI 'zrIpAla rAsa' se tulanA, mUla preraNA srota, nandIzvara dvIpa pUjA, siddhacakrayantra aura navapada maNDala | 3. kathAvastu - pahalI saMdhi, dUsarI saMdhi, bhAvAtmaka sthala - kor3hIrAjakA varNana, zrIpAlakA videza gamana, ratnamaMjUSAkA vilApa / varNanAtmaka sthala - avanti, ujjayinI, haMsadvIpa, sahasrakUTa jinamandira, zrIpAlakA vivAha varNana, vIradavanase yuddhakA citraNa / 4. caritra citraNa - mainAsundarI, zrIpAla, dhavalaseTha, ratnamaMjUSA, prajApAla, kundaprabhA / 5. rasa aura alaMkAra 6. jina bhakti - vibhinna stutiyA~, jinagandhodakakA varNana, jinabhagavAn ke nAmakI mahattA, siddhacakravidhAna prasaMga | 7. bhAgyavAda kI dArzanika pRSThabhUmi 8. sAmAjika citraNa - vivAha ke vividha prakAra, daheja prathA, strIzikSA, gharajvAI prathA, bhUta-preta, jAdU-TonA; Thaga aura cora, dAna denekI prathA, pyAU nirmANa, pAna-supArIkI prathA, daNDa, SaDyantra | Arthika varNana, vyApAra, yuddha meM prayukta astra-zastra / 9. bhaugolika varNana - phasala va vanaspati, khadAneM, nagara va grAma jAtiyA~, bImAriyA~, jAnavara va pakSI, prakRti citraNa / 10. bhASA - vibhakti vinimaya, vibhakti cihna, kriyA racanA, boliyoMke prayoga, saMvAda, muhAvare aura lokoktiyA~, chanda / 11. mUlapATha-- 6 pahalI sandhi - ( 1 ) maMgalAcaraNa | samavasaraNa / (3) avanti viSaya / ( 4 ) putriyA~ aura unakI zikSA vyavasthA / ( sundarIkA adhyayana krama, par3hakara pitAke pUchanA, mainAsundarIkA mauna / mainA sundarIkA jina mandira jAnA / ( bheMTa, usakA varNana / ( 11 ) kor3hiyoM kA varNana / ( 12 ) rAjAkA zrIpAlase mainAsundarIke ) sarasvatI vandanA, vipulAcala para mahAvIrakA ujjayinI nagarI kA varNana, (5) payapAlakI do ) surasundarIkA zRMgArasiMhase vivAha ( 7 ) mainApAsa jAnA / ( 8 ) pitA kA vivAha ke bAremeM mainAsundarIkA uttara aura pitAkI nArAjagI, 10 ) rAjAkA varakI talAzameM jAnA, kor3hIrAjase ( 13 ) praNatAMga mantrIkA vivAhakA saMkalpa, usakI svIkRti, antaHpurakA virodha / virodha, payapAlakA haThavAda, zrIpAlase kanyAkA vivAha / (15) payapAlakA pazcAttApa, aura ujjayinIke bAhara dampatikA sukhase rahanA, zrIpAlakI mA~ kundaprabhAkA AnA / ( 16 zrIpAla ke sambandha meM mainAsundarIkA bhrama dUra honA tathA sevA aura siddhacakravidhAnase sabakA kor3ha dUra karanA / ( 14 ) vivAhakA varNana / nivAsa diyA jAnA, nava 1 3 14 21 27 29 30 32 38 41 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAlacariu (17) muni dvArA siddhacakra vidhAnakA upadeza / (18) kor3hiyoMkA gandhodakase roga dUra honA / (19) rAjA payapAlakI prasannatA, usakA samAdhigupta munike pAsa jAnA / (20) zrIpAlakA videza yAtrAkA prastAva / (21) mainAsundarI dvArA virodha va sAtha jAnekA nizcaya / ( 22) mainAsundarI va kundaprabhAkA vidAI sandeza / (23) mainAsundarIkA vidAI dRzya / (24) mA~kA updesh| (25) zrIpAlakA prasthAna, vatsanagarameM dhavalaseThase pricy| (26) dhavalaseThake jahAjoM kA pha~sanA aura zrIpAla dvArA nikaalnaa| dhavalaseThakA use putra mAnanA / (27 ) jahAjoMkA kUca, lAkhacorakA AkramaNa, dhavalaseThakA ldd'naa| (28 ) dhavalaseThakA bandI honA / ( 29 ) kumAra dvArA use chur3AnA, lAkhacora dvArA uphaar| (30) upahAroMkA varNana, jahAjoMkA prasthAna / ( 31 ) haMsadvIpa pahu~canA, haMsadvIpakA varNana / ( 32) rAjA kanakaketuke parivArakA varNana, sahasrakUTa jinamandirakA citraNa / (33 ) nagarakA varNana / ( 34 ) zrIpAlakA sahasrakUTameM jAnA aura vajra kivAr3akA kholnaa| (35) jinbhkti| ( 36 ) kanakaketukA sapatnI mandira jAnA aura ratnamaMjaSAse zrIpAlakA vivAha, vivAhakA varNana / ( 37 ) ratnamaMjUSAke sAtha zrIpAlakA viDagraha pahu~canA, dhavalaseThakA manameM kur3hanA, zrIpAla dvArA navavadhako apanA paricaya / ( 38 ) prasthAna, dhavalaseThakA ratnamaMjUSApara Asakta honA, usakA varNana / (39) mantrI dvArA seThakI sahAyatA / (40) ghUsa dekara zrIpAlakA samudrameM girAyA jAnA / (41) zrIpAla dvArA jinanAmakA uccAraNa, jinanAmakI mahimA / (42) dhavalaseThakA kapaTAcAra, ratnamaMjUSAkA vilApa / ( 43 ) ratnamaMjUSA kA vilApa / ( 44 ) sakhIjanoMkA samajhAnA, dhavalaseThakI dUtIkA AnA, seThakI kuceSTA aura jaladevIgaNakA aanaa| (45 ) devoM dvArA dhavalaseThakI durdazA / ( 46 ) jinanAmake prabhAvase zrIpAlakA samudra pAra karanA aura dalavaTTaNa nagara pahu~canA, rAjA dhanapAlakI lar3akI guNamAlAse usakA vivAha / (47) vivAhakA varNana / dUsarI sandhi ( 1) zrIpAlakA gharajaMvAI hokara rahanA, dhavalaseThakA rAjadarabArameM pahu~canA, rAjA dvArA sammAna, zrIpAlako dekhakara seThakA mAthA ThanakanA / (2) sAthiyoMse kUTamantraNA aura DomoMkI sahAyatAse SaDyantra rcnaa| ( 3 ) DomoMkA pradarzana karanA aura zrIpAlako apanA sambandhI batAnA, dhanapAlakA zrIpAlapara kruddha honaa| (4) talavarakA zrIpAlako bA~dhanA aura dUtIkA guNamAlAko khabara denA, guNamAlAkA zrIpAlake pAsa AnA / (5) guNamAlAkA ratnamaMjUSAke pAsa jAnA, ratnamaMjUSA dvArA sahI bAta batAnA, dhanapAlakA zrIpAlase kSamA mA~ganA / (6) zrIpAlakA apanA paricaya denA, guNamAlA aura unakA milana / (7) ratnamaMjuSAse bheMTa, dhavalako bacAnA aura usase hissA lenaa| (8) eka vaNigvarakA AnA aura usakA kuNDalapura jaanaa| (9) vahA~ citralekhA Adi sundariyoMse vivAha / (10) eka dUtakA Agamana aura zrIpAlakA kaMcanapura jAnA aura vahA~ vilAsamatIse vivAha, vahA~se dalavaNake lie kUca / (11) zrIpAlakA AnA, koMkaNa jAnA, samasyApUrti dvArA saubhAgyagaurI Adise vivaah| (12) mallivADa, telaMga Adi dezoMse hokara dalavaNa vApasa AnA aura rAtameM ujjaina jAneke lie socanA / ( 13 ) ujjainake lie prasthAna / (14) mainAsundarI aura kundaprabhAkI bAtacIta, zrIpAlakA Akara pilanA / (15) chAvanImeM jAkara mainAsundarIkA antaHpurase milanA, pitAke sambandha usakA prastAva / (16) zrIpAlakA dUta bhejnaa| (17) payapAlakA zarta mAnanA, sammAnapUrvaka zrIpAlase usakA milanA, aneka cIjeM bheMTameM denA, zrIpAlakA sammAnapUrvaka nagarameM praveza / ( 18 ) zrIpAlako campApurIkA smaraNa honA aura caturaMga senA sahita Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya-sUcI campAke lie kUca krnaa| (15) dUtako vIradavaNake pAsa bhejanA, vIradavaNakI AtmaprazaMsA / (20) dUta dvArA zrIpAlakI prazaMsA karanA / (21) bIradavaNakA yuddhake lie kUca krnaa| (22) zrIpAlakA bhI kUca karanA, donoMke mantriyoMkI dvandvayuddha karanekI mantraNA karanA / (23 ) zrIpAla va vIradavaNakA dvandvayuddha krnaa| (24) mallayuddha meM vIradavaNakA hAranA aura kSamA mA~ganA / (25) vIradavaNakA tapazcaraNake lie jAnA, zrIpAlake darabArameM navapAlakA aanaa| (26 ) dUta dvArA saMjaya munike AgamanakI khabara denA, zrIpAlakA vahA~ vandanAke lie jAnA / (27 ) zrIpAlakA vizvadharmakI vyAkhyA karane hetu munise prArthanA karanA, muni dvArA varNana karanA, zrIpAla dvArA munise kor3hI hone, samudra meM pheMkane aura madanAsundarIko pAnekA kAraNa puuchnaa| ( 28 ) muni dvArA pUrva janmake karmokA ginaanaa| ( 29 ) zrIpAla dvArA pUrvajanmameM muniyoMkI nindA karanese kor3hI honA, Doma khlaanaa| (30) pUrvajanmameM zrIpAlakI patnI dvArA zrIpAlakI nindA, zrIpAla dvArA jinadharma grahaNa karanA, munike pAsa jAnA, muni dvArA siddhacakra vidhAnakA mahattva batAnA / ( 31 ) siddhacakra vidhi karanekI vidhi zrIpAla dvArA pUchanA aura muni dvArA batAnA / (32) siddhacakra vidhAnase manacAhA phala milatA hai, siddhacakra vidhise jJAna aura nirvANa prApti honekA munivara dvArA batAnA / ( 33 ) muni dvArA udyApanakI vidhi batAnA / ( 34 ) zrIpAla dvArA vrata karanA va nagarameM usakA pracAra karanA, usake sAtha antaHpura, maubhAgyagaurI, va anya kumAroM dvArA vrata krnaa| (35) zrIpAlakA campAnagarImeM zAsana karanA, usake ThATa-bATakA varNana / ( 36) pRthvIpAlako rAjya denA aura svayaM mahAvrata grahaNa karanA, usake sAtha rAniyoMkA bhI tapa karanA, zrIpAlakA mokSa prApta karanA, siddhacakra vidhAnakI prazaMsA, prazasti / 12. saMskRta-prAkRta avataraNa13. samasyApUrti14. zabda koSa-saMjJA, sarvanAma, kriyA, sAmAnyabhUta kriyA, pUrvakAlika kriyA, avyaya / Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ do zabda kathyakI sampreSaNIyatAkI dRSTi se 'sirivAla cariu' bejor3a kAvya hai| zrIpAla jaise purANa kAvyake 'nAyaka' ko do sandhiyoMke lagha kAvyameM isa prakAra citrita kara denA ki paurANika garimA aura mAnavI saMvedanA eka sAtha banI rahe, yaha kavi narasena ke hI bUtekA kAma thaa| lambe arasese soca rahA thA ki kisI 'apabhraMza-carita-kAvya' kA sampAdana karU~ / mukhya kaThinAI thI, kisI upayukta aura mahattvapUrNa pANDulipikI praaptikii| ise hala karanekA zreya hai, DaoN. kastUracandra kAsalIvAla jypurko| unhoMne eka nahIM-tIna-tIna pratiyA~ 'mahAvIra bhavana' jayapurase bhijavAne kI vyavasthA kii| jisa samaya maiM sampAdana kara rahA thA, acAnaka eka sAtha kaI ApattiyA~ AyIM aura sArA kAma astavyasta ho gyaa| paristhitiyoMse jAneke bAda jo samaya bacatA. maiM usameM sampAdana karatA rahatA, yaha socakara ki yadi zrIpAla lakar3Ike Tukar3eke sahAre samadra tira sakate haiM to kyA maiM isa kAmameM lage rahakara bAdhAoMse utpanna mAnasika tanAvako kama nahIM kara sakatA? ApattiyA~ ginAnese lAbha nahIM kyoMki pAThakoMko zrIpAlake jIvanameM hI saMsArakA itanA utAra-car3hAva mila jAyegA ki kahIM unakA mana saMvedanAse sakriya ho uThegA aura kahIM ve bhAgyakI viDambanAko koseMge, kahIM karuNAse unakI A~kheM nama ho uThegI aura kahIM dhavalaseThake kAle kAranAme unake hRdayako sapheda bnaayeNge| zrIpAla aura dhavalaseTha jIvanake do pakSa haiM-eka sat pravRttikA pratIka hai aura dUsarA asat kaa| _ 'sirivAla cariu'kI pANDulipiyA~ solahavIM sadIke dUsare aura tIsare caraNake bIcakI upalabdha haiM / yaha vaha samaya hai, jaba Adhunika bhAratIya AryabhASAoMkA na kevala vikAsa ho cukA thA, balki usameM sAhityakI racanA bhI hone lagI thii| ina nayI-nayI bhASAoMmeM jaina sAhitya bhI milatA hai| parantu isa samaya, apabhraMzacarita kAvyakI dhArA bhI calI A rahI thii| ataH paravartI bhASAoMke vikAsake vicArase isa prakArakI sAhitya kRtiyoMkA kyA mahattva aura sImAe~ honI cAhie? yaha eka vicAraNIya prazna hai / katipaya jaina lekhaka 18vIM sadI taka apabhraMzakI 'carita zailI'ko eka kAvyarUDhike rUpameM apanAye rhe| yuga aura nayI bhASAoMke prabhAvase Alocya kAvyakI bhASAmeM milAvaTa na honA AzcaryakI bAta hotI / isameM do mata nahIM ki isakI bhASA, tathAkathita pariniSThita apabhraMza nahIM hai| parantu usameM utanI avyavasthA aura aprAmANikatA bhI nahIM hai jo hameM pRthvIrAja rAsokI bhASAmeM dikhAI detI hai| paNDita narasena dvArA likhita pANDulipi na milanese bhI mUla pAThoMkA nizcaya aura artha karane meM bahuta kaThinAI huI hai| pratilipikAroMne hrasva-dIrgha, zabdasvarUpa, anusvAra, anunAsikadhvani ya va zrutike prayogameM manamAnI kI hai| sampAdanake lie mujhe pahale do pratiyA~ miliiN| unake AdhArapara maiMne pUrI racanAkA sampAdita pATha taiyAra kara liyaa| bAdameM jJAnapIThake vidvAn sampAdakoMne sujhAva diyA ki eka aura pratikA upayoga karanA jarUrI hai| phalasvarUpa tIsarI prati upalabdha kara dubArA 'sampAdita pATha' prastuta kiyaa| phira bhI usameM bhAratIya jJAnapITha dvArA nirdhArita AdarzapAThakI dRSTise kucha kamiyA~ raha gyiiN| phalataH tIsarI bAra punaH pUrI pratiko sa~vAranA par3A / yaha saba ho cukaneke bAda, jo prazna mujhe khaTakatA rahA vaha yaha ki 'solahavIM sadI ke apabhraMzacaritakAvyakI bhASA aura pAThoMmeM jo milAvaTa yA nayApana hai, usake bAremeM kyA kiyA jaaye| saMkramaNayugake aise granthoMke sampAdanake lie vahI niyama aura pratimAna upayogI nahIM ho sakate jo 10vIM sadIke apabhraMzacarita kAvyoMke sampAdanake lie mAnya kiye jA cuke haiM aura jinake AdhArapara vividha apabhraMzacaritakAvya sampAdita hae haiM, sambhavataH yaha samasyA jJAnapIThake sampAdakoMke manameM bhI thI aura zraddheya DaoN. hIrAlAla jIne na kevala pUre mUlapAThakA saMzodhana kiyA balki kucha mahattvapUrNa sujhAva bhI diye : inameMse kucha sujhAva nimnalikhita haiN| Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAlacariu 1. yaha ki Alocya grantha, usa pratimita aura niyamita madhyakAlIna AryabhASAmeM racita nahIM hai ki jisameM svayambhU aura puSpadantane apane kAvyakI racanA kI hai, yaha navya bhAratIya AryabhASAke zabdoM-rUpoM aura abhivyaktiyoMse mizrita hai, isakA apanA mahattva hai, kyoMki yaha saMkramaNakAlakA pratinidhitva karatA hai| 2. parantu donoM mAdhyamoMkI vizeSatAoMko surakSita rakhaneke lie jarUrI hai ki likhAvaTa kI cUkoM aura bhUloMse unheM alaga rakhA jaaye| 3. maiMne TeksTakA saMzodhana kara diyA hai aura kahIM-kahIM adhika saMgata pATha bhI sujhAyA hai| 4. isa bAtakA nirNaya karanA jarUrI hai ki kyA katipaya 'madhyaga vyaMjanoM ko usI rUpameM rakhanekI anumati dI jAye ki jisa rUpameM ve prayukta hai| parantu kAvya bhAratIya AryabhASAkI pravRtti unheM surakSita rakhanekI hai ? 'ba' aura 'va' kA nirNaya saMskRta paramparAke anusAra kiyA jaaye| 5. apabhraMzacaritakAvyake sampAdanake lie jo Adarza sthApita haiM unheM surakSita rakhA jAye / maiM inheM isalie mahattva detA hU~ kyoMki bhASAvijJAnake dRSTise ve mUlyavAn haiM aura sampAdita granthako vidvAnoMke bIca sammAnanIya banAte haiN| jaina sAhabake ukta nirdezoMse merA mAnasika bojha kucha kama haa| unake adhikatara saMzodhana vibhaktiyoM se sambandhita hai| Alocya kavine prAyaH nivibhaktika padoMkA prayoga kiyA hai, yaha bAla tIna pANDulipiyoMmeM samAna rUpase dikhAI detI hai, DaoN. jainane aise padoMmeM vibhakti jor3a dI hai (bazarte aisA karate samaya chandobhaMga na ho) maiMne ise mAnyatA dI hai 'siripAla'kI jagaha 'sirivAla' rakhanemeM maiMne unake nirdezakA pAlana kiyA hai, parantu bahutase aise sthala hai ki jahA~ nayI bhASAoMke TheTha prayoga aura vibhakti cihna haiM, unheM DaoN. jainane jyoMkA tyoM rahane diyA hai| maiMne bhI aise prayogoMse cher3achAr3a nahIM kii| jahA~ taka madhyama vyaMjanoMkA prazna hai, hama isa bhASA vaijJAnika tathyako nahIM bhUla sakate haiM ki svayambhU aura puSpadantameM bhI inake prayogake apavAda nahIM haiM, antara kevala itanA hai ki prAcIna apabhraMza kavi apanI abhivyakti sazakta banAneke lie saMskRtakI ora bar3hate jabaki 16vIM sadIke apabhraMza kavi Adhunika AryabhASAoMkI or| jaba kavi apanI anubhUti kI abhivyakti ke lie saMgharSa karatA hai to usameM aisA mizraNa (Confusion ) hogaa| phira bhI DaoN. jainake sujhAvoMkA, pAThoMke prastutIkaraNameM ekarUpatA aura prAmANikatAkI dRSTise bahuta bar3A mahattva hai, isa mahattvako kSati na pahu~cAte hue, adhika sandigdha aura aspaSTa pAThoMko punarracanA karane meM bhI, mujhe isase bar3I sahAyatA milI hai| isa prayogameM jo kucha sIkhaneko milA hai, vaha bhaviSyameM kAma aayegaa| DaoN. jaina sAhabake atirikta DaoN. e. ena upAdhyene bhI jo sujhAva diye haiM unako pUrA kara diyA gayA hai| isake bAda bhI jo sthala samajhe nahIM jA sake, unheM mUlarUpameM rakha diyA gayA hai praznavAcaka cihnake sAtha, jisase bhaviSyameM unapara vicAra kI sambhAvanA banI rhe| 'sirivAla cariu'kI eka vizeSatA yaha hai ki usakI racanA hindI pradezameM huI hai aura usakI pANDulipiyA~ bhI isI pradezameM likhI gayI haiN| isase yaha anamAna ki 'apabhraMzacaritakAvya' hindI pradezake kinAroMpara likhA gayA, nirasta ho jAtA hai| bhAratIya jJAnapIThake ukta mAnya vidvAn sampAdakoM (DaoN. hIrAlAla jaina aura DaoN. e. ena. upAdhye) ke prati pUrNa kRtajJatA vyakta karaneke bAda, DaoN. kasturacandra kAsalIvAla jayaparake prati apanA AbhAra vyakta karanA merA punIta kartavya hai, unhoMne 'sirivAla cariu'kI 3 pANDulipiyA~ bhejanekI udAratA dikhAyI / AcArya paNDita bAbUlAlajI zAstrI indaura, DaoN. rAjArAma jaina, magadhavizvavidyAlaya, zrI madanalAla jaina ema. e. indaurakA bhI maiM AbhArI hU~ ki inhoMne sandarbha granthoMko upalabdha karAne meM sahAyatA kii| 'presa kApI' taiyAra karanekA zreya mere chAtra zrI dInAnAtha zarmA ema. e. indaurako hai vaha mere sAdhuvAdake pAtra haiN| 3 apraila '71 114 uSA nagara -devendrakumAra jaina indaura-2 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA kavi narasena paNDita narasenake samaya aura jIvanake bAremeM koI jAnakArI nahIM milatI, sivAya isake ki pANDulipikAroMne likhA hai--"iha siddhakahAe mahArAya sirivAlamadanAsundaridevicarie paNDita narasena deva-viraie; ihaloya-paraloya suhaphala kraae|" athavA kavi kahatA hai "siddha-cakka-vihi raiya maI NaraseNu Nai viya sttie|" kavi 'digambara mata' kA ullekha bAra-bAra karatA hai| vaha apanI kAvyakathAke srotake viSayameM cupa hai, lekina usane 'siddhacakra mantra' kI racanAmeM jo donoM paramparAoMkA samanvaya kiyA hai, usase lagatA hai ki vaha vicAroMmeM udAra thaa| siddhacakra vidhAnakI pUjA aura pUjA vidhimeM kucha bAteM bIsapanthI matase milatIjulatI haiM / ataH yaha asambhava nahIM ki ve bIsapanthake mAnanevAle rahe hoN| upalabdha sAmagrIke AdhArapara narasenake sambandhameM isase adhika kucha kahanA sambhava nhiiN| 'sirivAla cariu' kI pahalI prati vi. saM. 1579 ( IsavI 1522) kI hai| isase anumAna hai ki paNDita narasena adhikase adhika 16vIM sadIke prArambha meM apane kAvyakI racanA kara cuke the, aura unakA samaya 15vIM aura 16vIM sadiyoMke madhya mAnA jA sakatA hai / abhI taka narasenakI yahI eka racanA milI hai| prati-paricaya [ 'ka' prati ]-'sirivAla cariu' kI kavi narasena dvArA likhita pANDulipi nahIM mila sakI / pratilipikAroMmeMse bhI kisIne yaha ullekha nahIM kiyA ki unakI AdhArabhUta pANDulipi kyA thI? tInoM pratiyA~ mujhe DaoN. kastUracandra kAsalIvAla mahAvIra bhavana, jayapurase prApta huI hai / inameM pahalI 'ka' prati hai| isakA AkAra (lambAI 11.3" aura caur3AI 4.7" ) hai / pratikI likhAvaTa sApha sutharI hai / 'ghattA' aura 'kar3avakakI saMkhyA lAla syAhI meM hai, jabaki zeSa kAvya gaharI kAlI syaahiimeN| pannoMke bIca meM caukora jagaha khAlI hai| panneke nIce yA Upara sirepara, saMkhyA batAkara kaThina zabdoMke artha yA paryAyavAcI zabda diye hae haiM / 'vartanI' ke sambandhameM koI nizcita niyama nahIM hai| eka prakArase usameM arAjakatA hai| granthake antameM pratilipikArane isa prakAra likhA hai "iti paNDita zrInarasena-kRta 'zrIpAla' nAma zAstraM samApta / atha saMvatsare smin zrI vikramAditya rAjye saMvat 1594 varSa bhAdau vadi ravivAsare, mRgakSiranakSatre, sAke 1449 gata padyAdvayo madhya manmatha nAma saMvatsare pravartate / sulitAna mIra banvara rAjya pravarttamAne / zrI kAlapI rAjya Alama sAhi pravartanamAne, daulatapura zubhasthAne zrImUlasaMghe balAkAra gaNe sarasvatI gacche, kuMdakuMdacAryAnvaye bhaTTAraka zrI padmanandi deva, tatpade zrI jinacandradeva tadAmnAye valaM vakaMcukAnvaya jada se samadbhava, jina caraNakamala caMcarIkAn, dAnapUjAsamudyatAn paropakAra viratAna, prazasta cittAna sAdhu zrI thedya tadbhAryA dharmapatnI suzIlA sAdhvI-amA / tasyodara samutpanna jina caraNArAdhana tatparAn samyaktva-pratipAlakAn sarvajJokta-dharma raMjita cetasAn, kuTumbabhAradhara dhurAn, sAdhu zrI nIkama tadbhArjA sIlatoya-taraMginI hIrA, tayo putra sarvaguNAlaMkRta, devazAstra gurU vinayavaMta, sarvajIva dayA pratipAlakAna, uddharaNadhIrAna, dAna zreyAMsa autArAn AbhAra-merAn, paramazrAvaka mahAsAdhu zrI maheza sutenedaM zrIpAlu nAma zAstraM karmakSaya-nimittaM likhAthitam / / zubhaM bhUyAt / mAgalyaM ddaatu| liSitaM paMDita vIrasiMdhu / Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAlacariu (1) tailaM rakSaM jalaM rakSa rakSaM zithilabandhanam / muktahastena dAtavyaM evaM vadati pustakam // jJAnavAn jJAnadAnena nirbhayo'bhayadAnataH / annadAnAt sukhI nityaM nityaM niAdhi bheSajAbhavet / / "zubhaM bhuuyaat"| pANDulipikAra paNDita vIrasindhu kA kahanA hai ki unhoMne vi. saM. 1594 ( IsavI 1537 ) bhAdoM vadI ravivArako yaha samApta kii| usa samaya sulatAna mIra bAbarakA rAjya thA aura kAlapImeM AlamazAhI kI hukUmata thii| usake antargata daulatapurameM ise samApta kiyaa| zrI mUlasaMgha balAtkAra gaNa sarasvatIgaccha / kundakundAmnAya / usake antargata bhaTTAraka zrI padmanandI deva jinacandra deva / usake AmnAyameM lambakaMcuka vaMzake mahezane karmakSayake lie yaha zAstra likhAyA aura paNDita vIrasindhune ise likhaa| ['kha' prati ]-dUsarI 'kha' prati kA AkAra hai-lambAI 11 iMca aura caur3AI 4 iMca, gaharI kAlI syaahii| likhAvaTa 'ka' prati-jaisI sundara nahIM hai, eka-sI bhI nahIM hai| 'vartanI meM apekSAkRta adhika aniyamitatAe~ haiM / pANDulipikArakI prazasti isa prakAra hai __saMvat 1579 varSe mAgasira mAse dvaijadivase, budhavAre rohiNI nakSatre, siddhanAmajoge, TauMkapuranAma nagare, pArzvanAtha caityAlaye zrImUlasaMdhe sarasvatI gacche balAtkAragaNe bhaTTAraka zrI kundakundAcAryAnvaye, tasya paTTa zrI padmanandideva tasya paTTe zrI zubhacandradeva, tasya par3he bhaTrAraka zrI jinacandra devAH tasya par3he bha. prabhAcandra devAH / tadAmnAye khaNDelavAlanvaye / TauMgyA gotre / / sandharama sI / tasya bhAryA pAtu / tayo putra catvAri / prathama putra saMtI kai / / tasya bhAryA gllii| tatputra haamaa| dutIya putra jaalhaa| tRtIya putra netA / zrIvanta sAha haamaa| tasya bhAryA sonaa| tatputra tejasI / sAha jAlhA / tasya bhAryA pdmaa| tatputra sahasamalla sAha netA / tasya bhAryA uudii| tatputra cucamalla / dvitIya putra pdmsii| tRtIya putra raNamala : saM. laassaa| tasya bhAryA rohinnii| tatputra guNarAja / dutIya kAru / tatIya sAha rAmadAsa / tasya bhAryA rayaNAde, tatputra sAha kunta / tasya bhAryA dharama / tatputra goinde / sAha vastu / tasya bhAryA nIka / sAha nIka / sAha DuMgara / tasya bhAryA Setu / tatputra caannaa| tasya bhAryA cAdaNa de| etesAM madhye idaM zAstraM liSAyataM / zrIpAla caritraM / vAI padamasiri jogya dAtavyaM / jJAnavAna jJAna dAnena nirbhayo / bhayadAnataH annadAnAt suSI nityaM niyAdhi bheSajA bhavet / zubhaM bhavatu / _ 'kha' prati isa prakAra TauMka ( rAjasthAna ) meM likhI gayI vi. saM. 1579 ( IsavI 1522) magasira dvitIyA ko pArzvanAtha caityAlaya meM sAha DUMgara, usakI patnI khetU, usakA putra cANA, usakI patnI cAdana de, inake bIca yaha zAstra likhA gayA / likhanevAle ne apanA nAma nahIM diyaa| isa prati kI vizeSatA yaha hai ki isake kaI pAThoMse AdhArabhUta pAThoMko samajhanemeM bahuta bar3I sahAyatA milii| ['ga' prati]-"oM' vItarAgAya" se prArambha hotI hai| donoM sandhiyoMkI kar3avaka saMkhyA alaga-alaga hai| pahalImeM 46 kar3avaka haiM jabaki dUsarImeM 36 / pahalI sandhikI samAptipara nimnalikhita ullekha hai : "iya siddhi-cakka-kahAe mahArAya siripAla mayaNAsundari devicarie, paMDitasiriNaraseNa viraie iha loya paraloya suhaphala-karAe rora-ghora kor3havAhi bhavAnubhava-NAsaNAe mayaNAsundari-rayaNa majUsA guNamAlA-vivAha-lAbho NAma paDhamo saMdhi paricheo smtto|" antima prazasti hai "atha prasasti likhyate / yathA grantha saMkhyA 925 atha saMvatsare nRpati vikramAditya rAjye / saMvat 1590 varSe, mAgha vadi ATha budhe, zrImUla saMghe balAtkAra gaNe, sarasvatI gacche, kuMdA kuMdA cArcAnuye, bhaTTAraka zrIpadmanaMdIdeva tatpaTTe, bhaTTAraka zrIzubhacandradeva tatpaTTe, bhaTTAraka zrIjinacandradeva tatpaTTe / " bhA. pR. 48 antima prazasti adhUro honeke kAraNa prazastikArake viSayameM kucha bhI jAnakArI nahIM milatI / kula Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA panne 48 haiN| ghattA, kar3avaka saMkhyA aura samApti batAneke lie lAla syAhIkA prayoga hai| likhAvaTa svaccha aura spaSTa / sampAdakake lie upalabdha pratiyoM meM yaha sabase bAdakI prati hai| zrIpAlacarita kathAkI paramparA 'zrIpAla' kI kathA 'siddhacakra vidhAna' yA 'navapada maNDala'kI pUjAvidhikI phalazrutise sambaddha hai| 'zrIpAla'para AdhArita pahalI racanA prAkRtameM 'zrIpAla caritra'hai / DaoN. hIrAlAla jainane likhA hai-"ratnazekhara sUri kRta 'zrIpAla caritra' meM 1342 gAthAe~ haiM, jisakA prathama saMkalana vajrasenake paTTaziSya prabhu hematilaka sUrine kiyA aura unake ziSya hemacandra sAdhane vi. saM. 1428 ( I. 1317 ) meM ise lipibaddha kiyaa| yaha kathA 'siddhacakra vidhAna' kA mAhAtmya prakaTa karaneke lie likhI gayI hai / ujjainakI rAjakUmArIne apane pitAkI dI huI samasyAkI pUrtimeM apanA yaha bhAva prakaTa kiyA ki pratyekako apane puNya-pApake anusAra sukha-dukha prApta hotA hai| pitAne ise apane prati kRtaghnatAkA bhAva samajhA aura kruddha hokara mayanAsundarIkA vivAha zrIpAla nAmake kuSTa rogIse kara diyaa| mayanAsundarIne apanI patibhakti aura siddhapUjAke prabhAvase use acchA kara liyaa| zrIpAlane nAnA dezoMkA bhramaNa kiyA tathA khUba dhana aura yaza kmaayaa|' granthake bIca-bIcameM aneka apabhraMza padya bhI Aye haiM aura nAnA chandoMmeM stutiyA~ nibaddha haiN| racanA Adise anta taka rocaka hai| isake bAda apabhraMzameM do 'sirivAla cariu' upalabdha hai| eka kavi raidhU kRta, jisakA sampAdana DaoN. rAjArAma jana, ArA kara cuke haiM aura jo zIghra prakAzya hai| dUsarA paM. nrsenkaa| raidhakA samaya vi. saM. 1450-1536 ( I. 1393-1479 ) hai / nizcita hI narasena usake bAdake haiM / 'zrIpAla rAsa' gujarAtI bhASAmeM hai / prArambhameM likhA hai '-"zrIpAlarAjAnaH rAsaH / isakI cauthI AvRtti aktUbara 1910 meM huI thii| prakAzaka haiM bhImasiMha mANaka - - -- mANDavI zAkagalI mdhye| isameM kula cAra khaNDa aura 41 DhAleM haiN| pahalemeM 11, dUsaremeM 8, tIsaremeM 8 aura cauthemeM 14 / isake mala racayitA haiM mahopAdhyAya zrI kIrtivijaya gaNike ziSya zrI vinaya vijaya gaNi upAdhyAya / usIke AdhArapara yaha 'zrIpAla rAsa' racA gyaa| yaha vastutaH zrI vinaya vijaya kavike 'prAkRtaprabandha'kA gujarAtI anuvAda hai| prArambhameM likhA hai--"zrI navapada mahimA varNane zrIpAla rAjAno rAsaH // " sva0 nAthUrAma jI premIne do zrIpAla caritroMkA ullekha kiyA hai / bhaTTAraka mallibhUSaNake ziSya ba. nemidattane vi. saM. 1585 meM zrIpAla caritrakI racanA kI thii| dUsare, bhaTTAraka vAdicandrane vi. saM. 1651 'zrIpAla AkhyAna' likhA thaa| bhASA gujarAtI mizrita hindI hai| paNDita parimallane hindImeM 'zrIpAla caritra' likhA thA, jise bAbU jJAnacandra jI lAhoravAloMne 1904 I. meM prakAzita kiyaa| bAdameM 'digambara jaina bhavana' sUratane I. 1968 meM punaH prakAzita kiyA / antima prazastimeM kavi kahatA hai "gopa giragar3ha uttama thAna / zUravIra jahA~ rAjA 'mAna' / / tA Age candana caudhrii| kIrati saba jagameM vistarI / / jAti vaizya gunaha gaMbhIra / ati pratApa kula raMjana dhIra / / tA suta rAmadAsa paravAna / tA suta asti mahA sura jJAna / / 1. bhAratIya saMskRtimeM jainadharmakA yogadAna, pR. 142 2. jaina sAhitya aura itihAsa, pR. 490 / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grantha I0 1594 meM likhA gayA sirivAlacariu tAsa kula maNDana parimalla | AgarA meM basa arisalla | tA sama buddhihIna nahi Ana / tina suniyo zrIpAla purAna // tAkI I mati kachu bhaI / yaha zrIpAla kathA varanaI // nava-rasa-mizrita guNaha nidhAna / tAkau caupAI kiyA bakhAna / / " ( 2299 - 2302 ) isa samaya akabarakA zAsanakAla thA "bAbara bAdazAha ho gayo / tA suta humAyU~ bhayo / pramAna / tA suta akabara sAha so tapa tapa dUsaro mAna // tAkai rAja na hoya anIta / vasudhA sakala karI basa jIta || ketara desa tAsa kI ANa / jo aura na tAhi samAna // tAkai rAja kathA yaha karI / kavi paramalla prakaTa vistarI // " digambara samAjameM isa samaya jisa zrIpAla caritrakA vAcana hotA hai vaha kavi paramalla kRta zrIpAla caritrapara hI AdhArita hai| inameM eka anuvAda paM. dIpacandra varNIkA hai aura dUsarA siMghaI paramAnandakA / prakAzaka kramazaH 'digambara jaina pustakAlaya' gA~dhI cauka, sUrata; aura 'jaina pustakAlaya bhavana' 16 1, harisana roDa, kalakattA-7 / kavi paramalla apanI racanAke mUla srotake viSayameM itanA hI kahate haiM ki maiMne 'zrIpAla purAna' sunA thA usakI chAyApara maiMne zrIpAla kathAkA varNana kiyA hai| anumAna yahI hai ki kisI saMskRta zrIpAla caritake AdhArapara hI kavi paramallane apane kAvyakI racanA kI hogI / yaha eka Azcaryajanaka tathya hai ki vi. saM. 1651 meM paM. paramalla aura bhaTTAraka vAdicandra donoM apanI racanAe~ eka sAtha samApta karate haiN| ho sakatA hai| donoMne brahmacArI nemidatta dvArA racita kAvyase sahAyatA lI ho / mUla 'zrIpAla caritra' se tulanAke binA isa sambandha meM nizcaya pUrvaka kucha kahanA kaThina hai / 'zrIpAla AkhyAna' bambaI meM 'pannAlAla sarasvatI bhavana meM ( sandarbha 2182 / 148 ) surakSita hai / hindI bhASA kathA - caupAI bandha hemarAja iTAvA ( vi. saM. 1738 ) / hindI bhASA - vacanikA, paM. nAthUlAla dozI khaNDelavAla | 'aDhAIvrata' -- kharauA jAtike bhaTTArakake ziSya vizvabhUSaNa dvArA racita hai | aSTakA sarvatobhadra - ' kanakakIrti bhaTTAraka' / zvetAmbara paramparAmeM zrIpAla caritapara AdhArita nimnalikhita racanAoMkA ullekha DaoN. rAjArAma jainane kiyA hai-- 1. zrIpAla carita ( prAkRta ) ratnazekhara sUri ( vi. saM. 1428 ) 2. zrIpAla caritra - satyarAja gavi ( pUrNimA gacchIya guNasAgara sUri ke ziSya ) saM. 1514 / 1. jaina sAhitya aura itihAsa, pR. 410 / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 3. zrIpAla nATakagata rasavatI-( varNana vi. saM. 1531 ) (isase lagatA hai ki koI zrIpAla nATaka bhI thA ) 4. zrIpAla kathA--labdhasAgara sUri ( vRddha tapAgacchIya ) vi. saM. 1557 5. zrIpAla caritra-jJAnavimala sUri ( tapAgacchIya ) vi. saM. 1738 6. zrIpAla caritra vyAkhyA-kSamA kalyANa ( kharatara gacchIya-vi. saM. 1869) 7. zrIpAla caritra-jayakIrti / gujarAtImeM nimnalikhita racanAe~ upalabdha haiM-- siddhacakra rAsA athavA zrIpAla rAsa jJAnasAgara ( vi. saM. 1531) zrIpAla rAsa--vinayavicaya yatho vijaya (vi. saM. 1738) zrIpAla-rAsa--jJAnasAgara ( vi. saM. 1726) jinaharSa--zrIpAlarAsa--jinaharSa ( vi. saM. 1740 ) 2. zrIpAla rAsa aura zrIpAla caritrakI kathAkI tulanA narasenake 'sirivAla cariu' kI kathAke tulanAtmaka adhyayanake lie jarUrI hai ki zvetAmbara aura digambara paramparAkI donoM pratinidhi kathAoMkA sAra samajha liyA jaaye| ye pratinidhi kathAe~-'zrIpAla rAsa' aura 'zrIpAla caritra' ke AdhArapara yahA~ saMkSepameM dI jA rahI haiN| 'zrIpAla rAsa' ( zrI vinayavijaya ) ke pahale khaNDameM rAjA zreNika pachatA hai ki pavitra paNya dhAraNa karanevAlA zrIpAla kauna thA? uttarameM gautama gaNadhara kahate haiM-mAlavAke ujjainake rAjA prajApAlakI do rAniyA~ haiM, saubhAgyasundarI aura rUpasundarI / eka mithyAtvako mAnatI hai, dUsarI jaina hai| unakI do kanyAe~ haiM-surasundarI aura mayanAsundarI / eka brAhmaNa guruse par3hatI hai dUsarI jaina guru se / eka dina rAjasabhAmeM rAjA pUchatA hai tumhArI sukha-suvidhAkA zreya kisako hai ? surasundarIkA uttara hai-pitAko / madanAsundarIkA uttara hai-karmaphala ko| rAjA surasundarIkA vivAha, usakI icchAke anusAra zaMkhapurIke rAjA aridamanase kara detA hai / kruddha hokara, mayanAsundarIke lie vara khojane nikala par3atA hai| rAstemeM kor3hiyoMkA samUha milatA hai, rAjA unheM dAna denA cAhatA hai| kor3hI apane kor3hI rAjA zrIpAlake lie kanyA mA~gate haiM / rAjA unakI mA~ga mAnakara svajana aura purajanoM ke virodhake bAvajUda mayanAsundarI, kor3hIrAjako byAha detA hai / mayanAsundarIko guru Agamokta navapadavidhi batAte haiN| vaha sevA aura navapadavidhike anuSThAnase sAta sau kor3hiyoM sahita zrIpAlako bhalAcaMgA kara letI hai| isI bIca zrIpAlakI mA~ ujjaina AtI hai| vaha apanI samadhina rUpasundarIko batAtI hai ki kisa prakAra patike marane ke bAda, devarane SaDyantra kiyA aura use apane pA~ca varSake beTeko lekara kor3hiyoMmeM zaraNa lenI pdd'ii| yaha kor3ha unhIMke saMsargase use huaa| zrIpAla gharajavAIke rUpameM rahatA hai| dUsare khaNDameM, gharajavAIke kalaMkako dhoneke lie videza jAtA hai| vatsanagarameM vaha eka dhAtuvAdIkI sahAyatA kara, usase do vidyAe~ aura sonA lekara bhar3auca paha~catA hai| yahA~ dhavalaseThase usakI bheMTa hotI hai / seThake khAr3I meM phaMse 500 jahAja calAkara, vaha 100 svarNa dInAra kirAyepara usake jahAjapara baiThakara cala detA hai| vaha dhavalaseThakI naukarI nahIM krtaa| cuMgI nahIM cukAnepara, babbarakoTameM seTha pakar3a liyA jAtA hai, parantu zrIpAla apanI vIratAse use chur3A letA hai| seThase vaha Adhe jahAja to letA hI hai, parantu babbarakoTakA rAjA bhI use khUba dhana aura apanI kanyA madanasenA byAha detA hai| eka dUtake kahanepara vaha ratnasaMcayanagara jAkara, vidyAdhara kanakaketukI kanyA madanamaMjUSAse vivAha karatA hai| tIsare khaNDameM phira vaha seThake sAtha pravAsapara jAtA hai| madanamaMjuSAko dekhakara. seThako niyata kharAba ho jAtI hai| vaha dhokhese zrIpAlako macAnapara bulAtA hai, jahA~se zrIpAla samudrameM girA diyA jAtA hai| vaha tairakara 'koMkaNa dvIpa' paha~catA hai| idhara jaladevatA madanamaMjUSAke zIlakI rakSA karate haiM aura seThako kar3I sajA dete haiN| seTha koMkaNa Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAlacariu dvIpa pahu~cakara rAjadarabArameM upahAra lekara jAtA hai / vaha bhAMDoMkI madadase zrIpAlako Doma siddha karanekA kucakra karatA hai, parantu bhaNDAphor3a ho jAnese use nirAzA hAtha lagatI hai / vaha rAtameM gohake sahAre zrIpAlakA vadha karane dIvAlapara car3hatA hai, parantu girakara mara jAtA hai| usakA dhana mitroMmeM bA~Ta diyA jAtA hai| koMkaNa dvIpameM bhI usakA madanamaMjarIse vivAha pahale hI ho cukatA hai| eka sArthavAha kuNDalapurake rAjAkI kanyA bhuvanamAlAkA patA detA hai| zrIpAla vINApratiyogitAmeM use jIta letA hai| usase vivAha kara vaha kaMcanapurakI kanyA trailokyasundarIke svayaMvarameM jAtA hai, kanyA usakA varaNa karatI hai| vahA~se vaha dalavaTTaNa nagara jAtA hai| vaha samasyApUrti kara zrRMgArasundarIse vivAha karatA hai| uttara-pratyuttara putalIke mAdhyamase hotA hai| phira vaha kollAgapurameM jAkara jayasundarIse vivAha karatA hai| use mayanAsundarIkI yAda AtI hai| vaha apanI AThoM patniyoMke sAtha marahaTTha, saurASTra, mevAr3a, lATa, bhoTa Adi dezoMko jItatA huA ujjaina A jAtA hai| cauthe khaNDameM mA~ aura patnIse bheMTa karatA hai| vaha apane sasura rAjapAlako bulAtA hai| nATakake AyojanameM mayanAsundarIkI bar3I bahana surasundarI nartakIke rUpameM upasthita hai| rAstemeM usakA pati lUTa liyA jAtA hai aura vaha beca dI jAtI hai| vidhikA khela ki use nartakI bananA paDatA hai| yaha hai ukta praznakA uttara ki manuSya jo kucha hai vaha apane karmake kAraNa / zrIpAla, cAcA ajitasenapara AkramaNa karatA hai| ghamAsAna lar3AIke bAda, aMgarakSaka use bA~dhakara le Ate haiN| zrIpAla unheM mukta karatA hai, vaha dIkSA le letA hai| zrIpAla rAja-kAja samhAlatA hai| muni ajitasena avadhijJAnI banakara campApura AtA hai| zrIpAla vandanAbhaktike lie jAtA hai| upadeza grahaNa karaneke bAda vaha, manivarase vartamAna jIvanakI saphalatAoMviphalatAoMke bAremeM pUchatA hai / mani batalAte haiM-"hiraNyaparameM rAjA zrIkAnta-rAnI zrImatI the| AkheTake vyasanake kAraNa rAjAne kaI kAma kiye / jaise 1. rAjAkA pazuoMko mAranA / 2. kAyotsargameM khar3e rogI muniko satAnA / 3. muniko nadImeM ddhkelnaa| 4. gocarIke lie jAte hue munise apazabda kahanA / 5. manike samajhAnepara siddhacakra-vidhAna krnaa| 6. usake sAtasau AdamiyoMkA rAjA siMharAjakA upadrava karanA, siMharAja dvArA usakI hatyA kara denaa| inhIM karmoMke phalasvarUpa zrIpAla, tumheM yaha saba sahana karanA pdd'aa| siMharAja ho muni ajitasena hai aura jina sakhiyoMne siddhacakrakA samarthana kiyA thA, ve hI tumhArI patniyA~ banatI haiN| tumheM abhI karmakA phala bhoganA hai| nauveM janmameM tuma mokSa-prApta karoge / 3. paNDita parimallakA 'zrIpAla caritra' 6 sandhiyoMkA kAvya hai| kathA campApurase prArambha hotI hai| rAjA aridamana, choTA bhAI vIradamana, rAnI kundaprabhA, putra zrIpAla / aridamanakI mRtyuke bAda zrIpAla rAjA banatA hai| parantu kor3ha ho jAnese prajAke hitameM cAcAko rAjapATa dekara udyAnameM calA jAtA hai| dUsarI sandhimeM ujjainakA rAjA pahapAla, usakI do kanyAe~ haiM, surasundarI aura mynaasundrii| donoM do alaga-alaga guruoMse par3hatI haiN| surasundarIkA vivAha kauzAmbIke rAjA harivAhanase hotA hai| tIsarI sandhimeM mayanAsundarIke karmasiddhAntavAle uttarako sunakara rAjA cir3hakara kor3hI zrIpAlase usakA vivAha kara detA hai, bAdameM pachatAtA hai| siddhacakra-vidhAna aura sevA karake mayanAsundarI sAta sau rAjAoM sahita zrIpAlako ThIka kara letI hai| cauthI sandhimeM usakI mA~ AtI hai| gharajaeNvAIke kalaMkako dhoneke lie zrIpAla pravAsapara jAtA hai| vatsanagarameM do vidyAe~ prApta karatA hai| pA~cavIM sandhimeM bhar3auMcameM dhavalaseThase pahacAna / khAr3I meM Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA / pha~se jahAja nikAlatA hai, dasaveM hissekI zartapara sAtha jAtA hai / rAstemeM lAkhacorakA AkramaNa | seTha bandI banA liyA jAtA hai / dhavalako zrIpAla bacAtA hai| dasyu use sAta jahAja ratna dete haiM / chaThI sandhimeM vaha ratnamaMjUSAse vivAha karatA hai / phira pravAsa karatA hai / dhavalaseTha ratnamaMjUSApara mugdha ho jAtA hai / vaha zrIpAlako dhokhe se samudra meM girA detA hai / jaladevatA, ratnamaMjUSAke zIlakI rakSA karate haiM aura seThakI burI dazA karate haiM / zrIpAla tairakara kuMkuma dvIpa pahu~catA hai / guNamAlA se vivAha karatA / dhavalaseTha bhI vahIM pahu~catA hai aura darabAraMmeM zrIpAlase TakarAtA hai / vaha kucakra kara, zrIpAlako Doma siddha karavAnA cAhatA hai, parantu bAda meM sahI bAta jJAta honepara, rAjA prANadaNDa detA hai / zrIpAla use bacAtA hai, usakA dhana le letA hai / isake bAda zrIpAla citrarekhA, guNamAlA Adi kula milAkara 8000 kanyAoMse vivAha karatA hai / avadhi pUrI honepara vaha ujjaina Akara mA~ aura patnIse bheMTa karatA hai / aMgarakSakoMke sAtha campApura para AkramaNa | cAcA vIradamana dIkSA grahaNa kara letA hai / zrIpAla rAjya karane lagatA hai / eka dina muni Ate haiM, vaha vandanA bhakti karaneke lie jAtA hai / upadeza grahaNa karaneke bAda, rAjA apane pUrvabhava pUchatA hai| muni pUrva - jIvanake zrIkAnta aura zrImatIko pUrI kahAnI sunAtA hai / antameM zrIpAla tapa kara mokSa prApta karatA hai / 4. 'zrIpAla caritra' ( paM. parimalla ) 6 khaNDoMkI kathAkA, 'zrIpAla rAsa' ke 4 khaNDoM meM nimnalikhita rUpase sAmaMjasya sthApita kiyA jA sakatA hai| 'zrIpAla rAsa' kI kathA ujjainase prArambha hotI hai / ataH 'zrIpAla caritra' kI pahalI sandhikI kathA svataH chUTa jAtI hai / paM. parimallakI tIsarI aura cauthI sandhiyoM meM surasundarI-mayanAsundarIke vivAhase lekara mA~ kundaprabhAke ujjaina Ane takakI ghaTanAe~ AtI haiM / yaha kathA 'zrIpAla rAsa' meM eka khaNDameM hai / ataH 'zrIpAla rAsa' meM jo videzayAtrA dUsare khaNDameM hai vaha 'zrIpAla caritra' meM cauthI sandhi meM / jahA~ taka paNDita narasena ke 'sirivAla cariu' kI kathA kA prazna hai, do paricchedoM meM samUcI kathA varNita hai / kathA saMkSipta evaM spaSTa hai / usakA mukhya uddezya mAnavI paristhitiyoM aura saMvedanAoMke utAracar3hAva ke bIca karmaphalake siddhAntako pratipAdita karanA hai / 'zrIpAla rAsa' kI tulanA meM unakI kathA paM. parimallakI kathAse milatI hai / phira bhI donoMmeM kaI mahattvapUrNa vibhinnatAe~ haiM / kevala isIlie nahIM ki kathA do sandhiyoMmeM simaTI huI hai, varan usake kaI kAraNa haiM / pahale 'zrIpAla rAsa' aura 'zrIpAla caritra' ( parimalla ) kI kathAoMkI vibhinnatAoMko hama leM 1 zrIpAla rAsa ( 1 ) ujjainakA rAjA prajApAla hai / usakI do patniyA~ haiM - saubhAgya- sundarI, rUpasundarI / eka zaiva aura 'dUsara jaina / ekase surasundarI janma letI hai aura dUsarI mayanAsundarI / ( 2 ) eka zaivaguruke pAsa par3hatI hai, dUsarI jaina pA ( 3 ) surasundarI bApakA zreya mAnatI hai / ( 4 ) surasundarIkA vivAha zaMkhapurIke rAjA aridamanase hotA hai | [ 2 ] zrIpAla caritra (paM. parimalla ) ( 1 ) rAjA pahupAla hai / usakI eka patnI hai-- rUpasundarI, jo jaina hai / rUpasundarI se hI donoM kanyAe~ janma letI haiM / ( 2 ) isameM bhI yahI hai / ( 3 ) mayanAsundarI 'karma' kA / ( 4 ) surasundarIkA vivAha kauzAmbIke rAjA harivAhanase hotA hai / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAlacariu zrIpAla rAsa zrIpAla caritra (paM. parimalla) (5) pA~ca varSakI Ayu meM zrIpAlakA pitA mara (5) pitA aridamanakI mRtyuke bAda, zrIpAla jAtA hai| use bAla rAjA ghoSita kiyA jAtA hai, gaddIpara baiThatA hai, parantu kor3ha ho jAnese apane 700 parantu cAcA ajitasena mA~-beTeko maravAnekA kucakra aMgarakSakoMke sAtha svataH rAja chor3a detA hai| racatA hai| donoM bhAgakara kor3hiyoMkI zaraNa meM jAte haiN| vahIM zrIpAlako kor3ha hotA hai| ( 6 ) zrIpAlakI mA~kA nAma kamalaprabhA hai / / (6) zrIpAlakI mA~kA nAma kundaprabhA hai| (7) vatsanagarameM dhAtUvAdIse zrIpAlakI bheMTa 7) vidyA siddha karate hue vidyAdharase bheMTa hotI hai| hotI hai| (8) dhavalaseTha caMgI na cukAnepara babbarakoTa (8) rAste meM lAkhacora ( jaladasya ) seThapara bandaragAhapara pakar3A jAtA hai / zrIpAla use chur3AtA hai, hamalA kara use pakar3a lete haiN| zrIpAla unheM harAtA phalasvarUpa Adhe jahAja seThase le letA hai| babbarakoTakA hai| jaladasyu use ratnoMse bhare 7 jahAja dete haiN| rAjA mahAkAla use apanI kanyA madanasenA byAha detA hai| yahIMse jAkara madanamaMjUSA ( ratnasaMcayapura ) se vivAha karatA hai| (9) dhavalaseThake jahAjapara vaha 100 dInAra (9) dasavA~ hissA denekI zartapara zrIpAla pratimAha kirAyA dekara baiThatA hai| dhavalaseThake sAtha jAtA hai| jahAja haMsa dvIpa pahu~cate haiM / vahA~ vaha ratnamaMjUSAse vivAha karatA hai / (10) dhavalaseTha macAna banAkara zrIpAlako (10) marajiyAko eka lAkha rupayekI ghUsa bulAkara dhokhese girA detA hai| dekara rassI kaTavA detA hai aura zrIpAla mastUlase gira par3atA hai| (11) tairakara kumAra koMkaNa dvIpa pahu~catA hai| (11) tairakara kuMkuma dvIpa pahu~catA hai aura vahA~ madanamaMjarIse vivAha kara gharajavAI banakara rahatA guNamAlAse vivAha karatA hai / (12 ) bhaNDAphor3a honepara dhavalaseTha zrIpAlako (12 ) gohavAlI ghaTanA nahIM hai / zrIpAla mAranekI nIyatase gohake sahAre dIvAlapara car3hatA hai seThako zUlIpara car3hanese bacatA hai aura AdhA dhana le aura kUdakara mara jAtA hai| letA hai| (13 ) vaha kuNDanapurakI guNamAlA, kaMcanapurakI (13) citrarekhA Adi 8000 kanyAoMse trailokyasundarI, kollAgapurakI jayasundarI, mahAsena vivAha karatA hai / rAjAkI tilakasundarIse vivAha karatA hai| kula ATha kanyAoMse vivAha karatA hai| ( 14 ) zrIpAlake cAcA ajitasena hI yuddhameM (14 ) jaina muni campApura Ate haiM aura pUrvajanma hArakara dIkSA grahaNa karate haiN| avadhijJAna honepara sunAte haiM / campApurI Ate haiM aura pUrvabhavakI kathA sunAte haiN| - (15) zrIpAla nauveM janmameM mokSa prApta kregaa| (15) usI janmameM mokSa prApta kara liyaa| isa prakAra donoM paramparAoM ( digambara-zvetAmbara ) kI kathAoMke tulanAtmaka adhyayanase nimnalikhita samAna niSkarSa nikalate haiM ( 1 ) zrIpAla campApurakA rAjaputra hai / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 11 ( 2 ) isa jIvana meM jo use kor3hI honA par3atA hai, Doma kahalAnA par3atA hai aura samudrameM giranA par3atA hai, vaha pUrvajanmake karmake kAraNa / ( 3 ) madanAsundarI kI siddhAntavAditAse usakA pitA aprasanna hokara kor3hIse vivAha kara detA hai / ( 4 ) siddhacakra vidhAna aura sevAse madanAsundarI sabako caMgA kara letI hai / (5) 'gharaja~vAI' ke kalaMkase bacaneke lie zrIpAla sAhasI yAtrAe~ karatA hai aura apanI udyogazIlatA aura udAra sAhasakA paricaya detA hai / ( 6 ) dhavalaseTha khalanAyaka hai / ( 8 ) katipaya ghaTanAoM aura caritroM meM thor3I-bahuta bhinnatA hote hue bhI kendrIyakathA aura usake lakSya meM mUlabhUta samAnatA hai| kyoMki yaha donoM paramparAe~ mAnatI haiM ki zrIpAla aura madanAsundarI jIvana meM jo kucha siddhiyA~ pAte haiM, vaha pUrvajanmake phala aura siddhacakravidhAnakI mahimAke kAraNa / 5. mUla preraNAsrota mukhya prazna hai ki kathAkI mUlapreraNA kyA hai ? 'siddhacakra vidhAna' yA 'navapadamaNDala' kI pUjAko mahimA batAnA, usakI mUla samasyA nahIM hai; vaha to samasyAkA dhArmika athavA dArzanika samAdhAna hai / usakI mUla preraNA isa samasyAkA hala khojanA hai ki manuSya apanA jIvana kisI dUsareke bharose jItA hai, yA apanI karmacetanApara ? bhAgya manuSyakI eka pUrva nirdhArita ThIka hai ki jisapara use calanA hai, yA vaha usake hI pUrvasaMcita karmoMkA phala hai ? dUsare zabdoM meM manuSya kisI tarkahIna daivI vidhAnake antargata apanA jIvana jItA hai yA vaha apanI hI pUrvanirdhArita usa karmacetanA ke balapara jIvana jItA hai ki jisakA vidhAyaka vaha svayaM hai ? surasundarI aura mayanAsundarI inhIM do vicAracetanAoMke pratIka pAtra haiM / cU~ki janadarzana karmavAdakA puraskartA darzana hai, ataH vaha dUsarI vicAracetanApara vizeSa jora detA hai / yahI kAraNa hai ki jaba mayanAsundarI Rddhi-siddhiyoMke carama bindupara hotI hai, taba rAstemeM lUTI gayI becArI surasundarI, usake sammukha nartakIke rUpameM peza kI jAtI hai / maiM samajhatA hU~ ki vyApaka mAnavI sandarbha meM samasyAkA yaha hala dhArmika, ekAMgI aura nyAyacetanAse zUnya pratIta hogA; phira bhI yaha to svIkAranA hI par3atA hai ki Alocya kRtimeM AkasmikatAoMke tAratamya meM mAnavajIvanake utAra-car3hAvoMkA sundara aura sajIva citraNa hai / kula milAkara yaha kathA jIvanameM udyamazIlatA, AcaraNako pavitratA aura dhArmika jIvanakI preraNA detI hai; kyoMki udyama ke binA jIvana daridra hai, AcaraNakI pavitratAke binA antarika sukha-zAnti asambhava hai aura dhArmika cetanA ke binA manuSya saMvedanA aura AzAkI usa Antarika zaktiko kho degA, jo bAhya nirAzA aura saMkaTameM jIvanako Antarika viveka aura zakti detI hai 1 narasena kavine apane 'sirivAla cariu' meM kucha parivartana kiye haiM / udAharaNa ke lie kathAko saMkSipta banAne ke lie vaha campApurase lekara ujjaina nagarI meM Ane takakI ghaTanAoMkA ullekha nahIM karatA / ujjainase apanI kathA prArambha kara, vaha mUla samasyApara A jAtA hai / pahupAla krodhake AvezameM svayaM mayanAsundarI kor3hIrAjako de detA hai / surasundarIkA vivAha kauzAmbIke zRMgArasiMhase karavAtA hai, harivAhana se nahIM / apanI sAsa kundaprabhAse jaba mayanAsundarIko yaha mAlUma ho jAtA hai ki zrIpAla rAjakumAra hai, tabhI vaha usakA kor3ha dUra karaneke lie siddhacakra vidhAna karatI hai / arthAt karmacetanAke bAvajUda usameM kulInatAkA bodha barAbara hai / 6. nandIzvara dvIpa pUjA 'sirivAla cariu' meM jisa 'siddhacakra yantra' kA varNana hai, usameM digambara aura zvetAmbara paramparAke pracalita yantroMse bhinnatA hai / isake 'siddhacakra vidhAna' ko 'nandIzvara parva' yA 'aSTAhnikA pUjAvidhi' bhI kahate haiN| paramparAke anusAra yaha parva prati varSa, kArtika, phAguna, AsAr3hake antima ATha dinoMmeM par3atA hai / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 sirivAlacariu vizuddha rUpase yaha dhArmika parva hai| ina dinoM devatA loga nandIzvara dvIpameM jAkara 52 akRtrima caityAlayoMmeM devapUjA kara puNyArjana karate haiM / aDhAI dvIpa yAnI manuSya kSetrake loga, cUMki vahA~ nahIM jA sakate, isalie apane gA~va yA mandirameM parokSa rUpase usakI pratIka pUjA karate haiN| manuSya kSetrase nandIzvara dvIpa taka kula ATha dvIpa haiM-1. jambUdvIpa, 2. dhAtakI khaNDa, 3. puSkaravara, 4. vAruNIvara, 5. kSIravara, 6. ghRtavara, 7. ikSuvara aura 8. nandIzvara dviip| ise ar3hAI dvIpapUjA kahate haiM / eka pUjA to saMskRta-prAkRta mizrita hai| isake atirikta bhASApUjA likhanevAle haiM--paNDita dyAnatarAma agravAla AgarA, paM. Tekacanda bhadrapura, paM. DA ityAdi / vastusthiti yaha hai ki aDhAI dvIpapajA prAcIna hai, parantu zrIpAlake mAdhyamase vaha 13-14vIM sadI meM adhika lokapriya huii| kahate haiM podanapurakA eka vidyAdhara rAjA, kisI munise nandIzvara dvIpakI mahimA sunakara vimAnase vahA~se jAtA hai| usakA vimAna mAnuSottara parvatase TakarAkara cUra-cUra ho jAtA hai / marakara vaha deva hotA hai, nandIzvara dvIpameM pUjA karatA hai aura usake phalase agale janmameM mokSa prApta karatA hai / usakI patnI somArAnI bhI yaha pUjA karatI hai / tIsarA sandarbha hai rAjA hariSeNakA / ayodhyAmeM sUryavaMzI rAjA hariSeNa thaa| vaha apanI patnI gandharvasenAke sAtha do cAraNamaniyoMke darzana karatA hai aura unase apane parvajanma pUchatA hai / muni batAte haiM ki pUrvabhavameM kubera vaizyakI sundarI nAmaka patnIke tIna putra the-zrIvarmA, jayakIrti aura jycnd| tInoMne usa bhavameM nandIzvara vratakA pAlana kiyA / usake phalase zrIvarmA isa bhavameM hariSeNa banA aura zeSa do bhAI-pUrvabhava batAnevAle svayaM cAraNamuni / hariSeNa tapa kara mokSa prApta karatA hai / eka hariSeNa nAmakA 10vA~ cakravartI rAjA bhI huA hai| usakA samaya hai bIsaveM tIrthaMkara, munisuvratakA zAsanakAla / upalabdha tathyoMke AdhArapara yaha kahanA kaThina hai ki donoM hariSeNa eka haiM yA alaga-alaga / eka sambhAvanA yaha kI jA sakatI hai ki nandIzvaradvIpa pUjA prAcIna thI, bAdameM 'siddhacakra' yA 'navapada vidhipUjA' se vaha sambaddha kara dI gyii| bAdameM zrIpAlake AkhyAnane use purANakA rUpa diyaa| donoM paramparAe~, kathAkA prArambha gautama gaNadharase karatI haiM, parantu tathyoMkI ukta bhinnatAse siddha hai ki kathAkAra, samaya aura kSetrIya AvazyakatAoMke anusAra usameM parivartana karate rhe| 7. siddhacakra yantra aura navapadamaNDala siddhacakra yA navapada vidhikI yantraracanAke malameM paMca parameSThI yA NamokAra mantra hai, parantu digambara paramparAke yantra meM kevala NamokAra arahaMtANaM hai, jabaki zvetAmbara paramparAmeM pA~ca parameSThiyoMkA ullekha hai, jaisA ki saMlagna citroMse spaSTa hai / yaha aba bhI aitihAsika khojakA viSaya hai ki siddhacakra yantra kaba aura kaise astitvameM AyA ? usakA kahIM tAntrika sAdhanAse to sambandha nahIM hai ? 'sirivAla cariu' meM mayanAsundarIke pUchanepara pApakA haraNa karanevAle samAdhigupta muni kahate haiM 'siddhacakra' sadbhAvase lenA cAhie, aSTAhnikA karanI caahie| ATha dina siddha cakrakA vidhAna karanA cAhie aura AThadalake siddhacakra dalake siddhacakra yantrakI ArAdhanA karanI caahie| a si A u sA paramamantrako usameM likheN| kUTasahita tIna valaya (vRtta) hoN| usameM oMkArako kauna chor3atA hai| cAra konoMmeM ATha trizUla likhe jaayeN| bIcameM pA~ca parameSThI likhe jaayeN| usameM cAra maMgalottama likhe jaayeN| vicArakara jinadharma ke anusAra pUjA kI jaaye| phira pratyeka dalameM samasta ATha ( varga ka ca Ta pa Adi ) likhe jaayeN| dalake bhItara, sundara darzana-lAbha-caritra aura tapa likhA jAye / phira cakrezvarI, jvAlAmAlinI, paramezvarI ambA, padminI, dasa dizApAla bhAlasahita yakSezvara gomukha / phira maNDalake bAhara maNibhadra / phira dasamukha nAmaka vyantarendra / pratidina cAroM brahmacaryakA pAlana karanA cAhie / indriyaprasArako roko aura AThoM dina eka citta rho|" 'navapada maNDala' aura 'siddha cakra yantra'se jaba hama narasenake 'siddha cakra yantra'kI tulanA karate haiM to usameM cakrezvarIdevI, jvAlAmAlinI Adi zAsana devI Adi yakSa aura vyantarakA bhI ullekha hai / yaha ullekha sAbhiprAya hai| kyoMki ye dhavalaseThase ratnamaMjUSAkI zIlakI rakSA karate haiN| jaba ratnamaMjUSA sahAyatAke lie pukAratI Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA hai to ( narasenake 'sirivAla cariu'meM ) mANibhadra samudra hilAtA hai / jahAja pakar3akara seThakA mukha nIcA karatA hai| siMhake rathapara baiThakara ambAdevI AtI hai| kSetrapAla kuttepara baiThakara AtA hai| jvAlAmAlinI Aga lagAtI hai| dasamu~ha vyantara bhI AtA hai| 'zrIpAla rAsa'meM sabase pahale kSetrapAla raudrarUpa dhAraNa karatA hai| phira 52 vIroMse ghirA mANibhadra, pUrNabhadra, kapila aura piMgala cAra deva Ate haiN| cakrezvarI siMharathapara baiThakara AtI hai, vaha pakar3anekA Adeza detI hai / ve usake mu~hameM gandI cIjeM bharate haiM / zarIrake Tukar3e karake cAroM dizAoMmeM chiTakA dete haiM / seTha thara-thara kA~pa uThatA hai| (pRSTha 75, chaThA saMskaraNa ) paM. parimalla yaha kAma jaladevatAse karavAte haiN| isa prakAra 'zrIpAla rAsa' aura narasenake 'sirivAla cariu' meM ratnamaMjUSA ( madanamaMjUSA )ke zIlakI rakSA karanevAle devatAoMke nAmoM aura kAryavidhimeM bahuta kama antara hai| parantu ina devI-devatAoMkA ullekha na to digambaroMke siddhacakra yantrameM hai aura na zvetAmbaroM ke navapada maNDala yA makArake ATha paMkhur3iyoMvAle kmlmeN| zvetAmbaroMke navapadamaNDala aura ATha paMkhur3iyoMke kamalameM yahI antara hai ki ekameM NamokAra mantra ( pA~ca parameSThI ) unameM varNa evaM darzana, jJAna, cAritra aura tapakA ullekha hai| jabaki navakAra-kamalameM pA~ca parameSThiyoMke sAtha, pratyeka vaikalpika dalameM / 'eso paMca NamoyAro sabvapAvatraNAsaNo / maMgalANaM ca savvesiM paDhama hoi maMgalaM' ye donoM bAteM zvetAmbara paramparAke 'navapadamaNDala' aura ATha paMkhur3iyoMke kamalake anurUpa haiM / parantu narasenane digambara paramparAke 'a ka ca Ta ta pa za ya' vargoMkA bhI ullekha kiyA hai| isI prakAra asi A u sA cAra uttama maMgaloMkA bhI vidhAna kiyA hai| yaha bAteM digambara paramparAke vinAyaka yantrameM hai| 'oM kI bhI yahI sthiti hai| lagatA hai paM. narasenane 'navapadamaNDala', 'siddhacakrayantra' aura 'vinAyaka tantra'kI bAteM ekameM milA dI hai| parantu cakrezvarI Adi deviyoMkA ullekha ukta tInoM granthoMmeM nahIM hai| sambhavataH zAsanadevatAoMke mAdhyamase jinabhaktikA prabhAva sthApita karaneke lie hI kavine aisA kiyaa| Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAvastu pahalI sandhi sandhikA prArambha maMgalAcaraNase kiyA gayA hai| maMgalAcaraNake bAda vipulAcalapara mahAvIrake samavasaraNakA ullekha AtA hai| rAjA zreNika parivAra sahita samavasaraNameM jAkara pada-vandanA karake 'siddhacakra vidhAna'kA phala pUchatA hai| uttarameM gautama gaNadhara kahate haiM atyanta prasiddha aura sundara nagarI ujjainImeM payapAla ( prajApAla ) nAmakA rAjA rahatA hai / usakI do kanyAe~ haiM-bar3I surasundarI aura choTI mainAsundarI / bar3I kanyA brAhmaNa guruse aura choTI jaina munise par3hatI hai| surasundarIkA vivAha usakI icchAnusAra kauzAmbI purake rAjA siMgArasiMhase kara diyA jAtA hai| mainAsundarI aneka vidyAoM aura kalAomeM dakSatA prApta kara letI hai tathA aneka bhASAe~ bhI sIkha letI hai / jaba vaha sayAnI hotI hai taba usase bhI payapAla apanI icchAnusAra vara cunaneke lie kahatA hai / parantu mainAsundarI kahatI hai--"kulIna kanyAkA vara to usake mAM-bApa nizcita karate haiN| mAthepara likhe karmako koI meTa nahIM sktaa|" yaha uttara sunakara rAjA krodhita ho jAtA hai| vaha mainAsundarIkA vivAha eka kor3hIse kara detA hai / kor3hIse mainAsundarIkA vivAha honese sabhI aprasanna haiN| usako dekhakara sArA kuTumba aura nagara duHkhI hotA hai, parantu mainAsUndIko santoSa hai| vaha use kAmadevase bhI adhika sundara samajhatI hai| rotI huI mA~ aura bahanako samajhAtI hai--"vidhAtAkA likhA kauna TAla sakatA hai ?" kor3hI aMgadezakA rAjA zrIpAla hai, jo pUrvajanmakI muninindAke phalasvarUpa kor3hI hai aura AtmanirvAsanakA jIvana vyatIta kara rahA hai| usake sAtha sAta sau sAmanta bhI kor3hakI yAtanA saha rahe haiN| una sabako ujjaina nagarIke bAhara sthAna diyA jAtA hai| kucha dina pazcAt zrIpAlakI mA~ kundaprabhA AtI hai| usase mainAsundarIko mAlUma hotA hai ki zrIpAla rAjA hai aura koTibhaTa vIra hai| mainAsundarI jinazAsanake pramukha munise 'siddhacakra vidhi' pUrI karatI hai| 'siddhacakra vidhi' se rAjA aura usake sAthiyoMkA kor3ha dUra ho jAtA hai| rAjA payapAlako yaha jAnakara khuzI hotI hai| vaha zrIpAlako apane yahA~ gharajavAI banAkara rakha letA hai| parantu zrIpAlako isa prakAra rahanA pasanda nahIM hai| jagaha~sAIke kAraNa zrIpAla bAraha varSa ke lie videza calA jAtA hai| mainAsundarI jAte samaya kahatI hai-"yadi tuma bAraha varSameM nahIM Aye to maiM mahAn tapa kruuNgii|" mainAsundarI aura zrIpAlako mA~-kundaprabhA use aneka upadezAtmaka bAteM kahatI haiM aura vidA detI haiN| aneka yoddhAoMko sAtha lekara zrIpAla deza-dezAntarakI saira karatA huA vatsanagarameM AtA hai jahA~ avaguNoMkA ghara dhavalaseTha rahatA hai| dhavalaseThake pA~ca sau jahAja samudrameM ruka jAte haiN| loga kahane lage ki battIsa lakSaNoMvAlA manuSya jaba ise calAyegA taba ye cleNge| vaNika-samUha zrIpAlako pakar3akara le AtA hai| zrIpAla una pA~ca sau jahAjoMko pairase calA detA hai| dhavalaseTha zrIpAlako apanA putra mAna letA hai| vaha zrIpAlako apanI AyakA dasavA~ hissA denekA vacana bhI detA hai| pA~ca sau jahAja samudrameM calane lagate haiN| rAstemeM jaladasyu ( lAkhacora ) AkramaNa karate haiM aura dhavalaseThako bandI banA lete haiM / zrIpAla dhavalaseThako chur3A letA hai / sabhI dasyu zrIpAlako apanA svAmI mAna lete haiN| jahAja haMsadvIpameM jA lagate haiM / haMsadvIpake rAjA vidyAdhara kanakaketukI eka kanyA aura do putra haiM / eka dina rAjA guru mahArAjase pUchatA hai--"merI kanyA ratnamaMjUSA kise dI jAye ?" guru mahArAjane kahA"sahasrakUTa jinamandirake vajrake samAna kivAr3oMko jo khola degA, usIke sAtha kanyAkA vivAha kara denaa|" zrIpAla jinamandirake kivADoMko khola detA hai aura ratnamaMjaSAkA vivAha zrIpAlase ho jAtA hai / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAvastu 15 vaNika vargake sAtha zrIpAla ratnamaMjuSAko lekara yAtrApara cala detA hai| dhavalaseTha ratnamaMjUSA para mohita ho jAtA hai| usakA mantrI sthitiko samajhakara dhavalaseThako samajhAtA hai-"tuma anucita bAta mata karo, ratnamaMjUSA tumhArI putravadhU hai|" dhavalaseTha para isakA koI asara nahIM hotA hai / vaha mantrIko lAlaca detA hai| dhavalaseTha mantrIse kahatA hai ki tuma isa bAtakI ghoSaNA karo ki jalameM machalI uchala par3I hai| zrIpAla use dekhaneke lie nizcita Upara cddh'egaa| tuma rassI kATa denA tAki vaha jalameM gira par3e / mantrI vaisA hI karatA hai| zrIpAla machalIko dekhaneke lie jaise hI car3hatA hai, rassI kATakara use pAnImeM girA diyA jAtA hai| dhavalaseTha ratnamaMjUSAke sAtha durvyavahAra karanA cAhatA hai| ratnamaMjUSA use khUba phaTakAratI hai / dhavalaseTha to kAmAndha hai| jala-devatA Akara ratnamaMjUSAkI lAja bacAte haiM aura dhavalaseThakI khUba khabara lete haiN| __ zrIpAla samudra meM bahane lagatA hai| saubhAgyase use eka lakar3IkA Tukar3A mila jAtA hai| usakI sahAyatAse vaha dalavaTTaNake kinAre pahu~catA hai| vahA~ke rAjA dhanapAlake tIna putra aura eka putrI hai / rAjA apanI putrI guNamAlAkA vivAha zrIpAlase kara detA hai| jyotiSIke anusAra guNamAlAkA vivAha karanA usIse taya thA jo pAnI meM tairakara aavegaa| dhavalaseThake SaDyantrase zrIpAla pAnImeM giratA hai aura tairakara dalavaTTaNameM Akara guNamAlAse vivAha karatA hai / dUsarI sandhi saMyogase dhavalaseTha bhI apane kAphileke sAtha dalavaTaNa nagarameM pahu~catA hai| rAjadarabArameM vaha zrIpAla ko dekhakara sanna raha jAtA hai| pUchatAcha karanepara usako jJAta hotA hai ki zrIpAla rAjAkA dAmAda hai / vaha apane viDagharameM Akara mantriyoMse isa samasyApara vicAra-vimarza karatA hai| vaha Doma-cANDAla Adiko bulAkara eka yojanA banAtA hai| vaha una sabase kahatA hai-'tuma rAjadarabArameM jAkara nRtya karanA aura vahA~ zrIpAlako apanA sambandhI btaanaa| maiM nizcaya hI tumheM eka lAkha rupayA duuNgaa|' Doma-maNDalI pUrva niyojita kAryakramAnusAra rAjAke darabArameM nAcatI hai| usI avasarapara nRtyake bAda koI zrIpAlako apanA beTA, koI bhAI, koI nAtI ityAdi-ityAdi batalAkara apanA ristA prakaTa karatA hai| rAjA zrIpAlapara, kula chipAkara zAdI karanekA abhiyoga lagAtA hai aura mRtyudaNDakI sajA sunAtA hai| guNamAlAko jaba yaha mAlUma hotA hai to vaha sacAI jAnaneke lie zrIpAlase jAkara pUchatI hai-'tumhArI kauna-sI jAti hai ? tumhArA kula btaao|' zrIpAla guNamAlAse kahatA hai ki viDoMke pAsa eka sundara sulakSaNa nArI hai, usIse tuma jAkara puucho| guNamAlA ratnamaMjUSAko sAtha lekara apane pitAke pAsa AtI hai / rAjA ratnamaMjUSAse sArI ghaTanAoMkA vivaraNa va sacAI jAnakara, dhavalaseThako mRtyudaNDakA Adeza detA hai| parantu zrIpAla use bacA letA hai aura usase saba dhana le letA hai| isake bAda zrIpAlakI vivAha-yAtrAe~ haiM / kuNDalapurake makaraketu nAmaka rAjAkI kanyA citralekhAse zrIpAla vivAha karatA hai| vivAhakI zarta yaha rahatI hai ki jo nagAr3A bajAkara aura sau kanyAoMke sAtha gAyegA, vaha una sabase vivAha kregaa| isa prakAra zrIpAla citralekhAke sAtha anya aura sau kanyAoMse vivAha karatA hai| zrIpAla kaMcanapurake rAjA vajrasenakI kanyA vilAsavatIke sAtha vivAha karatA hai aura usake sAtha 900 kanyAoMse bhI vivAha karatA hai| isake pazcAt zrIpAla koMkaNa dvIpa pahu~catA hai| vahA~ke rAjA yazorAzivijayakI ATha kanyAe~ haiN| ve zrIpAlase apanI-apanI paheliyA~ ( samasyAe~) pUchatI haiM aura zrIpAla una sabhIkA samAdhAna kara detA hai| isa prakAra zatake anusAra vaha una ATha rAjakumAriyoM ke sAtha-sAtha anya solaha sau kumAriyoMse bhI vivAha karatA hai| isake bAda paMca pANDya sutradezameM do hajAra kanyAoMse vaha vivAha karatA hai| mallivADameM Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAlacariu sAta sau aura telaMga dezameM eka hajAra kanyAoMse vaha vivAha karatA hai| isa prakAra vivAha yAtrAoMse lauTakara vaha dalavaTTaNa nagara AtA hai| eka dina vaha socatA hai ki aba yadi vaha ujjaina nahIM lauTatA, to mainAsundarI mokSa denevAlI dIkSA le legii| usane rAjA dhanapAlase AjJA lI aura ujjanake lie vaha cala par3atA hai| ___ rAstemeM saurASTra meM pAMca sau aura mahArASTrameM bhI pAMca sau kanyAoMse vaha vivAha karatA hai| gujarAtakI cAra sau kanyAoMse vaha vivAha karatA hai| mevAr3akI do sau kanyAoMse vaha vivAha karatA hai| antarvedakI 96 kanyAoMse vaha vivAha karatA hai / isa prakAra bAraha varSa pUre hote hI vaha ujjaina nagarImeM pahu~catA hai / sAre nagarameM halacala maca jAtI hai| loga samajhate haiM ki koI rAjA car3hAI karane AyA hai / zrIpAla akelA mainAsundarIse milane jAtA hai / mainAsundarI apanI sAsa se kahatI hai-"yadi ApakA beTA Aja bhI nahIM AyA to maiM dIkSA le lNgii|" jaba zrIpAlakI mA~ use eka dina ruka jAne ke lie kahatI hai to mainAsundarI sAsase kahatI haihe mA~ ! zatrune pitAjIko ghera liyA hai / zrIpAla yadi AyegA bhI to kaise aayegaa| usI samaya zrIpAla A jAtA hai| zrIpAla mainAsundarIko sAtha lekara vahA~ jAtA hai jahA~ senAkA par3Ava hai| sabhI rAniyA~ mainAsundarIke pairoM par3atI haiN| mainAsundarI zrIpAlase kahatI hai-"mere pitAne mere AcaraNakA upahAsa kiyA hai aura sabhAmeM mujhe dutakArA hai| isalie unase yaha kahA jAye ki ve kambala pahanakara galemeM kulhAr3I DAlakara hI hamase bheMTa karane AyeM, nahIM to unakI kuzala nahIM hai|" aisA kahakara mainAsundarI eka dUtako yaha sandeza lekara bheja detI hai| dUtakA sandeza sunakara rAjA krodhita ho jAtA hai| parantu mantrIke samajhAnepara zAnta ho jAtA hai| dUta Akara saba vRttAnta sunA detA hai / zrIpAla mainAsundarI ko samajhAtA hai aura vaha svayaM sasurase milane jAtA hai| sasurake sAtha vaha apane bAla-sakhA sAta sau rAjAoMse bhI bheMTa karatA hai| __ vaha aneka rAjaputroMse sevA karAtA hai| bahuta-se deza aura uparAjyoM ko sAdhatA hai| usake anta:purameM kula 8,000 hajAra rAniyA~ haiN| vaha apanI caturaMga senA va antaHpurake sAtha campAnagarImeM jAtA hai jahA~ usakA cAcA vIradamana hai / zrIpAla apane cAcAke pAsa dUta bhejatA hai / dUta jAkara kahatA hai-"tumhArA bhatIjA zrIpAla AyA hai, vaha tumheM bulA rahA hai| tuma usakA puruSArtha svIkAra karate ho?" dUtakI bAtapara krodhita hokara vIradamana kahatA hai-"maiM zrIpAlako yuddhameM harAkara bandI bnaauuNgaa|" vaha raNabherI bajavA detA hai aura zrIpAla se yuddhake lie nikala par3atA hai| dUta Akara sArA vRttAnta sunAtA hai| zrIpAla bhI yuddha meM A DaTatA hai| vIradamana hAra jAtA hai| zrIpAla use kSamA kara detA hai / vIradamana zrIpAlako rAjya sauMpakara kSamA yAcanA karatA hai| __zrIpAla saMjaya mahAmunise pUchatA hai-"kisa puNyase maiM atulanIya yoddhA aura tInoM lokoMmeM vikhyAta huA ? kisa karmase kor3hI huA, samudrameM pheMkA gayA, Doma kahalAyA aura mainAsundarI merI bhakta huI ?' munivara zrIpAlase usake pUrvajanma kI kathA kahate haiM-"tumane eka avadhijJAnI muniko kor3hI kahA thaa| nadI kinAre zilApara baiThe muniko tumane pAnImeM Dhakela diyA thaa| tapasyAmeM lIna muniko tumane Doma kahA thaa| tumane 'siddhacakravidhi' aMgIkAra kI thI isalie tuma ina saMkaToMse nikala ske|" zrIpAla yaha sunakara apanI ATha hajAra rAniyoM sahita vrata karatA hai| unake sAtha anya aneka rAjakumAra bhI 'siddhacakravata' grahaNa karate haiN| isa prakAra zrIpAla jIvanameM manovAMchita phala prApta karake, antameM dIkSA le letA hai| usake sAtha usakI aTThAraha hajAra rAniyA~ bhI saMnyAsI ho jAtI haiN| antameM 'siddhacakravidhi' kA mahattva batalAyA gayA hai| yaha vrata duHkhoMko haratA hai aura sukha denevAlA aura mokSa pradAna karatA hai| Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAvastu bhAvAtmaka aura varNanAtmaka sthala prabandha kAvyameM itivRttameM do prakAra ke sthala hote haiM (1) bhAvAtmaka, aura (2) varNanAtmaka pahalekA sambandha hRdayakI rAgAtmaka cetanAse hai| jabaki dUsarekA sambandha una bAhya paristhitiyoMse hai, jinameM manuSya rahatA hai| 'sirivAla cariu' meM donoM prakArake prasaMgoMkA kavine sundara nirvAha kiyA hai| bhAvAtmaka varNana bhAvAtmaka sthaloMko kavine kuzalatApUrvaka sa~joyA aura sa~vArA hai / marmasthalako chU lenevAle saMvAdoM tathA karuNAko ubhAranevAle dRzyoMkA, nipuNatApUrvaka kavine varNana kiyA hai| aise sthaloMmeM-mainAsundarIke vivAhakA prasaMga, kundaprabhAkA putra-vichohakA dRzya, mainAsundarIkA viyoga, ratnamaMjUSAkA vilApa, pramukha haiM / khaccarapara savAra kor3hI (zrIpAla )kA karuNa va sajIva citra kavine upasthita kiyA hai galita zarIra, sirapara TesUke pattoMkA chatra / munikA nindaka, pUrvakarmoMse lar3atA huaa| usI aparAdha aura pApase pIr3ita / ghaNTiyoMkI dhvaniyoMke sAtha bahuta-se Dhalate hue caMvara, zRMgInAdakA kolAhala; nAka, hAthoM aura pairoMkI aMguliyA~ ekadama galI huii| dUsare kor3hI ekadama usase mile hue|" mainAsundarIkA koDhIse vivAha kara denese koI bhI prasanna nahIM hai| ranivAsa rote hae kaha rahA hai "yaha kanyA-ratna kor3hIke lie upayukta nahIM hai| jo mAlA tribhavanakA sammohana kara sakatI hai, kyA vaha kutteko bA~dha denese zobhA pA sakatI hai ?" (1 / 12) karuNAkA eka sundara citra dekhie-mainAsundarIkA kor3hIse vivAha ho rahA hai| vivAhake samaya maMgala-gIta gAye jAte haiM. paranta bemela vivAhake kAraNa striyA~ amaMgala kara rahI haiN| saba daH mainAsundarIke manameM dhIraja hai| vaha samajhatI hai ki use kAmadeva hI mila gayA hai| vaha rotI huI mA~ a bahanako samajhAtI hai-"vidhAtAkA likhA huA kauna TAla sakatA hai ? (114) zrIpAla bAraha varSake lie pravAsapara jAtA hai, taba mainAsundarI usakA A~cala pakar3akara rokatI hai| zrIpAla isa prakAra rokaneko apazakuna batalAtA hai, taba mainAsundarI kahatI hai "o pravAsapara jAnevAle, tuma mujhapara kruddha kyoM ho? pahale maiM kise chor3eM -apane prANoMko yA tumhAre A~calako ? (123) mA~ kundaprabhA bhI zrIpAlako pravAsapara jAnese manA karatI hai| vaha kahatI hai "he putra ! tumheM dekhakara mujhe sahArA thA / he vatsa ! jabataka maiM tumheM apanI A~khoMse dekhatI hU~, tabataka maiM apane pati aridamanake zokako kucha bhI nahIM smjhtii| maiMne AzA karake hI apane hRdayako dhAraNa kiyA hai| he putra ! tuma mujhe nirAza karake mata jaao|" ( 1 / 24) ratnamaMjUSAke vilApakA manovaijJAnika citraNa kavine kiyA hai "he svAmI ! tuma kahA~ gaye ? he campA-narezake putra zrIpAla ! he kanakaketu !! he kanakamAlA !!! he bhAI citra aura vicitravIra, maiM yahA~ hU~ aura samudrake kinAre mara rahI huuN|........he nAtha ! he nAtha !!........ dharatIke svAmI, he zrIpAla ! tumhAre binA jIte hue bhI maiM marI huI huuN|" (1 / 42) __ vilApa karate hue ratnamaMjUSA kahatI hai-"jo kucha maiMne boyA hai maiM hI use kATUMgI, lekina pitAne paradezIse merA vivAha kyoM kiyA ?" / "kAhe bappa diNNa paraesaha~ ? // " ( 1143 ) [3] Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 sirivAlacariu varNanAtmaka sthala varNanAtmaka sthaloMkA sundara citraNa hai| kahIM-kahIM dRzya 'vyakti' yA 'vastu'kA 'zabdacitra' usakA pratyakSIkaraNa kara detA hai| aise prasaMgoMmeM haiM avantI, mAlava, ujjaina, ratnadvIpa, haMsadvIpa, koMkaNadvIpa, sahasrakUTa jinamandira, rAjA kanakaketu, usakA parivAra, kor3hI zrIpAla, dhanapAlakI AtmaglAni tathA yuddhakA varNana / avantI "isa bharata kSetrameM avantI nAmaka sundara deza hai, jahA~ rAjA satyadharmakA pAlana karatA hai / jahA~ gA~va nagaroMke samAna haiM aura nagara bhI devavimAnoMko lajjita karate haiN| jisameM nagaroMke samUha aura pura, zobhAse sundara haiM aura jo droNamukha, kavvaDe aura kher3oM se basA huA hai / jisameM sari, sara aura tAlAba kamaliniyoMse Dhake hue haiN| haMsoMke jor3e haMsiniyoMke sAtha zobhA pAte haiN| jisameM gAyoM aura bhaiMsoMke jhuNDa eka katArameM milakara uttama dhAnya ( kalama zAli ) icchA bhara khAte haiN| jisameM nIla kamaloMse suvAsita pAnI bahatA hai, jisakA gambhIra jala dhIvaroMke lie varjita hai| jahA~ pathika chaha prakArakA bhojana karate haiM aura koI dAkha aura miraca ( kAlI ) cakhate haiN| sabhI loga IkhakA rasa lekara pIte haiM aura pyAUse pAnI pIte haiN| avantI dezameM mAlava janapada hai jo taraha-tarahase zobhita aura kaI dezoMse ghirA huA hai| jisakI striyA~ masIlI aura atyanta sukumAra haiN| unake hAtha mAno mAlatI kusumoMkI mAlAe~ hoN| jo bhUmaNDalake maNDalameM agraNI haiM, jisakA rAjA jayazrIke maNDalameM sabase Age hai / jahA~ gRhamaNDalako koI grahaNa nahIM karatA, jahA~ pratyeka vyakti niDara hai aura vaha zatrumaNDalase nahIM ddrtaa| jahA~ vidvAn puruSa bahuta-sI bhASAe~ par3hate haiM aura jisameM zrI-sampanna vaizya nivAsa karate haiN| jisa prakAra gAya apane cAroM thanoMse santAnakA poSaNa karatI hai, usI prakAra rAjA bhI dhana-kaNa ( anna )se prajAkA poSaNa karate haiN| jise akIrti kabhI nahIM cha sakatI aura jise chUne ke lie amarAvato Ato hai / " ( 113,4 ) ujjainI "usameM ujjainI nAmakI nagarI atyanta prasiddha hai, jo, sonA aura karor3oM ratnoMse jar3I huI hai aura aisI jAna par3atI hai mAno amarAvatI hI A par3I hai| yadyapi use devatA zakti-bhara thAme hue the / vaha anokhI nagarI upavanoMse zobhita hai| pakSiyoMke bacce usameM cahacahA rahe haiN| latAgRhoMmeM kinnara ramaNa karate haiN| sAla-vRkSoMpara koyale kUka rahI haiN| kamaloMse DhaMkI huI jalaparikhAe~ zobhita haiN| tIna parakoToMse ghirI huI vaha nagarI yadyapi paMcaraMgI hai, phira usake bhItara hai bAjArakA mArga, mAno vaha ratnoMse nirmita mokSakA mArga ho| hAthI zuddha sphaTika maNiyoMse nirmita dIvAloMmeM apanA pratibimba dekhakara usameM cheda karane lagate haiN| usameM nau, sAta aura pA~ca bhUmiyoMvAle ghara haiM, jinapara ba~dhe hae bandanavAra zobhita haiN| jahA~ loga chattIsa prakArake bhogoMko bhogate haiM / sabhI logoMkI jinadharma meM Asakti hai|" ( 1 / 4,5 ) haMsadvIpa "haMsa dvIpake viSayameM kavikA kahanA hai ki dvIpameM vidhAtAne zuddha sphaTika maNike samAna komala, aTThAraha khAneM banAyI haiM / sAra, TAra, gaya, kaNaya Adi khadAneM jisameM pradhAna khadAneM thiiN| lATa, pATa, jivAdi, kastUrI, kuMkuma, haricandana aura kapUra jisameM haiN| jisameM U~ce dhavalagRha aura jinamandira the| haMsadvIpameM pracura dhana garajate haiN| dasalakSaNa dharma bhI (jJAna vicakSaNa ) sabhI vaNik svIkAra karate haiN| jisake bAjAroMmeM maNi aura ratna bhare hue the| samudra kI taraMgase caMcala taToMvAlA hai| usameM jainoMkI vaizyATavI (bAjAra) zobhita thii| striyA~ jahA~ niyamase nikalatI thiiN| paramezvarake samAna jisameM meSa garajate the| jisameM parastrIko dekhanA daNDita samajhA jAtA thaa| loga parastrI dekhanA sahana nahIM karate the| jahA~ madhura ( mIThA) 1. vaha nagara, jise sthala aura jalamArga jor3ate haiN| 2. kharAba nagara / 3. choTA gA~va / Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAvastu bolA jAtA aura khAyA jAtA, parantu loga madhu (zarAba) na to dete the aura na chate the| jisakI sImAoMpara asaMkhya mAlAkAra the, parantu Atma-Rddhike lie viSa prayoga nahIM thaa| jisameM puSkara aura magaravAlI vahuta bagIciyA~ thiiN| vahA~ yaha koI nahIM jAnatA thA ki bagIciyA~ kahA~ haiN| jisameM nagna zramaNa zrAvakoMko anuzAsanameM rakhate the| deva, zAstra aura gurukI bhaktimeM ve vrata dhAraNa karate the| jisameM bhramara madhumAha (vasanta) meM madase chaka jAte the| lekina loga madhumAhameM nirmada aura virakta the|" ( 1 / 30 ). sahasrakUTa jinamandira sahasrakUTa jinamandirake vaibhavakA varNana udAtta hai| usakI bhavyatA aura mohakatAke varNanameM kavikI bhaktibhAvanA nihita hai-"suvarNase nirmita vaha lAlamaNi aura ratnoMse jur3A huA thA aura jo sphaTika maNiyoM aura mUMgoMse sajA huA thaa| rAjaputroMne usapara bar3e-bar3e maNi lagA rakhe the| vaha sUryakAnta aura candrakAnta maNiyoMse camaka rahA thaa| usakA madhya bhAga abhISTa motiyoMse camaka rahA thaa| usameM zrAvakoMkI sabhA garur3ake AkArakI banI huI thii| usake cAroM ora indra nIlamaNi lage hue the| usakI zreSTha paMktiyA~ gomedha ratnoMse jar3I huI thiiN| puSkara, gavaya, gavAkSa Adi anekoM svaccha ratnoMse usakI nIcekI bhUmi jar3I huI thI, jo aisI lagatI thI, mAno zukrake udayameM motI pratibimbita hoN| usake siMhadvArapara vajrake daravAje lage hue the|" (1134) rAjA kanakaketu, usakI strI kanakamAlA, usake putra citra aura vicitra tathA usakI putrI ratnamaMjUSAke gaNoMkA paricayAtmaka varNana sandara aura sajIva hai| "usameM ( haMsadvIpameM ) vidyAdhara rAjA kanakaketu thA, jisake solaha zikharoMpara svarNapatAkAe~ thiiN| usane apane zarIrase kAmadevako jIta liyA thaa| vaha kAmadeva, rAjanItike aMgoMko kucha bhI nahIM samajhatA thaa| vaha apanI patnImeM anurakta thaa| jo dhanakI khetIkI rakSA karane meM kisAna thaa| jisake vacanase viruddha jo bhI rAjA hotA, vaha vaise bahuta prakArake rAjAoMko naSTa kara detaa| jo dIna aura dayanIya logoMke lie kalpavRkSa thA aura jo pAparUpI kalAnidhike naSTa karaneke lie duSTa thaa| jo asahanazIla logoMke lie pralaya dikhA detA thA aura pracaNDabAhu, atulako tola letA thaa| jo bahuta-se sukha-dharmakA cintana karatA thaa| dinarAta jo jIvakI mantraNA karane meM pramukha thA aura jisane yuddha ke maidAnameM pradhAnoMko naSTa kara diyA thaa|" janAke lie dulaMbha usa priya patikI gharavAlI rati, rasa, rUpameM sundara thii| dRSTise vaha dekhatI aura phira dekhatI to aisI lagatI jaise DarI huI hiranI ho / (1131) gajake samAna gamana karanevAlI kanakamAlA usakI strI thii| itanI pyArI jisa prakAra maNiyoMkI mAlA ho| koyaloM ke samAna madhura bolnevaalii| vaha satI apane guru aura priyake caraNoMkI vandanA karatI, usI prakAra jisa prakAra bhaktise indrANI indra ke paira par3atI hai| __usake pracura guNavAle do putra utpanna hue, jo paropakArameM sAvanake meghoMke samAna the| nirmala aura pavitra cittavAle / unhoMne sAre saMsArako Dhaka liyA thaa| unakA citta motI aura kapAsake samAna svaccha thaa| ekakA nAma citra aura dUsarekA nAma vicitra / unakA citta eka palake lie sAhasa nahIM chor3atA thaa| 'motiu kapAsu NaM sAicitta / ' (1132) tIsarI unakI beTI thI-ratnamaMjUSA / vaha zIlake AbhUSaNoMse yakta aura gambhIra thii| vaha sneha aura rUpakI sundara argalA thii| usake donoM netra aise the mAno zukra tAre hoN| ( 1132) isI prakArakA eka paricayAtmaka varNana prastuta hai-dalavaTTaNa nagarake rAjA dhanapAla, usakI strI, usake putra aura usakI putrIkA "vahA~ ( dalavaTTaNa nagara ) rAjA dhanapAla dharatIkA pAlana karatA thaa| use dhanada aura yakSa namaskAra karate the| usakI paTTarAnIkA nAma vanamAlA thaa| apanI komala bhujAoMse vaha mAlatIkI mAlA thii| ( 1146 ) Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 sirivAlacariu usake pahale tIna sundara putra the-kaNTha, sukaNTha aura zrIkaNTha / narapatike una putroMkI upamA kisase dI jAye? usakI eka putrI thI, jo snehakI guNamAlA thii| mAno vidhAtAne sneha-guNamAlAkA nirmANa kiyA ho / vaha apane rUpa aura unmukta saundarya se zobhita thiiN| vaha bahattara kalAoMse saba manuSyoMko mohita karatI thii|" ( 1146 ) kavine kor3hI zrIpAlake vivAhake samayakA sajIva citra prastuta kiyA hai| zrIpAla rAjA hai parantu pUrvajanmake karmose vaha kor3hI hai| kavi usa kor3hIkA varNana bhI itane sundara DhaMgase karatA hai ki zrIpAla kor3hI hote hue bhI kisI rAjAse kama nhiiN| "zrIpAlako makUTa bA~dha diyA gayA mAno ekachatra rAjya hI bA~dha diyA gayA ho| hAthameM kaMgana. vakSapara hArAvali aisI lagatI hai mAno pahAr3apara sthita dharatIpara rAjya karatA ho| usakI aMgulimeM aMgUThI usI prakAra dI gayI, jisa prakAra samudrapara pRthvI vilasita hai, isa prakAra 'siddhacakra' ke puNya-prabhAvase usane utsAhase usa kanyA-ratnase vivAha kara liyA / AtmaglAni aura pazcAttApakA eka sundara citraNa "siddha-cakra-vidhise zrIpAlakA kor3ha dUra ho jAtA hai| prajApAla apanI beTIse kahatA hai-'he putrI ! merA mu~ha kAlA ho gayA thA parantu tumane use sphaTika maNike samAna ujjvala banA diyaa| merA apayaza samUce dharatI-talapara phaila gayA thA, parantu tumane use bilakula miTA diyaa| maiM bahata bar3I viSama matise mArA jaataa| tumane phira ekAeka jIvita kara diyaa| he putrI ! merA nAma koI bhI nahIM letaa| maiM lokameM becArA vIra raha gayA' / " ( 1 / 19 ) zrIpAla aura vIradamanake yuddhakA sajIva citra hai / ( 2 / 23 ) Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra-citraNa 'sirivAla cariu' eka madhyayugIna caritra kAvya hai jisakA nAyaka aura kathAnaka donoM hI paurANika paramparAse sambaddha haiM, jahA~ kathA aura usake pAtra paramparAgata hote haiM tathA unakA caritra bhI bahuta kucha rUr3ha aura paramparAgata hotA hai | anubhUti-yugIna yathArthako usameM khojanA vyartha hai / ataH aise kAvyoM meM caritracitraNakA artha yaha dekhanA hai ki usameM kitanI navInatA aura paristhitike anukUla kitanA spandana hameM milatA hai / isa dRSTi se, yadyapi mainAsundarIko pramukha caritra mAnA jAnA cAhie thA, kyoMki zrIpAla pUrvajanmameM aura isa janmameM jo kucha hai, usake isa hone meM mainAsundarIkA bahuta kucha yogadAna hai / lekina madhyayugIna kAvyoM meM nAyaka adhikatara puruSa hI hotA hai, ataH zrIpAla hI usakA nAyaka hai / mainA sundarI mainAsundarI ujjaina ke rAjA prajApAlakI choTI kanyA / usakI bar3I bahana, surasundarIkA koI caritra nahIM hai / vaha apane manapasanda vivAha ke bAda santuSTa hai / mainAsundarIkI samasyA yaha hai ki vaha jainadharma meM dIkSita hai, jainamuniyoMse usane dIkSA grahaNa kI hai| sabhI Agama vidyAoM aura kalAoMmeM vaha nipuNa hai / gIta aura nRtya meM bhI usakI asAdhAraNa gati hai / usane jainadharma bhI pUrA par3hA hai / rAjA usase apanI pasandakA vara mA~gane ke lie kahatA hai / lekina usakA kahanA hai ki vivAha eka sAmAjika bandhana hai, yaha mA~-bApakA kA haiM ki ve vivAha kareM, lekina usake bAda lar3akIkA bhAgya / pitA usake bhAgyavAdI darzanase cir3ha jAtA hai / aura krodhameM Akara, kor3hI - zrIpAlase usakA vivAha kara detA hai / mainAsundarI use saharSa svIkAra kara letI hai / ranivAsa aura mA~ke karuNa krandanake bAvajUda, mainAsundarI vivAha kara letI haiM aura use yaha acchA nahIM lagatA ki usake patiko koI kor3hI kahe / vaha use kAmadeva ke samAna sundara mAnatI hai / kavi yaha to kahatA hai ki zrIpAlane 'siddhacakra vidhi' ke prabhAvase mainAsundarI jaisI patnI pA lI, para mainAsundarIke lie kyA kahA jAye ? vaha ise vidhAtAkA amiTa lekha mAnakara svIkAra kara letI hai / yahI usakA bhAgyavAda hai / lekina apane sAre bhAgyavAdI darzanake bAvajUda mainAsundarIke manameM yaha pIr3A avazya hai ki vaha eka sAdhAraNa puruSako byAha dI gayI, kyoMki jaba usakI sAsa kundaprabhA AtI hai aura usase mAlUma hotA hai ki zrIpAla rAjaputra hai, taba vaha prasanna ho uThatI hai aura usakA sandeha dUra ho jAtA hai / taba 'siddhacakra vidhi' se apane priyakI kor3ha dUra karanekA nizcaya karatI hai aura vaha isameM saphala bhI hotI hai / zrIpAla gharaja~vAI banakara rahatA hai / use yaha acchA nahIM lagatA ki vaha gharajavAI banakara vahA~ rahe / isa bAta se vaha khinna rahatA hai / mainAsundarI samajhatI hai ki zrIpAla kisI sundarIpara Asakta hai / vaha zrIpAlakI khuzIke lie manacAhI strIko apanAnekI svIkRti use de detI hai / mainAsundarIko bhI yaha acchA nahIM lagatA ki usakA pati gharajavAI banakara rhe| patnI saba kaSTa sahana kara sakatI hai, parantu patikA vichoha usake lie asahanIya hai / zrIpAla bAraha varSa ke lie pravAsapara jAtA hai / mainAsundarI bhI usake sAtha jAnA cAhatI hai / bahuta kahane-sunane ke bAda bhI jaba nahIM le jAtA to vaha kahatI hai- " bAraha varSa meM yadi tuma nahIM Aye to maiM mahAn tapa karU~gI / " patike binA vaha saMnyAsa hI legI, isake alAvA aura koI rAstA bhI nahIM hai / vidAIke samaya vaha zrIpAlako kucha zikSAprada aura apane kartavya sambandhI bAtoMkA smaraNa dilAtI hai jisase use pravAsa meM kaThinAiyoMkA sAmanA na karanA par3e / vaha zrIpAlako yAda dilAtI hai ki jinabhagavAn, mAtA kundaprabhA, aMgarakSakoM, svAbhimAna tathA kartavyoMko mata bhuulnaa| pahale vaha sAthameM jAneke lie zrIpAla se anunaya-vinaya karatI hai parantu Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 . sirivAlacariu kartavyakA smaraNa karAte samaya apane viSayameM kevala itanA hI kahatI hai- 'mujha dAsIko mata bhuulnaa|" vaha nahIM cAhatI ki patike mArgameM ror3A bne| parantu usake prati sneha jatAneke lie itanA avazya kahatI hai"bAraha varSa meM tuma lauTakara nahIM Ate to mujhe mautakA sahArA hI hai|" zrIpAla bAraha varSakI avadhike pazcAt lauTakara AtA hai| mainAsundarI apane pitA dvArA kiye gaye durvyavahArake bAremeM batAtI hai / vaha zrIpAlase kahatI hai ki Apa unase yaha kaheM ki ve kambala pahanakara aura galemeM kulhAr3I DAlakara upasthita hoN| vaha dUta bhI bheja detI hai| pitAke prati isa prakArake vyavahArakI apekSA usase nahIM kI jaatii| jo mainAsundarI pitAkI AjJAko sira-A~khoMpara rakhakara kor3hIse vivAha karatI hai aura vivAhake bAda 12 varSa taka usake ghara rahatI hai| usakA pitAke prati isa prakArakA vyavahAra lokasammata nahIM hai / isa prakAra vaha dhArmika AsthAkI pratIka pAtra hai| zrIpAla . kRtikA nAyaka-zrIpAla, siddha puruSa hai, isalie usake kArya-kalApoMmeM mAnavIya saMvedanA va svAbhAvikatA nahIM hai / vaha jo kucha karatA hai aisA lagatA hai mAno use yaha karanA hI thA aura yaha pahalese hI nirdhArita hai| vaha kahIM bhI asaphala nahIM hotA / mahAn upalabdhiyoMke bAvajUda bhI vaha khuza nahIM dikhatA aura bhayaMkara trAsake samaya bhI usakA mana dravita, duHkhI yA nirAza nahIM hotA hai| aisA lagatA hai ki vaha cetana nahIM, jar3a hai| prArambhase lekara anta taka, pUrI kRtimeM kahIM bhI usake mAnasika antardvandvakA tathA manaHsthitike utAra-car3hAvakA citraNa nahIM milatA hai| vaha isa janmameM jo kucha bhI hai vaha parvajanmake karmoM aura puNyoMkA phala hai| isalie usakA caritra, varadAnoM aura abhizApoMkA pariNAma mAtra hai| varadAnoMke kAraNa vaha atizaya sundara aura ajeya hai tathA abhizApoMke kAraNa vaha atizaya kor3hI hai| isa prakAra vaha do carama sthitiyoM meM rahatA hai| aisA lagatA hai ki nAyaka pUrvajanmake karmoke hAthakA khilaunA hai| isake atirikta vaha jo kucha hai, vaha mainAsundarIke dvArA banAyA huA hai| mainAsundarI use do bAra ubAratI hai / pUrvajanmameM 'siddha-cakra vidhi' dvArA usake pApoMko dUra karatI hai aura isa janmameM kor3ha dUra karatI hai| pUrI kRtimeM vaha mainAsundarIke prati kRtajJa rahatA hai / bAraha varSako avadhike lie pravAsapara jA rahe zrIpAlake manameM apanI mA~ aura strIke prati koI saMvedanA nahIM hai| usako chor3anekA use koI duHkha nahIM hai| jAte samaya mA~ usase kahatI hai ki patike bAda usakA hI sahArA thA, aba vaha sahArA bhI nahIM rhegaa| kundaprabhAke vacana sunakara kisI bhI kaThora-hRdayakA mana dravita ho sakatA hai parantu zrIpAlapara isakI koI pratikriyA nahIM hotii| mainAsundarI bhI usake sAtha calane ke lie kahatI hai parantu vaha use samajhA detA hai| mainAsundarIse bichar3anekA bhI zrIpAlako koI duHkha nahIM hai| dhavalaseThake jahAjoM ko vaha pairoMse calA detA hai, lAkha coroMko akelA hI harA detA hai| zrIpAlakA caritra eka paurANika caritra hai| isalie usake kAryoM meM hamako asvAbhAvikatA lagatI hai| parantu jisa uddezya ke lie usakA caritra citraNa kiyA gayA hai, usakI pUrti baha karatA hai| paurANika kAvyakA nAyaka isI prakAra kArya karatA hai / vaha siddha puruSa hai, isalie ajeya hai| isake atirikta kavi 'karmoke phala' ko batAnA cAhatA hai| pUrvajanmake karmoM ke kAraNa hI vaha kor3hI hai, samudra meM pheMkA jAtA hai aura 'Doma kahalAtA hai| pUrva janmake acche karmoke kAraNa hI vaha asaphala nahIM hotA aura mainAsundarIke samAna patnI pAtA hai| dhavalaseTha use SaDyantra dvArA samudrameM girA detA hai| usakI patnI ratnamaMjUSAke prati durvyavahAra karatA hai| DomoMse milakara SaDyantra racakara use Doma siddha kara detA hai| antameM jaba ratnamaMjUSAse sacAI mAlUma hotI hai taba rAjA dhanapAla, dhavalaseThako mRtyu daNDa denekI AjJA detA hai, parantu zrIpAla use chur3A detA hai / vaha usase apanA hissA le letA hai| aise vyaktike prati bhI usake manameM koI dveSa-bhAva utpanna nahIM hotA hai| isake atirikta samadrameM bahate samaya bhI usake manameM dhavalaseThake prati koI Akroza yA pratizodhakI bhAvanA Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra-citraNa 23 DAlanekA SaDyantra racA aura usakI patnI ke sAtha durvyavahAra chor3a denA, tarkasaMgata nahIM lagatA hai, balki vaha dhanapAla dikhAI nahIM detI hai / jisane use do bAra mAra kiyA, use kevala dhana lekara ( putrakA hissA ) kahatA hai ki "yaha ( dhavalaseTha ) nahIM hotA to mujhe guNamAlA nahIM milatI / " zrIpAla kula ATha hajAra kanyAoMse vivAha karatA hai / yaha saMkhyA cauMkA denevAlI hai aura isa prakAra - kI kalpanA bhI karanA isa yugameM kaThina hai / parantu kavine zrIpAlako eka siddha puruSake rUpameM upasthita kiyA hai / isalie adhika kanyAoMse vivAha karanA bhI usake vaibhavako batAnekA eka sAdhana hai / guNamAlAse vivAha karaneke bAda zrIpAla citralekhA aura usake sAtha anya sau kanyAoMse vivAha karatA hai / vivAhakI yaha zarta thI ki nagAr3A bajAkara una kanyAoMko nacAnA aura unako jItanA / isake pazcAt vaha vilAsavatI aura usake sAtha 900 kumAriyoMse vivAha karatA hai / koMkaNadvIpameM vaha yazorAzivijayakI ATha kanyAoM kI samasyAoMkI pUrti karake unase vivAha karatA hai / isake bAda paMca pANDya, saurASTra, mahArASTra, gujarAta, mevAr3a, antarveda Adi dezoMmeM aneka kanyAoMse vivAha karatA hai / kanyAoMse vivAha ke samaya kahIM bhI usakI manodazAkA varNana nahIM milatA hai / ina vivAhoMse usake manameM kyA pratikriyA hotI hai, vaha una kanyAoMke prati kyA bhAva rakhatA hai, yaha kahIM bhI mAlUma nahIM hotA / jahA~ bhI aura jitanI bhI kanyAoMse vivAhakI bAta hotI hai, vaha turanta taiyAra ho jAtA hai aura vivAha kara letA hai / kevala eka bAra vaha manameM mainAsundarI ke lie socatA hai - " aba yadi maiM ujjaina nahIM jAtA hU~ to merI priyA mainAsundarI, zAzvata sukha denevAlI dIkSA le legI / " vaise bAraha varSa pUre ho gaye the, isalie yaha bhI nizcita hai ki aba zrIpAlako vApasa AnA hai, kyoMki usake sabhI kArya pUrva nirdhArita haiM / isake atirikta usakA vacana na TUTe isalie bhI yaha Avazyaka hai ki vaha samayapara lauTa Aye / mainAsundarI apane pitA ke dvArA kiye gaye durvyavahArakI zikAyata usase karatI hai / vaha pitAko kambala or3hakara tathA galemeM kulhAr3I DAlakara darabArameM upasthita honeke lie dUta bhejatI hai / isameM kavi zrIpAlakI udAratA va mahAnatA dikhAnekA prayatna kiyA hai / vaha apane cAcA vIradamaNako bhI harAtA hai / isa prakAra zrIpAla kahIM bhI asaphalatAkA mu~ha nahIM dekhatA / vaha jahA~ bhI rahatA hai aura jina paristhitiyoM meM rahatA hai, ve saba usake anukUla rahatI haiM / vaha munirAja se apanI saphalatAoM tathA yazasvI honekA kAraNa pUchatA hai / vaha yaha bhI pUchatA hai ki kina kAraNoM se vaha kor3hI huA, samudrameM pheMkA gayA aura Doma siddha kiyA gayA ? taba muni mahArAja usake pUrvajanmako kathA sunAkara use batalAte haiM ki pUrvajanmoMke karmoMke kAraNa hI zrIpAlapara vipattiyA~ AyIM tathA puNyoM ke prabhAvase hI usane jIvana meM saphalatA, yaza Adi arjita kiye / spaSTa hai ki vaha jo kucha hai, vaha pUrvajanma ke karmoM kA phala hai / pUrvajanmake saMcita karmoMko vaha isa janmameM sukha aura duHkhake rUpoMmeM bhoga rahA hai / paramparAke anusAra antameM vaha apanI rAniyoM sahita saMnyAsa le letA hai / dhavalaseTha dhavalaseThakA caritra, khalanAyakakA caritra hai / kathAnakameM uttejanA va mor3a denekA kAma khalanAyaka hI karatA hai / dhavalaseTha eka dhUrta, kapaTI, kAmAndha aura dhokhebAja hai | svArtha siddhike lie vaha nIcatama harakateM bhI karatA hai / zrIpAla usake jahAja calAtA hai, taba vaha khuza hokara use apanA dharma - putra mAna letA hai / zrIpAla usase dasavA~ hissA mA~gatA hai / jaladasyuoMse bhI zrIpAla usakI rakSA karatA hai / parantu kAmAndha dhavalaseTha, ratnamaMjUSApara Asakta ho jAtA / vaha yaha bhUla jAtA hai ki usane zrIpAlako dharmaputra mAnA hai / dhavalaseThako usakA mantrI samajhAtA bhI hai ki yaha pApa hai / parantu seThakI A~khoMpara vAsanAkA cazmA car3hA huA honese use aura kucha nahIM dikhAI detA / vaha mantrIse ratnamaMjUSAko prApta karaneke SaDyantra meM sahAyatA ke lie kahatA hai aura eka lAkha rupayA denekA lAlaca bhI detA hai / zrIpAla maccha dekhaneke lie mastUlapara car3hatA hai, Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAlacariu parantu rassI kATakara use samudrameM girA diyA jAtA hai| dhavalaseTha dikhAvA karane ke lie turanta daur3akara AtA hai| dhavalaseTha apane uddezyakI pUrtike lie dUtIko ratnamaMjUSAke pAsa bhejatA hai parantu ratnamaMjUSA dUtIko khUba phaTakAratI hai / taba dhavalaseTha ratnamaMjUSAke hAtha jor3akara aura paira pakar3akara manAtA hai / ratnamaMjUSA use kharI-khoTI sunAtI hai| use suara, kuttA, gadhA, kalamukhI, pApI kahatI hai / parantu usa nirlajjapara isakA kucha bhI asara nahIM hotaa| ratnamaMjUSA use apanA sasura mAnatI hai isalie sasurakA bahUke prati isa prakArakA vyavahAra pApa hai| anta meM jaladevatA Akara ratnamaMjUSAkI rakSA karate haiN| dhavalaseTha dalavaTaNa nagarameM AtA hai / rAjAke darabArameM vaha zrIpAlako dekhakara sanna raha jAtA hai| vaha DomoMkI sahAyatAse SaDyantra racatA hai| vaha DomoMse kahatA hai ki tuma rAja-darabArameM nRtya karake zrIpAlako apanA sambandhI btaao| isa kArya ke lie vaha DomoMko eka lAkha rupayA deneke lie vacana detA hai| rAjA zrIpAlako apanI jAti chipAneke lie daNDa deneke lie taiyAra ho jAtA hai parantu ratnamaMjuSA dvArA sahI sthitikA jJAna karAnepara, vaha zrIpAlako chor3akara, dhavalaseThako pakar3atA hai| vaha dhavalaseThake hAtha, kAna, nAka cheda detA hai| vaha use maravAneke lie taiyAra ho jAtA hai, parantu zrIpAla use chur3A detA hai| vastutaH dhvalaseThake caritra-citraNameM kavi mAnavI saMvedanAse dUra hai, vaha bhI zrIpAlakI taraha siddha caritra hai| ratnamaMjUSA ratnamaMjUSA haMsadvIpake rAjA kanakaketukI kanyA hai| vaha rUpavatI aura guNavatI hai| kanakaketu jinamandira meM jAkara garu mahArAjase pachatA hai ki vaha kanyA kisako dI jAye? mani mahArAja use batAte haiM ki jo sahasrakaTa jinamandirake vajra kivAr3oMko khola de, usIse ratnamaMjuSAkA vivAha kara denaa| zrIpAla una kivAr3oMko khola detA hai| isa prakAra ratnamaMjUSAkA vivAha zrIpAlase ho jAtA hai / zrIpAla use apanA pUrA paricaya detA hai / ratnamaMjUSA apane patise santuSTa hai / use acchA vara mila gyaa| ___ vaha apane patike sAtha jahAjameM jAtI hai / parantu durbhAgyase dhavalaseThake SaDyantrake kAraNa use zIghra hI patikA viyoga sahanA par3atA hai| vaha dhavalaseThake dvArA satAyI jAtI hai| aise kSaNameM vaha apane bhAgyako kosatI hai aura paradezIke sAtha vivAha karanepara pitAko ulAhanA detI hai| vaha kahatI hai ki pitAne paradezIke sAtha merA vivAha kyoM kiyA ? aise samaya vaha apane-Apako asahAya mahasUsa karatI hai| isalie vaha apane mA~-bApa, bhAI-bahanako 'yAda karatI hai| zrIpAlakI vIratAkI bAteM yAda kara vilApa karatI hai| vaha ise apane karmoMkA hI phala mAnatI hai| use yaha vizvAsa hai ki zrIpAlase usakI bheMTa hogI, kyoMki munine kahA hai ki 12 varSa bAda mainAsundarIse zrIpAlakA milApa hogaa| manike bacanoMmeM use dar3ha vizvAsa hai| isake atirikta usakA vivAha bhI naimittikake kahaneke anusAra huA hai, isalie use vizvAsa hai ki zrIpAlase usakA milApa hogaa| dhavalaseTha usake pAsa dUtI bhejatA hai| vaha dUtI aura dhavalaseTha donoMko phaTakAratI hai| dhavalaseThako vaha aneka kharI-khoTI bAteM sunAtI hai| vaha pativratA hai aura anya puruSako dekhanA bhI pApa samajhatI hai| dhavalaseThako vaha pitAtulya aura sasura samajhatI hai| antameM hArakara phira vaha apane bhAgya va pUrvajanmake karmoko isa Apattike sAtha jor3atI hai| vaha ise pUrvajanmake karmokA phala hI mAnatI hai| ___ usake ronepara jaladevatAkA samUha Akara usakI rakSA karate haiN| dhavalaseThake SaDyantrase zrIpAla Doma siddha kara diyA jAtA hai / guNamAlA zrIpAlase usakI jAti pUchatI hai| vaha guNamAlAko jAnakArI lene ke lie ratnamaMjUSAke pAsa bhejatA hai| guNamAlAse ratnamaMjUSA pahale yaha pUchatI hai ki yaha zrIpAla kauna hai / jaba use yaha pUrNa vizvAsa ho jAtA hai ki yaha zrIpAla usakA pati hI hai, taba vaha guNamAlAse sArA rahasya nahIM batAtI Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra-citraNa hai| usake manameM yaha AzaMkA hogI ki kahIM dhavalaseTha phira koI SaDyantra na kre| vaha jAkara rAjAko hI sArI ghaTanA sunAtI hai| ratnamaMjUSA hamAre sAmane eka viyoginIke rUpameM hI AtI hai| prajApAla rAjA prajApAla ( payapAla ) ujjainIkA rAjA hai| usakI narasundarI nAmakI patnI hai| usakI do kanyAe~ haiM-surasundarI aura mainAsundarI / vaha surasundarIkA vivAha to usake manapasanda vara-kauzAmbIke rAjA siMgArasiMhase kara detA hai| mainAsundarIse bhI vaha kahatA hai, "tuma apane pasandake varase vivAha kara lo|" parantu mainAsundarI kahatI hai, "mA~-bApake dvArA taya kiye gaye varase hI kulIna kanyAe~ vivAha karatI haiN| mA~-bApa vivAha karate haiM. Age usakA bhaagy|" payapAla apanI beTIke bhAgyavAda ho jAtA hai aura usakA vivAha koDhIse kara detA hai| koI bhI pitA apanI kanyAkA vivAha jAnate hae aura binA kisI majabUrIse kor3hIse nahIM krtaa| vaha apanI jAnakArI aura samajhameM acchese acche varakI talAza karatA hai aura usIse vivAha karanekA prayatna karatA hai| beTIke zabdoMko asatya siddha karaneke lie yA usako apane bhAgyapara chor3a deneke lie hI krodhameM Akara payapAla kor3hIse usakA vivAha kara detA hai| bhAgyapara vizvAsa karane kA artha yaha nahIM ki jAna-bUjhakara kue~ meM gira par3anA / payapAla jAna-bUjhakara usako kor3hIke palle bA~dha detA hai / sArA ranivAsa isa bAtase duHkhI hotA hai| mA~ aura bahana bhI rotI haiM / payapAlakI patnI va mantrI bhI use samajhAte haiN| mantrI usa kor3hI aura mainAsundarIko tulanA karake batalAtA hai ki yaha kanyAratna usa kor3hIse vivAha karaneke yogya nahIM hai| payapAlane kisIkI bhI cintA nahIM kI aura usane mainAsundarIkA vivAha kor3hIse kara diyaa| parantu bAdameM vaha apane kiyepara pazcAttApa karatA hai| vaha yaha svIkAra karatA hai ki usane yaha kArya krodhameM Akara kiyA hai| usane apanI patnI va mantrIkI bAta na mAnakara galatI kI hai| vaha yaha mAnatA hai ki usane apanI kanyAke jIvanako naSTa kara diyA hai| vaha yaha mAnatA hai ki mautake binA aba koI prAyazcitta nahIM kiyA jA sakatA hai parantu vaha yaha bhI mAnatA hai ki isameM usakA doSa nahIM hai, kyaM aura azubha karmokA phala hai / mainAsundarI 'siddhacakra vidhi' se zrIpAlakA kor3ha dUra kara detI hai| payapAlake manameM jo pazcAttApakI Aga jala rahI thI, vaha aba zAnta huI / vaha zrIpAlake pAsa jAkara kahatA hai ki tumane guNoMse yukta kanyAratna prApta kiyA hai / vaha mainAsundarIke prati bhI kRtajJatA prakaTa karatA hai / vaha kahatA hai, "merA mu~ha kAlA ho gayA thA, parantu he beTI ! tumane use sphaTika maNike samAna ujjvala banA diyaa|" zrIpAla bAraha varSa ke bAda lauTatA hai| mainAsundarI apane pitA dvArA kiye gaye durvyavahArakA badalA lenA cAhatI hai| vaha zrIpAlase zikAyata karatI hai aura dUta bhejakara prajApAlako kambala or3hakara tathA galemeM kUlhAr3I DAlakara unase milaneke lie kahatI hai| prajApAla dutake samAcAra sunakara kruddha ho jAtA hai| parantu mantrIke samajhAnepara vaha zAnta ho jAtA hai| isa prakAra prajApAlakA caritra pahale eka sanakIke rUpameM, bAdameM prAyazcittakI AgameM jalate hae aura anta meM samajhautAvAdIke rUpameM hamAre sAmane AtA hai| ki zubha kundaprabhA kundaprabhA zrIpAlakI mA~ aura aridamaNakI patnI hai| patike mara jAne ke pazcAta, usakA ekamAtra sahArA zrIpAla hI hai| zrIpAla parvajanmoMke karmoMke phalasvarUpa kor3hI hai| manAsundarI 'siddhacakra vidhi' dvArA usakA kor3ha dUra kara detI hai| kundaprabhA yaha jAnakara bahuta prasanna hotI hai| taba vaha mainAsundarIko batAtI hai ki zrIpAla rAjA hai| [ 4] Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAlacariu zrIpAla gharajavAI banakara prajApAlake yahA~ rahanA pasanda nahIM karatA hai| vaha bAraha varSake lie videza jAnA cAhatA hai / kundaprabhAkA ekamAtra sahArA bhI usase china rahA hai, isalie vaha vyAkula ho uThatI hai / vaha zrIpAlako bAra-bAra samajhAtI hai aura videza jAneke lie manA karatI hai| vaha kahatI hai"he putra ! tuma hI mere eka sahAre ho / patikI mRtyuke pazcAt maiM tumhArI AzAse apane duHkhako bhUlI huuN| tuma mujhe nirAza karake mata jaao|" kundaprabhAke hRdayameM zrIpAlake prati atizaya sneha hai| parantu jaba samajhAne nAnepara bhI zrIpAla rukaneke lie taiyAra nahIM hotA to vaha vivaza ho jAtI hai| mA~ apane putrake lie aneka kaSTa sahatI hai| vaha cAhatI hai ki usakA putra sadaiva usakI A~khoMke sAmane rahe tAki vaha usake duHkhadardako dUra kara ske| zrIpAla pravAsapara jA rahA hai isalie kundaprabhA use sIkha detI hai| vaha usako una sArI kaThinAiyoMse sAvadhAna kara detI hai, jo bAhara kabhI bhI usake sAmane A sakatI hai| vaha zrIpAlako kucha burAiyoMse dUra rahaneke lie kahatI hai| usakA hRdaya mA~kI mamatAse ota-prota hai / zrIpAlakI vApasIkI AzA na rahanepara mainAsundarI kundaprabhAse kahatI hai-"Aja bhI tumhArA putra nahIM lauTatA hai to maiM dIkSA le luuNgii|" kundaprabhA use eka dinake lie ruka jAne kI salAha detI hai| usake mana meM dRr3ha vizvAsa thA ki zrIpAla avazya lauTa AyegA / eka mA~ yaha kalpanA kaise kara sakatI hai ki usakA putra, pravAsase lauTakara nahIM aayegaa| isa prakAra kundaprabhAko putra-viyogameM duHkhI aura usake AgamanakI pratIkSAmeM hI citrita kiyA gayA hai| Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasa aura alaMkAra rasa yojanA 'sirivAlacariu'meM rasa yojanAkI vahI sthiti hai jo dUsare apabhraMza carita kAvyoMmeM hai, aura carita kAvyoMkI rasAtmaka sthiti yaha hai ki usakI antima pariNati zAnta rasameM hotI hai / ina kAvyoMmeM yaha Avazyaka nahIM hai ki unameM upalabdha rasoMmeM anivArya rUpase aMgAMgI bhAva ho| yadi antima pariNatike AdhArapara rasakI mukhyatA mAnI jAye, to yahI kahA jA sakatA hai ki 'sirivAla cariu'meM zAnta rasakI mukhyatA hai, nahIM to vibhinna prasaMgoMmeM rasoMkI svatantra sattA bhI svIkAra kI jA sakatI hai| zAnta rasakI mukhyatAke sAtha "bhakti rasa ke astitvakA bhI prazna jur3A huA hai| jainadharmakI dArzanika pratikriyAmeM bhakti muktikA sAkSAt sAdhana nahIM hai / hA~, cittazuddhi, vairAgya Adike lie bhakti upayogI hai| maiM samajhatA hU~ ki anya apabhraMza kAvyoMkI taraha Alocya kRtimeM bhaktike prasaMga aura kisI rasake prasaMgoMse adhika prasaMga haiN| ina prasaMgoMkA vizleSaNa anyatra kiyA jA cukA hai| vairAgya viratike prasaMga bhI isameM jahA~-tahA~ upalabdha haiN| isake atirikta zRMgArake saMyoga pakSakA bahuta kama varNana kavi karatA hai| mainAsundarIse nATakIya vivAha aura kor3ha dUra ho jAneke bAda, yaha sambhAvanA bhI thI ki kavi donoMke vilAsapUrNa vivAhita jIvanakA citraNa karegA, parantu aisA nahIM hotaa| sasurAlameM rahaneke lokApavAdase duHkhI zrIpAla apane svatantra aura puruSArtha-bhare jIvanakI khojameM bAraha varSake lie pravAsapara jAnA cAhatA hai| mainAsundarI use manA karatI hai, phira usake sAtha jAnA cAhatI hai aura jaba vaha sAtha le jAneke lie taiyAra nahIM hotA to usase 12 varSameM lauTa AnekI pratijJA karavAtI hai aura use jo lambA-caur3A upadeza detI hai usameM kavikI upadezAtmakatAkI jhalaka milatI hai| kavi yaha saMketa avazya karatA hai ki usane "citrazAlA rati mandira meM krIr3A karate hue yaha upadeza diyA, parantu krIr3AoMkA kavi ullekha nahIM krtaa| upadezameM vaha do bAteM kahatI hai-(1) jinabhakti ( 2 ) use vismRta na kre| viyogake samaya vaha avazya priyakA aMcala pakar3a letI hai| vaha madhyayugIna viyoginIkI taraha AcaraNa karatI hai aura kahatI hai "paDhamaM pI ko mukkami Niya pANa ki aMcalaM tujjh|" isI kramameM mA~ kundaprabhA bhI apane pravAsI putrako sambodhita karatI hai, yaha viyoga zRMgAra aura vAtsalyakA milA-julA prasaMga samajhanA cAhie / vaha kahatI hai "he putra ! jaba maiM tumheM apanI A~khoMse dekha letI hU~ to apane pati aridamanakA duHkha bhUla jAtI huuN| maiM tumhArI AzAke sahAre jIvita hU~, tuma mujhe nirAza karake jA rahe ho|" aisA pratIta hotA hai ki kavikI zRMgArake saMyogapakSake citraNameM abhiruci nahIM hai / haMsaDIpake rAjAkI kanyA ratnamaMjuSAse vivAha honeke bAda zrIpAla apanI nayI patnIko pichalI bAteM batAtA hai / kavi unakI vilAsa lIlAkA citraNa nahIM karatA / hA~, jaba dhavalaseThakI kUTa yojanAke phalasvarUpa vaha apane priya zrIpAlase bichur3akara seThake caMgula meM pha~sa jAtI hai, to vilApa karatI hai| isameM karuNa rasakA AbhAsa hai / AbhAsa yathArthameM isalie nahIM badala pAtA, kyoMki zrIpAlake jIvanakI pUrva ghaTanAoMkI jAnakArI hone aura daivI sahAyatA milaneke kAraNa-usake antarmanameM priyase milanekI sambhAvanA banI huI hai| use yaha jJAta hai ki munivarakA kahA asatya nahIM ho sktaa| apanI isa sArI viyoga vedanAmeM vaha eka bAta aisI kaha detI hai, usase yugake yathArthake marmako chU letI hai| vaha pitAko ulAhanA detI hai ki usakA vivAha paradezIse kyoM kiyA ? isa kathanase madhyayugakI bhAratIya nArIkI gharaghusa cetanAkA bodha hotA hai| usa yugameM saMgharSa aura sAhasakI bhAvanA Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 sirivAlacariu nAmamAtrake lie bhI nahIM thii| bAdameM usakI bheMTa hotI hai guNamAlAse / vivAha honepara bhI saMyoga zrRMgArakA varNana, avaNita raha jAtA hai| usake bAda eka prakArase zrIpAla vivAha yAtrAe~ karatA hai, jinameM samasyApUrti, AkasmikatA aura nimitta AdikA ullekha hai / zRMgArake varNanake prati kavi taTastha hai / yaha eka ajIba bAta hai ki kavi apane nAyakako bhoga-vilAsake pracura sAdhanoMkA ekAdhikAra dekara bhI, usake upabhogakA citraNa nahIM karatA / dUsarI mahattvapUrNa aura ullekhanIya bAta yaha hai ki kavi narasena sAmUhika bhoga-vilAsakA varNana nahIM karatA, parantu sAmUhika vairAgya aura dIkSAkA citraNa avazya karatA hai| __ 'vIra' rasake bhI prasaMga Alocya kRtimeM paryApta the, parantu zrIpAlakA puruSArtha, parvasiddha hai (puNyaphalake siddhAntake kAraNa ), isalie zakti pradarzanake binA hI saba kucha mila jAtA hai| jahA~ vaha zakti pradarzana karatA bhI hai vahA~ itanI anukUlatAe~ aura nizcita Azu saphalatAe~ use ghera letI haiM ki vIra rasakI anubhUti hote-hote raha jAtI hai| udAharaNake lie-lAkha-coroMko ghaTanAke samaya zrIpAla vIrocita utsAha dikhA sakatA thA parantu kavi yaha kahakara chuTTI detA hai ki cora usI prakAra bhAga gaye jisa prakAra siMhanAdase kAyarajana bhAga khar3e hote haiN| vIra rasakA sAkSAt prasaMga usa samaya upasthita hotA hai jaba vaha apane svargIya pitAkA rAjya pAneke lie cAcA vIradamanapara AkramaNa karatA hai| yuddhake lie kUca karate hI dharatI hila uThatI hai, yoddhAoM aura unakI patniyoMkI vIratA aura darpakI uktiyoMkI jhar3I laga jAtI hai| dUtakI vArtA asaphala hote hI raNadundubhI baja uThatI hai aura vijayazrI zrIpAlakA varaNa kara letI hai| 'bIbhatsakA' dRzya taba upasthita hotA hai jaba 700 kor3hI rAjAoMke kAphilekA netRtva karatA huA, kor3hI rAjA zrIpAla ujjaina pahu~catA hai aura raudra rasakA isase bar3hakara udAharaNa aura kyA ho sakatA hai ki svayaM pitA kanyAke tarkapara apane jhUThe dambha aura pratiSThAke kAraNa usakA vivAha eka aise kor3hI rAjAse kara de ki jisake hAtha-paira gala gaye hoN| kula milAkara kavi narasena isa choTI-sI racanAmeM sambhava rasakI yojanA apane mukhya uddezyake anurUpa karane meM saphala hai / vaha zrRMgArake mAnasika aura bhautika pakSakA varNana lagabhaga nahIM krtaa| bhakti aura zAnta rasake varNanameM vaha vizeSa sakriya hai| vipralambhase yukta karuNa, vIra, bIbhatsa aura raudrakI saMkSipta kintu mArmika abhivyakti Alocya kRtimeM hai| samUcI kathA jinabhakti aura viratike bhAvAtmaka dharAtalapara bahatI hai / alaMkAra yojanA sarasvatIkI vandanA karate hue kavi narasena kahatA hai ki sarasvatIke prasAdase sukavi rasavanta kAvya karatA hai lekina isakA yaha artha nahIM hai ki kavi rasake sAtha alaMkArakI upekSA karatA hai| isameM sAdRzya / arthAt upamA, utprekSA Adi alaMkAra pramukha haiN| kavi alaMkAroMkA prayoga varNanAtmaka va bhAvAtmaka donoMmeM karatA hai, yaha usakI vizeSatA hai| vRttoMke Akara gautamakI vANIkI tulanA vaha usa samudrase karatA hai ki jisase jJAnakI lahara uThI ho| ( 2) __zabda maitrI aura yamaka use vizeSa priya haiM / avantI, sahasrakUTa jinamandira aura kor3hI rAjAke citraNa, isa sandarbha meM udAharita hai|| kahIM-kahIM yamakameM zleSakA bhI prayoga hai aura khAsakara caraNake antameM tUkake sAtha yamaka denekI pravRtti hai, jaise sAmiu, gusAmiu ( 1 / 10 ); kucha upamAe~ kavikI maulika haiM, jaise-kapAsakI upmaa| kanakaketuke putroMke cittako motI aura kapAsakI upamA dI hai yaha nayI upamA hai / "motiu kapAsu NaM sAicitta / " ( Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jina-bhakti dhAmika-varNana vibhinna dharmAvalambI apane iSTa devatAoMkI pUjA vibhinna karmakANDoMke mAdhyamase karate haiN| andhavizvAsa aura bhayake kAraNa manuSya dharmakA pallA pakar3atA hai| inhIM andha-vizvAsoMke sAtha pUrvajanmakA vizvAsa bhI jur3A huA hai| vrata, upavAsa, tapa Adike mAdhyamase vaha dhArmika-sAdhanA karatA hai| prastuta kRtimeM isa prakArake andhavizvAsa, vrata, tapa aura upavAsakI sAmagrIkI pracuratA hai| pUrI kRti, jainadharma aura usase sambandhita karmakANDoMse bharI par3I hai| "sirivAlacariu'kA mukhya uddezya hI 'siddhacakra vidhi'ke mahattvakA pratipAdana karanA hai| 'siddhacakra vidhi' jainadharmakI karmakANDa sAdhanAkA eka sAdhana hai| isalie sampUrNa kRtimeM aneka sthAnoMpara jainadharmase sambandhita sAmagrI upalabdha hai| jainadharmase sambandhita vivaraNako pramukha rUpase tIna bhAgoMmeM vibhAjita kiyA jA sakatA hai (1) stutike ruupmeN| (2) jinabhagavAnase sambandhita vivaraNa va prasaMgake rUpameM / (3) upadezake rUpameM, 'siddhacakra vidhi'ke prasaMgake rUpameM / stutike rUpa meM yaha jinabhakti nimnalikhita sthaloMmeM dekhI jA sakatI hai| maMgalAcaraNa 111; sahasrakUTa jinamandirameM zrIpAla dvArA 1135; madanAsundarI zrIpAlakA kor3ha dUra karaneke lie jinamuniyoMkI stuti karatI hai 1117 / sahasrakUTa mandira meM zrIpAla jinendrakA abhiSeka karate samaya stuti karatA hai / 19 / jinendra bhagavAnase sambandhita varNana kaI sthaloM para milate haiN| jaise za5, 128, 119, 1116, 1117, 1119, 1 / 20, 1 / 25, 1136, 1140, 1141, 1146, 2 / 12, 2 / 14, 2 / 27, 2 / 30 / dharmopadeza aura siddhacakra vidhAnakI mahattAke prasaMgameM bhI kucha vivaraNa upalabdha hai 112, 112, 1 / 14, 1 / 18, 1117, 1119, 1122, 2 / 30, 2 / 32, 2 / 33, 2 / 35, 2 / 34 aura 2 // 36 / Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAgyavAdako dArzanika pRSThabhUmi 'sirivAlacariu'kI kathAvastu bhAgyavAdake prati dRr3ha vizvAsakI dhurIpara ghUmatI hai / 'bhAgya'se kavikA tAtparya hai-'pUrva saMcita karma / arthAt manuSya apane bhAgyakA svayaM nirmANa karatA hai| karmoke saMcita phaloMko vaha bhogatA hai / bhAgyavAdakI isI pRSThabhUmipara 'sirivAlacariu'kI kathAvastu gaThita hai| kRtimeM aneka prasaMgoMmeM 'karma ke phala' va 'bhAgyake prati AsthA kA jikra kiyA gayA hai| yahI 'sirivAla cariu'kI dArzanika pRSThabhUmi hai| mainAsundarI pitA dvArA Aropita jIvana jInekI apekSA apanI niyatikA jIvana jInA pasanda karatI hai| pitA dvArA taya kiye gaye varako hI vaha svIkAra kara letI hai| pitA jaba usase usakI pasandakA vara cunane ke lie kahatA hai to vaha uttara detI hai "mA~-bApa vivAha karate haiM, usake bAda apane hI karma Age Ate haiN|....shubh-ashubh karma, jIvana meM sabako hote haiM / trigupti munIzvarane yaha kahA hai ki karmase manuSya raMka hotA hai aura karmase rAjA / jo karma apane mAthepara likha diyA gayA hai, use kauna meTa sakatA hai ? vaha to vidhikA vidhAna hai|" (119) kor3hI zrIpAla jo kucha hai, vaha usake pUrvajanmakA phala hI hai| vaha kor3hI isalie hai ki usane pUrvajanmameM munikI nindA kI thii| usake vartamAnameM usake bhUtake karmoM kA phala nihita hai| kor3hI zrIpAlake lie kahA gayA hai "manikA nindaka, parvakarmoMse lar3atA haa| usI aparAdha aura pApase pIr3ita / " ( 1110) mainAsundarIkA vivAha kor3hIse kara diyA jAtA hai| vivAhake samaya maMgalagIta gAye jAte haiM, parantu striyA~ amaMgala kara rahI haiN| isa avasarapara mainAsundarI apanI bahana aura mA~ ko samajhAtI hai "vidhAtAkA likhA huA kauna TAla sakatA hai ?" ( 1114) kor3hIse apanI kanyAkA vivAha kara deneke kAraNa payapAla pazcAttApa karatA hai| parantu vaha ise svayaMkA doSa na mAnakara karmakA pariNAma batalAtA hai| vaha kahatA hai "isameM merA kyA doSa, kyoMki zubha-azubha karma hI pariNata hokara saba kucha karate haiN|' ( 1 / 15) dhavalaseThakI kucAlase zrIpAlako samudra meM girA diyA jAtA hai| ratnamaMjUSA vilApa karatI hai| pahale to vaha pitAko ulAhanA detI hai ki usane paradezIse usakA vivAha kyoM kiyA? parantu bAdameM vaha ise karmakA hI phala mAnatI hai| vaha kahatI hai "jo kucha maiMne boyA hai, khinna maiM use shNgii| lekina pitAne paradezIse merA vivAha kyoM kiyA ? usane kahA thA ki kisI naimittikane batAyA thA, usIke anusAra maiMne tumhArA vivAha kiyA thaa| he putrI ! sabakA karmase vivAha balavAna hotA hai|" ( 1143) isI sandarbhameM Age ratnamaMjUSA vilApa karatI huI apane pUrvajanmake karmoM ke viSayameM kahatI hai-- "he svAmI! dUsare janmameM maiMne aisA kyA kiyA jo janmAntarameM mujhe nirantara duHkha jhelane par3a rahe haiN|" ( 1144) ratnamaMjUSAko usakI sakhiyA~ samajhAtI haiM"jo RNa saMcita kiyA hai, use denA hI hogaa| ise karmoM ke antarAya samajhanA caahie|" (1143) zrIpAlako rassI kATakara samudrameM girA diyA jAtA hai| usake lie kahA gayA hai"karmase nacAyA gayA vaha samudrameM gira gyaa|" ( 1145 ) zrIpAlako dhavalaseTha, Doma siddha karatA hai| parantu jaba vAstavikatA prakaTa hotI hai taba rAjA dhanapAla Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAgyavAdako dArzanika pRSThabhUmi dhavalaseThako mRtyudaNDakA hukma detA hai / zrIpAla dhanapAlase kahatA hai-"ise mata maaro| kyoMki isIke kAraNa mujhe guNamAlA mila sakI hai|" ( 2 / 8) zrIpAlako Doma samajhakara jaba rAjA use mRtyudaNDa denA cAhatA hai, usa samaya zrIpAlake lie kahA gayA hai "jo pUrvajanmameM likhA jA cukA hai, use kauna meTa sakatA hai / " ( 2 / 4 ) zrIpAla munirAjase pUchatA hai "he paramezvara ! merI bhavagati btaaie| kisa puNyase maiM itane atizayavAlA huA, atulanIya yoddhA, tInoM lokoMmeM vikhyAta / kisa karmase maiM rAjAoMmeM zreSTha huA, kisa kamase nirdhana kor3hI huA? kisa karmase samudra meM pheMka diyA gayA ? kisa pApase maiM Doma kahalAyA ? mainAsundarI merI atyanta bhakta kyoM hai ? ___ taba muni mahArAja zrIpAlako usake pUrvajanmake karmoM ke viSayameM batalAte haiM "tama parvajanmameM rAjA the| tamane parvajanmameM maniko koDhI kahA. ekako pAnImeM Dhakela diyA thA, eka tapasyA kara rahe muniko Doma kahA thA, isalie isa janmameM tuma kor3hI hue, samudrameM pheMke gaye aura Doma kahalAye / tumhArI patnI ko ( pUrvajanma meM ) jaba yaha mAlUma huA ki tumane muninindA kI hai to vaha tumase bahuta nArAja huii| taba tumane aura tumhArI patnIne 'siddha cakra vidhi' kI thii| usIke puNyase Aja tuma ati yazavAle hue|" kavine bhAgyakI sattAko to svIkAra kiyA hai, parantu manuSyako bhAgyake hAtha nahIM sauMpA hai| manuSya svayaM apane bhAgyakA nirmAtA hai| vaha jaisA karma karegA, use vaisA hI phala milegaa| isa prakAra kavi manuSyajIvanake zubha-azubha aura utAra-car3hAvameM santulana rakhanA cAhatA hai| usakA vizvAsa hai ki manuSya dharmake mAdhyamase hI yaha santulana sthApita kara sakatA hai / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAjika citraNa 'sirivAlacariu' eka paurANika kathA hai| usake nAyaka aura pAtroMkA koI aitihAsika astitva nahIM hai / Alocya kRtike racanAkAla aura pratipAdya viSayakA, sAmAjika tathA Arthika varNanakA koI sambandha nahIM hai| yaha eka aisI paurANika kathA hai, jisakI kathAvastu kAphI purAnI hai| isalie isameM varNita sAmAjika sthitiyoM, vyavahAroM aura kAryakalApoMkA samakAlIna sthitise koI tAlamela biThAnA ucita nahIM hai| phira bhI kahIM-kahIM tatkAlIna paristhitiyoMkI jhalaka avazya mila jAtI hai| 1. vivAha bhAratavarSa meM prAcIna kAlase vivAha saMsthAkA pracalana hai| vivAha taya karaneke DhaMga, alaga-alaga samayameM alaga-alaga rahe hoNge| parantu adhikatara lar3ake-lar3akiyoMke mAtA-pitA hI vivAha taya karane meM pramukha bhUmikA nibAhate rahe haiN| 'sirivAla cariu' meM vivAha taya karane ke bhinna-bhinna DhaMga milate haiM, jinameM se pramukha nimnalikhita haiM(1) lar3akIko icchApara nirbhara rAjA payapAla (prajApAla ) apanI donoM putriyoMse pUchatA hai ki ve unakI icchAnusAra vara cuna leN| prajApAlakI jeThI kanyA surasundarI to apanI icchAnusAra kauzAmbIpurake rAjA siMgArasiMhase vivAha kara letI hai|' parantu mainAsundarIkA kahanA hai ki vaha mAtA-pitAke dvArA taya kiye varase hI vivAha kregii| prajApAla surasundarIse pUchatA hai "tumheM jo vara acchA lagatA ho, vaha mujhe batAo, jisase he putrI ! usase tumhArA vivAha kiyA jA ske|" ( 116) isI prakAra mainAsundarIse pUchatA hai "jo vara tumheM acchA lage vaha mA~ga lo, jaisA ki tumhArI jeThI bahanane apanI pasandakA vara pA liyA hai|" (18) (2) lar3akIke pitA dvArA taya mainAsundarIko vahI vara pasanda hai, jise usake pitA taya kara deN| prajApAla usake lie eka kor3hI vara cunatA hai jise vaha hRdayase svIkAra karatI hai / rAjA payapAla mainAsundarIko bulAkara kahatA hai"beTI ! merA eka kahanA karogI? tuma kor3hIko de dI gayI ho / kyA usakA varaNa karogI?" mainAsundarI uttara detI hai"maiMne svecchA se usakA varaNa kara liyA hai| aba mere lie dUsarA tumhAre samAna hai|" (112) vilAsavatIkA vivAha bhI zrIpAlase isI prakAra huA thaa| paMca pANDya, mallivAr3a, telaMga, saurASTra, mahArASTra, gujarAta, mevAr3a, antarveda Adi sthAnoMse bhI usane ( zrIpAlane ) aneka kanyAoMse vivAha kiye the, parantu unakA spaSTa ullekha nahIM hai ki ve kisa prakAra taya kiye the| sambhavataH ve pitAke dvArA hI taya kiye gaye hoNge| 1. (16) 2. (1 / 9) 3. (1 / 10) 4. (1113) / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAjika-citraNa (3) bhAgyapara Azrita hokara 'sirivAlacariu' meM ratnamaMjUSA aura guNamAlAkA vivAha anokhe DhaMgase hotA hai / ratnamaMjUSAkA pitA kanakaketu, guruse pUchatA hai-"yaha kanyA ( ratnamaMjUSA) kisako dI jAye ?" muni uttara dete haiM"sahasrakUTa jinamandirake vajra kivAr3oMko jo khola degA, usIke sAtha isakA vivAha kara denaa|" zrIpAla una kivADoMko khola detA hai aura usIse ratnamaMjaSAkA vivAha kara diyA jAtA hai| parAne samayameM svayaMvarameM aisI zarte rakhI jAtI thiiN| parantu yahA~ aisA spaSTa nahIM hai ki rAjA kanakaketune saba dUra yaha khabara pahu~cAyI ho ki kivAr3oMko kholanevAleke sAtha lar3akIkA vivAha kregaa| guNamAlAke pitA dhanapAlako bhI munine batalAyA thA ki jo hAthoMse jala tairakara AyegAA, usase isakA vivAha kara denA / saMyogase zrIpAla hI AtA hai jisase guNamAlAkA vivAha kara diyA jAtA hai| "muNi uttau ju tarai jalu pANihi~ / vasai NariMda-geha tahe pANihi // " (1 / 46) (4) pratiyogitA yA svayaMvara dvArA makaraketukI kanyA citralekhAke sAtha vivAha karaneke lie yaha zarta rakhI thI ki jo nagAr3A bajAkara unako ( citralekhA, jagarekhA, surekhA, guNarekhA, manarekhA Adi ) jIta legA aura 100 kanyAoMke sAtha gAyegA, hAvabhAva se yukta hokara vaha una sabase vivAha karegA / zrIpAla nagAr3A bajAkara unheM jIta letA hai / (2 / 9) (5) samasyApUrti dvArA koMkaNa dvIpake rAjA yazorAzivijayakI ATha kanyAoMke sAtha vivAha karanekI zarta yaha thI ki unake praznoMke uttara jo de degA usake sAtha unakA vivAha kara diyA jaayegaa| zrIpAla unake uttara de detA hai| vaivAhika paddhati 'sirivAlacariu' meM varNita vivAhakI paddhati bhI lagabhaga usI prakAra kI hai jo Ajakala hamAre dezameM pracalita hai| vivAha nizcita karaneke lie jyotiSiyoMse zubha-tithike lie pUchA jAtA hai| jyotiSI hI lagnakI tithi nizcita karate haiN| mainAsundarI, ratnamaMjUSA aura guNamAlAkA vivAha zubha velA aura lagna meM huA, aisA spaSTa ullekha hai / mainAsundarIke vivAhake lie jyotiSiyoMse zubha lagna pUchatA hai / ( 1 / 12) ratnamaMjUSAke vivAhameM bhI ullekha hai "puNu suha-vela laguNa pariThThaviyau / " (1 / 36) guNamAlAke vivAha meM "suha-velaggaha guNamAla-suya / sirivAlaho diNNI musalabhuya // " (1 / 47) bandanavAra bA~dhanA, maNDapa banAnA, toraNa bA~dhanA, mRdaMga va bAje bajAnA, maMgalagIta gAnA, dulhAdulahinakA zrRMgAra karanA, rezamI vastroMse vara-vadhako susajjita karanA, veda par3hanA, havana karanA, maMgaloMkA uccAraNa karanA, mukuTa ( mora ) bA~dhanA, hAthameM kaMgana pahanAnA, aMgUThI pahanAnA, gale meM hAra pahananA, nAcagAne honA, cavarI (bhA~vareM) aura sAta phere ( saptapadI ) dilAnA, hare bA~sakA maNDapa banAnA, dulaheko gA 1. 1132 aura 133 / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAlacariu bajAkara lAnA aura use Asana denA, rAstemeM patAkAe~ bA~dhanA, kanyAdAna denA aura sAtha meM daheja bhI denA / ye sabhI rIti-rivAja Aja bhI jyoMke tyoM pracalita haiN| isake sAtha-sAtha dAsa-dAsiyA~ bhI bheMTa kI jAtI thiiN| mainAsundarIke vivAhakA dRzya __ "taraha-tarahake toraNa bhI banavA diye / maMdala (mRdaMga) bajane lge| maMgala gIta bhI hone lage / ........ / brAhmaNa veda par3ha rahe the| havana aura mantroMkA uccAraNa kara rahe the| zrIpAlako makUTa bA~dha diyA gayA aura chatra bhii|........| usakI aMgulImeM aMgUThI bhI dI gyii|" (1 / 14) ratnamaMjUSAke vivAha-varNanakA udAharaNa__ "nagAr3e, zaMkha aura bherI bAje bajane lge| rAstemeM patAkAe~ aura chatra zobhita the| gAne-bajAneke sAtha loga nAca rahe the| gharameM jAkara usase ( zrIpAlase ) bAtacIta kI aura ratna-nirmita zreSTha Asana use diyA aura phira zubha muhUrtameM laganakI sthApanA kii| hare bA~sakA vahA~ maNDapa banAyA gayA aura use cavarI tathA sAta phere dilAkara ratnamaMjUSAkA usase vivAha kara diyaa| usane bahata-se uttama hAthI aura ghor3e use diye / ratnake kaTore aura soneke thAla diye|" (1 // 36) sAmUhika vivAha zrIpAlane jitane bhI vivAha kiye unameM kevala mainAsundarI, ratnamaMjUSA aura guNamAlAke sAtha kiye gaye vivAhako chor3a zeSa anya sabhI vivAha sAmUhika rUpase ekase adhika kanyAoMse kiye| citralekhAke gamti mau kanyAoMse (2 / 9). vilAsavatIke sahita 900 kanyAoMse (2010), koMkaNa dvIpameM ATha kanyAoM sahita 1600 kumAriyoMse (2013), paMca pANDyameM 2000 kanyAoMse, mallivAr3ameM sAta sau, tailaMgameM 1000 kumAriyoMse usane vivAha kiyaa| yaha bAta dUsarI hai ki zrIpAlane itanI kanyAoMse vivAha kiyA yA nahIM? parantu isase yaha siddha hotA hai ki sAmUhika vivAhakA pracalana thaa| bahu-vivAha bahu-vivAhakA varNana bhI milatA hai| zrIpAlane 18,000 kumAriyoMse vivAha kiyA thaa| vaise yaha saMkhyA cauMkA denevAlI hai| bhale hI zrIpAlane 18,000 kanyAoMse vivAha nahIM kiyA ho, parantu isase itanA spaSTa hai ki usakI ekase adhika patniyA~ thiiN| usa yugameM kisI vyaktikI sampannatAke mApane ke tIna mApadaNDa the-(1) Arthika sampannatA, (2) zakti (3) adhika patniyA~ / 'sirivAla cariu' meM kavine zrIpAlako sAdhana-sampanna batAneke lie hI itanI adhika patniyoM kI saMkhyAkA ullekha kiyA hai| dahejaprathA 'sirivAla cariu' meM daheja denekA varNana bhI milatA hai| surasundarIke vivAha meM - "rAjAne lAkara use ( siMgArasiMhako ) kanyA de dI aura sAthameM diye hAthI, ghor3e, svarNa........." (16) mainAsundarIke vivAhameM bhI daheja diyA gayA thA "usane acche ghara, sundara bhaNDAra aura sampadAe~ diiN| divya vastra aura bhUSaNa / ratha, azva, chatra aura siMhAsana / haya, gaja, vAhana, jampANa aura yAna / bahuta-se cihna, ca~vara, unake kikANa, dhana-dhAnyase bhare hue grAma aura deza |....shobhaase yukta rAjakula bhI de diyaa| dhana, dAsI, dAsa aura anya suvarNa aadi|" (1 / 15) citralekhAke vivAhameM makaraketune zrIpAlako zreSTha gaja, azva, U~Ta Adi pradAna kiye / (2 / 1) Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAjika-citraNa __ "koMkaNa dvIpake rAjA yazorAzivijayane bhI zrIpAlako dahejameM ghor3e, gaja, ratha, U~Ta Adi vAhana aura bahuta-se maNiratna diye / soneke bahuta-se svaccha hAra aura samUcI caturaMga senA use dii|" (2013) strI-zikSA striyoMko bhI ucca zikSA dI jAtI thii| gAnA, bajAnA, nAcanA, jJAna-vijJAna, zAstra, purANa, veda, aneka bhASAoMkA jJAna, kAmazAstrakI zikSA dI jAtI thii| vyAkaraNa, chanda zAstra, Agama zAstra, jyotiSa, samasta kalAoM, rAga-rAginiyoM, vibhinna lipiyoMkA jJAna bhI diyA jAtA thaa| mainAsundarIkI zikSAkA vivaraNa kavine diyA hai, jisase jJAta hotA hai ki strI-zikSAkA kitanA pracAra thA aura ve puruSase kisI bhI bAtameM pIche nahIM thiiN| mainAsundarIne aneka prakArakI vidyAe~ aura kalAe~ sIkhI thiiN| usakI vidyAoM aura kalAoMkA vistRta varNana diyA hai / ( 117) guNamAlA bhI bahattara kalAoMmeM nipuNa hai| (1646 ) kavine citralekhAko jJAna-vijJAnameM niSNAta batAyA hai| (28) isake atirikta vaha nRtyakalAmeM bhI nipuNa hai / zrIpAlane sau kanyAoMse nagAr3A bajAkara vivAha kiyA thA, jinase vivAha karanekI zarta yaha thI ki ve sau kanyAe~ nAceMgI jinheM nagAr3A bajAkara va hAva-bhAvase nRtya karake jo vyakti jIta legA, unhIMse unakA vivAha kara diyA jaayegaa| __ zikSA denekA kArya jainamuni aura zaivaguru donoM hI karate the| surasundarIne brAhmaNa guru aura mainAsundarIne jainaguruse zikSA grahaNa kI thii| 1. gharajaMvAI prathA - gharajavAI rahanekI prathAkA varNana bhI hai, parantu ise sammAnita dRSTise nahIM dekhA jAtA thaa| zrIpAla rAjA prajApAlake yahA~ gharajavAI banakara raha rahA thA, parantu jaba logoM dvArA carcAe~ hone lagI to use burA lgaa| vaha khinna rahane lgaa| eka dina manAsundarIne khinna honekA kAraNa pachA taba zrIpAla batAtA hai-"he devI, yahA~ mujhe koI nahIM jAnatA, merA mana lajjita hai| ghara-ghara gItoMmeM loga yahI kahate haiM ki maiM tumhAre pitAkI sevA karatA huuN|" 2. bhUta-preta aura jAdU-TonemeM vizvAsa "sirivAlacariu' meM aneka sthAnapara DAina, joginI, pizAca va jAdU-TonekA varNana milatA hai / jinabhagavAnke nAmakI mahattA batalAte hue spaSTa likhA hai---'jinake nAmase eka bhI graha pIr3ita nahIM karatA / durmati pizAca bhI haTa jAtA hai|' (1241 ) Age DAkinI-zAkinIkA bhI ullekha hai bAraha varSakI avadhipara jAnevAle putra-zrIpAlako mA~ kundaprabhA upadeza detI hai usameM bhI sAiNIDAiNI aura kaTTaNIko nahIM bhUlaneke lie saceta karatI hai ( 1 / 24 ) / ratnamaMjUSAke rUpapara Asakta aura kAmAndha dhavalaseThakI kuceSTAoMko dekhakara usase usakA mantrI pUchatA hai-"koI tumheM jantara-mantara kara gayA hai ?' ( 1 / 39) 3. Thaga aura cora 'sirivAlacariu' meM Thaga, coroM aura DAkuoMkA bhI ullekha kiyA gayA hai| zrIpAlakI mA~, zrIpAlako upadeza detI hai ki Thaga aura coroMkA vizvAsa mata krnaa| (1124) dhavalaseTha ko bhI rAstemeM lAkha cora pakar3a lete haiM aura bAdameM zrIpAla use chur3AtA hai / ( 1 / 27 ) Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 4. dAna denekI prathA dAna denekI prathAkA kahatI hai--''cAra prakArake sirivAlacariu varNana bho hai / mainAsundarI zrIpAlako vidAke samaya ( 12 varSake lie ) use saMghako dAna denA mata bhUlanA / " ( 1 / 22 ) 5. pyAU nirmANa logoM ko pAnI pIneke lie pyAUkA varNana bhI milatA hai / avantIke varNanameM likhA hai- "loga IkhakA rasa lekara pIte haiM aura pyAUse pAnI pIte haiM / " ( 113 ) "ikkhA - rasu pijjai sAu levi / pANiu pIyanti pavAlievi / ( 1 3 ) 6. pAna-supArIkI prathA kisI atithi yA sammAnita vyaktiko pAna khilAnekI prathAkA bhI ullekha milatA | rAjA dhanapAla dhavalaseThako bhI pAna aura supArI detA hai / ( 211 ) bAraha varSa meM zrIpAla lauTakara AtA hai / mainAsundarI apane pitAke durvyavahArakA vRttAnta zrIpAlako sunAtI hai / vaha apane pitAke pAsa dUta bhejatI hai / prajApAla usa dUtako pAna detA hai aura phira bAtacIta Arambha karatA hai / ( 2 / 16 ) 7. daNDa apanI jAti chipAnA ghora aparAdha batalAyA gayA hai / dhanapAlako jaba yaha mAlUma hotA hai ki zrIpAla Doma hai ( DomoMke SaDyantrase ) to vaha zrIpAlako mRtyudaNDa denekI AjJA detA hai / ( 214 ) isI prakAra jaba dhavalaseThake SaDyantrakA patA lagatA hai to use bhI mRtyudaNDa deneke lie taiyAra ho jAtA hai / ( 217 ) 8. SaDyantra dhavalaseTha ratnamaMjUSAko pAneke lie apane mantrI se madada ke lie kahatA hai / dhavalaseTa eka yojanA banAtA hai, jisake anusAra mantrI yaha kahegA ki jalameM machalI hai, jise dekhaneke lie zrIpAla bA~sapara car3hegA / usa samaya mantrI rassI kATakara use jalameM girA degA / isa kAmake badale meM dhavalaseTha use eka lAkha rupayA denekA vacana detA hai / ( 1|40 ) isI prakAra zrIpAlako Doma batAneke lie dhavalaseTha eka SaDyantra racatA hai aura DomoMkI sahAyatA karaneke lie eka lAkha rupaye denekA vacana detA hai / ( 22 ) Arthika varNana 'sirivAlacariu' meM Arthika sampannatAkA vivaraNa milatA hai / sone, maNiyoM AdikI yatra-tatra bahulatA dikhatI hai / vaise aise prasaMga adhikatara rAjAoMke sandarbha meM hI Aye haiM, isalie sAdhAraNa janatAke viSaya meM kucha kahA nahIM jA sktaa| rAjA to sAdhana-sampanna hote hI haiM aura unake yahA~ maNi, hIre, javAharAta AdikA honA koI AzcaryakI bAta yA sampannatAke dyotaka nahIM haiM / kucha zaharoM va dezoMke vivaraNameM aise vivaraNa milate haiM jisase Arthika sampannatAkA AbhAsa hotA hai| ujjainIke varNana meM 'sphaTika maNiyoMse nirmita' dIvAloMkA ullekha kiyA gayA hai| isake alAvA logoMke sukhI honekA vivaraNa bhI hai - " loga chattIsa prakArake bhogoMko bhogate the / " ( 145 ) mAlava dezake varNanameM baniyoM ko zrI sampanna batAyA hai- " jisameM ( mAlava dezameM ) zrI sampanna baniyA nivAsa karate haiM / " ( 114 ) Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAjika-citraNa 37 isI prakAra ujjainIke varNanameM bhI sampannatAkA ullekha kiyA gayA hai"ujjainI nAmakI nagarI vaha atyanta prasiddha hai, jo sonA ora karor3oM ratnoMse jar3I huI hai|" (114) lAkha coroMko jItane ke bAda zrIpAlane jo vastue~ ekatrita kI unakA vivaraNa isa prakAra hai "zobhA sahita gaja, azva, sAta prarohaNa, maNi-mANikya, ma~ge evaM aura bhI dvIpAntaroMke ratnoMko zrIpAlane ikaTThA kara liyaa|" ( 1 / 29) babbarane zrIpAlako bheMTameM jo vastue~ dIM"ratnoMse jar3A chatra, aura bhI usane diyA hiraNya, sonA, dhana-dhAnya Adi / " (1 / 30) dhavalaseTha aura zrIpAlake jahAjoMmeM maNimANikya aura anya bahumUlya sAmagrI bharI huI thI-"motI, zrIkhaNDa, pravAla, kapara, lavaMga, kaMkola ityAdi bahuta-se ratnoMse bhare hae jahAjoMko lekara ve loga cle|" ( 113) ratnadvIpameM padmarAga maNi aparimita mAtrAmeM batalAye haiN| (1 / 30) haMsadvIpameM to aneka prakArake ratnoM aura maNiyoMkI khadAnoMkA ullekha kiyA gayA hai| (1130 ) isake atirikta-"lATa, pATa, jivAdi, kasturI, kuMkuma, haricandana aura kapura jisameM the|" ( 130 ) haMsadvIpake bAjAra maNiyoM aura ratnoMse bhare hue the"maNi-rayaNai~ jahiM AvaNi bhiitr|" ( 1133 ) sahasrakUTake jinamandira meM bhI suvarNa, mUMgA, pannA, maNi Adi pracura mAtrAmeM jar3e hue the| "suvarNase nirmita vaha lAla maNi aura pannoMse jar3A huA thaa| zuddha sphaTika maNiyoM aura mUgoMse sajA huaa| rAjaputroMne usapara bar3e-bar3e maNi lagA rakhe the| vaha sUryakAnta aura candrakAnta maNiyoMse zobhita thaa|........uske cAroM ora indranIla maNi lage hae the| usakI zreSTha paMktiyA~ gavaya, gavAkSa Adi anekoM svaccha ratnoMse aura nIcekI bhUmimeM jar3I huI thii|" ( 1134 ) zrIpAla bAraha varSakI avadhike pazcAt lauTakara AtA hai tathA prajApAlase milatA hai taba vahA~ke loga khuzI manAte haiN| usa samayakA varNana dekhie "ghara-ghara Ananda-badhAI huii| pravAloMse jar3ita maNiyoM aura motiyoMkI mAlAoMse ghara-ghara toraNa sajA diye gaye / " ( 2 / 17 ) vyApAra jalamArgase vyApAra karanekA varNana 'sirivAlacariu'meM milatA hai| dhavalaseThake sAtha anya vyApArI bhI the| nagara, gA~va va dezake atirikta anya dezoMse bhI vyApAra karanekA varNana milatA hai| vyApArI loga kAphI sampanna batAye hai| dhavalaseThakA sammAna rAjA dhanapAla karatA hai (11) / yuddha meM prayukta astra-zastra mudgara, bhAle, sabbala, saila, pharase ( 1 / 27 ), talavAra ( 1 / 28), tUNIra-dhanuSa ( 2 / 12), kotala, kunta aura kaTAreM (2 / 24 ) zastroMkA varNana Alocya kRtimeM milatA hai| Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phasala va vanaspati dAkha, mirca, Ikha, tumbI', kapAsa AdikA varNana kavine kiyA hai / avantIke varNanameM dAkha, mirca aura IkhakA varNana bhI milatA hai / "pahaM dakkha mirica cakkhati koi // ikkhA-rasu pijjai sAu levi / " ( 113 ) kanakaketuke putroMke cittakI motI aura kapAsase upamA dI hai / " motiu kapAsu NaM sAicitta || " ( 1132 ) vanaspati meM sAlavRkSa, bA~sakA ullekha hai / eka sthAnapara vaTavRkSakA varNana bhI hai" sAlahiya puMsamArai~ lavaMti || " ( 115 ) ratnamaMjUSAke vivAha meM hare bA~sakA maNDapa banAyA gayA thA / "hariya vAMsa tahi~ maMDau TThaviyau || " ( 1 / 36 ) 1 zrIpAla samudra tairakara AtA hai, usake bAda vaha vaTavRkSa ke nIce baiThatA hai / ( 1 / 47 ) kastUrI aura haricandanakA ullekha haMsadvIpake varNana meM milatA hai / ( 1 / 30 ) bhaugolika varNana khadAneM 'sirivAla cariu' meM maNiyoMkI khadAnoMkA varNana sabase adhika ullekhanIya hai / haMsadvIpameM isa prakArakI aTThAraha khadAnoMkA vivaraNa diyA gayA hai nagara va grAma a 'sirivAlacariu' meM aneka nagaroM, dezoM va grAmoMkA varNana kiyA gayA hai / grAmoMke nAma nahIM diye gaye haiM, parantu unakI vizeSatAe~ batalAyI haiM / nagaroM aura dezoMkA nAmasahita vivaraNa diyA gayA hai jinameM mukhya rUpase avantI, mAlava, ujjainI, kauzAmbIpura, aMgadeza, campApurI, vatsanagara, ratnadvIpa, haMsadvIpa, lavaNa nagara, kuNDalapura, kaMcanapura, koMkaNa dvIpa, thAnA, ' paMca pANDya, mallivADa, tailaMga, saurASTra, mahArASTra, gujarAta, antarveda, kacchadeza, bhar3auMca, pATana, kazmIra aura koTa" ke nAma vizeSa rUpa se ullekhana haiM | kauzAmbI ( 211 ) aura jambUdvIpa ( 2112 ) kA nAma bhI milatA hai / 12 43 gA~va nagaroMke samAna haiM aura nagara bahuta sundara haiM / nagaroMko sundaratA nirAlI hai| samudrake kinAre yA nadI ke kinAre bhI nagara base haiM, jo sthala va jala mArgoM se jur3e haiN| nagara meM tAlAba bhI haiM / loga gAya va bhaiMsa pAlate haiM / nadIke pAnI aura tAlAba ke pAnI meM gandagI nahIM hai / striyA~ sundara aura sukumAra haiM / ( 1 / 3 ) nagaro meM vidvAn puruSa haiM jinako aneka bhASAoMkA jJAna hai / nagaroMmeM vaizya rahate haiM jo vyApAravyavasAya karate haiM / vidvAn loga bahuta-sI bhASAe~ sIkhate haiM, sambhavataH vyApAriyoMke lie dUsare dvIpoM meM vyavasAya karane ke lie yaha jarUrI thA / 'jahi ra viusa paDhehiM bahu - vANiya / ' ( 114 ) 10 8. (1 / 46), 1. ( 1/46 ), 2. (13), 3. (1/4), 4. (1/6 ), 5. (125), 6. (1 / 25), 7. (1127), 9. ( 28 ), 10. (2110), 11. (2/11), 12. (2/13), 13. (2/13), 14. (2/13), 15. ( 20 ) 1 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaugolika varNana nagaroMke bAhara parakoTe bhI surakSAke lie haiM "jala-khAiya sohahiM kml-chnnnn| sAlattaya maMDiya paMca vaNNa // " (15) nagarake bhItara bAjAra-hATa bhI haiN| bIcameM sar3akeM bhI haiM / loga sAdhana-sampanna haiM aura chattIsa prakArake bhogoMko bhogate haiM / (1 / 5) "kkhatIsa pavaNi bhujaMti bhoy|" (115) koMkaNa dvIpake varNanameM spaSTa likhA hai ki "deza aura gA~va samAna base hue haiN|" isI AzayakA ullekha avantIke varNanameM bhI kiyA gayA hai ___ "jaha~ gAma basahiM paTTaNa samANa / " ( 113 ) koMkaNa dvIpakA varNana ___pahu vasahi NiraMtara desa-grAma / " ( 2 / 11) jAtiyA~ zavara, pulinda, bhola, khasa, babbara, dhIvara, Doma, marAThA, gujara, cANDAla Adi jAtiyoMkA varNana milatA hai| zrIpAla 12 varSako avadhi pUrI kara lenepara ujjaina lauTatA hai| rAstemeM zavara, pulinda, bhIla, khasa aura babbara IrSyA chor3akara usakI sevA karate haiM "savara-puliMda-bhIla-khasa-vavvara / lae DaMDi te jhADiya macchara // " ( 2 / 13 ) avantIke varNanameM dhIvaroMkA ullekha kiyA gayA hai 'jisameM nIlakamaloMse suvAsita pAnI bahatA hai, jisakA gambhIra jala dhIvaroMke lie varjita hai|" (113 ) dhavalaseThako jaba lAkhacora pakar3a lete haiM, taba yaha khabara gUjara aura marAThe Akara zrIpAlako dete haiM "taba khinna hokara gUjara aura marAThoMne yaha bAta zrIpAlase kahI-barbara coroMne seThako nahIM chodd'aa|" (1128) Doma aura cANDAloMse milakara dhavalaseTha zrIpAlake viruddha SaDyantra racatA hai| "kiu maMtu savvu kUDaha~ ayANa / kokaviya Doma-mAtaMga-pANa // " (2 / 2) ina jAtiyoM ke atirikta dhobI, camAra ( 2 / 3 ), naTa ( 2 / 29) aura bhANDakA bhI ullekha milatA hai| eka sthAnapara yavanoMkA jikra bhI milatA hai / ( 1142) bImAriyA~ peTameM sUla, sira darda ( 1 / 39 ), sannipAta ( 1 / 39, 2 / 1), galekA phor3A, ikatarA tApa aura tijArA ( 1141 ) bImAriyoMkA varNana milatA hai| dhavalaseTha ratnamaMjUSA para mohita hokara jo ceSTAe~ karatA hai usake phalasvarUpa usakA mantrI pUchatA hai "kiM tuva peTTa-sUlu sira-veyaNa // ki ummau saNivAe liyu|" (1139) jinabhagavAnke nAmakI mahimAmeM ikatarA tApa va tijArAkA ullekha kiyA gayA hai "jiNaNAmeM phoDI khaNi vilAi / ikatarau tAu teiyau jaai||"( 1141 ) Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAlacariu jAnavara va pakSI jAnavaroMmeM gAya, bhaiMsa, kuttA, gadhA, suara, zRgAla, siMha, khaccara, hAthI, U~TakA ullekha hai| pakSiyoMmeM koyala, kauA, garur3a, haMsa aura murgekA ullekha milatA hai| avantIke varNanameM haMsa, gAya va bhaiMsake nAma Ate haiM-- "haMsaha~ ula sohahiM haMsa-sahiya / / go-mahisi-saMDa jahiM miliya maali|" ( 1 / 3 ) ujjainIke varNanameM koyalakA nAma AtA hai| ( 115 ) ratnamaMjUSA kAmAndha dhavalaseThako kuttA, gadhA aura sUara kahatI hai aba tU kuttA, gadhA aura sUara hai|" ( 1144) ratnamaMjUSAkI sahAyatA hetu va dhavalaseThako zikSA dene ke lie jo jaladevatA Ate haiM unakI savAriyoMke varNanameM margA, sarpa va garur3ake nAma Ate haiN| (1 / 45 ) khaccarakA ullekha kor3hI zrIpAlakI savArIke rUpameM ( 110 ) tathA zrIpAlakI senAke eka aMgake rUpameM (2035) bhI varNana kiyA gayA hai| zrIpAla pAna lekara dhanapAlake darabArameM AtA hai taba Doma va bhANDa aise daur3ate haiM jisa prakAra kaue, kauese milate haiN| (212) vIradamaNa aura zrIpAlakI tulanAmeM zRgAla aura siMhakI tulanA kI hai| (2 / 20) yazorAzivijayakI kanyAoMke praznoMke jo uttara zrIpAlane diye haiM unameM 'meDhaka'kA ullekha bhI milatA hai / (2 / 11) isake atirikta yuddhoMmeM aura senAke varNanameM hAthI, ghor3oM aura U~TakA aneka bAra vivaraNa milatA hai| rAjA kanakaketukI patnI kanakamAlA"dRSTise vaha dekhatI aura phira dekhatI to aisI lagatI jaise DarI huI hiraNI ho / " (131) isameM hiraNIkA varNana bhI milatA hai| prakRti citraNa "sirivAla cariu' meM prakRti citraNa kevala 'deza-varNana' ke prasaMgameM hI hai, vaha bhI bahuta thor3A hai / avantIke varNanameM prakRtikA paramparAgata varNana hai| "jisameM gA~va nagaroMke samAna haiN|....jismeN sari, sara aura tAlAba kamalaniyoMse Dhake hae haiM, haMsoMke joDe haMsaniyoMke sAtha zobhA pAte haiN| jisameM gAyoM aura bhaiMsoMke jhuNDa eka katArameM milakara uttama dhAnya ( kalamazAli ) khAte haiM / jisameM nIlakamaloMse suvAsita pAnI bahatA hai| jisakA gambhIra jala dhIvaroMke lie varjita hai|" (113) pAnIkI svacchatA batAneke lie kavine kaisA anUThA varNana kiyA hai-aisA svaccha pAnI ki dhIvaroM ( machuoM ) ko bhI chUnA niSiddha hai / ujjayinIke varNanameM bhI kavine prakRtikA sundara citraNa kiyA hai "vaha anokhI nagarI upavanoMse zobhita hai| pakSiyoMke zrAvaka usameM cahacahA rahe haiM / latAgRhoMmeM kinnara ramaNa karate haiM, sAlavRkSoM para koyale kuka rahI hai| kamaloMse DhakI haI jala-parikhAe~ zobhita Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASA kI dRSTi se 'sirivAlacariu' kI sthiti vicitra hai, kyoMki 16vIM sadIkA prArambha, Adhunika bhAratIya Arya bhASAoM ke sAhityakA yuga hai na ki apabhraMza kA / ata: usakI bhASA meM milAvaTa anivArya thI / usakI bhASA jahA~ varNanAtmaka hai vahA~ apabhraMza hai, lekina jahA~ saMvAda yA bAtacIta hai vahA~ bhASA lacIlI hai / usameM bhI mukhya rUpa paramparAgata apabhraMza kA hI hai / phira bhI usameM mizraNa aura saralIkaraNakI pravRtti sakriya hai / kAraka, saMjJA, sarvanAmoM kI sthiti paramparAgata hai / prAyaH sabhI kAraka milate haiM, parantu adhikatara vibhaktiyoMkA lopa yA vinimaya dikhAI detA hai / vibhakti lopa sahaja hI pracuratAse draSTavya hai / vibhakti vinimayake kucha udAharaNa uddhRta haiM } 1. uvavaNa haiM vi sohai ( graMthahaM garIya ) 2. kavaNahu dijjai anhahaM avakhari dekhai siripAlahaM 3. dharatahaM suravarahaM rayaNahaM Nivaddha sahaM car3hai kartA karma karaNa sampradAna apAdAna sambandha adhikaraNa bhASA u0 pu0 ma0 pu0 a0 pu0 [ 6 ] kartA aura karmake eka aura bahuvacana meM prAyaH vibhaktiyoMkA lopa hai / kevala strIliMga, napuMsaka liMgake bahuvacanakI vibhaktiyA~ upalabdha haiM ekavacana o tRtIya sthAnapara SaSThI / dvitIyAke sthAnapara SaSThI / ekavacana mi hi i, hi, ti hi iM, hi, eM, eNa, setiya, sii lagi, nimitta Au, hoMtau ho,hU,ha, ro paMcamI ke sthAnapara SaSThI / bahuvacana O o i, e cU~ki apabhraMzameM vRddhi -svara nahIM hote ataH 'kero' prayoga pramAdajanya mAnA jAyegA; yA phira samakAlIna khar3I bolIkA prabhAva / kriyAoMke nimnalikhita pratyayarUpa aura kriyArUpa upalabdha haiM vartamAna 0 0 haM ( 'ha' strIliMga meM ) 0 bahuvacana o nti, hi, hi Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAlacariu karmaNi prayoga jjahiM bhaviSyat kAla ekavacana bahuvacana u0 pu0 ma0 pu0 a0 pu0 sai isake atirikta bhaviSyatkAlake lie kRdantake rUpa milate haiM jAevau, karevau, kivvai Alocya kRtimeM eka vizeSa prayoga hai-milai, gau, Aivi, isakI do sthitiyA~ sambhava haiM(1) gau Aivi milai gayA huA Akara milatA hai| (2) Aivi milai gau Akara milegaa| pahalA prayoga arthahIna hai, kyoMki 'gayA haA Akara milatA hai', yaha asvAbhAvika vAkya hai| dUsare prayogameM sandhi karanepara rUpa hogA-'milegI' khar3I bolIke gA, ge, gI, ke vikAsakA sambandha, jo vidvAn saMskRtake sAmAnya bhUta, gA, gaa, gA, se mAnate haiM, ve avazya isase prasanna hoNge| parantu prazna yaha hai ki bhUtakAlake kRdantase bhaviSyakA bodha kaise sambhava huA ? dUsare 16vIM sadIke prArambhameM khar3I bolImeM gA, ge, gI, rUpa A cuke the| ho sakatA hai kavine hindIke 'milegA' kA apabhraMzIkaraNa 'milegI' kara diyA ho / yaha sambhAvanA isalie bhI sahI hai, kyoMki kavine eka sthalapara 'karaha kanta kI sAra' meM 'kI' kA prayoga kiyA hai, jo khar3I bolIke sambandhakA parasarga hai| vidhi aura AjJAmeM p paurANika hi karAva hi calA0 hi / sAmAnyabhUta kRdanta u, a paNa, Ni ityAdi / pUrvakAlika kriyA i, ivi, ava, api, opiNNu, evi, evi, eviNu, hAppiNu / kriyArthaka kriyA aNa bhU. kriyAke rUpa hu, huvai, hoi, hou, hohi, hoti, hotai, hokha, hou, hoti, hoMtu, hotau, hosai, hosahi, hosami, hoeviNu / asa, asthi, atthiya, acchai, acchahi, achi u, achai "siripAla cariu' kI bhASAkA sabase mahattvaparNa pakSa hai| usameM boliyoMke prayoga te bhale bhae ( 1 / 18) bAraha barasa na vAvahi ( 1 / 2) tuTTai AvaNa (2032) bhau vivAhu (1136 ) Natthi noya, Nauhui, Navi hosaI ( 1137) tuvAlAkhu dAyu daihaMu pasAu ( 1140) jiNaNAme phoDI khaNi bilAi (1141) kAhe diNNa bappa paraesahaM ( 1142) dhobI camAra ghara karahiM bhojju ( 2 / 4 ) Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASA tuhaM pUcchaNa paThaI hau~ bhattAru ( 2 / 5 ) NaM aMdhe laddhe bevi NayaNa / NaM bahire phUTTe bhae savaNa ( 216 ) puNa agge loTiya vAra-vAra ( 216 ) Apa ApaNI bAta kahIM ( 26) TApa, loha, Topari, marajiyA, lesai, karahU, kantakI sAra, phuTe bhaye, jaise zabda aura prayoga, apabhraMzakI paramparAgata bhASAke lie naye haiM aura usameM samakAlIna boliyoMke vikAsake saMketa sUtra paryApta mAtrAmeM haiN| saMvAda : kavi saMvAdoMkI yojanAmeM nipuNa hai| 'sirivAla cariu' meM sabhI prakArake saMvAda milate haiM / kucha saMvAda marmako chU jAte haiM, to kucha saMvAda tarkapUrNa haiN| kahIM kuTilatAko saMvAdoMmeM sa~joyA hai to kahIM lokajIvanakI jhA~kIko utArA hai| sabhI prakArake raMgoMmeM ra~ge saMvAdoMkI yojanA kavine kuzalatApUrvaka kI hai| sabase anokhI aura vizeSa bAta yaha hai ki unameM svAbhAvikatA hai| par3hanepara aise lagate haiM mAno sacamuca bAtacIta ho rahI hai, ve Aropita yA thope hue nahIM lagate haiN| (1) mainAsundarIse usake pitA dvArA vivAha sambandhI praznottara bhAgyavAdI darzanako prakaTa karate haiM rAjA payapAla mainAsundarIse pUchatA hai-"jo vara tumheM acchA lage vaha mA~ga lo, jaisA ki tumhArI jeThI bahanase pUchA thaa|" mainAsundarI uttara detI hai-"jo kanyA mA~-bApase utpanna hotI hai, usake lie mA~-bApakA mArga hI upayukta hai| anyako cAhanA vaisA hI hai jaisA vezyAke lie lampaTa / pitA to basa vivAha karatA hai, Age usakA bhAgya / zubha-azubha karma sabhIko hote haiN|" ( 19) (2) mainAsundarIkA vivAha kor3hIse taya kara diyA jAtA hai| payapAla usase kahatA hai"beTI, merA eka kahanA karogI, tuma kor3hIko de dI gayI ho, kyA usakA varaNa karogI ?" mainAsundarI uttara detI hai-"maiMne svecchAse usakA varaNa kara liyA hai, aba mere lie dUsarA tumhAre samAna hai|" ( 1 / 12) (3) zrIpAlako gharajaeNvAI banakara rahanA acchA nahIM lagatA hai / usakA mana khinna rahatA hai / mainAsundarI samajhatI hai ki zrIpAla kisI anyapara Asakta hai / vaha zrIpAlase pUchatI hai "tuma dubale hote jA rahe ho, tumhArI kyA cintA hai ? yadi koI sundarI tumhAre manameM ho to tuma use mAna sakate ho|" zrIpAla uttara detA hai-"tuma bholIbhAlI ho, dUsarI strI mujhe acchI nahIM lgtii| pitA dvArA dI gayI strI hI majhe acchI lagatI hai|" mainAsundarI-"tumhAre manameM kyA cintA hai ? apanI gopanIya bAta mujhe kyoM nahIM batAte ?" zrIpAla-"suno! mujhe koI nahIM jaantaa| maiM lajjita hU~ ki maiM nirlajja hokara tumhAre pitAkI sevA karatA huuN| ghara-gharameM yaha gIta gAyA jAtA hai|" mainAsundarI-"mere manameM bhI yahI bAta thii|" ( 1 / 20 ) kitanI svAbhAvikatA hai ina saMvAdoMmeM ? loka jIvanakA eka dRzya hI upasthita ho jAtA hai| eka udAharaNa, kitanA sarala, svAbhAvika aura tarka pUrNa hai / zrIpAla bAraha varSakI avadhike lie pravAsa para jAnevAlA hai (4) zrIpAla mainAsundarIse kahatA hai- "maiM bAraha barasake lie jAnA cAhatA hU~ / ' __ mainAsundarI-"maiM mohakA nivAraNa kaise karU~? tumhAre binA mujhe bAraha dinakA bhI sahArA nahIM hai| maiM bhI tumhAre sAtha jaauuNgii|" Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAlacariu zrIpAla-"stroke sAtha jAnese kAma siddha nahIM hotaa|" mainAsundarI-"pativratA sItA devI rAmake sAtha kyoM gayIM?" zrIpAla-"tumhIM soco ki usakA kyA huA ?" ( sItAko rAga le gayA thA isa ora saMketa hai) (1 / 21) (5) zropAla jaba jAne lagatA hai taba mainAsundarI usakA A~cala pakar3a letI hai / zrIpAla ise apazakuna mAnakara kupita ho jAtA hai| usa samayakI bAtacIta hRdayako chU letI hai| patike binA strIkA rahanA kaThina hai| zrIpAla - 'he priya ! chor3o mujhe, yaha mere lie apazakuna hai|'' mainAsundarI-o pravAsa para jAnevAle, tuma mujhapara kruddha kyoM ho? pahale maiM kise cho'-apane prANoMko yA tumhAre A~cala ko?" ( 1123 ) (6) jAte samaya zrIpAla mA~ke paira chUne jAtA hai| usa samayake saMvAda mA~kI mamatAse bhare hue haiN| mA~ apane putrake binA 12 varSa taka kaise rhegii| jaba vaha nahIM mAnatA hai to use pravAsameM kAma AnevAlI bAtoMke bAremeM batalAtI hai| mA~ke kathanameM svAbhAvikatA hai aura usakA manovaijJAnika AdhAra hai-- zrIpAla-mA~ ! maiM videza jAtA huuN| isa bahUse prema karanA / he mA~ ! maiM jAtA hU~, vApasa AU~gA ! mA~ ( kundaprabhA)- "he putra ! tumheM dekhakara mujhe sahArA thA / he vatsa ! jabataka maiM tumheM apanI A~khoMse dekhatI hU~, tabataka maiM apane pati aridamanake. zokako kucha bhI nahIM smjhtii| maiMne AzA karake hI apane hRdayako dhAraNa kiyA hai|" zrIpAla-"he svAminI ! Apa dhairya dhAraNa kareM, kAyara na bneN| he mA~ ! Adeza do jisase maiM jA sakU~ / " taba kundaprabhA lAcAra ho use bidA karatI hai aura aneka zikSAprada bAteM kahatI hai / ( 1 / 23-24 ) (7) zrIpAla sahasrakUTa jinamandirake dvArapAlase pUchatA haizrIpAla-"jo puNyazAlI sabase U~cA zikhara hai, usake pUre daravAje kyoM banda haiM ?' dvArapAla-"isakA dvAra abhI taka koI khola nahIM sakA, usI prakAra jisa prakAra kaMjasake hRdayarUpI kivAr3ako koI nahIM khola skaa|" (1934) (8) ratnamaMjUSApara Asakta dhavalaseThase usakA mantrI pUchatA hai mantrI-"tuma acetanakI bhA~ti kyoM ho ? kyA tumhAre peTameM sUla hai yA sirameM darda yA sannipAta ho gayA hai|" dhavalaseTha-"maiM tumheM DhAr3hasa deneke lie kahatA hU~ ki nA to mujhe sirameM pIr3A hai, nA peTameM sUla / merA hIna mana ratnamaMjUSAke rUpameM santapta aura Asakta hai / ' mantrI-"tuma anucita kArya mata kro| vaha tumhAre putrakI patnI hai|" dhavalaseTha- "he kUTamantrI ! tuma sahAyaka ho, tumheM maiM prasAdameM eka lAkha rupayA duuNgaa| maiM tumhAre guNoMko hRdayase mAnU~gA, jisase maiM isa strIkA hRdayase bhoga kara skuuN|" ( 1140 ) (9) guNamAlAko jaba yaha samAcAra milatA hai ki zrIpAla Doma hai aura jAti chipAneke kAraNa rAjAne use bandI banA liyA hai| vaha turanta zrIpAlake pAsa sacAI jAnaneke lie daur3atI hai| vaha zrIpAlase pUchatI hai guNamAlA-"tumhArI kauna-sI jAti hai ? tuma apanA kula btaao|" zrIpAla-"yahI merA saba kucha hai|" guNamAlA-"maiM apanA ghAta kara luuNgii| priyajanase tuma saccI bAta kho|" zrIpAla-"viDoMke pAsa eka sundara sulakSaNa nArI hai, tuma usa matI ratnamaMjUSAse puucho| vaha jo kahegI, he priye, maiM vahI huuN|" Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASA 45 guNamAlA ratnamaMjUSA ke pAsa jAtI hai sacAI jAnane / prazna yaha uThatA hai ki guNamAlA zrIpAlase hI kyoM nahIM pUchatI ? vaha ratnamaMjUSA ke pAsa kyoM jAtI hai ? kavine yahA~ bahuta hI satarkatA baratI hai / yadi zrIpAla saccI bAta kahatA bhI hai to usakA kahA koI nahIM mAnatA / muhAvare va lokoktiyA~ kavine kahIM-kahIM muhAvare va lokoktiyoMkA bhI prayoga kiyA hai| muhAvare va lokoktiyoMse kavine apane varNanako prabhAvazAlI banAyA hai / muhAvare 'sirivAla cariu' meM Aye muhAvare va lokoktiyoM meM se kucha yahA~ dI jA rahI haiM 1. 'dhAiu dhAi urahi piTTaMtI / ( 214 ) 'tA citai Naravai paTTiya mahu mai, 'rAya maggu mai~ hAriyaja / ( 1 / 14 ) lokoktiyA~ chanda 2. 3. 'hau~ thiya puttI kiNhahaM vayaNu / ' 4. 1. 2. 'khAmoyari melliya dIha dhAha / ( 1 / 42 ) 'Niya khIraho mai~ Niru chitta chAru / ' ( 1 / 15 ) 'NaM dAliddiya laddhau NihANu / ' 'NaM aMdhe laddhe bevi NayaNa / ' 3. 4. 'bahireM phuTTe bhae savaNa / ' 5. 6. 7. 'NaM bajjhahi laddhau puttu juvalu / ' 'lau pAviya Na dayadhammu amalu / ' 'NaM vAihi siddhau dhAu vAu / ( 26 ) 'sirivAla cariu' meM kula do pariccheda haiM / pahalemeM 47 aura dUsaremeM 36 kar3avaka haiM / parantu 'ga' pratike pahale pariccheda meM 47 ke bajAya 46 kar3avaka haiM / 'ka' aura 'kha' pratiyoMke pahale paricchedake 22veM kar3avaka meM do gAhA 1 anuSTubh (saMskRta) eka dohar3A aura antameM ghattA hai / parantu 'ga' pratimeM ise alaga kar3avaka svIkAra nahIM kiyA gayA / use 23 kar3avakake Upara 'prakSipta' rUpameM DAla diyA gayA hai / isa prakAra apane Apa eka kar3avaka kama ho jAtA hai / vaise uparyukta pA~coM chanda kahIMse prakSipta jAna par3ate haiM / antameM ghattA hone se use bhUlase kar3avaka samajha liyA gayA / vastutaH isa prakAra ke kar3avakakI racanA 'sirivAla cariu' kI zailI ke viruddha hai / 'sirivAla cariu' ke kar3avakoMkI racanA bhI apabhraMza carita kAvyoMkI paramparAgata zailIke AdhArapara huI hai / prArambhameM apabhraMza carita kAvyoM meM cAra paddhar3iya arthAt solaha paMktiyoMkA vidhAna thA, ye solaha paMktiyA~ ATha yamakoM meM ba~TI rahatI haiM / yamakakA artha hai do paMktiyoMkA jor3A jisameM antyAnuprAsa bhI ho / hAlA~ki pAThaka dekheMge ki Alocya kRtimeM kahIM isa niyamakA pAlana nahIM huA / eka kar3avakameM yamakoM kI saMkhyA ke viSaya meM 'kavi' kisI eka lokapara nahIM calatA / kisI kar3avaka meM 12 paMktiyoMkA yamaka hai aura kahIM 7 kA hai / . 1 ghattA - vastutaH kisI chandakA nAma nahIM, balki chandake vizeSa prayogakA nAma hai / udAharaNake lie svayambhUcchanda ke AThaveM adhyAyase aisA lagatA hai ki 'kar3avaka' ke ArambhakA chanda 'ghattA' kahalAtA thA aura antakA chanda chaDDinI / parantu apabhraMzake upalabdha carita kAvyoMse isakA samarthana nahIM hotA / 'kar3avaka'kI samAptiko sUcita karanevAlA chanda hI 'ghattA' kahalAtA hai / ghattAkA artha bhI hai ki jo vibhakta kare / isake 'dhruvA dhruvaka' yA 'chaDDuNiyA' nAma bhI milate hai / piMgalake anusAra ghattA meM 31 mAtrAe~ hotI haiM / yati 10 aura 8 para tathA antameM do laghu hone cAhie / parantu yaha koI vizeSa niyama nahIM hai / isa Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAlacariu prakAra prAkRta paiMgalamkA 'ghattA' vastutaH AcArya hemacandrakA chaDDuNiA hai / paribhASA vahI 10-8, 13 antima do laghu / AcArya hemacandrane 'chaDDaNiA' ko duvaIkA eka bheda mAnA hai| unakA kahanA hai ki duvaIkI taraha SaTpadI aura catuSpadIkA bhI prayoga hotA hai| ataH ve bhI 'ghattA' kahalA sakate haiN| isa prakAra 'chaDDaNiA' duvaIkI eka jAti hai, jo kar3avakake antameM Anepara 'ghattA' kahalAtI hai| svayambhUne eka jagaha kahA hai ki caturmukhane chardanikA, dvipadI aura dhruvakoMse jar3ita paddhar3iyA dI / yahA~ chardanikAkA hI chaDuNiA hai, jo kar3avakake antameM prayukta honepara ghattA khlaayii| DaoN. hajArIprasAda dvivedIne 'ghattA' ko hI eka svatantra chanda mAna liyA hai, jo ki galata hai| prAkRta paigala 1902 kI bhUmikAmeM TIkAkAra likhatA hai-'atha dvipadI ghattA chanda' prArambha hotA haiN| isa prakAra 'ghattA' chandakA prayoga vizeSa hai, na ki chanda / 'sirivAlacariu' meM prayukta 'ghattA' duvaI jAtikA hI hai, usameM chaDDaNiAkA ghattAke rUpameM prayoga sambhavataH sabase adhika hai| jaise 10 - 8; + 13 = 31 12 -8;+ 12 = 32 10 -5;+12 = 27 ityAdi / do-eka apavAdoMko chor3akara 'kar3avaka' kI racanA caupAIse huI hai| pUre kAvyameM cAra jagaha vastubandha chanda AyA hai| isa prakAra chandake vicArase Alocya kRti sarala hai, usameM chanda-bahulatA yA unakA jaTila prayoga nahIM hai / 1. apabhraMza bhASA aura usakA sAhitya, pR. 242, 243 / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dipAInamovItarAmAyabAsiddhavakavihiriDiyAgaNahasamiDiyA gaNavappiAgAmiDamuNIsarA nAhI yaakminnmaalaalviyngsNglaasiddhmhaasaarsaamiyho||||jypaahihi daramyAi jitanayaniyanimAhivamAhebADesAjayasattabajhAiyamubazAla javAhaNadAgasahayaramaNA gAnAmabhayapAdakammArivAhAnayAmazAharapalAhAjayajayasudhAsamiriramANeya jaya vedapahadhamohayAmAnAvayatadAmiyArivaggAjayIyalasAhivamArakamaggAjayasayatabasa rakamalahasaMjayavAsapUjayalaisIsA jayavimalANApakaruNanidrANajayAjaNavarNatajANi yayabhAgojamadhammatibamodaekatijayamatijisaravihipasaMtijiyarka nAhakadAjIva mitrijiyanaramANiyANivANathunijiyamallinisaramallimoda jayasubayadhuMyaviyasiMdabi rAjayanamityapanayamasiyaMgAjayaNamitajiyarASTrAmAisaMgAjayayAsanuvAkamasalanANa, prakhapuravinamanatAsavatAnA tipaalkaanaauhrpdhaaraanuu| dAnApAsa prAtArAtAlA merAyaramazrAvakamadAsAghunAmadesutenedarApAlanAmA kamekAnimitalikA tanyAcA mAkalAdayatA likhitapaMvArasaMghAtilera jalerarale nabedanAtarapavatisakA jAnavAnaM mAnAne niyotayAdA mAravadanA sukhAnityAnamAdhAna bajAnavatA paramayakAmAsa ananadazIpAlana gAhakadApArAmitAvAImAnita Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAlacariu Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAlacariu saMdhi 1 ghattA-siddha-cakka-vihi-riddhiya, guNahi samiddhiya, paNaveppiNu siddh-munniivrho| puNu akkhami Nimmalu bhaviyahu maMgalu siddha-mahApuri-sAmiyaho / / jaya NAhihi NaMdaNa Ai-baMbha jaya ajiya jiNAhiya mhiy-ddNbh| jaya saMbhava jhAiya-sukka-jhANa jaya ahiNaMdaNa suha-parama-NANa / jaya sumaiNAha kammAri-vAha jaya pomaNAha rattuppalAha / jaya jaya sapAsa siri-ramaNi-pAsa jaya caMdappaha haya-moha-pAsa / jaya pupphayaMta dmiyaari-vgg| jaya sIyala saahiy-mokkh-mgg| jaya seyaM bhavva-kamala-sara-haMsa jaya vAsapUja jaya lddh-sNs| jaya vimala NANa-karuNA-NihANa jaya jiNa aNaMta jANiya-pamANa / jaya dhammaNAha sovaNNa-kaMti jaya saMti jiNesara vihiya-saMti / jaya kuMthuNAha kaya-jIva-mitta jaya arasAmI" NivvANa-thati / jaya malli-jiNesura mallimoda jaya suvvaya thua-tiyasiMda-viMda / jaya Nami rayaNattaya-bhUsiyaMga jaya Nemi tjiy-raaymi-sNg| jaya pAsa bhuvaNa-kamaleka-bhANa jaya jayahi jiNesara vaDhamANa / ghattA-jiNaguNamAla paDhesai maNi bhAvesai riddhi-viddhi-jasu lahai jau / so siddhi-varaMgaNa-NArihi, haya-jaramArihi sukkhu NaraseNaha~ parama-pau ||1|| 15 jiNa vayaNAu viNiggaya sArI sukai karaMtu kavvu rasavaMtau / sA bhagavai mahu hou pasaNNI puNu parameTThi-paMca paNaveppiNu viula-mahAgiri Ayau vIraho taho payavaMdaNa seNiu caliyau tiNNi payAhiNa devi pasaMsiu paNavami' sarasai devi bhaDArI / jasa pasAi~ buhayaNu rNjNtu| siddha-cakka-kaha kahau~ rvnnnnii| jiNavara-bhAsiu dhammu sareppiNu / samavasaraNu jiNa-sAmiha dhiirho| celaNAhi parivArahiM miliyu| uttamaMgu bhU dharavi NamaMsiu / 1. 1. ka guNa / 2. kha ga Dibha / 3. kha ga ramaNa / 4. kha sIsa / 5. kha ga ara mANiya / 6. kha thatti / 7. kha ga jo| 8. kha mArihiM / 2. 1. kha ga paNavivi / 2. kha ga jasu / 3. kha ga psaai| 4. kha hoi / 5. kha ga vIra hu| 6. kha bhUrevi ka bharevi / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIpAlacarita ( hindI anuvAda ) sandhi 1 1 siddhapurake svAmI siddha munIzvarako praNAma kara maiM ( paNDita narasena ) pavitra, bhavikajanoMke lie maMgala evaM guNoMse samRddha 'siddhacakra vidhAna' rUpI Rddhi kA AkhyAna karatA hU~ / Adibrahma nAbhinandana ( AdinAtha ) kI jaya ho dambhakA nAza karanevAle jinarAja ajitanAthakI jaya ho / zukladhyAna karanevAle sambhavanAthakI jaya ho / zubha paramajJAnavAle abhinandananAthakI jaya ho / karmarUpI zatruoMke lie bAdhA-svarUpa sumatinAthakI jaya ho / raktakamalakI AbhAvAle padmanAthakI jaya ho / lakSmIrUpI sundara strIke pAsa rahanevAle supArzvanAthakI jaya ho / mohabandhanako kATanevAle candraprabhukI jaya ho / zatrusamUhakA damana karanevAle puSpadantakI jaya ho / mokSamArgako sAdhanevAle zItalanAthakI jaya ho / bhavyarUpI kamala-sarovara ke lie haMsasvarUpa zreyAMsanAtha kI jaya ho / jJAna aura karuNAke koza vimalanAthakI jaya ho / pramANoMko jAnanevAle ananta jinakI jaya ho / suvarNa kAntivAle dharmanAthakI jaya ho / zAntikA vidhAna karanevAle zAnti jinezvarakI jaya ho / jIvamAtrase mitratA rakhanevAle kunthunAthakI jaya ho / nirvANameM sthiratA prApta karanevAle arahanAthakI jaya ho / phUloMse vinoda karanevAle mallijinezvarakI jaya ho / devendra-vRnda dvArA stutasuvratanAthakI jaya ho / tIna ratnoM ( samyak darzana, jJAna aura cAritra ) bhUSita zarIra minAtha kI jaya ho / rAjamatI ( rAjula ) kA sAtha chor3anevAle neminAthakI jaya ho / vizvarUpI kamala lie ekamAtra sUrya pArzvanAthakI jaya ho / varddhamAna jinezvarakI jaya ho / ghattA - jo jina ( bhagavAn ) kI guNamAlA par3hatA hai, manameM dhyAna karatA hai, vaha Rddhi, vRddhi, yaza aura jaya prApta karatA hai tathA bur3hApA aura kAmako Ahata karanevAlI siddhirUpI sundara strIkA sukha evaM ( narasena kavike dvArA kathita ) paramapada ko prApta karatA hai ||1|| 2 maiM jinamukhase nikalI huI zreSTha, AdaraNIya sarasvatI devIko namaskAra karatA hU~, jisake prasAdase sukavi sarasa kAvyakI racanA karatA hai, jisake prasAdase budhajana zobhA pAte haiM, vaha bhagavatI sarasvatI mujhapara prasanna hoN| phira, maiM paMcaparameSThIko praNAma kara tathA jinavara dvArA kahe gaye dharmakA anusaraNa kara sundara siddhacakra kathA kahatA hU~ / svAmI jagavIra mahAvIrakA samavazaraNa vipulAcala parvatapara AyA / ( rAjA ) zreNika apanI ( rAnI) celanA aura parivArake sAtha unakI padavandanA - ke lie cala par3A / tIna pradakSiNA dekara usane unakI prazaMsA kI aura apanA sira dharatIpara rakhakara Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 sirivAlacariu [1.2.8gaNahara-NiggaMthaha~ paNaveppiNu ajjiyAha~ vaMdaNaya kareppiNu / khullaya icchAyAru kareppiNu sAvahANu sAvaya puMcheppiNu / tiriyaha~ kiu samabhAu gariTThau puNu NariMdu Nara-kohi NiviTThau / seNiu vIrajiNesara siddha-cakka-phalu kahi paramesara / tA ucchaliya vANi vaya-Ayara NaM laharI-taraMga rayaNAyara / ghattA-goyamu gaNi sAhai, aNu paDigAhai e uvaesu payAsai / siddha-cakka-vihi iTThiya NisuNi saiTThiya seNiya kaha mi samAsai // 2 // iha bharahe' avaMtI-visau ramma i pAlai saccadhammu / jaha~ gAmavasahiM paTTaNasamANa paTTaNahi vi Nijjiya suravimANa / NayarAyara-pura-sohA-ravaNNa doNAmuha-kavvaDa-kheDa-chaNNa / siri-sara-taDAya~ kamaliNihi pihiya haMsaha ula sohahiM haMsi-sahiya / go-mahisi-saMDa jahi miliya mAli bhakkhaMti saicchai~ klm-saali| NIloppala-vAsiu vahai NIru dhIvaraha~ vivajjiu jalu gahIru / jemahi paMthiya jahiM khaDa-rasoDa pahe" dakkha-miriya cakkhaMti kodd| ikkhA-rasu pijjai sAu levi pANiu pIyaMti pavAlie vi| dhattA-tahi visau ji mAlau, bahu-viha-mAla u, iyaradesa kayamAlau / jahi~ tiya somAlau ai-suamAlau puNa NaM mAlai-mAlau // 3 / / jo bhuvamaMDala-maMDala aggeM jahiM pahu jayasirimaMDala aggeM ? / jahiM Na gahai gahu maMDalu koI abhau Na bhau paramaMDala koii| jahiM puri pavaraMtari AvaMtI Nihaya saNA vihura aavNtii| jahiM pahu Ai paDai ari pAtalaM vasu-daha-lakkhaNa NAvai rAvala / raccha-cApa-jaNa jANai AvaNa khejja-vattha pUre paMthAvaNa / jahiM Nara-viusa paDhahiM bahu vANiya siriNivAsa vasahiM bahuvANiya / go jima kiu cauthaNa paya-posaNa tama bevi dhaNa-kaNa, paya-posaNa / jahiM akitti Na pAvai parasaNa amarAvai Avai jiya parasaNa / ghattA-ujjeNi Nayari tahiM payaDi thiyaH kaNayarayaNa-koDihiM jaDiya / balivaMDa dharaMtaha~ suradharaha amarAvai NaM khasi paDiya // 4 // 7. gaNiggaMthahaM / 8. kha ajjiyAha / 9. kha ga NaMdaNahaM / 10. kha guriTThau / 11. kha pucchahaM / 12. kha hau udesa / 13. khaNiggayariTThiya / ga gariTTiya / 3. 1. 'kha' aura 'ga' prati meM ye paMktiyA~ adhika hai-"iha javu dIva dIvaha~ samidhu taha bharahakhettu jaya suyasiddha / tahi~ asthi avaMtI visau rammu jahi Naravai pAlai sacca-dhammu / / 2. kha paTTaNahaM / ga paTTaNaha / 3. kha ga sari / 4. kha talAva, ga talAya / 5. kha ga bhakkhaMti iccha khaDa kamala saali| 6. kha jimahi, ga jaivahi / 7. 'kha' 'ga' meM ye paMktiyA~ adhika hai-"ciya khIra dahiya sakkara haM moii| 8. ka-jahi vijaujamAlau / 4. 1. kha ga "jahi pahu Ai paDai aripAtala vasubaha-lakkhaNa vaannvpaall|" 2. ka kachati vatthu pari paMthAvaNa / 3. ka prati meM yaha paMkti nahIM hai| Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1.4.10] hindI anuvAda unheM namaskAra kiyaa| muniyoM, gaNadharoM aura nirgranthoM (parigrahase rahita) ko praNAma kara, ajiMkAoMkI vandanA kara, kSullakoMko icchAkAra kara, sAvadhAna hokara zrAvakoMse pUchakara aura tiryaMcoMke prati samabhAva prakaTa kara rAjA zreNika manuSyoMke koThemeM baiTha gyaa| rAjA zreNika vIrajinezvarase pUchatA hai-'he paramezvara, siddhacakra vidhAnakA phala batAie / taba vratoMkI Akara ( khAni ) unakI vANI isa prakAra uchalI mAno jJAna-laharoMkI taraMgoMvAlA samudra uchalA ho| ___ ghattA-gautama gaNadhara usa vANIko sAdhate haiM / aNu ( sUkSma ) rUpase pratigrahaNa kara kahate haiM- "he zreNika, maiM iSTa siddhacakra vidhi thor3emeM kahatA hU~, tuma iSTajanoM sahita use suno' // 2 // isa bhAratameM sundara avantI pradeza hai, jahA~ rAjA satyadharmakA pAlana karatA hai| jisameM gA~va nagarake samAna haiM aura jahA~ nagaroMne bhI 'deva-vimAnoM' ko jIta liyA hai, jo droNamukha kavvaDa ( kharAba gA~va ) aura kher3oM ( choTe gA~va ) se ghirA huA hai| jisameM nadiyA~, sara, tAlAba kamaloMse Dhake hue haiM, haMsiniyoMke sAtha haMsoMke jhuNDa zobhita haiN| jahA~ gAyoM aura bhaisoMke samUha katAroMmeM milakara svecchApUrvaka uttama dhAnya carate haiN| nIlakamaloMse suvAsita pAnI bahatA hai, jisakA gambhIra jala dhIvaroMke lie varjita hai| jahA~ pathika SaDrasa yukta rasoI jImate ( khAte ) haiM / rAste meM dAkha aura mirca ( kAlI mirca ) cakhate haiN| sabhI loga Ikhake rasakA pAna karate haiN| pyAUse pAnI pIte haiM aura jahA~ bAlAe~ apane stana dikhAtI haiN| __ ghattA-jahA~ aneka prakAra ( grAmoM, nagaroM, mArgoM Adi ) kI paMktiyoMse yukta mAlava deza hai jo kaI anya dezoMse ghirA huA hai| vahA~ kI striyA~ sukumAra haiN| unakI bhujAe~ itanI komala haiM mAno mAlatIkI mAlAe hoM // 3 // bhUmaNDalake maNDalameM jo sabase Age hai, jahA~kA rAjA jagat bharakI rAjazrImeM zreSTha hai, jisake gRhasamUhako koI grasta nahIM karatA ( jaise rAhu graha, candra yA sUryamaNDalako grahaNa kara letA hai ) vahA~ sabhI niDara haiM, kisI ko bhI zatrumaNDalakA Dara nahIM hai / usa vizAla mAlavadezameM avantipurI ( ujjayinI ) nAmaka nagarI hai jahA~ unake rAjA dvArA Ane vAlI vipattiyoM kA pahale hI vinAza kara diyA jAtA hai| jahA~ jaba rAjA AtA hai to zatraoke pATala ( pA~var3e ) bicha jAte haiM / aThAraha lakSaNoM vAle dhanurdhArI rAjapUtra upasthita rahate haiN| jahA~ tIra aura kamAna vAloM kA hI AnA-jAnA hai| jahA~ rAstoMmeM khAdya vastue~ bharI par3I haiM / usa nagarImeM vidvAn loga bahuta sI bhASAe~ par3hate haiM aura zrIsampanna baniye nivAsa karate haiN| vahA~ rAjA usI prakAra prajA kA pAlana karatA hai jisa prakAra gAya cAroM thanoMse apane bachar3ekA pAlana karatI hai| jahA~ akIrti sparza nahIM kara pAtI, mAno amarAvatI hI usakA sparza karane AtI hai| ghattA-usa mAlava dazameM ujjainI nAmakI prasiddha nagarI hai, karor3oM svarNa ratnoMse jar3I huI, vaha mAno amarAvatI hai, jo davatAoMke balapUrvaka pakar3ane para bhI chUTa par3I ho // 4 // Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 10 sirivAlacariu puNu hukumari piNa vAyaraNu chaMdu NAu muNiu 5 uvavaNahiM' vi sohai sA vicitta vallIharehiM kiMNara ramaMti jala - khAiya sohahiM kamala- chaNNa puNu yaraha aMtari haTTa - maggu ha~ suddha-phaliha-maNi- bhitti pekkhi Nava-satta-paMca bhomaiM" gharAI khaDatIsa pavaNi bhuMjaMti bhoya payapAlu Naresaru vasai titthu ra-suMdari ghariNi maNoharIya to paNa sura-suMdarIya kAraMDaha~ sAvaya cumucumaMta / sAlahiya puMsamArai~ lavaMti / sAlattaya - maMDiya paMcavaNNa / rayaNahi biddhuNaM mokkha - maggu / afras asfbaMbu dekkhi / sohati Nibaddha toraNAi~ / jiNa dhammAsattiya vasai loya sattaMgu rajju pAi pasatthu / jiha kAmaho raha rAhuvahu sIya / mAsuMdari lahariya viNIya / dhattA - pADhaha~ nimitta guNa-saMjutta paDhaNa samappiya diyavaraho / jahiM jiya- puraMdara mayaNAsuMdari so Aesiya muNivaraho ||5|| 6 sA jeTha kaNNa puNu paDhai kema taha variddhi pekkheva tAu jo varu ruccai so kahahi mujjha te maggiDa varu Naravai abhIhu so ANivi rAeM diSNa kaNNa pariosiu~ pariyaNu sayalu lou aNi paribujhi vippa-dhammu gova- amehara-savAi~ ji - joNiya sahiyaha~ muNai bheu bhaddAgama akkhiya jalaha~ suddhi pasu-kaya-baheNa tahi saggu rammu aNu satthaeNa buhayaNuviNa uttaru dei jema | surasuMdari agge bhai rAu | jima tAsu vivAhahu~ putti tujjhu | kosaMbIpuri siMgArasIhu | hayagaya ApUriM hiraNNavaNNa / so ku~vara-sahiu vilasaMtu bhou / bali-vAeu dikkhiyaha kamu / aya-jaNa bihANai~ muNiya tAi~ / gaMDaha~ kurihi kula maMsa- heu / tiSpati piyara puNu maMsa-giddhi / go-joNihi parase parama-dhammu | paramattha' - gaMtha subujjhiya teNa / ghattA - -bhaviyahu NisuNijjahu hiyai~ muNijahu mayaNA suMdari paDhaNa - vihi / vAi~ bujjhitihuvaNu sujjhiu bhU-bhavissu viSphurai tahi ||6|| 7 [ 1. 5. 1 paNAru vi aiha-pavaru jiha | rrigate lakkha suNiu / 5. 1. gauvavarNAhi / 2. so lahiya puMsa mahurai lavaMti / ga sAhiya puMsa mahuraI lavaMti / 3. kha ga pikkhi / 4. gavedhu / 5. khaga bhUmai~ / 6 kha khar3atIsa / ga chattIsa / 7 kha ga bhou / 8. kha ga lou / 6. 1 kha aggai / 2. ga haya gaya aUri hiraNNa vaNNa / 3. ga pariusiu / 4. kha divikhayaha / ga diu / 5 kha ghiya joNiya sahiyahaM muNaI bheu gaMDayaha kuru sahiyau muNai bheu gaMDayahaM kurihi kuli maMsa heu / 6. ka parama satya-gaMthu bujjhiNa teNa / 7 kha ga NisuNijjahu / 7. 1 kha lahui / ga lahuva / kuli maMsa heu / ga jiya joNiya sattha-gaMtha bujjhiu teNa / khaM parama Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1.7.2] hindI anuvAda vaha anokhI nagarI upavanoMse zobhita hai, jisameM pakSiyoMke bacce cahacahA rahe haiN| kinnaroMke jor3e latAgRhoMmeM krIr3A karate haiN| sAlagRhoM para koyale kUka rahI haiN| kamaloMse DhakI huI jalakI khAiyA~ zobhita haiM, jo paMca-raMge tIna parakoToMse ghirI huI haiM / nagarake bhItara bAjAra-mArga hai, mAno ratnoM (samyak darzana, jJAna aura cAritra rUpI tInoM ratnoM ) se jar3A huA mokSamArga hI ho / jisameM sphaTika-maNiyoMkI dIvAloMmeM hAthI apanA pratibimba dekhakara saMDase cheda karate haiN| jahA~ toraNoMse saje hue nau, sAta aura pAMca bhUmiyoM vAle ghara zobhA pAte haiM, jahA~ loga chattIsa prakArake bhojana karate haiM; jahA~ jinadharmameM zraddhA rakhanevAle loga nivAsa karate haiN| usameM payapAla ( prajApAla ) nAmakA rAjA nivAsa karatA hai| vaha prazasta saptAMga ( sAta aMgoMvAlA ) rAjyakA paripAlana karatA hai| narasundarI nAmakI usakI manohara patnI hai| vaha vaisI hI sundara hai jisa prakAra kAmakI rati yA rAmakI sItA sundara thii| usakI pahalI kanyA surasundarI hai aura choTI vinIta mdnaasundrii| ghatA-unameM-se rAjAne guNavAlI bar3I kanyA par3haneke lie dvijavarako sauMpa dii| indrANIko bhI jItanevAlI dUsarI kanyA madanAsundarIko usane munivarake pAsa le jAnekA Adeza diyA // 5 // jeThI kanyA isa prakAra par3hatI ki usake sAmane koI vidvAn bhI uttara nahIM de paataa| pitAne usakI rUpa-Rddhi dekhakara eka dina usase kahA-"jo vara tumheM ThIka lage, vaha mujhe batAo, jisase usakA vivAha tumase ho ske|" usane kauzAmbIke rAjA siMgArasiMhako pasanda kiyaa| rAjAne use bulAkara kanyA de dI aura use azva, gaja tathA sonese lAda diyaa| parijana aura saba logoM ne use bahuta caahaa| rAjA siMgArasiMha usa rAjakumArIke sAtha bhoga-vilAsa karane lgaa| dina-rAta vaha brAhmaNa-dharmakA bodha prApta karatA tathA rAjA bali aura vAsudevake dIkSAkarmakA bhii| usane gau-suta azvamedha nara-suta ( yajJa ) aura ajayajJake vidhAnako samajha liyaa| jIvakI yoniyoMke bheda bhI usane jAna liye| mAMsake lie gaiDoM aura kurukula(?)ke bhedoMko usane jAna liyaa| vaha batAtA-bhAdoMke Anepara jalase zuddhi hotI hai| mAMsa khAnese pitara santuSTa hote haiN| pazuoMke vadhase sundara svarga milatA hai| gAyakI yoni chUnese paramadharma hotA hai| usakA mana dinarAta mithyAzAstrameM lagA rahatA / ___ghattA-aba he bhavyajano, madanA sundarIke par3hanekI vidhi sunie aura manameM dhAraNa kiijie| usane muniyoMse jo kucha samajhA thA, usase use tribhuvana sUjhane lagA tathA usake lie bhUta aura bhaviSyat kAla spaSTa ho gayA // 6 // choTI kumArI bhI usI prakAra niSNAta ho gayI, jisa prakAra pratijJAvAlA atyanta buddhimAn vyakti niSNAta ho jAtA hai ? usane vyAkaraNa, chanda aura nATaka samajha liye| nighaNTu, Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAlacariu [1.7.3 puNu amarakosu laMkAra-sohu. Agamu joisu bujhiu akhohu / jANiya bAhattari kala pahANa caurAsI-khaMDaI taha viNANa / puNu gAha-doha-chappaya-sarUva jANiya caurAsI baMdha-rUva / chattIsa rAya sattari sarAu paNe sahaha carasaTaThiha kalAu / puNu gIya Netta pAiaIkavva pariyANiya sattha-purANa savva / chabbhAsA chaha daMsaNa NiyANi chaNNavai lihiya pAsaMDa jANi / sAmuddiya lakkhaNu muNiya sajja tA paDhiya muNiya caudaha vi vijja / bhesaha~ osaha~ gaNa phuraI tAhi aMgula-aMgula chANavai vAhi / bujjhai pahANaM bahudesa bhAsa aTThArahalitri jANiya NiyAsa / Nava-rasa cau-baggaha~ muNiya bheya jiNa samai liya cAriu Nieye / rai dussaha kAmatthu vi muNei puNu kAmarUva'' tahi kI jiNei / khavaNANai~ paDhiya sumuNihi pAsu aTThANavai jivaha samAsu / e sayala sattha pariNaiya tAsu sammAhiguttu muNivaraha~ pAsu / mayaNAsuMdari lahurI viNIya sA evamAi gaMthaha~ garIya / ghattA-gaya kumAri lahu tattahi acchai jattahi sahA-pariThiu tAu jahi / sA jaNa maNa-hArI bahuguNasArI lAvai kAma-pisAu tahi // 7 // jiNa-gaMdhovau sIsa laeppiNu AsIvAu diNNu paNaveppiNu / sIsa laevi layau gaMdhobau NimmalIya-Nimmala-karaNovau / puNNa-pavittu pAva-paviNAsaNu aTTha-kamma-payaDIha viNAsaNu / puNu ku~variyahi rUu avaloivi thiu NariMdu hiTThAmuhu joivi / ciMtai Naravai kaNNa salakSaNa kavaNahu dijjai eha viyakkhaNa / ema bhaNeviNu' kaNNa bulAva mAgahi varu jo tuva maNi bhAvai / jema putti tuva jeThihi~ iMchiu 'varu giNNahu surasuMdari vaMchiu / kiMpi Na vollai mauNe acchiu~ bhaNai rAu suya kAI Niyacchau / dIsahi devi rUva dhavalaMvara pariNi putti jo phurai suyaMvara / NisuNeviNa suMdariya camakkiya 'hikkirevi ahomuha kari thakkiya / ghattA-maNi kaMpai puNu jaMpai, tAu cavei Niruttau / kula-uttau jaM juttau, demi ajju paDiuttaru / / 8 / / tA bhaNai ku~vari bho NisuNi tAya jA kaNNa hoi mA-bappa-jAya / kula-uttihi bappa kieu maggu aNNai~' iMchiu vesA-bhuvaMgu / 2. kha ga kalapahANa / 3. ga taha / 4. kha joNI / 5. ga paNa saddaha / 6. ga paau-gi| 7. kha aMguli aMguli / 8. ka pahAu / 9. ka NiNAsa / 10. ga kaamcchu| 11. ga kAmarUva / 12. ga aTThANa vai hi| 13. ga lhui| 8. 1. ga bhaNeppiNu / 2. ga varu jeTTihiM / kha jeTThihi / 3. ga varu gihiu sarusuMdari vNchiu| 4. ga acchahi / 5. gaNiyacchahi / kha nniychii| 6. kha dikkha revi / 9. 1. kha, ga aanniN| Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1.9.2 ] hindI anuvAda tarkazAstra aura lakSaNazAstra samajha liyA aura amarakoSa tathA alaMkAra zobhA bhI / usane nissIma Agama aura jyotiSa grantha bhI samajha liye / mukhya bahattara kalAe~ bhI usane jAna lIM / usI prakAra caurAsI khaNDa vijJAna bhI / phira usane gAthA, dohA aura chappayakA svarUpa jAna liyA / usane caurAsI bandhoMkA svarUpa jAna liyA tathA chattIsa rAga aura sattara svaroMko bhI / pA~ca zabdoM aura causaTha kalAoMko bhI jAna liyaa| phira gIta, nRtya aura prAkRta kAvyako bhI jAna liyA / usane saba zAstra aura purANa jAna liye / antameM chaha bhASA aura SaDdarzana bhI jAna liye| chiyAnabe sampradAyoMko bhI usane jAna liyA / usane sAmudrika zAstra ke lakSaNoMko bhI zIghra samajha liyA / usane 14 vidyAoMko par3ha-guna liyA / auSadhiyoM aura bhAvI ghaTanAoMke samUhakA bhI jJAna ho gayA / chiyAnabe vyAdhiyA~ vaha u~galiyoMpara ginA sakatI thii| bahuta se dezoMkI mukhya bhASAe~ bhI usane sIkha lI / usane aThAraha lipiyA~ bhI jAna lIM / nau rasoM aura cAra vargoMko usane jAna liyA / jina zAsana anusAra usane cAritra aura nirveda le liyA / dussaha rati aura kAmArthameM use kauna jIta sakatA hai ? usane kSapaNaka munike pAsa jIvoMke aTThAnabe samAsoM kA adhyayana kiyA / samApti ke pAsa usane ina samasta zAstroMko acchI taraha jAna liyA / choTI kanyA mayanAsundarI atyanta vinIta thI / vaha ina samasta zAstra-granthoMse mahAn thI / ghattA - vaha kumArI zIghra hI vahA~ gayI jahA~ pitA prajApAla rAjasabhAmeM baiThe the / janamanakA haraNa karanevAlI bahuguNoMse zreSTha usane vahA~ kAmabhAva utpanna kara diyA || 7 || 8 1 jina bhagavAn ke gandhodakako apane sirapara lekara rAjA prajApAlako praNAma kara use AzIrvAda diyA / rAjAne sirapara usa gandhodakako le liyA, jo nirmalako aura bhI nirmala kara denevAlA thA / vaha puNyase pavitra aura pApakA nAzaka tathA ATha karmaprakRtiyoMkA nAza karanevAlA thaa| kumArIkA rUpa dekhakara rAjA apanA mu~ha nIcA karake raha gayA / rAjA socatA hai ki kanyA sulakSaNA hai, vicakSaNa yaha kise dI jAya ? yaha socakara usane kanyAko apane pAsa bulAyA aura kahA - "he putri, jo manameM acchA lage vaha vara mA~ga lo| he putra, jisa prakAra tumhArI jeThI bahane cAhA thA, vaisA surasundarIne manovAMchita vara prApta kara liyA / " vaha kumArI kucha nahIM bolI, cupa raha gayI / taba rAjA bolA - " he putra, cupa kyoM ho ? he devI, tumhArA rUpa dhavalaambara ke samAna dikhAI detA hai / he putra, jo vara svayaM ThIka lage usase vivAha kara lo / " yaha sunakara vaha cauMka gayI / dhikkAra kara vaha mu~ha nIcA karake raha gayI / ghattA -- usakA mana kA~pa uThA / vaha socane lagI ki pitA vyartha kI bAta kara rahe haiM, isalie jo kulokta aura ThIka hai, vahI uttara maiM Aja dU~gI // 8 // 9 9 taba kumArI bolI - " he tAta ! sunie / jo kanyA apane mA~-bApa se utpanna hotI hai, usa kulaputrIke lie vahI vara hotA hai ki jisakI bApa maMganI karatA hai / yadi vaha dUsare varakI icchA 2 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 10 10 sirivAlacariu jaNu va pAipakhAli dei jaNapaMca basi rova hi vivAhu mA-bappu tArmo pariNau kare ate suhAgu cArahaDi putta suhitAya jiNAgama lakkhi ema bhaI tigutti muNIsaru yi - kamme ju lilAsha lihiyau yaha~ ha~ mA kari viyapa supi kaviu Nivai ghattA-tA Naravai kuddhau, bhaNai viruddha, jAhu putti yigehaho / sAgayavara-gAmiNi, jaNa-maNa-rAmiNi, gaya saraMti jiNadevaho // 9 // parivAra - kuTuMbahu maMtu lei / deha bappa ima so jiNAhu / yi kammutAha~ aggai~ sarei / dUhava sUhava ko karai kaMta / kammu suhAsaha savtraha~ akkhira / kamme raMku vikam Isaru / soko meTai jo vihi-vihiyau / hoijja lihiu kamma bappa | dekhi kammu ihi taNau mai / 10 tA pahuNiya-maNi rosu vata hya-gaya-vAhaNa-siviyA - jAnahiM ' roya-soya- bahu- dukkheM pattau vesara - rUDhaU viyalia-gattau muNi niMdiyara puvvaguNa-bhIDiu Dhalahi ca~vara bahu-ghaMTA - saddahi galiya- pAsa-kara-caraNaMguliyai~ " te pahiM imha sAmiu~ 5 i koDhi kira ai NikiTTara bahu-ADaMbareNa sahu~ callai maMDalavai paramaMDali saMcai -saha ki bhaMDArI bahiradAhu taMmolu samappai vAhiyAli lahu caliu turaMtau / Ayavatta- siggari-apamANahi / disamuha AvaMtau / sIsovari palAsa-dala-chattau / rAtahi pAveM pIDiu / kaya- kolAhalu siMgANaddahi | koDhiya tAha niraMtara miliya hU~ / ajju avaMtI Au gusAmi / vi hu to phiTTa / vAhi pekkhi yi pariyaNu ghallai / ghattA-cAlai Nivasuttah", duhiyaNa-jattaha, desa viesa ghaDaI / kaMthA- gUDara-ghara aru kaMvalavara melai Niva pai tADaI 3 ||10|| to vi 11 [ 1.9.3 ratta-pitta-raNa-pAu~Na khaMcai / jala doNIya sayala paNihArI / kaMThadhArI sarIraiM cappaI / 2. kha pakkhAli / 3. kha ga kuTuMbahI / 4. kha tAi / 5 kha ga lakkhiu / ka bhAsiu / 6. ka bhaNevi / 7. ga dekkhivvau kammu vi taNau mai / 10. 1. kha ga jAhiM / 2. kha ga siggari apamANahi / 3 kha ga. muNiNidiyaI / 4 kha ga uvarahiM tahiM / 6. ga yahu / 7. ka sAyau / 8 ka gusAmau / 9. ga phiTTai / 10. ga bhajjai lou 5. kha guliya vi mahiyali hallai / 11. ga Niya uttaha / 12. ga dhADavai / 13. ga tADavai / 11. 1. ga mehadahu saha kiya bhaMDAriya / jala doNiyA sayala paNihAriya || bahira dAhu taM volu samappAhi / ukkaNatiya pAvasi javAliya / gumma vAhi ghara saha kuTavAliya // sUravaNNa kaMThadhAra sarIrahaM cappAhi / / te sUra salakkhaNa / galiya sAhu te maMti viyakkhaNa // kacha rAhu ve yaMciya dalavai / vara TiyAla saha rakkhahiM Naravai || pADihera jeNA kI bhAsahiM / uvarohiya je kAlau bhAsahiM // pittasukku narahu vai gacchahi / roma vihINa aMgaraha acchahi / / 2. khadAhu | Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 1. 11.2] hindI anuvAda karatI hai to yaha usI prakAra hai, jisa prakAra vezyA lampaTako cAhatI hai| jahA~ pitA parivAra aura kuTumbakI mantraNA lekara aura pA~va pakhArakara kanyAko de detA hai, pA~ca AdamiyoMko ikaTThA kara vivAha racatA hai| isa prakAra pitA jisako de detA hai vaha usakA pati hai| he pitA ! mA~-bApa kevala vivAha karate haiM usake bAda to kanyAkA apanA karma hI kAma AtA hai| beTiyoMke lie saubhAgya vIratA pUtra duHkha aura sukha kauna karatA hai ? he svAmI! jinAgamameM kahI gayI bAta sunie ki zubhAzubha karma sabhIko bhogane hote haiN| trigupti munIzvarane kahA hai ki jIva karmase izvara hotA hai aura karmase raMka hotA hai| apane lalATameM jo karma likhA hai use kauna meTa sakatA hai / vaha vidhikA vidhAna hai| ina vacanoMmeM vikalpa mata krie| he pitA, vahI hogA jo karmameM likhA hai / " yaha sunakara rAjA kupita ho uThA aura socane lagA ki maiM tumhArI karmabuddhiko dekhuugaa| ghattA-taba rAjA kruddha ho uThA aura viruddha hokara bolA-'he devI, apane ghara jaao|" janamanakA ramaNa karanevAlI varagAminI vaha cala dI tathA jinadevakI zaraNameM jA pahu~cI / / 9 / / 10 rAjA apane manameM krodha karatA huA tatkAla claa| azva, gaja, vAhana aura pAlakI tathA anaginata chatra aura dhvajadaNDoMke sAtha nagarake bAhara maidAnakI ora cala pdd'aa| usa ne dekhA ki roga, zoka aura taraha-tarahake duHkhoMko prApta eka kor3hI sAmane A rahA hai| gadhepara baitthaa| vigalita shriir| sirapara palAzake pattoMkA chaataa| maninindaka aura parvajanmake karmoM ( gaNo ) se / huaa| vizeSa prakArake kuSTharoga ( uparA~va ) ke pApase piidd'it| bahutase ghaNToMkI dhvaniyoMke sAtha usapara ca~vara Dhala rahe haiN| siMgI-bAjoMse jo kolAhala kara rahe haiM; donoM pArzva bhAga hAtha aura paira, jisake gala cuke haiN| dUsare kor3hI usase lagAtAra mila rahe haiN| ve kahate haiM ki yaha hamArA svAmI hai aura yaha gosvAmI avantI pradezameM AyA hai| yadyapi vaha kor3hI aura atyanta nIca hai phira bhI unakA sneha usake prati kama nahIM hotaa| vaha ADambarake sAtha calatA hai, vyAdhi dekhakara vaha apane parijanoMko chor3a cukA hai| ghattA-duHkhI janoMse yukta rAjaputroMke sAtha calatA hai, deza-videzameM ghUmatA hai| kanthA aura gUDara (gUdar3I) hI usakA ghara hai| uttama kambala usake pAsa hai| vaha rAjAkA pada ThukarA cukA hai / / 10 / / maNDalapati hokara bhI vaha dUsareke maNDalameM ghUmatA hai, vaha rakta, pitta aura raNake pApase lipta nahIM hotaa| jise madhumeha hai, vaha rAjAkA bhaNDArI hai, usakI jitanI panahArineM haiM unake Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirIvAlacariu [ 1. 11. 3ukkatiya pAviya jaM vAliya gumma vAhi ghara saha kuTa vAliya / sUravaNNa te sUra salakkhaNa galiya-sAi kiya maMti viyakkhaNa / kacchadAhu pavaMciya dalavai varaTiyAla saha rakkhai NaravaI / pADihera je NA kI bhAsiya uvarohiya je kAla ukkhAsiya / pitta-sukka-NareMsaMha gacchai roma-vihINa aMgaraha acchai / camarahAri makkhiyagaNu laggai chattu dharai NAsai phuDu bhaggai / kAhala tahi jo sahaNai dAvai ghaMTa leI jahi bolaNa aavi| iya sAmaggI dei payANau appaNu utrarAi~ saharANau / __ ghattA-pekkheviNu rANauM puNu aNurAeM maMtihi bolaNa laggau / kuDhirANau Avai mahu paru bhAvai mayaNAsuMdari-joggau // 12 // 12 iupekkhivi rAe~ Aesiu maMti-vaggu savaDammuhu pesiu / hakarAvahu jAmAyau hosai / mayaNAsuMdari hiyau haresai / gayau maMti ANiM duha-kiNNau jaNNavAsu purabAhi ri diNNau / vAhuDi Naravai gehahu Avai mayaNAsuMdari duhiya bulAvai / akkhiu suya mahu kahiu karehi tuhu~ diNNI koDhi hi pariNehi / bhaNai kumari pariNavahu~ saicchau avara purisa mahu tuva sAricchau / siMgharAsi joisiya bulAiya veya-majjha ? tahu laguNa gnnaaiy| sAhau ? dharahu kaNNa pariNAvahu mayaNAsuMdari suhu bhuMjAvahu / tA aMteuru bhaNai ruvaMtau / kaNNArayaNu Na koDhi hi juttau / rayaNamAla jA tihuvaNu mohai sA kiM suNahahi baMdhI sohi| ghattA-iya pariyaNu sayalu visUriyau Nayara-lou vibhai~ bhariu / / saha jaMpahi Naravai-maMDaliya ihu amha acaMbhau saMbhariu // 12 / / paNavaMti maMti'jaMpahiM tisuddhi vibhiu paDihAsahiM te mahIsa jo kuTTha-vAhi-vAhiu NihINu jahi galiya paliya aMguliya pAya mayaNAsuMdari suviyaDDha duhiya paDiuttara diNNau Niva-pavINa kima kahahu ehu tumha vAhi-aMgu eyaha vesari vAhaNa' akhoha' tikkAla-kusala je gaMtabuddhi / AyaNNi vayaNu ho Niva griis| ukkiTThau NikkiTThau ju diinnu| tahi kema samappahi kaNNa rAya / kiNNari-suri-vijjAha rihi ahiya" / "tumhaha~ saha viMbhiya buddhi-hINa / jasu pariyaNu chajjai cAuraMgu / eyaha~ paDihAsai rAyasoha / 3. ga dhara / 4. kha NarahaeM gacchahi / 5. kha aMgaraha acchahiM / 6. kha tahiM / 7. kha ghaMTAlahi / 8. kha pikkhaviNu ka pekheviNu / 9. kha maNi / 12. 1. ka pekhivi / kha pikkhi / 2. kha hakAravaha / ga hkkaarh| 3. ga prinnivu| 4. kha sicchii| 5. kha saaricchii| 6. kha bulAvahu / 7. kha gaNAvahu / 13. 1. ka paNayaMga / 2. kha ga tuha / 3. kha ga jahiM / 4. kha chaivalu / 5. ga vaahnnu| 6. ga akhohu / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 1. 13. 8 ) hindI anuvAda zarIrase pasInA aura pIpa bahatI hai| jinheM kaNThamAlakA roga hai, ve usake zarIrakI mAliza karate haiM / ( artha spaSTa nahIM hai ), jinake phor3e phusiyA~ haiM, ve ghara aura sabhAkI dekhabhAla karate haiN| sUryake raMgavAle ( kor3ha ke kAraNa ) ve suravIra aura vilakSaNa haiN| jisakA pUrA zarIra gala cukA hai, vaha kor3hIrAjakA vilakSaNa mantrI hai, jinheM khAja aura jalana hai, ve senApati haiM jo varaTiyAlI ke sAtha rAjAkI rakSA karate haiN| pratihArI ve haiM jo bola nahIM skte| purohita ve haiM jo kAlako thapeDa khA cake haiM ? pitta aura zakravAle logo ke sAtha vaha calatA hai| usakA aMgarakSaka roma vihIna hai| camara dhAraNa karanevAlIpara makkhiyA~ bhinabhinA rahI haiM, jo kor3hIrAjapara chatra lagAnI hai, usakI nAka sar3a cukI hai, aisI kauna-sI kAhalatA hai jo usameM dikhAI nahIM detii| jahA~ loga ghaNTA lekara hI bola pAte haiN| isa sAmagrIke sAtha vaha kor3hIrAja kUca karatA hai, vaha svayaM aMgarAja hai aura usake sAtha sAta sau rANA haiN| pattA-unheM dekhate hI rAjA bar3e premase mantriyoMse bolA-'kor3hI rAjA A rahA hai, vaha mujhe acchA lagatA hai| yaha madanAsundarIke yogya vara hai' / / 11 / / 12 use dekhakara rAjAne Adeza diyA, mantri-samUha usake sAmane bhejA aura kahA ki use bulAo vaha dAmAda hogaa| madanAsundarIke hRdayakA haraNa kregaa| AjJAse mantrI gaye aura duHkhase pIr3ita unheM gA~vake bAhara janavAsA diyaa| apane ghara Akara rAjAne beTI madanAsundarIko bulaayaa| vaha bolA-"beTI, merI bAta mAnogI? tuma koDhIko de dI gayI ho| kyA usase vivAha karogI?" kumArI bolI-"maiM ne svecchAse usakA varaNa kara liyA hai| aba he tAta ! mere lie dUsarA puruSa tumhAre samAna hai|" rAjAne taba siMharAzi jyotiSIko bulaayaa| usane vedoMke anusAra usakI 'lagana' btaayii| "ghara acchA hai, kanyAkA vivAha kara do| madanAsundarI sukha paayegii|" yaha sunakara sArA antaHpura ro pdd'aa| usane kahA-"yaha kanyAratna kor3hIke yogya nahIM hai, jo ratnamAlA tribhuvanameM zobhA pAtI hai, kyA vaha kutiyAko bA~dhanese zobhA pAyegI ?'' . ghattA-isa prakAra sArA parivAra ro rahA thaa| nagarake loga AzcaryameM the| rAjAoMkI ikaTThI huI sabhA kaha uThI ki isase hameM bar3A acambhA ho rahA hai // 12 // 13 taba praNAma karake mantrI bolA-"jo mana, vacana, karmase zuddha trikAla kuzala aura ananta buddhivAle haiM ve bhI AzcaryameM haiN| he nRpazreSTha, hamArI bAta sunie; jo kor3hakI bImArIse pIr3ita hai, ukhar3A huA nikRSTa aura dIna hai, jisakI a~guliyA~ aura paira galakara sapheda par3a gaye haiM, he rAjan ! use apanI kanyA kaise de rahe haiM ? madanAsundarI catura kanyA hai| vaha kinnara, deva aura vidyAdharoMkI kanyAoMse bhI adhika (sundara) hai|" isa para catura rAjAne pratiuttara diyA-"tumhArI sabhAkI mati mArI gayI hai| tuma yaha kyoM kahate ho ki isake zarIrameM roga hai ? jisake parijana haiM aura caturaMga senA hai, kabhI na kSubdha Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirIvAlacariu [ 1.13. 9eyaha~ hatthaha~ dIsai supattu eyaha~ siri sohai Ayavattu / 'eyaha~ sAhu Aesu maNaMti ehaha~ puNu chaha camarA DhalaMti / eyaha~ aggAsaNa laiya saMTa vajjAvaMta ghNtt| eyaha~ aggai~ gAyaI NaDaMti eyaha puNu chai-rANau bhaNaMti / iha Niva-lakkhaNa dIsahi * NijAsa eyaha~ puNu chaikkhAhulIya bhaas''| yahu maMdagamaNu rattakkha esa12 eyahA~ siri dIsaI suhuma-kesa / eyaha sAmaggiya mai mahalla __ eyaha~ savvai~ kaTTAra-malla / ihi Niru harihara baMbhaha~ payAsu eyaha~ puNu maTha-devalaha~ vAsu / jihi 3.baMbhaNu aDadaha vaNarAu yahu puNu aTThAraha vaNNarAu / eyaha~ aMdhArI14 aMga-chAra eyaha puNu sahai sahAcAra / 15 16 yahu sUlapANi jima bhamai bhikkha yahu bhairau jima jaga dei sikkha / ghattA-vilavaMtau rAeM sayalu jaNu, avagaNNivi maMDau rAiu / maNimaya-khaMbha samuddhariyA, bahubhaMtihi toraNu rAiu / / 13 / / vajjai maMdalu Nijjai maMgalu NAriyaNu' jaNu karai amNglu| koDhiu pekkhivi rovai sahu puru mayaNAsuMdari bhagNai NaM suru / AharaNai~ devaMgaI vatthaI doNi vi siMgAriyaI pasatthaI / dhIrattaNu ku~va rihi maNi bhAviu mayaraddhau mai~ puNNe pAviu / mAya-vahiNI rovaMti NivArai / vihiNA vihiyau ko kira vaari| baMbhaNa veya paDhaMtaha saMtaha aihava-maMgala cAru karaMtaha / sirisirivAlo maur3a Nibaddhau eka-chattu NaM rajju Nibaddhau / kara-kaMkaNa urayale hArAvali karaha rajja jima sadhara-dharAvali / moddIvI saMguli dINI taho jima vilasai puhavi smuddho| siddha-cakka-phala-puNNa pahAveM pariNiya kaNNa-rayaNu ucchaaheN| pAya-juli NivaDaMti paloiya ku~varihi-rUva-sirI avaloiya / ghattA-tA ciMtai Naravai NaTThiya mahu mai, rAyamaggu maI haariyu| jaM diNNa kumAriya koDhiyaho, maMtihi vAriu maI kiyu||14|| 10 hau~ NaTTha-buddhi koheM khaviu hau~ kulakkhu rajji pariDhaviu hau~ miliyau NIca-NarAhiveNa jaM koDhehi kagNAlaviu / maI kaMtahi vayaNu aikkamiu / pAviya iu~ pakkhi jaDAu tenn| 7. ga Ayatu / 8. ga eyahaM saha Ayasu jiu bhaNaMtu / 9. gaviNavaMti vi aggaI saMcalaMti / ( ga prati meM ye paMktiyA~ adhika haiM ) / 10. ga dIsahiM / 11. ga chai khAhuliyabhAsa / 12. ga rattaMkhiesa / 13. ga jima / 14. ga adhArI / 15. ga sahaacAra / 16. ga yaha puNu Isaru jima phirai vAru / (ga pratimeM ye paMktiyA~ adhika haiM ) / 14. 1. kha ga nAriyaNa jaNa karahi amaMgala / 2. kha ga muddIvI / 3. kha ga smuddlho| 15. 1. kha ga aikkamiu / 2. kha jeNa Na = jema / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 15.3 ] hindI anuvAda 15 hone vAlA gadhA isakI savArI hai| isake pAsa rAjazobhA dikhAI detI hai| isake hAthameM supAtra hai| isake sira para chatra hai| sabhI isakA Adeza mAnate haiN| isa para chaha camara Dhalate haiN| samahameM yaha sabase Age hai| isake lie ghaNTe bajAye jAte haiN| isake Age gAyA-nAcA jAtA hai| ise loga 'chairAnA' kahate haiN| isameM rAjAke lakSaNa dikhAI dete haiN| ise chaha bhASAe~ AtI haiN| yaha dhIre-dhIre calatA hai| isakI A~kheM lAla haiN| isake sira para sUkSma keza dikhAI dete haiN| isake sAdhana aura mati mahAn haiN| isake saba kaTAravAle zreSTha yoddhA haiN| yaha nizcaya hI hari, hara aura brahmA hai| isakA maTha aura devAlayoMmeM vAsa hai| jisa prakAra brAhmaNoMke aTThAraha varNa rAga hote haiM, isake bhI aTThAraha uparAga haiN| isake pAsa adhArI aura aMgoM para dhUla hai| aura sabhAke sabhI upakaraNa ise sohate haiN| yaha zUlapANi ( ziva ) kI taraha bhikSA mA~gatA hai aura yaha bhairavakI taraha duniyAko sIkha detA hai| dhattA-isa prakAra saba loga vilApa kara rahe the, parantu unakI cintA na kara rAjAne maNDapa bnvaayaa| usameM maNimaya khambhe lagAye gaye aura taraha-tarahake toraNa bA~dha diye gaye // 13 / / 14 mandala ( vAdyavizeSa ) baja rahA hai / maMgala gIta gAye jA rahe haiN| parantu striyA~ ( rokara ) amaMgala kara rahI haiN| kor3hIko dekhakara sArI nagarI rotI hai parantu madanAsundarI samajhatI hai ki mAno vaha deva hai| gahane aura divya vastroMse donoMkA zRMgAra kara diyA gyaa| sundarIko ( usa samaya ) manameM dhIraja hI acchA laga rahA thA ki jaise usane kAmadevako prApta kara liyA ho| vaha rotI huI apanI mA~-bahanako samajhAtI hai ki vidhike likheko kauna TAla sakatA hai ? brAhmaNa veda par3ha rahe haiN| atyanta utsava aura maMgala ho rahe haiN| zrIpAlako mukuTa bA~dha diyA jAtA hai, mAno eka chatra rAja de diyA gayA ho| usake hAthameM kaMgana aura hRdayameM hArAvalI hai| jaise vaha pahAr3a sahita dharatIkA rAjya kregaa| usakI a~gulImeM mudarI pahanA dI gayI, jaise samudrase dharatI zobhita ho| siddha cakrake phala aura puNyake prabhAvase usane utsAhapUrvaka kanyAratnase vivAha kara liyaa| pitA use pairoM para girate hue dekhaa| usane kumArIkI rUpazrIkA avalokana kiyaa| ghattA-taba rAjA socatA hai ki merI buddhi naSTa ho gyii| maiMne rAjamArga bhI kho diyA jo maiMne apanI kanyA kor3hIke lie de dii| maiMne vahI kiyA jisake lie mantrIne manA kiyA thA // 14 // "merI buddhi naSTa ho gayI, krodhane mujhe khA liyA ki jo maiMne kor3hIke lie apanI kanyA de dii| kulakA kSaya karane vAlA maiM rAjapada para pratiSThita huaa| maiMne mantriyoMkA kahA nahIM maanaa| Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirIvAla cariu [1. 15.4 je ANiu diNNau amiya-halu visa-halu paDihAsai so vi khalu / jasu dihihi sajjA hohiM aMdha so kimi mArijjai re piraMdha / hau~ divi paulAhi bhayau hau~ cakki subhauma jema bahiu / hau~ aliyau vasu Naravai bhayau hau~ rAvaNa jima avajasu lyu| asi suNaI muNihi jima dAviyau jasavai Niva jisa pachitAviyau / puttiyA maI mAriya Niru ga~vAru Niya-khIraho maI Niru chitta chAru / ahavA puNu amhaha~ kavaNu dosu pariNavai suhAsuha kari visesu / iya ciMtivi diNNai~ suhyraaii| bheMDAraI saMpaI mnnhraaii| devaMgaI NivasaNa-bhUsaNAI rh-tury-chtt-siNghaasnnaaii| haya-gaya-vAhaNa-jaMpANa-jANa bahu-ciMdha-camara-karahaI kikANa / desaI gAmai~ dhaNa-dhANapUri mAlavau diNNu besahasa cUri / diNNau~ rAulu sohA-ravaNNu dhaNu dAsI-dAsa hiraNNu aNNu / ujjeNihi bAhiri diNNu hAu siripAlu rahiu tahiM aMgarAu / saya-paMca- sapta-maMdiraI tevi koDhiyaNa NijAlai rahiya bevi / tahiM Neha-paraMpara aivicitta acchaI viNNi vi suhu aNuhavaMta / puNu dekkhivi Naravai gahavarai' visamau cittaI Nau vIsarai / ai-mo hiu soiu pahu bhaNai viNu mue Navi pachitAu haNai / 12 tA maMtihi kIyau kavaDa-maMtu Niva-purau pajaMpiubhau kujaMtu / Aiya AyaNahi pahu pukAri sImA-saMdhihi mArai dhuMdhumAri / marahaTThau NigghiNu jovi'4rAu pahu soAyaru muNi so vi Au / payapAlu samuTThiu mAri mAri ima buddhi karivi lai gaya NisAri / jahiM aMgadesu caMpauri-TThAu 15 / jahi~ hoMtu Asi aridamaNarAu / Niva-dhADIvAhaNa-kula-pavINu jo deva-sattha-guru-pAya-lINu / tahiM hoMti AisirivAla jaNaNi kuMdappaha Niva-aridamaNa-ghariNi / ghattA-tA uTThiya be viviNau karevi pAya-kamali nnivNddtii| sA dei asIsa tihuvaNa-Isa-paTTa-ghariNi sirivAla tuha / / 15 / / 25 tA ku~vari-citti phiTTau sa~dehu bhallau bhau jaM pucchiu Na gujjhu jiNahari jAivi giNhami vayAi~ muNi puMchivi jiNa sAsaNa-pahANu NhavaNAi vi bahula-pasUNa levi jANiu Niru rAyakumAra ehu / tA liMtu NAhu ArAhu majjha / tuva pheDami guru-pAyaha~ psaaii| puNu karami siddha-cakka vi vihANu / kuMkuma kappUraI laiya' te vi / 3. ga sAjjA hohiM aMdha / 4. ga hau Naulahi jima jema ahiu / kha hau daviNa ulahai jema ahiu / 5. ka asesa Naha maNihiM jima daaviy| 6.ga nniy-khaarhu| 7. kha ga saariN| 8.ga karahaha / 2. ga jevi / 10. ga koDhiyajaNa sahala rahiya tevi| 11. ga gahavarai / 12. ka viNa mai Navi pachitAu jaai| 13. ga yyNei| 14. ga jovraau| 15. ga cNphiddaau| 16. ga AsihoMta / 17. ga Aya / 18 ga devi / 16. 1. ga lai caliya devi / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 16.5] hindI anuvAda maiM nIca rAjAoMke sAtha mila gyaa| isalie pakSI jaTAyukI taraha maiM pApI huuN| mujhe amRtaphala lAkara diyA gayA, parantu vaha bhI mujhe viSaphala dikhAI diyaa| jisakI dRSTise andhe bhI A~khavAle ho jAte haiM, maiM itanA andhA ho gayA ki maiM use bhI mAranA cAhatA huuN| maiM nakula ( nevalA) sA~pake samAna ho gyaa| maiM cakravartI subhaumake samAna ho gayA / maiM rAjA vasuke samAna jhUThA huaa| maiMne rAvaNake samAna apayaza prApta kiyaa| rAjA jasavaine muniko sArA AkAza dikhAyA thA aura apane manameM pachatAyA thA, vaise hI maiM bhI pachatA rahA huuN|" he beTI! maiMne tujhe vyartha mAra ddaalaa| maiM atyanta ga~vAra huuN| khoTI buddhivAle, maiMne apane hI dUdhameM rAkha DAla dii| athavA isameM hamArA kyA doSa hai ? kyoMki kiyA gayA zubha-azubha karma hI vizeSa rUpase pariNamana karatA hai| yaha vicAra kara rAjA prajApAlane sukhakara bhaNDAra aura sampatti zrIpAlako de dii| divya bhUSaNa aura vastra bhI diye| ratha, ghor3e aura siMhAsana bhI diye / azva, gaja, vAhana aura jaMpANa yAna diye| use pracura cihna, camara, karabha, kikANa tathA dhanadhAnyase bhare do hajAra gA~voMke sAtha mAlavA de diyA aura bhI dAsI-dAsa tathA svarNa diyaa| mantriyoMne ujjainake pAsa zrIpAlako janavAsA diyaa| aMgarAja zrIpAla vahA~ Akara rahane lgaa| vahA~ jo sAr3he sAta sau mandira the, unameM sabhI kor3hI rahane lge| vahA~ ve donoM ati vicitra sneha paramparAse sukhakA anubhava karane lge| ( idhara ) mantrIne dekhA ki rAjA prajApAlakI vihvalatA nahIM jAtI, vaha isa viSamatAko cittase nahIM bhulA sktaa| atyanta mohita aura zokAtura hokara rAjA kahatA hai ki "mare binA merA pazcAttApa nahIM jA sakatA," taba mantrIne kapaTa mantra kiyaa| vaha bolA ki "apane nagarako koI khatarA paidA huA hai| he rAjan, sunie, bAharase pukAra A rahI hai| sImAnta pradezameM (dhundhumAri) halacala macI huI hai| nirdaya jo marahaThA rAjA hai, vaha Apako zokase vyAkula samajhakara A gayA hai|" taba prajApAla rAjA "mAromAro" kahakara utthaa| yuddhake vicArase apane hAthIpara baiThakara vaha niklaa| aMgadezameM campApura nAmakA nagara hai, usameM dhAr3IvAhana kulakA eka nipuNa rAjA thA, jo deva, zAstra aura gurukA bhakta thaa| usI rAjA aridamanakI patnI aura zrIpAlakI mA~ kundaprabhA vahA~se aayiiN|| ghattA-ve donoM (zrIpAla aura madanAsundarI) vinayapUrvaka uThe, usake caraNakamaloMmeM gira pdd'e| mA~ne AzIrvAda diyA "he tribhuvanaIza zrIpAla, yaha tumhArI paTarAnI bne|" 16 yaha sunakara madanAsundarIkA sandeha dUra ho gyaa| vaha samajha gayI ki yaha rAjakumAra hai| yaha acchA hI huA ki maiMne gupta bAta nahIM pUchI, nahIM to svAmI merA aparAdha maantaa| jinamandirameM jAkara maiM vrata grahaNa kruuNgii| jinazAsanameM pradhAna munise pUchakara maiM siddhacakra-vidhAna Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 sirivAlacariu [1. 16.6pahirivi calliya kara-kaMkaNAI suMdari leviNu kari kNknnaaii| vAyAhara-siri-chaNa-caMdaNAI leviNu calliya kara cNdnnaaii| saI suMdari diMtI' sarasa kusuma jiNamuNi-joggaI lai caliya kusuma / suha-kammaha~ kAraNu jANi veya gihivi calliya sarasA Niveya / Niya-NAha-saNehArattiyAI leviNu calliya aarttiyaaii| caMgI paya-vAla-Narida dhuvA giNheviNu gamai dahaMga-dhuvA / jahiM diNe Niru uttama-phalAI leviNu calliya uttama-phalAI / bhAlayali Nivesiu karaMjalIya kari tovi pasUNa karaMjalIya / ghattA-jiNahari jAeviNu jiNa pujjeviNu puNu pujiu Ayamu pavaru / puNu jAivi darasai muNi-paya parasai sAhu samAhidattu suguru // 16 // gurubhatti daeNviNu bhAva-suddhi paramesaru diNNI bhAva buddhi / puNu thuvai sahAsa-diyaMvarAI pahu tumha pavitti diyNvraaii| basi kiya karaNa-visau vaya-vaseNa tuhaM vasaNa basi kiya savaseNa / rai pIi piyaMviNi hiyaya-salla 'tumhahiM piyANi ratibheya salla / jaya-jaya-jaya tuhu~ tava-sirIbAla dai NA bhikkhapaI sirIvAla / 'jima tiNaiM niraMdai sIra-vAhitima dai siddhacakku haya kuTTavAhi / bhavi pabhavai putti sammatta lehi aNavayaI guNavvaya tiNi ehi / puNu sikkhA-vaya geNhahi cayAri pabhaNei muNisaru pAvahAri / suha siddha-cakku sabbhAva lehi hAhaI gaMdIsaru krehi| vasu-diNa AraMbhahi siddha-cakku vasudiNa putti jiNahare thakku / vasu-dala ArAhahi siddha-jaMtu / asiyA-usAi tahi parama maMtu / tivala u sakUDu tuhi pAsi pheri "choDatau ko oMkAra keri cau-kopaha~ lihahi tisUla aTTha paramesara-paMca-majjhahaM aTTha / puNu maMgala gottama saraNa cAri jiNa-dhamma-pujja kijjai viyAri / puNu dala-dala avaleha hi samagga a ka ca Ta ta pa ya sa lihi aTTa vagga / dala-aMtari daMsaNa-NANu-cAru / cAritta-cAru tau lihahi sAru / puNu cakkiNi jAlA-mAliNIya ___ aMvA paramesari pomaNIya / puNu lihiyahi taha daha disAvAla gomuha jakkhesara tahi sbhaal| puNu bAhiramaMDala mANibhadda / puNu daha-bhuva-mANiu vitariMduH / vasudiNa pAlahi cau baMbhayAri 'eiMdiya-pasAru basi kari kumAri / kari ekacitta vasu diNai~ jAu NiJcitu hovi didu' karahi bhAu / 1. ga. ditiya sarasa kusuma / 2. ka. thuvA / 17. 1. kha ga daivivi / 2. ga paha puru palitti diyNvsii| 3. ga tumha avasaNa vaNikiya vayavaseNa / 4. ga tumhahaM viyahiya tiya-bheya salla / 5. ga sa tuva sirIpAla / 6. ga pAlai jima tiNahaM kikaMdai sIra-bAhi / 7. ka choddNth| 8. ga maMgala logottama saraNa cAri / 9. ga NAmiu / 10. ga iMdiya pasAru mA kari kumAri / kha raya / 11. ga diDhu / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 17. 21 ] hindI anuvAda kruuNgii| snAnake lie vividha phUla lekara tathA kezara, kapUra Adi lekara vaha clii| vaha hAthoMmeM kaMgana pahana kara clii| sarasvatI-lakSmI aura pUrNimAke samAna vaha hAthameM candana lekara clii| atyanta sundarI vaha sarasa phUla detI huI; munike yogya phUla-naivedya lekara clii| zubhakarmake lie zAstroMko jAnakara vaha sarasa naivedya lekara clii| apane svAmIke premameM pagI huI vaha AratI lekara calI / prajApAla rAjAkI putrI bahuta bhalI thii| vaha dasa prakArakI dhUpa lekara clii| jahA~ denese uttama phala hotA hai, vaha vahA~ uttama phala lekara clii| usane apanI karAMjali bhAlatalapara rakha lI phira bhI usakI karAMjalimeM phUla the| ghattA-jinamandirameM jAkara jinabhagavAnkI pUjAkara phira usane Agama-pravarakI pUjA kii| phira jAkara usane munike darzana kiye aura munivara guruke paira chue| gurubhaktise bhI bhAvazuddhi nahIM hotii| bhAvabuddhi paramezvarakI dI huI hotI hai| usane digambaroMkI stuti kI ki "he svAmI, Apa digambaroMmeM pavitra haiN| vratake balapara Apane indriyoM aura manako apane vazameM kara liyA hai| avazako apane vazameM kara liyA hai| jo rati kAminiyoMke hRdayameM zalya karatI hai usa ratikA Apa bhedana karanevAle haiN| tapazrIkA pAlana karanevAle ApakI jaya ho / he svAmI, zrIpAlako bhIkhameM de dIjie / jisa prakAra kisAna tRNoMko naSTa karatA hai usI prakAra kor3ha-rogako naSTa karanevAlA siddha cakra vidhAna mujhe do|" yaha sunakara muni bole- "he putrI, tuma samyagdarzana grahaNa karo, aNuvrata aura ye tIna gunnvt| phira cAra zikSAvrata grahaNa kro|" pApakA haraNa karanevAle munivara bole-he putrI, zubha-siddhacakra vidhAna sadbhAvase lo| aSTAhnikA aura nandIzvarakI pUjA kro| ATha dina siddhacakra vidhAna kro| he putrI ! ATha dina jinamandirameM raho / AThadalavAle siddhacakra mantrakI ArAdhanA kro| usameM bhI 'asiyA usAi' parama mantrakA dhyAna kro| usake pAsa sakUTa tIna valaya khiiNco| oMkAra mantrako kauna chor3atA hai ? cAra konoMmeM ATha trizUla likho, pA~ca parameSThiyoMko likho| cAra maMgalottamakI zaraNameM jAnA caahie| jinadharmakA vicArakara pUjA karanI caahie| phira eka-eka dalako samagra bhAvase dekhanA caahie| ATha vargoM meM a ka ca Ta ta pa aura sa likhanA caahie| pratyeka dalameM sundara darzana, jJAna aura carita likhanA cAhie, usImeM zreSTha sundara paMktiyA~ likhanI caahie| phira cakrezvarI jvAlAmAlinI ambA paramezvarI aura pdminii| phira daza digpAla likhe jAyeM aura mAlasahita gomukha aura yakSezvara likhe jAyeM, phira bAhara maNDalameM maNibhadra likhe jAyeM, phira dasamukha aura mANika vyantarendra likhe jaayeN| AThoM dina brahmacaryakA pAlana kiyA jAye / he kumArI, indriya-prasArako bhI rokA jAye, AThoM hI dina ekacitta jApa kro| nizcinta hokara apane bhAvako dRr3ha kro| isa Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 sirivAlacariu [1.17. 22Ayama-uttaujaM taM karehi saMsau chaMDivi siru maNu dharehi / eyaha~ vihi kari sirivAla-kati NAsiu vAhiu aTThama-diNaMti / tA bhatti aTTha-diNi kiyau teNa vADhiu visesu diNa-diNa-kameNa | paDhamaDhaha kiya jAyaraNu saMtu mAlai~ Niva-caMpaI pUji jaMtu / ika-guNI pUja kiya ku~vari kaMta Nava mihiM diNi bhai daha-guNi turaMta / daha mihiM puNu kiriyA kammu sAhi sayaguNi karAiya pUja tAhi / eyArasi diNi bahu-phala-phalIya sahasa-guNI pUjA aggalIya / bArasi diNi ArAhevi jaMtu dasa-sahasa-guNI pUjai turaMtu / terasi diNi suMdari siddha-cakku lakkha-guNa-pUjiu NAi cakku / caudasi ArAhivi jaMta pAya dahalakkha-guNI pUjA kraay| puNNiu paripUraNu siddhajaMtu koDiguNI pUjai ku~vari kaMtu / ghattA-saMpuNNaI diNNaI aTThamaI mayaraddhasama-dehu bhu| __ jiNadhamma-pahAve suddhe bhAve desu-disaMtari laddha-jau / / 17 / / 18 je koDhiya saba dukkha shtii| te saba bhale bhae ji turNtii| pAva-ghora je pIDiya Avai siddha-cakka-phala bhae NirAvai / jahi-jahiM sIsa gaMdhovau parasiu tahiM-tahiM deha kaNayamau darasiu / paMcakoDi jo aThasaThi lakkhai~ NaM NANavai sahAsai saMkhai~ / paMcasayaI culasI aNu-kamiyai~ evamAi vAhiu uvsmiyii| sIsi gaMdhu Nara giNhai Aula. sayala avaMtI bhaiya NirAula / diNa-diNa pUja karai bahu-bhaMtiya pattahu dANu dei vihasaMtiya / dohimi kIla karaMtaI Niya ghari payavAlu vi taha Ayau avasari / doNNivi dekkhi kiyau hiTThA muhu tA keNa vi laviyau savaDammuhu / deva ma karahi bhaMti puNNAhiu yahu so koDhiu tuva jaamaayu| ghattA-Naravai aNuraMjiu pariyaNu raMjiu ghari-ghari NaccihiM vAliya / vaddhAe vajjahiM maMgala gijjahiM tUrabheri apphAliya // 18 // 'saMtosiu Naravai maNi khohiu bhaNiu kAmarUva tuhu~ dhaNNau vAra-bAra jaMpai maNi harasiu puNi suMdari ucchaMgi laeppiNu hauM thiu suputtI kiNha-vayaNu mau jAmAiya-ghari ai mohiu / kaNNArayaNu ladhu guNa-puNNau / bhojaNu kijjahi amhahaM sarisau / siru cuMviu bahubhAva kareppiNu / paiM ujjoyau jiha phaliha-rayaNu / 12. ga sahasagguNa / 13. ga ArAhei / 14. ka lakSa / 15. ga sakku / 18. 1. ga je kuTThiya / 2. ga saha / 3. ga aTThasaThi / 4. ga sahAsaI / kha paMcasaI laghu sIa Nu amiyaI / 5. ga sayala avaMga bhaMgi NIrAula / 6. ga bhattiya / 19. 1. ga ye paMktiyAM adhika hai| tA bhuvavai ciMtai puNyAhiya Nicchau eha kumari haya-vAhya / 2. ga ucchagai levinnu| Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 19. 5 ] hindI anuvAda 21 prakAra Agama meM kahe anusAra yantra karo / saMzaya chor3akara apanA mana sthira kro| tuma isa prakAra zrIpAlako ( nIroga ) karo / AThaveM dina usakI vyAdhi naSTa ho jAyegI / taba usane zIghra hI aSTAGkSikA kI aura kramase vaha pratidina use bar3hAtI gayI / AThoM hI dina usane jAgaraNa kiyA / mAlavameM campA narezane bhI yantra kI pUjA kI / kumArI aura kAntane pahale dina ekagunI pUjA kii| navamIke dina vaha pUjA dasagunI ho gayI / dasavIMke dina kriyA-karma sAdhakara unhoMne saugunI pUjA karAyI / gyArasa ke dina usane bahuta phaloMse phalita hajAra gunI pUjA karAyI / bArahavIMke dina yantrakI ArAdhanA kara zIghra dasa hajAra gunI pUjA karAyI / terasake dina sundarI ne siddhacakrakI eka lAkha gunI pUjA karAyI / ku~vara aura kAntane samasta siddhacakra yantrakI eka karor3a gunI pUjA karAyI / ghattA - AThavA~ dina samApta hote hI zrIpAlakI deha kAmadevake samAna ho gyii| jinadharma ke prabhAva aura zuddhabhAvase deza - dezAntara meM usane jaya prApta kI || 17 || 18 kor3hI; jo duHkha sahana kara rahe the ve saba zIghra ThIka ho gaye / jo ghora pApa unheM pIr3A pahu~cAte A rahe the, siddhacakra ke phalase ve unase nirApada ho gaye / sirapara jahA~-jahA~ gandhodakakA sparza hotA vahA~-vahA~ zarIra svarNima ho jAtA / pA~ca karor3a ar3asaTha lAkha ninyAnabe hajAra pA~ca sau caurAsI rogoMkI saMkhyA batAyI gayI hai ve saba vyAdhiyA~ zAnta ho gyiiN| loga Atura hokara gandhodaka le rahe the / samUcA avantI- pradeza nirAkula ho gayA / vaha taraha-taraha kI pUjA karatI aura pAtroM ha~satI huI dAna karatI / isa prakAra donoM apane gharameM taraha-tarahase krIr3A karane lage / usa avasarapara rAjA prajApAla bhI AyA / una donoMko isa prakAra krIr3A karate dekhakara vaha apanA mu~ha nIcA karake raha gyaa| taba kisIne usake sammukha jAkara kahA - "he deva ! sandeha mata kIjie, yaha puNyAtmA vahI tumhArA kor3hI dAmAda hai / ghattA - rAjA prasanna ho uThA aura parijana bhI prasanna hue / ghara-ghara bAlAe~ nAcane lagIM / badhAvA bajane lagA, maMgalagIta gAye jAne lage aura tUrya nagAr3e baja uThe / 19 rAjAkA kSubdha mana santuSTa ho gayA / dAmAda bhI ati mohita hokara ghara gayA / usane kahA--"kAmarUpa, Apa dhanya haiM ki Apane guNoMse paripUrNa kanyAratna prApta kiyA / " manameM harSita hokara vaha bAra-bAra kahatA - "hamAre sAtha bhojana krie|" phira usane sundarIko apanI goda meM baiThA liyA aura sadbhAvase usakA sira cUma liyA / usane kahA - " he putrI, hamArA mu~ha kAlA ho Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAlacariu mahu avajasu thiu bhuvaNayala pUri paI ghAliu suMdari sayalu cUri / hau~ marijjaMtu visamau mahaMtu e kammeM kijjau puNu jiyatu / mahu vAuM Na puttiya lei koi ha u~ cirU~ varAu bhau sayala-loi / jiha vaya-phaliM bhau sirivAlu sakku mahu puNi vi karAvahi siddha-cakku / Niu kahai dhaNNu so risi pavittu mahu puNaravi saraNu samAhiguttu / 'puNu jaMpai ki karami puraMdara lehi-rajju pAlahi sdhraa-dhr| bhaNai vIru sirivAlu sayANau mAlava desa deu parirANau / desamaMDala mahu asthi Na kajju vi 'jo Na rakkhu so mahu yahu rajju vi / ghattA-sirivAlu garesaru thuvai jiNesaru, acchai suhu bhuMjaMtu mahi / so 'samarasa-rUvau bhallau hUvau, mahimaMDali jasu bhamiu tahiM / / 19 / / 20 bhaTTahiM viradAvaliu paDhijjai gAyaNehiM sarasaI gAijjai / jAmAyau tuhu~ nniv-pyvaalho| ema bhaNivi salahahi sirivaalho| iya NisuNeviNu ai-viddhANau mayaNAsuMdari pucchai rANau / dubbalu pahu tuva ciMta Na jANami / mANahi hiya-iMchiya vara-kAmiNi / bhaNaI kumaru tuhu~ devi ayANiya aNNaNAri mahu hiyai Na maanniy| guruNA diNNau maI maNi bhAviu paradAraho Nivitta-vau sAhiu / to vi NAha kiM Niya-maNi jhaMkhahi gujjha vatta ki Na amhaha~ akkhahi / suNi mahu ko vi Na jANai suMdari eyahi gAyaNa gAvai ghari ghari / mahu maNu vaTTai devi salajjau karami seva tuva tAya Nilajjau / piya bhaNai deva ehu juttau mahu maNi acchai ehu Niruttau / ghattA-tA pucchai rANau maNi viddANau hau~ jAemi viesahiM / tA jaMpiu tIe caMdamuhIe mai~ jAevau samAu tau // 20 // 21 jai eha vatta rANau suNei saMkalu ghallivi viNNivi dharei / tA bhaNai ku~varu avahiyaI jAmi bAraha barisai hauM icchu thAmi / bhaNai ku~vari kiM mohu NivArau / paI viNu bAraha diNa Na sahArau / vayaNu Na piya aNNArisu kivvau mai~ puNu tuma sameu jAevvau / caMpAhiu jaMpai vihasaMtau hoi Na siddhi dhaNiya-sihu jaMtau puNu jaMpai tiya vaya-Asattiya gaiya sIya kima rAhava-settiya / sirivAle akkhiu u juttau tuha~ mi viyArahi jaM jiha vittau / ima saMbohi vi suMdari bAliya bAraha barisai~ avahi vicAriya / 3. kha hauM viru vArau bhau sayala lei| 4. ga viru vArau / 5. ka dhamma / 6. ga puNu jaMpai Niu tuhaM lehi rajja / pAlahi sadharAdhara bhamaI sojj| 7. ga kjjovi| 8.ga so viNNavai leu iu rajjavi / 9. ga somarasa rUvau / 20.1. ga gAyaNehiM / 2. sarasahiM / 3. ga mavi / 4. ga cita Na jAyaNi / 21. 1. ga vAraha varissaha hau icchu thAmi / 2. ga pahavaya-Asattiya / 3. ga suMdari ima saMbohi rahAiya / Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 1. 21.8] hindI anuvAda gayA thA, tumane use sphaTika maNikI taraha svaccha banA diyaa| merA apayaza sAre bhuvanatalameM phailA huA thA, he sundarI, use tumane cUra-cUra kara diyaa| maiM mArA gayA thaa| bar3A vismaya hai, tumane ekAeka mujhe jIvita kara liyaa| he putrI, merA nAma koI nahIM letaa| maiM samasta lokameM nirIha dIna ho gayA thaa| jisa vratake phalase zrIpAla indrake samAna ho gayA, vaha siddhacakra vidhAna mujhe bhI karA do| vaha muni dvArA kahA gayA dharma mujhe batAie, maiM bhI samAdhigupta munikI zaraNameM huuN|" vaha phira bolA- "he indra, yaha rAjya lo aura parvatasahita isa dharatIkA pAlana kro|" taba zrIpAla kahatA hai-'he deva, Apa mAlavadezake rAjA haiM, mujhe deza maNDalase koI kAma nahIM hai, phira bhI isameMse Apa jo nahIM rakhanA cAhate, vaha merA rAjya hai|" pattA-rAjA zrIpAlane jinezvarakI stuti kI aura vaha sukhapUrvaka dharatIkA bhoga karane lgaa| samAna rasa aura rUpavAlA vaha acchA thaa| usakA yaza dharatI maNDalameM phaila gyaa| bhATa zrIpAlakI viradAvalI pddh'te| ghara-gharameM usake sambandhameM gIta gAye jAte / "tuma rAjA prajApAlake dAmAda ho|" yaha kahakara zrIpAlakI prazaMsA kI jaatii| yaha sunakara zrIpAla khinna ho utthaa| mayanAsundarIne rAjA zrIpAlase pUchA-"tuma durbala kyoM ho? maiM tumhArI cintA nahIM jaantii| koI manacAhI kAminI ho to use mAna sakate ho|" taba kumArane kahA-"he devI, tuma ajAna ho / maiM apane manameM dUsarI strIko nahIM maantaa| mere manako vahI kanyA acchI lagatI hai jise usakA pitA detA hai| maiMne parastrIke tyAgakA vrata sAdhA hai|" ( mayanAsundarI pUchatI) hai- "he svAmI! phira batAo tumhAre manameM kyA bAta hai ? apanI gopanIya bAta mujhe kyoM nahIM batAte ?" kumAra kahatA hai-"he sundarI, yahA~ tumhArA koI ( AdamI ) mujhe nahIM jaantaa| gharagharameM yahI gIta gAyA jAtA hai, yahI bAta mere manameM hai aura maiM lajjita hU~ ki maiM nirlajja tumhAre pitAkI sevA karatA huuN|" taba priya mayanAsundarI kahato hai-"he deva, ThIka hai| mere manameM bhI nizcaya rUpase yaha bAta thii|" ghattA-manameM khinna zrIpAla usase pUchatA hai-"maiM videza jAtA huuN|" isapara candramukhI kahatI hai ki maiM bhI tumhAre sAtha cluuNgii| 21 vaha bolI-"yadi yaha bAta rAjA suna legA to zaMkita hokara krodhase donoMko bandI banA legaa|" isapara kumAra kahatA hai ki maiM avadhi dekara jAU~gA, maiM bAraha varSake lie jAnekA icchuka huuN| kumArI kahatI hai-"maiM mohakA kisa prakAra nivAraNa karU~ ? tumhAre binA mere lie bAraha dinakA bhI sahArA nahIM hai| he priya, tuma dUsarI bAta mata kro| maiM tumhAre sAtha cluuNgii|" ( yaha sunakara ) campAdhipa ha~sakara bolA--"patnI (dhanyA ) ke sAtha jAnemeM siddhi nahIM hotii|" strIvratameM Asakta mayanAsundarI kahatI hai ki sItA rAmake sAtha kyoM gayI ? zrIpAla bolA-"yaha ThIka hai| tuma hI soco ki usakA kyA pariNAma huA thA ?" isa prakAra sundarI bAlAko samajhA Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAlacariu [ 1. 21.9 dohA-'kima mahu hiyaDai uttarai pai~ jehI sukalatta / para pina vihi vicchohu kiu bAraha barisa Nirutta / / ghattA-tA jaMpai piya mahurasara mahu hiyaDaI tuhu kNtu| bArahavarisa Na Avai to tau karau~ mahaMtu // 21 / / 22 kIlaMttI citta-sAla-maMdiri dei sa~desau mayaNAsuMdari / jiNa bIsarahu NAha saMsAraha~ dhammuahiMsA para uvayArahU~ / *jiNa bIsarahu suaNa-ANaMdaNa jiNaha~ tikAla karevI vaMdaNa / jiNa vIsarahu suhiaho mggh| dANa cayAri ditu cau-saMghaha~ / jiNa vIsarahu kuMdappaha mAyari aMgadesu NayarI caMpAuri / jiNa vIsarahi NAha jiNa-ANA / aMgarakkha saI sAtau raannaa| jiNa vIsarahi ahmAre sAmiya sAhasu purisAyAru gusAmiya / jiNa vIsarahi kahau~ paramakkhara hiyai~ deva paNatIsau akkhara / jiNa vIsarahi supiya AAuha rAyaNIti chattIsau Auha / jiNa vIsarahi kahau~ jaga-dullaha~ . sAmiya kajju karelvau valla haiN| jiNa vIsarahi kahava jai acchiu bholerAoM piyAre pacchiu / jiNa vIsarahu deva Niya-gavva siddha-cakka nnNdiisr-pvii| jiNa vIsarahu subhoya puraMdara bAraha barisai~ Agama suMdara / vayaNu ekku piya kahau~ samAsiya jiNa bIsarahu NAha hauM dAsiya / ghattA-jai NAha bisAraho tau Niru mAraho jai aagmphpddiclnnu| 1degjai Ai Na pAraho kahava sahAraho tau amhaha~ kevalu maraNu // 22 // ema suNevi' jiggabhiu dhAivi gahiuNa aMcala muddha tA kuviUNa payaMpaI muMca pie Na me ava sauNa / (gAhA) ho ho pavAsagAmiya vatthaM dhariUNa kuppiyaM kIsa paThamaM cI' ko mukkami Niya pANa kiM aMcala tujhu / kara muttiya jAto'si valayAdiha kimadbhutaM hRdayAjadi niryAsi paurusaM gaNayAmyahaM / (dohau) bhaNai viyakkhaNu piya NisuNahi vallahi parANa / vAha bhAsa jau vicalai siddha-cakka vaya-ANa / . vAraha varisai avahi vihAiya / 4. ga prati meM yaha dohA ghattAke rUpameM prayukta hai| 5. ga mehu hiyaDaI tuhu~karu / 22.1.ga kIlaMti / 2. ga cittasAliya rai maMdiri / 3. ga pratimeM niSedhake artha meM 'jiNa' kI jagaha 'jaNa' hai| 4. ga suhAiya maggahaM / 5. ga gusAmiya / 6. ga alAuha / 7. ga rajja / 8.ga vAraha varisahaM gamaNu vi suMdaru / 9. ga Agamapaha paDicalaNu / 10. ga jai ANaI pAlahu kahava sahArahu / 23.1. ga bhaNivi / 2. ga payaMpae / 3. ga muccasu / 4. ga kuNasu maasvnnN| 5. ga ciy| 6. ga vAlA diha / 7. ga muhi vallahiya / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 23. 8 ] hindI anuvAda 25 bujhAkara aura bAraha varSako avadhikA vicArakara vaha bolA ki kyA tuma jaisI strI mere hRdayase utara sakatI hai ? phira bhI he priye ! vidhAtAne bAraha varSakA nizcaya hI vichoha diyA hai / " ghattA--taba sundara svara meM vaha bolI - " he svAmI, tuma mere hRdayameM ho / yadi tuma bAraha varSameM lauTakara nahIM Aye, to maiM mahAn tapa grahaNa karU~gI ||21|| 22 gharakI citrazAlA meM krIr3A karate hue madanAsundarI priyako sandeza detI hai - "he svAmI, saMsArako nahIM bhUlanA / ahiMsA dharma aura para upakArako nahIM bhUlanA / svajanoMko Ananda denA nahIM bhUlanA / jina bhagavAnkI tIna kAla vandanA karanA / zubha mArgako nahIM bhUlanA / catuvidha saMghako cAra prakArakA dAna denA / kundaprabhA mA~ko mata bhuulnaa| aMgadeza aura campApurI nagarIko nahIM bhUlanA / he svAmI ! jinakI AjJAko nahIM bhUlanA / aMgarakSaka sAta sau rAnAoMko nahIM bhuulnaa| mere svAmI, Apa sAhasa aura puruSArthako nahIM bhuulnaa| maiM paiMtIsa akSaroMkA paramamantra kahatI hU~, yaha mata bhUlanA / apane priya AyudhoM ko mata bhuulnaa| maiM kahatI hU~ svAmI mata bhUlanA jagameM durlabha priya logoM kA kAma karanA / mata bhUlanA jo kucha kahA hai, bAdameM mata bhUlanA he mere pyAre bhole rAjA, he deva, apane garvako mata bhUlanA / siddhacakravidhAna aura nandIzvara parvako nahIM bhUlanA / bhogane yogya indrake padako mata bhUlanA aura bAraha varSameM apane sundara Aneko mata bhuulnaa| thor3e meM he priya, eka bAta aura kahatI hU~, he svAmI, mujha dAsIko mata bhUlanA / " ghattA - " he svAmI, yadi tumane bhulA diyA aura tuma Anese mukara gaye to tuma mujhe mAra DAloge / yadi tuma nahIM A sake aura sahArA nahIM diyA to hamAre lie kevala maraNa nizcita hai / " 23 yaha sunakara vaha kumAra calA aura daur3akara mugdhAne usakA A~cala pakar3a liyaa| taba kruddha hokara usane kahA - "he priye, chor3o mujhe apazakuna mata karo / " ( gAhA ) / usane kahA - " o ! pravAsapara jAnevAle, vastra pakar3anepara tuma kruddha kyoM hote ho ? pahale kise chor3a, he priya, apane prANa ki tumhArA A~cala ?" isameM acarajakI kyA bAta hai ki tuma hAtha chur3Akara jabardastI jA rahe ho ? hRdayase yadi nikala jAo taba tumhArA pauruSa maiM jAnU~ / vaha vilakSaNa kahatA hai- 'he priya prANavallabhe, tuma suno yadi maiM apane vrata aura vacanase vicalita hotA hU~ to mujhe siddhacakra vratakI zapatha hai / ... 4 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 sirivAlacarita [1.23.9pattA-puNu jaNaNi samaMdai calaNaI vaMdai aMvi viesaho gacchami / suNhA-chalu kivvai jiNu paNavijjai jAmi mAi Agacchami / / 23 / / 24 karuNu karatI mAya NivAriu paiM pekkhivi suva hiyau sahAriu / jAma vaccha tuhaM NayaNahi pecchami Niva-aridamaNaho sou Na lekhmi| maI uru dhariu Asa kareppiNu jAhi vaccha NirAsa kareppiNu / dhIrI sAmiNI hohi Na kAyari dui Aesu jAmi jima mAyari / bhaNai mAi bIsasahi mA NaMdaNa ahi AsI-visa ANA khaMDaNa / mA vIsasahi putta visa visahara kaula-pisAya-jalaNajala jalahara / aTTha-vaTTha-kakkasa kaThoharahaM daMtI-Nahi-siMgI dADhAlahaM / mA vIsasahi kupurisa NilakkhaNa 'maira-piyANa abhakkhaNa-bhakkhaNa / mA vIsasahi vasaNa-Asattiya aliya juvANa NAri viDa-rattiya mA vIsasahi putta paraesaha sAiNi-DAiNi-kuTTaNi-vesaha / mA vIsasahi suyaNa NiddAlasa lohI-AsaNa kohI-mANusa / mA vIsasahi putta khala-duTTaha~ pittiya vIradavaNa pAviThThaha~ / ghattA-DaMbhI pAkhaMDI bhavahiM tidaMDI, ANa Ahi suya meriya / eyaha~ Na pativvau kahiu Na kivvau ghADa-pahADa-vaseriya / / 24 / / o landuha 25 siddhAsIsa diNNa sirivaalho| kiu bhAlayali tilau suumaalho| dahi-dUvakkhaya matthaya deviNu puNu Arattiu uttAreppiNu / diNNa asIsa putta eu pAvahi cAuraMgu balu levigu Avahi / mAya-ghariNI viNi vi saMvohiya aMgarakkha sayasatta vibohiya / sAhasa-koDi-bhaDaha~ AsaMghivi gau pAyAra-satta Naha laMghivi / NANA desa-Nayara viharaMtau sari-saravara-pavvaya laMghatau / gau bhaDu vaccha-Nayara suvisAlau~ / dhavalu seThi jahi avaguNa-Alau / satthavAha paradIvaha~ caliyau . "pohaNAhaM sayapaMcahaM miliyau / boittha-saya-sAyara-tar3a jhelliya calai battIsa-lakkhaNa-paya pelliya / vaNi samUha avaloyaNa dhAviu joyaMtaha~ sirivAlu vi paaviu| vaNaha majjhi suttau pariyANiu chAyA gamaNiM uttama jANiu / Apu Apu kahu~ dhari dhari tANahi~ koDi bhaDo vi Na vaNivara jaannhiN| kolAhalu pahaNu jaNu khuhiyau kaha hi koi paraesiu ghiyu| 8. ga pratimeM ina pA~ca chandoMko alaga kar3avaka nahIM mAnA gyaa| inake bAda vastutaH teIsavA~ kar3avaka prArambha hotA hai / ataH usameM eka kar3avaka kama hai| 24. 1. ga pikkhivi hiyavau sAhAriu / 2. gaNiva / 3. ga vIsa saha Na NaMdaNa / 4. ga ahiya-asevaya ANA khaMDaNa / 5. ga aTravadra kakkasa laMvA ThorahaM / 6. ga mayara / 7. ga aliya javAra NAri viDarattiya / 8. ga Alasa / 9. ga DibhI / 10. ga suva / 25.1. ga mAthe / 2. ga dhaNa puttaya paavhiN| 3. ga naha / 4. ga vesAlau / 5. ga pohaNAhaM saya saMkkhahiM milayau / 6. ga gholiya / 7. ga praavidd'| 8. ga chAyAgamaNe / 9. ga miliyau / Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 1. 25. 13] hindI anuvAda ghattA-dhIre-dhIre vaha mA~ke caraNoMkI vandanA karatA hai aura kahatA hai-"he mA~ ! maiM videza jAnA cAhatA huuN| bahUse sneha krnaa| jina bhagavAnko praNAma krnaa| videza jAtA hU~ mA~, phira vApasa aauuNgaa|" // 23 // 24 karuNa ( vilApa ) karatI huI mA~ne use manA kiyaa| "he putra, tumheM dekhanese hRdayako DhAr3hasa milatA hai| jaba maiM tumheM apanI A~khoMse dekhatI hU~ taba apane ( pati ) aridamanake zokako kucha nahIM smjhtii| AzAke balapara hI maiM apane hRdayako dhAraNa kara skii| he putra, tuma mujhe nirAza karake jaao|" putrane kahA-"he svAminI, dhIraja dhAraNa karo, kAyara mata bno| mA~ Adeza do jisase maiM jaauuN|" mA~ kahatI hai- "he putra, vizvAsa mata karanA, viSaile dA~tavAle sA~poM tathA AdezakA khaNDana karanevAloM kaa| he putra, viSa aura viSadharakA vizvAsa mata krnaa| kaula, pizAca, Aga aura pAnIkA vizvAsa nahIM krnaa| he putra, Thaga aura coroMkA vizvAsa mata karanA / aTTha-vaTTa ? lavaNakaThora ? logoMkA vizvAsa nahIM krnaa| dA~ta, nakha, sIMga, dAr3havAloM (pazuoM ) kA vizvAsa nahIM krnaa| madirA pInevAloM aura abhakSya bhakSaNa karanevAloM aura vyasanoMmeM Asakta logoMkA vizvAsa mata krnaa| jhUThe yuvaka aura guNDoMmeM Asakta nArIkA vizvAsa nahIM krnaa| he putra, paradezIkA vizvAsa nahIM krnaa| sAina-DAina, kuTTanI aura vezyAkA vizvAsa nahIM krnaa| nidrAlasI sujanakA vizvAsa mata karanA / Asanake lobhI aura krodhI manuSyakA vizvAsa mata krnaa| he putra, khala aura duSToMkA vizvAsa nahIM karanA aura apane pApI cAcA vIradavaNakA bhI vizvAsa mata karanA / ghattA-daNDI, pAkhaNDI aura tridaNDIkA vizvAsa nahIM krnaa| yaha merI AjJA hai / inakA vizvAsa nahIM karanA caahie| inakA kahA nahIM karanA caahie| ghATa pahAr3ameM basanevAloMkA vizvAsa nahIM karanA caahie|" 25 zrIpAlako usane siddha AzIrvAda diyaa| usake sukumAra bhAlapara tilaka kiyaa| mAthepara dUdha aura akSata dekara usane phira AratI utArI aura AzIrvAda diyA- "he putra,tuma saba kacha pAnA-cataraMga senA lekara aanaa| taba usane mAM aura patnI donoM nAriyoMko sambodhita kiyaa| sAta sau aMgarakSakoMko bhI smjhaayaa| karor3a yoddhAoMkA sAhasa apane meM ikaTThA kara sAtoM parakoToMko lA~ghatA huA vaha calA gyaa| vaha yoddhA vizAla vatsanagara pahuMcA, jahA~ avaguNoMkA ghara dhavalaseTha thaa| sArthavAha dhavalaseTha dUsare dvIpako jA rahA thaa| usake pA~ca sau jahAja sammilita the| jahAja sAgara taTapara jAma ho gaye, jo battIsa lakSaNoMse yukta kisI manuSyake prerita karanepara hI cala sakate the| vaNik-samUha ( usa AdamIko ) dekhaneke lie daudd'aa| DhU~r3hate hue unhoMne zrIpAlako pA liyaa| chAyA nahIM par3anese unhoMne use uttama samajha liyaa| ve apane Apa kahane lage ki use pakar3o, pakar3o! ve vaNikvara usa koTibhaDako bhI nahIM samajha sake / bAjArameM kolAhala hone lgaa| loga kSubdha ho utthe| unhoMne kahA ki koI paradezI pakar3A gayA hai| Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 5 10 15 5 10 28 sirIvAlacariu ghattA - jo jiNapaya-bhattau dhammAsattaDa koDivIru abhau jovi raNe / sura-kara-kari-vAhau jayasiri-lAhau kema gahijjai iyara jaNe ||25|| 2 5. ANivi daMsiu jaha sattha-vAhi bAI bajjiya viDaharehiM vara - kusumahiM pujjiu uttamaMgu ArAhi kara pahu so viyAru saya-paMca-parohaNa rahiyatIra vihaseviNu jaMpara vIru tAhi tA calliya vaNivara tahi~ turaMta jAivi pujjiya jala-devayAi~ paya parasai pohaNa vIru jAma tA seTThi papai taha turaMtu mahi jIva jo phurai tohi daha - sahasa vIrahU jiNahi tema suNi seTThi paryapami tujjhu ajju ghattA-paMcasayai~ jala- jANai~ rayaNa-samANai~ sAyara - majjha saraMti ki / free miliyai~ uDuyaNa caliya hU~ sasi - ravi - keu sahati jiha ||26|| visAriya Nu majha vaMsu ropiyau ukiTThau lohaDhoparI matthai~ accha gaha-gahAra cAlahi vANijjaI caliu satthasahu jANArUDhau maruvaseNa cAlaMti parohaNa ekkamakka jujhaMti paropparu dhavalu seTThi saMgari saNNaddhau dhANukkiya cAliya agivANahU~ baMdhiya aMgarakkha saNNAha hu~ asivara churiya- phariya cAlataha puNu marahaTTha jANa uTThataha~ 12 [ 1.25.14 26 3 pahu ANi lakkhaNavaMtu cAhi / maNiya vIru pahu AyarehiM / haricaMda - cacci vIra aMgu / jima duttaru tarahi' samudda-pAru / cAlAvahi te vIrAhi-vIra / calu sAyara-kUla satthavAhi / paDupa Daha - bheri kAhala rasaMta / paDavAI - pohaNa - vAvasAi~ / 'sayalavi tareviNiggamahi tAma / tuhu~ vIru mahArau dhamma-puttu / daha- sahasa-taNa dai seTThi mohi / teM kahiu sIhu gaya ghaDaha jema / mahu jIva' dijjahi kiya" kajju / 27 vAu sapaDavAI saMcAriyA | tahi caDevi marajiyA baiThau / Nata-bheruMDa caDa-ulaI gacchai / -dI upara maNojjaI / jaNuM kallolattaraMgaha khaddhau / lakkhu coru tahi dhAviu gohaNa / hakka diti mAratiya maru-maru | daha sahasahi~ pAi kahi~ saddhau / tIrI - tomara-sara- saMdhANaha~" / "TTAhara sIsa devi suddAhaha~ / dhAiya muggara- koMta-guNaM taha~ / savvala-sela httha-pharakuMta hU~ / 13 26. 1. ga vaddhAvA / 2. ga viDaharehi / 3. ga AyarehiM / 4. ga caMdaNa / 5. ga kahi / 6. ga tahiM 7. ga kAla dina / 8. ga sayala vi mahi chuTTivi caliya tAma / 9. ga jimbalu / 10. ga kiyai / 27. 1. ga kaDDhevi / 2. ga sNcaariy| 3. ga aisAriya / 4. ga lohaToparI matthe acchaI / 5. ga ciDau gala / 6. ga jala kallola taraMgaha chUTau | 7. ga mohaNa / 8. ga mAraMtiya / 9. ga agivANiya / 10. ga saMcANiya / 11. ga TATara sIsi devi ucchAtahaM / 13. ga guNaMta / 12. ga ca cAlaMtaI / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 27. 12 ] hindI anuvAda ghattA-jo jinavarakA bhakta aura dharmameM Asakta hai, jo yuddhameM koTibhaDa vIrake nAmase prasiddha huaa| jisake hAtha airAvatakI suMDakI taraha haiM, jise jayazrIkA lAbha hai, vaha dUsaroMke dvArA kyA pakar3A jA sakatA he ? unhoMne use lAkara vahA~ dikhAyA jahA~ sArthavAha thA aura kahA ki he prabhu ! lakSaNoMse yukta * ( battIsa lakSaNoMvAlA ) vyakti lA diyA hai, dekha liijie| viTagharameM badhAI bajane lgii| rAjAne usa vIrako Adarase bahuta maanaa| uttama phUloMse usake uttamAMga ( sira ) kI pUjA kii| usa vIrake zarIrakA lAla candanase lepa kiyaa| rAjAne usakI ArAdhanA kii| he svAmI ! aisA vicAra kIjie jisase yaha dustara samudra hamaloga pAra kara skeN| ye pA~ca sau jahAja samudrake taTapara jAma ho gaye haiN| he vIroMke vIra, Apa inheM calA deN| usa vIrane ha~sakara usase kahA-"he sArthavAha, samudrake kinAre clie|" taba vaha vaNikavara zIghra hI vahA~ gyaa| nagAr3e, bheriyA~ aura kAhala baja utthe| jAkara unhoMne jaladevatAkI pUjA kii| paTavAdiyoM ( pAlavAloM ) ne jahAja prerita kiye / jaise hI vIrane pairase jahAja chue vaise hI saba tirakara usa pAra pahu~ca gaye / taba seThane turanta usase kahA-"he vIra, tuma mere dharmaputra ho, tumheM jitanA dhana mA~ganA ho mA~ga lo|" usane kahA-"he seTha, dasa hajAra do|" taba unhoMne kahA-"dasa hajAra vIroMko tuma usI prakAra jIta lete ho jisa prakAra gajaghaTAko siMha / ' taba kumArane kahA-'he seTha suno, maiM tumase Aja kahatA hU~, mujhe dhana taba denA jaba maiM tumhArA kAma kruuN| dhattA-ratnoMke samAna pA~ca sau jalayAna samudra ke bIcameM isa prakAra cala rahe the mAno AkAzatalameM candra, sUrya aura ketuke sAtha milakara nakSatragaNa cala rahe hoM // 26 / / laMgara uThAkara jahAjoMko calA diyA gyaa| paTavAdiyoMne havA teja kii| bIcameM uttama bA~sa ropa diyA gyaa| marajiyA usapara car3hakara baiTha gyaa| lohekI TopI usake sirapara thii| nata-bheruMDa aura gauraiyAkA samUha bhI usake sAtha cala rahA thaa| sundara vANijyake lie ve prasanna hokara cle| yAnoMpara baiThe hue sArthavAha ratnadvIpake Uparase yAtrA kara rahA thaa| loga hiloroM aura taraMgoMse kSubdha the| havAke vegase jahAja cala rahe the| taba lAkha cora usake pIche laga gye| ve eka-dUsarese yuddha karane lge| 'mAro ! mAro !!' kI hA~ka dekara, eka dUsareko mArane lge| dhavalaseTha bhI yuddhake lie taiyAra ho gyaa| vaha dasa hajAra yoddhAoMse laisa thaa| dhanuSadhArI agnibANa calAne lge| tIra, tomara aura saroMkA sandhAna kiyA jAne lgaa| kavaca pahane aMgarakSakoMko bA~dha diyA gyaa|...? uttama talavAreM, chure aura pharase calAte hue ve mudgara aura kotako ghumAte hue daudd'e| marAThA loga bhI sabbala, sela aura hAthameM pharakunta ( pharase ) lekara utthe| Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 sirIvAlacariu [ 1. 27. 13ghattA-jAeppiNu bavvara samara-dhuraMdhara dhavalu seThThi raNi abbhaDiu / aNNattahiM saMgara kaya-raNa-DaMvaru jAivi sattu uvari paDiu // 27 // 28 raNe 'saMgAmu karatA diThihi cora-ulai~ jittaI saha seThihiM / rahasArUDhau puThihi laggau vAhuDi coraha~ dhariu abhaggau / gahiu seThThi pAikka palANA gUjara marahaThThaya vidaannaa| jAivi kahiu tehi sirivAlaha~ seThi Na aggAhu bavvara corahaM / iya AyaNNivi kovAUriu dhAiya hAkka diMtu raNa-sUrau / vAma-karagge vAraNu toliu dAhiNeNa asivaru saMcAliu / ' jAivi lakkhu-cora hakkArai jiha gayavara vali-hariNA saMkai / sIha-NAdu bhaDa-kuvara kIyau savara-samUhu jaMtu jaNu bhiiyu| paDiu bhagANau savvaha~ coraha~ laiu lalAi vahiu jima bhorh| koDi-bhaDaha~ bahu paurisa dhAviu uparA upari sayala baMdhAviu ghattA-bavara samara-vithakkaI raNaha~ camakkA , vaMdhivi suhaDaha dhariya khaNe / re re pAviThThaho samari NiThThaho, mahu pahu vaMdhivi lehu raNe / / 28 / / seTThihi baMdha kumArU bichoDai. kamma-paDi jima kevali toDai / vaMdhiu takkara-gaNu bhai kaMpai viDayaNu tu rahase jNpi| je rakkhiya aTThAI so gaMdau putta-kalatta-sahiu ahiNaMdau / saha kusamAla dhareviNu ANiya tAha vatthu giNhevi apamANiya / vaNijAriya-siru sesa bharaMtaha aihava-maMgala cAru karaMtaha / ghari ghari toraNa-vaMdaNa-mAlaI kaMcaNa-kalasai~ mAlai-mAlai / Nava-NaTTaI geyaI gijjaMta. maMdala-paDaha-saMkha vaayNtii| dhavalu seThi sirivAlu vi dhaNNau puNNavaMtu guNa-gaNa-saMpuNNau / bavvara samaratheNa saha ANiya bahu-bhoyaNa-vatthahiM sammANiya / karivi tilau, siri dUvaya ghalliya puNu sirivAla savva mokalliya bhaNiu tehi tuhu~ sAmi mahArau pesaNu dehi deva gruyaaru| jaNaNi jaNaNu je jaNiya sughagNau amhaha~ jIva-dANu paI diNNau / kima hama uriNa hohiM tuva sAmiya riNa-mukke kari maigala-gAmiya / ghattA---gaya turaya sarohaNa satta-parohaNa maNi mANikka-pavAlahiM / ___ avara ji dIvaMtara rayaNa NiraMtara te Dhoiya sirivAlahiM // 29 // 10 14. ga anbhiDiu / 15. ga sattha / 28.1.ga raNa / 2. ga krNth| 3. ga vAhuDi corahaM dhaNuharu sajiu / kha vAhaDi coraha chaDiu abhagga: 4. ga viNNANA / 5. ga gAhau / 6. ga saMbhAli u / 7. ga jima gaya jUhu harihi Nau sNkkr| 8. ga paurisa / 9. ga uparAparu sayala vi vaMghAriya / 29.1ka saha kusavAla / 2. ka apvaanniy| 3.ga krtii| 4. ka baalii| 5. ga vahagaNa / 6. ga vavvara samara dharesaha aanniy| Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 1. 29. 15] hindI anuvAda pattA-dhavalaseTha bhI jAkara dhurandhara babbaroMse yuddha meM bhir3a gyaa| dUsarI jagaha bhI saMgrAma ho rahA thaa| yuddhakA ADambara karanevAlA vaha zatruke bIca kUda par3A // 27 // yuddha meM lar3anevAle cora-kulako seThane apanI dRSTise jIta liyaa| harSase bharA huA vaha unakA pIchA karane lgaa| bAdameM coroMne use sAbata pakar3a liyaa| seThake pakar3e jAnepara paidala sipAhI bhAga khar3e hue| gUjara aura marAThA naSTa ho gye| unhoMne jAkara zrIpAlase kahA ki dhavalaseThako coroMne pakar3a liyA hai| yaha sunakara vaha krodhase bhara uThA aura yuddhavIra vaha, hakArA dekara daudd'aa| bAyeM hAthameM usane DhAla le lI aura dAyeM hAthase usane apanI zreSTha talavAra claayii| jAkara usane lAkhacorako hA~ka dii| jisa prakAra bar3e-bar3e hAthI siMhase Darate haiM, usI prakAra bhaTakumArane siMhanAda kiyaa| usase savara-samUha mAno Darakara bhAga khar3A huaa| saba coroMmeM bhagadar3a maca gyii| [ isa paMktikA artha spaSTa nahIM hai ] koTibhaDa bahuta pauruSase daur3A aura taTake Upara sabako ba~dhavA diyaa| ghattA-bavvara yuddha meM thaka gye| raNameM ve cauMka gye| eka kSaNameM subhaToMko bA~dhakara rakha liyA gyaa| kumAra bolA- "he yuddha meM parAjita pApiyo, tuma mere svAmIko yuddha meM bandI banAkara le jAnA cAhate ho?" ||28|| 29 kumArane seThake bandhana khola diye / usI prakAra jisa prakAra jina bhagavAn karma prakRtiyoMko tor3a dete haiN| bandI coroMkA giroha Darase kA~pa utthaa| viDajana santuSTa hokara khuzImeM kahate haiM ki jisane aSTAhnikA kI hai vaha phale phUle / putra-kalatra sahita usakA abhinandana kiyaa| coroM sahita unheM ve pakar3akara le Aye aura unakI vastue~ lekara unheM apamAnita kiyaa| eka dUsareko sirase bharate hue vaNik atyanta utsava aura sundara maMgala karane lge| ghara-ghara toraNa aura vandanavAra sajA diye gye| svarNakalaza aura mAlatIkI mAlAe~ vahA~ thiiN| nava nRtya aura gIta hone lge| mRdaMga, nagAr3A aura zaMkha baja utthe| dhavalaseTha aura zrIpAla dhanya haiN| puNyavAn aura guNagaNase paripUrNa hai| samartha varake sAtha use lAye / bahuta bhojana aura vastroMse usakA sammAna kiyaa| tilakakara sirapara dUba rkhii| phira zrIpAlane sabako chor3a diyaa| usa (bavvara ) ne bhI kahA"Apa hamAre svAmI haiN| he deva, koI bar3I AjJA diijie| jisa mAtA-pitAne Apako janma diyA ve dhanya haiN| Apane hameM jIvana-dAna diyaa| he svAmI, hama Apase kaise uRNa ho sakate haiN| he kalyANagAmI, hameM RNase mukta kiijie| ghattA-gaja, azva Adi aura zobhAyukta maNi-mANikyoM aura mUMgoMse bhare sAta jahAja aura bhI jo dvIpa-dvIpAntaroMke ratna the ve unhoMne zrIpAlako arpita kara diye // 29 // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirIvAlacariu [1.30.1 30 Nittu khaMbhu maNibhUsaNu aMbaru rayaNaha~ jaDiu chattu dhaNuDaMvaru / diNNu hiraNNuvaNNu dhaNa-dhaNNa sayaI satta dAsI gunn-punnnnii| bavvara bhaNai seTriima kijjai amhaha~ vakkharu sAdivi lijjai / muttAhala-siri-khaMDa-pavAlaI kppuur-lvNg-kNkkolii| eya-mAi bahu rayaNaha~ bhariyai~ leviNu vattha parohaNa cliyii| rayaNa-dIvi lagga: jala-jANa. pomarAya-maNi tahiM apmaannhuuN| khaMcivi haMsadIvi pohaNu Niu. suddha-phalihamaNi NaM vihiNA kiu / jehi dIva aTThAraha kkhANiyaM sAra TAra gaya kaNaya pahANiya / lATaha~ pATa jivAi katthUriya kuMkuma-hariyaMdaNa-kappUriya / kUva-vihari ammAu suraMgaI dhavala-haraI jiNahara uttNgii| rahiya parohaNAI taho aggaI vaNijAra saha bhoyaNa lggii| ghattA-pohaNa-saha thakkai calivi Na sakkaI dIu viulu ghaNa gajjai / dhammu vi daha-lakkhaNu NANa-viyakkhaNu sayalavivaNi Avajjai // 30 // 31 viDahara rahi thakke haMsa dIvi Niyarui savise siya haMsadIvi / tahiM vijjAhara-vai kaNayakeu sohalaya-sihara jahi kaNaya-keu / rAyaMgu muNai Navi so aNaMgu jasu viggahiM Niggahiyau aNaMgu / 'jo pAyA kisi-rakkhaNu kisANu jo vairi-sukkhu-bhUruha kisANu / jasa vAya-viruddhau jo vi rAu bahuviha NivAla so khahavi jAu / . jo dINa-dayAvaNa-kappa-viDau / jo pAva-kalA-Nihi-pihuNa-viDau / jo asahaNaM darasaya palai vAhu jo atula tulai supayaMDa-vAhu / jo seyavaMtu bahu-sukkha-dhammu ahaNisu ciMtai daya-sukkha-dhammu / paNavAsara iva maMtI pahANa samaraMgaNi khaMDiyaM jehiM pahANa / ghattA-gahiNi piya-vallaha~ pariyaNa-dullaha~ rai-rasa ruv-surNgii| di TThihi jaNa-jovai puNu avalovai NaM bhayabhIya-kuraMgI // 31 // gaya-gAmiNa bhAmiNi kaNayamAla supiyArI jiha maNi-kaNaya-mAla / mahurAlAvaNi jiha koilAi~ tahi sarisu juvai Nahi koilAi / guru-piya-paya vaMdai sA saIya bhattiya AhaMDali jiha siiy| be suya tahi jAyA guNa-dhaNAi~ uvayAraNaM sAvaNa-ghaNAre / 30. 1. ka ga Nittu khaMbhuNinbhUsaNu aMbaru / 2. kha tattu / 3. ga sATivi / 4. ga khAnivi / 5. ga pahANivi / 6. ga lATaha pATaha jivAi ktthuuriy| 7. kha kuva vihAraiM Narai surNgi| gAMva vihari amarAula gaMdhai / 8. ga vaNivarAya saha / 31. 1. ka jo kavaDIya apaNIya rAu / 2. ka jo vAsu kisi rakkhaNu kisANu / ga jo payAsu kisi rakkhaNu pahANu / 3. ga jo vairi NihaNu-bhUruha kisANu / 4. ga paNavAsara iva matI pahANa / 5. ka khNddii| 32.1. ga maharakkhara Nijjiya koilaaii| Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 32.4] hindI anuvAda 33 30 ucita rezamI vastra, maNiyoMke AbhUSaNa ambara (?) ratnoMse jar3A huA vistRta chatra, sonA-cA~dI, dhanadhAnya, guNoMse paripUrNa sAta sau dAsiyA~ use diiN| babbara bolA-'seTha jI, aisA karie ki anugraha kara hama logoMkI bAkhara le liijie| motI, zrIkhaNDa, maMgA, kapUra, lauMga aura kaMkola Adi bahutase ratna usameM bhare hue haiN| vastue~ lekara jahAja vahA~se cala diye aura jalayAna ratnadvIpase jA lge| usameM ananta padmarAga maNi the| vahA~ se calakara ve loga haMsadvIpa pahu~ce, jise vidhAtAne zuddha sphaTika maNiyoMse banAyA thaa| jisa dvIpameM aTThAraha khadAneM haiN| sAra (dhana), TAra ( azva, TaTTU ), gaya ( hAthI ) aura svarNakI khadAneM jinameM pramukha haiN| lATa, pATa, jIvAdi, kastUrI, kuMkuma, haricandana aura kapUrakI khadAneM usameM haiN| jisameM amita ku~e aura vihAra ( sthala) haiN| raMga-viraMge dhavalagRha aura U~ce jinamandira haiN| usake sAmane jahAja Thahara gye| saba vaNik loga bhojanameM laga gye| __ ghattA-jahAjoMke sAtha ve vahIM Thahara gaye, ve cala nahIM ske| usa dvIpameM saghana bAdala garaja utthe| mAno jJAna vicakSaNa dasa lakSaNoMvAlA dharma, samUcI dharatIko prasanna kara rahA ho // 30 // 31 duSTa thakakara haMsadvIpameM Thahara gaye aura apanI-apanI rucike anusAra usakI vizeSatA bar3hAne lge| usameM vidyAdhara rAjA kanakaketu rahatA thaa| jisake solaha zikharoM para kanakaketu the| vaha rAjanItikI cintA karatA thA-kAmadevakI nhiiN| kAmako to usane apane zarIrase hI jIta liyA thaa| vaha apanI patnImeM anurakta thA aura apane nagarakA rAjA thA, jo prajA rUpI khetIkI rakSA karane vAlA kisAna thA, jo zatruoMke sukharUpI vRkSoMke lie Aga thA / jo bhI rAjA usake vacanoMke viruddha jAtA, vaha rAjA usake lie kSaya thaa| jo dIna aura dayanIya logoMke lie kalpavRkSa thA aura pAparUpI kalAnidhiko naSTa karane ke lie duSTa thaa| jo asahanazIla logoMke lie pralaya dikhA detA thA aura pracaNDabAhu atulanIyako tola letA thaa| jo bahutase sukhoM aura dharmakA sevana karatA thA tathA dinarAta dayA aura sukha dharmakA cintana karatA thaa| dinarAta jo mantraNA karane meM pramukha thA aura jisane yuddhake maidAnameM pradhAnoMko naSTa kara diyA thaa| ghattA-parijanoMke lie durlabha usa priya patikI gharavAlI kanakamAlA rati, rasa rUpameM sundara thii| dRSTise vaha, logoMko dekhatI aura phira dekhatI, aisI lagatI jaise DarI huI hiranI ho||31|| 32 gajake samAna gamana karane vAlI kanakamAlA usakI pyArI strI thii| itanI pyArI ki jisa prakAra maNi-svarNa-mAlA ho| koyaloMke samAna madhura bolane vAlI usake samAna yuvatI koI nahIM lA skaa| vaha satI apane guru aura priyake caraNoMkI vandanA karatI usI prakAra jisa prakAra bhaktise indrANI indrake paira pdd'tii| usake pracura guNavAle do putra utpanna hue, jo paropakArameM Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 5 10 34 sirivAlacariu 2. jaga jhaMpara Nimmala citta NAmeNa cittu bIu vicittu tIjI rayaNama~jUsa dhI haggala rUvaggala sutAra ekkahi diNi Niu lai phulla jAi pucchiu paramesaru eha dhuvA muNi uttara jiNaharu sahasakUDa lahi pavi-kivADa pheDai ju koi motiu kapAsu NaM sAicitta / sAhasa hoNa chaMDai jAha~ cittu / sIlAhara jo gaMbhIra dhIya / loNa u guru-sukka-tAra | guru-paya pujjiya jiNa-bhavaNu jAi / kaho " dijjai so pahu kahahu dhuvA / jo pheDai sahasA pAva- kUDu | so pariNai vi aNNu jiNa hoi / dhattA-tA Naravai jANivi maNi pariyANivi vAravAla vaisAriya | after jo Avai e vihaDAvai so mahu kahahu pukAriya ||32|| 33 ema bhaNeviSNu gau ghari Naravai ettahiM vaNi gacchahi~ puri bhItara uvahi-taraMga-bhaMga belA ulu jahiM jaiNI sohahiM vesAi~ jahiM muNiggai thaNavaTTai jahi~ daMDa paradArA- pekkhaNa jahiM bolijjai khajjai mahurau jahiM asaMkha-sImA- hAlAhala kUva jahiM pura karuNa kUva - bahu vATI "jahi Nivbhaya vaNa kIlahi sAvaya maya-bhullA gaya ali mahumAsa hU~ vahAra Nivasahi sirivAlaha di tehiM jiNaharu hu- laggau 'aMDa - daMDaika sovaNNa- ghaDiyau suddha-phaliha-vima-Avaddha sUra-kaMti-sasi - ka~tihiM sohiu garuDAyAra-vaddha savaNAsaha AvalasAru jaDiu gomeyahiM cittu khapAveNa ramaI' | maNiraNa hU~ jahiM AvaNi bhItara / pikkhahi viu lacchi velA ulu / ruNa koi gacchai vesADa hU~ / 'paramesarI vaddha-Na- vaTTaI | raNa sahahiM paradArApekkhaNa | vidijaiNavi chuiyai mahurau / riddhi tahi~ vi hAlAhala | kaI hu vATI / deva-sattha- guru-bhattA sAvaya / jaNu viratu nimma mahu-mAsaha~ / kiM bahu va sikhami sirivAla hU~ / ghattA- - tahi~ asthi Nemu sirivAlaha~ ai-sukumAlaha~ jahiM Nayaraho ceyAlau | se viNu parasevai~ bhoyaNu karai bAlau ||33|| Tea 34 daMsaNa pAva-paDalu jasu bhaggau / pomarAya - maragaya-maNi jaDiyau / rAvaTTe bhIsama-maNihiM Nivaddhau | kaDiyala-gaya-muttAhalu khohiu / iMdaNIlamaNi puNu upAsaha~ / pukkhara gavaya- gavakkha - aNeyahiM / [ 1.32.5 2. ga sIlAhAri / 3. ga loyaNaruh guru NaM sukkatAra / 4. ga ekkahiM / 5. ga kahi dijjai so pahu kahahi dhUva / 4. ka kai / 33. 1. ga ramai / 2. ga paramesaru va ghaNa ghaNa vaTTai / 3 ga NAsijjai mahurau / 5. ka jehi NiggasavANa kIlahi sAvaya / 6. ga kavami / 7. ga devakhevai / 34. 1. ga aMDa daMDa ika so vaNNa ghaDiyau / 2. ka rAvaTTe bhIsaNa maNihi vaddhau / 3. ga suvaNAsahi / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1.64. 6 ] hindI anuvAda sAvanake meghoMke samAna the nirmala aura pavitra cittvaale| unhoMne upakArase saMsArako Dhaka liyaa| unakA citta motI aura kapAsake samAna svaccha thA / ekakA nAma citra thA aura dUsarekA vicitra / unakA citta eka palake lie sAhasa nahIM chor3atA thaa| tIsarI beTI thI-ratnamaMjUSA / zIlake AbhUSaNa vAlI jo gambhIra putrI thii| vaha sneha aura rUpakI sundara argalA thii| usake donoM netra aise the mAno zukra tAre hoN| eka dina rAjA kanakaketu phUla lekara jA rahA thaa| guruke caraNoMkI pUjA karaneke lie jinamandira jA rahA thaa| usane guru mahArAjase pUchA- "yaha kanyA kisako dI jAye ? he svAmI kRpayA btaaie|" muni bole-"sahasrakUTa jinamandira hai, jo anAyAsa pApa samUhako naSTa kara detA hai| usake vajra-kivAr3oMko jo khola degA usIke sAtha he rAjan, kanyAkA vivAha kara denaa| dUsarI bAta nahIM ho sktii|" pattA-yaha bAta jAnakara rAjAne manameM nizcaya kara liyaa| usane dvArapAla baiThA diyA, aura bolA-jo Akara ye kivAr3a khole, usako khabara mujhe denA ||32 / / yaha kahakara rAjA apane ghara calA gyaa| usakA hRdaya eka kSaNake lie bhI pApameM ramatA nahIM thaa| yahA~ vaNikaputra bhI nagarake bhItara gye| jahA~ bAjArameM maNi aura ratna bhare par3e the| jo samudrakI laharoMse Akula taTakula aisA lagatA hai mAno vipula lakSmIkA taTa ho| jahA~ jainoMkI vaizyATavI ( bAjAra ) zobhita hai| vahA~ vezyAlayameM koI bhI nahIM jaataa| striyA~ jahA~ niyamase nikalatI haiN| paramezvarake samAna jisameM megha garajate haiM / jisameM parastrIko dekhanA daNDita samajhA jAtA hai| loga parastrI dekhanA sahana nahIM krte| jahA~ madhura ( mIThA ) bolA jAtA aura khAyA jAtA hai, parantu jo madhura (zarAba) na to dete haiM aura na chUte haiN| jisakI sImAoM para asaMkhya mAlAkAra haiM, parantu apanI siddhike lie halacala nahIM hai| jahA~ nagarameM ku~e aura bahuta sI bAvar3iyA~ haiM.... artha spaSTa nahIM hai-jahA~ vanameM pakSi niDara vicaraNa karate haiM, aura zrAvaka deva, zAstra aura guru kI bhaktimeM lIna haiN| bhramara madhumAha ( vasanta ) meM madase chaka jAte haiM lekina loga madhumAhameM nirmada aura virakta hote haiM / vyApArI zrIpAlake pAsa nivAsa karate haiM / maiM ( kavi ) bahuta kyA kahU~ aura zrIpAlako kyA sikhAU~ ? ghattA-vahA~ bhI atyanta sukumAla zrIpAlakA niyama thaa| usa nagarameM jo caityAlaya thA. usake darzana aura sparzake binA vaha bhojanako hAtha nahIM lagAtA thA / / 33 / / 4 usane AkAzako cUmanevAle jinamandirako dekhaa| jisake darzana mAtrase pApakA samUha naSTa ho jAtA thA / aNDa' daNDa aura suvarNase nirmita vaha lAla maNi aura pannoMse jar3A huA thaa| zuddha sphaTikamaNiyoM-mUMgoMse sajA huaa| rAjaputroMne usa para bar3e-bar3e maNi lagA rakhe the| vaha sUryakAnta aura candrakAnta maNiyoMse zobhita thaa| usakA madhyabhAga gaja-motiyoMse camaka rahA thaa| usameM zramaNoMkI sabhA garur3ake AkArakI banI huI thii| usake cAroM ora indranIla maNi lage hue the| usakI zreSTha paMktiyA~ ( AvalasAra ) gomeda ratnoMse jar3I huI thiiN| puSkara, gavaya, gavAkSa Adi 1. machalI kI AkRtikA daNDa thA, jo svarNase jar3ita aura padmarAga tathA pannoMse jar3A huA thA ? Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 sirivAlacariu [ 1. 34.7tAra-sutArahiM ghaDiu NiyaMbiu sukkodaya-mottiya-paDibiMbiu / ehau sahasakUDu jiNamaMdiru gau sirivAlu titthu jagasuMdaru / 'vaja-pATalAgai sihavAra "vAravAla pucchiya sirivaalii| jo uttaMga siharu gaNa puNNau so savvaMga-vAru kiha diNNau / te jaMpahiM pahu Na kuhu ughADai jiha pahu kivaNaho hiyaya-kavADai / chuttu vIra ughADiu turaMtau diu jiNaha~ biMdu vihasaMtau / jayakAriu jaya-jaya paramesara jaya savvaMga-NAha jagaNesara / ghattA-hari-Naviyau puNu hari-javiyau hari-thui harihi pasaMsiu / hari vaMdiu hari ANaMdiu ima chaha harihi NamaMsiu // 34 / / jaya tAsaNa-NAsaNa saravesara jayahi aNAi Ai paramesara / jayahi aNAi Ai vaMbhIsara jaya pasattha rayaNattaya AvaNa jaya sAmI thakkau vasu AvaNa / taM kahi pahu jahi tui AvaNa tahiMDhi lai jahiM jAi Na AvaNa / jaya pahu viramau caugai-riddhI jai lai thakkau siva-suha-riddhI / jaya jaya jAha lahayya-paruppau jaya sujANa jANiya-paramappau / ima vaMdivi jiNu paramANaMde jammaNhavaNu kiu meru suride / ghiyaha duddha-dahi-khaMDa-pavAheM savvosahi pahAviu ucchAheM / Avajiu suha-kammu thuNeppigu aThThapayAra pUja viraeppiNu / puNu NiviTTha majhANa samAiya ettahi cara rAyaharu dhAiya / ghattA-tahi akkhiu jaM mai rakkhiu maNa-ciMtiu saMpAiyau / haMsadIva-vara-sAmiya Nahayala-gAmiya rayaNama~jUsa-varu Aiyau // 35 / / 10 36 kaNayakeu vijjAharu caliyau puNu ANaMda-bheri apphAliya Nivai gaMpi jiNu diTTha abhaMgau puNu sirivAlu bheTiubahu-karaNahiM rayaNama~jUsa dhIya suha-lakkhaNa *bahu uchAhu~ Nayaraha~ paisaMtaha~ / racchA soha hiM sigari chattahiM kaNayamAla ghariNie~ sahu caliyau / NisuNi loya jiNavaMdaNa cAliya / sokkhu-mokkhu-sAmI-pahu maggiu / cAlu suhaDa mahu kaNNA prnnhiN| tujhu kahiya muNi varahi viyakkhaNa / maMdala-saMkha-bheri vAyaMtaha~ / gAyaNa-vAyaNehi vaccaMtahiM / 4. ga vajja kavADa lagga siha vaarii| 5. ga dvArapAla pucchiya / 6. ga kahi / 7.ga te jaMpahiM kui pahu Na ughADai / 35. 1, ga jaya bhavaNAsaNa savva suresara / 2. ga aNAI NAI vNbhesr| 3. ga vasuhA vaNa / 4. ga Thai / 5. ga pratimeM ye paMktiyA~ adhika haiM-"jaya Avajjiya cau saThi riddhi| jaya tAMDiya kammANaM riddhi // " 36. 1. ga sahabaMdaNu / 2. ga siripAluvi bheTTivi vahukaraNahiM / 3. ga vahuucchaha / 4. ga ratthA sohahiM siggiri chattahiM / gAyaNa vAyaNehiM Naccatahi // Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 36.7] hindI anuvAda 37 anekoM svaccha ratnoMse usakI nIcekI bhUmi jar3I huI thI, jo aisI lagatI thI mAno zukrake udayameM motI pratibimbita hoM / yaha hai vaha sahasrakUTa jinamandira / jagasundara zrIpAla usake bhItara gyaa| usake siMhadvAra para vajrake daravAje lage hue the| zrIpAlane ( dvArapAlase ) bAra-bAra pUchA-"jo puNyazAlI sabase U~cA zikhara hai usake pUre kivADa banda kyoM hai ?" dvArapAlane kahA"isakA dvAra abhI taka koI khola nahIM sakA, usI prakAra jisa prakAra kaMjUsake hRdayarUpI kivAr3a koI nahIM khola sktaa|" taba usa vIrake chUte hI kivAr3a khula gye| usane jina bhagavAnke ha~sate hue pratibimbako dekhaa| usane jayajayakAra kiyaa| "he paramezvara, ApakI jaya ho / he jagadIzvara aura sarvAMga svAmI, ApakI jaya ho|" pattA-Apako nArAyaNa namaskAra karate haiN| indra japatA hai| rAma stuti karate haiN| zrIkRSNa prazaMsA karate haiM / brahmA vandanA karate haiN| viSNu prasanna hote haiM / isa prakAra chaha hari Apako namaskAra karate haiM // 34 // 35 trAsakA nAza karanevAle he sarvezvara, ApakI jaya ho| he anAdi aura Adi paramezvara (AdinAtha), ApakI jaya ho| he Adibrahma, ApakI jaya ho| he prazasta tIna ratnoMke Azraya, ApakI jaya ho| he svAmI, ApakI jaya ho| he prabhu, aisI bAta kahie jisase saMsArameM AnA ruka jAye aura vahA~ sthita ho jAU~, jise prApta karaneke bAda isa saMsArameM AnA sambhava na ho| he prabhu, ApakI jaya ho / maiM cAra gatiyoMkI RddhiyoMse virata ho jAU~, jise prApta kara maiM zivasukhakI RddhimeM sthita ho jaauuN| he nAtha, jaya, ApakI jaya ho| Apane paramapada prApta kiyA hai| he jJAnavAn, ApakI jaya ho, Apane paramapada jAnA hai| isa prakAra paramAnandase jina bhagavAnkI vandanA kara usane ghI, dUdha, dahIkI akhaNDa dhArA aura saba auSadhiyoMse usI prakAra utsAhake sAtha jinapratimAkA abhiSeka kiyA, jisa prakAra indra sumeru parvatapara jina bhagavAnkA karatA hai| stuti kara usane zubha karma arjita kiyaa| ATha prakArakI pUjA kara jaba vaha baiThA taba dopahara ho cukI thii| yahA~ dUta rAjAke ghara daudd'aa| pattA-dUtane vahA~ jAkara kahA-"jisa bAtake lie Apane mujhe vahA~ paharepara rakhA thA vaha manacAhA vyakti vahA~ A gayA hai| he AkAzagAmI, haMsadvIpake svAmI, ratnamaMjUSAkA vara A gayA hai / // 35 // kanakaketu vidyAdhara cala pdd'aa| usakI patnI kanakamAlA bhI usake sAtha clii| usane Anandase DugaDugI piTavA dii| logo suno aura jina vandanAke lie clo| rAjAne akhaNDa jina bhagavAnke darzana kiye, jo ki sukha aura mokSake svAmI evaM prabhAse paripUrNa the| phira usane apanI samasta indriyoMse zrIpAlase bheMTa kI aura kahA-"he prabhu! merI kanyAse vivAha kro| merI beTI ratnamaMjUSA lakSaNa vAlI hai| vicakSaNa munivarane jisakA vivAha tumase honA batAyA hai / " zrIpAlane bar3e utsAhake sAtha nagarameM praveza kiyaa| nagAr3e, zaMkha aura bherI-vAdya bajane lge| rAstemeM Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 sirivAlacariu [1.36.8ghari pesiyau kiyau saMbhAsaNu rayaNa-viNimmiu diNNu varAsaNu / puNa saha-vela lagaNa pariTraviyau hariyavAMsa tahiM mNddutttthviyu| caurI bhAvari satta divAviya rayaNama~jUsa tAsu pariNAviya / gayavara-turaya diNNa asarAlaI rynnkcol-suvnnnni-thaalii| bhayau vivAhu sukkhu puri ghari ghari gau sirivAlu levi tahi viDahari / ghattA-jaya maMgala-sahahiM samau gariMdahi NaM NArAyaNu lacchi sahi / dhavalu seThi tahi viDahari guNagaNa-maNahari Ayau lai si rivAlu tahiM // 36 // viDaha~ majjhi ucchahu payAsiu __ kavaDe dhavalu seThi maNi harasiu / bhoyaNa-khANa-pANa taMvolahi~ diNNa kapUrai~ kuNkum-lolhiN| bhaNai vIru pacchANa ma~jUsahiM piya mahu piya chai mAlava-desahi / parama-saNehI mayagAsuMdari / jeM Niya rUveM jiNiya puraMdari / mayaNAsuMdari sarisa mahAsai Natthi tIya Nau hui vi hosi| tahiM ujjeNi jaNaNi mahArI kuMdappaha mA sAsu tuhaarii| tahiM acchai sayasattaya-rANA aMgarakkha mhujiiv-praannaa| mUla-thatti NisuNahi khAmoyari aMgadesu NayarI caMpAuri / * sayala-samUhu ujjeNi rahAyau bAraha-varisa avahi dai Ayau / dhiya jina piya paraesaha dinnnnii| hosahi raay-bhoy-sNpunnnnii| bhaNai ma~jUsa miliu varu caMgau Neha-mahA-bhareNa AliMgiu / ghattA-jo kamme diu muNivara-siTThau sahasakUDa-ugghADaNu / so mai~ laddhau piu NaM saMgari riu-roravihuradhaNa-tADaNu / / 37 / / 38 puNu caliyaI viDaiM paramANaMdeM gAyata' vAyata jaya-jaya-sadeM / jalahi majjhi vohitthaI pelliya __ vAya-vaseNa jati NaM relliya / NADaya-gIya-viNoya-mahaMta vaNivArau sirivAlu bhaNaMta / pohaNAhi jaNu Naccai jAvahiM dhavalu seThi ummAhiu tAvahi / dekhivi rayaNa-ma~jUsa vidANa u, bhiNNau kAma-sarehiM ayANau / tAla-villi laggai maNi sallai jima sari sukkai macchai~ villii| jiha jiha suMdari NADa u Naccai' tiha-tiha seThihi hiyavau raccai / rayaNamaeNjUsa alAvaNi lAvai seThThihi NaM hiyavau sallAvai / jema ma~jUsA vihasai gAvai selihi maraNa-avatthA dAvai / jima jima suMdari piu AliMgai selihiNaM sahaMtu jaru laggai / 10 5. ga harihiM vaMsa tahiM maMDavu raiya / 6. ga caaurii| 37.1. ga vIru ipcchnn| 2 ga piya maha chai mAlava desahi / 3. ga jinni| 5. ga smaannaa| 6. ga dhIrI piya paraesaha dinnnnii| 7. kha ga kmmii| 8. ka NaM savari riu rora vihaNa ghnntaaddnnu| 38.1. ga gAyaNa vAyaNa / 2. ga ummohiu / 3. ga jima majUsa sarasa sara gAvai / 4. ga seTTihi maraNa vattha NaM daavi| 5. kha se Tihi Naru mahaM tuDivi lggi| ga seTTihi juru mahiMDaNaM lggi| 6. ga ha Narai gau / Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 38.10 ] hindI anuvAda 39 patAkAe~ aura chatra zobhita the / gAne-bajAneke sAtha loga nAca rahe the / gharameM le jAkara usase bAtacIta kI aura ratna - nirmita zreSTha Asana use diyA aura phira zubha muhUrtameM laganakI sthApanA kii| hare bA~sakA vahA~ maNDapa banAyA gayA aura use cavarI aura sAta phere dilAkara ratnamaMjUSAkA usase vivAha kara diyA / usane bahuta uttama hAthI aura ghor3e use diye / ratnake kaTore aura soneke thAla diye / vivAha ho gayA aura nagarameM ghara-ghara khuziyA~ manAyI gayIM / zrIpAla use lekara viDaghara pahu~cA ||36|| ghattA - zrIpAla jaya-maMgala zabdoM aura rAjAoMke sAtha guNasundarI ratnamaMjUSAko lekara jahA~ dhavaseTha thA usa viDagRhameM aise pahu~cA mAno nArAyaNa aura lakSmI hoM ||36|| 37 fasoMke bIca utsAha phaila gayA aura dhavalaseTha bhI kapaTase manameM prasanna huA / usane use khAna-pAna aura pAnake sAtha kezara mizrita kapUra diyA / bAdameM zrIpAla ratnamaMjUSAse kahane lagA"he priye ! merI priyA mAlava dezameM hai, madanAsundarI atyanta snehavAlI / usane apane rUpase indrANIko jIta liyA hai / madanAsundarIke samAna mahAsatI strI na to hai, na huI hai aura na hogI / vahA~ ujjaina nAmakI nagarI hai / vahA~ kundaprabhA merI mA~ aura tumhArI sAsa rahatI hai / vahA~ sAta sau rANA aura haiM jo mere aMgarakSaka haiM aura mere jIvana ke prANa / he kRzodarI, aura bhI suno / merA mUlanivAsa aMgadezameM campApurI nagarI hai lekina samasta samUha ujjayinI meM rahatA hai / maiM unheM bAraha varSa kI avadhi dekara AyA hU~ / jisa taraha he priye ! tuma mujha paradezIko dI gayI ho, tuma bhI rAjya-bhogase paripUrNa ho jAogI / taba ratnamaMjUSAne kahA - "mujhe acchA vara milA / " aura mahAn snehase bharakara usane usakA AliMgana kara liyA / dhattA- jo karmoMke dvArA dekhA gayA aura jisakA kathana munivarane kiyA vaha sahasrakUTakA dvAra udghATita ho gayA / maiM ne pati pA liyA / mAno yuddhameM zatru ghora dhana tAr3ana saha rahA hai (?) ||37|| 38 phira vis loga AnandapUrvaka vahA~se cala par3e / gAte-bajAte jaya-jaya zabda karate hue / samudrake bhItara jahAja calA diye gaye, havAke jhoMkese, mAno yantra hI prerita kara diye gaye hoM / nATaka, gIta aura bar3e-bar3e vinoda vaNik loga zrIpAlako batAne lage / jaba loga jahAjameM nAca rahe the taba dhavalaseTha kAmase unmatta ho uThA / ratnamaMjUSAko dekhakara vaha vidrUpa ho utthaa| vaha mUrkha kAmake tIroMse viddha ho gayA / usakA tAlu saMkucita ho gayA / manameM zalya laga gayI / usI prakAra jisa prakAra nadI sUkhane se machalI tar3aphane lagatI haiM jaise-jaise sundarI nATaka karatI, vaise-vaise seThakA hRdaya AkRSTa hotA jAtA / ratnamaMjUSA AlApa bharatI, seThake hRdayameM karAha uThatI / ratnamaMjUSA ha~satI aura gAtI, parantu usase seThakI maraNAvasthA dikhAI dene lagatI / vaha jaise hI apane priyakA AliMgana karatI vaise hI usa seThako bahuta bar3A jvara car3ha AtA / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAlacariu [1. 38. 11ghattA-kalamalai, valai karayala malai dhavalu seThi kAmeM layau / paratiya-Asattau mayaNe mattau Nara jANai ihu NarayagauM // 38 // 39 ra iya' dakkhivi maMtI pariyANiu seThi-sarIru kucillau jANiu / pucchiu kiM NAikka aceyaNa kiM tuva peTTa-sUlu sira-veyaNa / kiM ummau saNivAe laiyau kiM tuha atthu maMtu kahiM gayau / bhaNai seThi tuma kahau~ sahArivi NA mathavAhi hari Nava hArivi / bhaNai hIzu mahu maNu Asattau / rayaNama~jUsa-rUva-saMtattau / bhaNaiM te vi mA karahi ajuttau tuva puttaho kerau sukalattau / kAmaMdhau Nau Narayaho bhIyai kAmaMdhau paraloya Na Ihai / ghattA-kAmihi Nau lajja bahiNi Na bhajja Nau pAvihi sa~tu avasaru / dhiya bahiNi Na jovai pAu palovai jima vaNayaru kukkaru kharu // 39 / / puNu kahai kUDa-maMtihi sahAu tuma lAkhadAmu daihau~' pasAu / tuva'guNu jANesau~ hau~ maNeNa jima eha NAri mANau~ suheNa / tA kahi u tumhi ghosu vi karehu ucchaliu macchu jali vajjarehu / tAkiviNu ehu saha~ car3hei , kaTTahu varattu jima jale parei / tA kiyau kulAhalu mukkadIha 'marajiyA tAha~ melai bicIha / ucchaliu macchu vaNivaraha~ ghoru kiM Avai ihu asamayahu coru / karasau kavAMsu uttaMgu dIhu sirivAlu caDhiu dekhaNe abhIhu / kaTTiya varatta DhaMr3hatarAli so paDiyau vUDivi gau payAli / paNatIsakkhara sumaraMtu maMtu gaiyau NiyANi jiNu jiNu bhaNaMtu / jima sUru Na bhullai hathiyAru jiNamaMttu tema jali NamoyAru / ghattA-riddhi-viddhi-varamaMgalu suhu guNaaggalu suva kalatta maNu raMjaNu / ghari ghari hoi susaMpai gaNaharu jaMpai vihura-rora-duha-khaMDaNu // 40 // 41 jiNaNAmeM mayagalu muvai dappu kesari vasi hoi Na Dasai sappu / jiNaNAmeM Dahai Na dhagadhagaMtu huvavaha-jAlA saya pajjalaMtu / jiNaNAmeM jalaNihi dei thAhu AraNNi caMDi Navi vahai vAyu / jiNaNAmeM bhara-saya-saMkhalAI tuTrevi jaMti khaNi mokklaa| 39. 1. ga iu dekkhivi maMtihi parivANiu / seTTi sarIru kuciTThau jANiu / 2. kha kiM tu atthu maMta kithu gaiyau / ga ki tuva atthu davvu kichu giiyu| 3. ga nnaahi| 4. ka kero| 5. ga vIhau / 6.ka kAmiNihi / 7. ga bhaNijja / 8. ga jANahiM / 40.1. ga karihauM / 2. ga maI kahiu gatu u jANibhaNeNa / 3. ga kATiya varata / 4. ga pomadIha / 5. ga marajIvA tahiM melaviya jIha / 6.ga kavaMsu / 7. ga veDhahaMtarAli / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 4.41 ] hindI anuvAda 41 ghattA--vaha kalamalAtA, mur3atA aura hAtha mltaa| dhavalaseTha kAmase grasta ho utthaa| dUsarekI strImeM Asakta aura kAmadevase madonmatta vaha narakagatiko nahIM jAnatA thA // 38 // yaha dekhakara mantrI samajha gyaa| usane seThake zarIrakI kuceSTA jAna lii| usane pUchA ki tuma behozakI bhA~ti kyoM ho? kyA tumhAre peTameM zUla hai ? yA sirameM darda hai, yA sannipAta ho gayA hai, yA koI tumheM jantara-mantara kara gayA hai ? seTha kahatA hai-"maiM tumheM sahArA deneke lie kahatA hU~ ki nA to mujhe sirameM pIr3A hai, maiM na hI vyAdhise pIr3ita huuN|" vaha hIna kahatA hai-"merA mana Asakta hai / vaha ratnamaMjUSAke rUpase santapta hai|" taba mantriyoMne kahA ki tuma anucita kAma mata kro| vaha tumhAre putrakI patnI hai| kAmAndha vyakti narakase nahIM ddrtaa| kAmAndha vyakti paraloka nahIM dekhtaa| pattA-kAmIko lajjA nahIM lagatI, cAhe vaha bahana ho cAhe bhAryA / pApIko kevala avasara nahIM miltaa| vaha bahana-beTIko nahIM dekhatA, pApa dekhatA hai| jaise vanakA kuttA yA gadhA // 39|| 40 phira vaha kahatA hai ki he kUTa mantrI, tumhIM sahAyaka ho, tumheM maiM prasAdameM eka lAkha rupayA dUMgA / maiM tumhAre guNoMko hRdayase maanuuNgaa| yadi maiM isa strIkA hRdayase bhoga kara skuuN| taba usane kahA ki tuma isa bAtakI ghoSaNA karo ki jalameM maccha uchalA hai| use dekhaneke lie yaha bA~sapara car3hegA / tuma rassI kATa denA jisase yaha jalameM gira pdd'e| taba usane bahuta jorase kolAhala kiyaa| marajiyAne laharoMke bIca kahA-"vaNigvaro, bahuta bar3A maccha uchalA hai| kyA asamayameM cora aayegaa|" isapara U~cA lambA bA~sa khIMcakara zrIpAla dekhaneke lie usapara niDara hokara car3ha gayA / kolAhalake bIca rassI kATa dI gayI aura vaha pAnImeM DUbakara pAtAlameM calA gyaa| paiMtIsa akSarake mantrakA smaraNa karate hue antameM vaha 'jina-jina' kahatA huA calA gyaa| jisa prakAra zUra-vIra apanA hathiyAra nahIM bhUlatA usI prakAra zrIpAla jalameM NamokAra mantra nahIM bhuulaa| ghattA-isa mantrase Rddhi-siddhi, uttama maMgala, zubha guNakI zRMkhalA, suta, manaraMjana kalatra aura gharameM susampadA hotI hai / gautama gaNadhara kahate haiM ki yaha mantra kaThora raurava narakakA duHkha nAza karanevAlA hai // 40 // 41 'jina'ke nAmase matavAlA hAthI apanA darpa chor3a detA hai| siMha vazameM ho jAtA hai| sarpa nahIM kaatttaa| 'jina'ke nAmase dhaka-dhaka karatI huI AgakI saikar3oM jvAlAe~ nahIM jalA sktiiN| 'jina' ke nAmase samudra apanI thAha batA detA hai / jaMgalameM havA bhI pracaNDatAse nahIM bhtii| 'jina' ke nAmase saikar3oM ber3iyA~ TUTa jAtI haiM aura AdamI eka kSaNameM mukta ho jAtA hai| 'jina' ke nAmase Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAlacariu [1.42. 5jiNaNAmeM duriyaI khayahu jati paripuNNa-maNoraha Niru havaMti / jiNaNAmeM chijjai moha-jAlu uppajjai devaha~ sAmi-sAlu / jiNaNAmeM NAsai sayala vAhi gala-gumma-gaMDa Na vi kodu tAhi / jiNaNAmeM Nau chalu chiddu koi DAiNi sAiNi joiNi Na hoi / jiNaNAmeM NAsai roru ghoru ghara-sattha-paMtha mUsai Na coru / jiNaNAmeM Thaku ThAkuru Na duThu thAvara jaMgamu Navi kaal-kuch| jiNaNAmeM phoDI khaNi vilAI ikatarau tAu teiyau jAi / jiNaNAmeM uccATai Na koi thaMbhaNu mohaNu vasiyaraNu hoi / jiNaNAmeM diNi labbhai suhAI suha sovata sejahiM Nisi vihAi / jiNaNAmeM sajjaNa dehiM lIha phaNi muhu govahiM dujjaNa dujIha / ghattA-jiNa-guNa-cAritteM diTha-sammatteM duriu asesu vinnaasi| jaM jaM maNi bhAvai taM suhu pAvai dINu Na kAsu vibhAsai / / 4 / / 42 ettahiM hAhArau bhau turaMtu dhavalu vi dhAyau kavaDeM ruvaMtu / khAmoyari melliya dIha dhAha hA kahiM gau hA kahiM gayau NAha / hA caMpA hiva-suya siriyavAla hA kanayakeya hA kaNayamAla / hA baMdhava citta-vicitta vIra hau~ acchami maraMti samuddatIra / dhavaleNa vuttu puNu bhalau huu uccarihu sayala sirivAlu muu / pAviyaha citta-vaddhAvaNau rayaNama~jUsa rovai ghaNau / vaNivara vi sayala rovahiM turaMta coraha rakkhe maMjUsakaMta / sirivAlu javaNa laggaMtukhora ___tA liMtu parohaNa lakkhu cora / sirivAlu vi dhAvatu javaNapuTThi ko vaMdhiu choDA dhavalu seThThi / ghattA-NAha NAha vilavaMtI karuNu ruvaMtI rayaNa-ma~jUsa vihalaggaya / sirivAlu Naresaru mahi-paramesaru paI viNu hau~ jIvaMtI muya // 42 // 43 karuNa-palAu karaMti samuThThiya kahiM gau NAha chADi sA diThThiya / kahiM gau NAha NAha koDIbhaDa kahiM gau vihaDAvaNa-takkara-ghaDa / kahiM gaucalaNa-parohaNa-cAlaNa kahiM gau jIva-dayA-pratipAlaNa / kahiM gau jaNa-piya piya jaga-suMdara shskuudd-ugghaaddnn-mNdir| "vAviu maI viNNaviu sahesaha kAhe vappa diNNa paraesaha~ / teNa kahiu jaM kahiu Nimittiya so maI tujhu vihAyau puttiya / savvaha~ kamma-vivAu vi baliyau muNivara-bhAsiu hoi Na aliyau / vAhuDi rayaNama~jUsA ghosai 'so kahi mayaNAsuMdari hosai / 41. 1. ga TThAkuru / 2. ga suhAI / 3. ga sinjihiM / 42. 1. ga hauM acchami majjha samuddatIra / 2. ga siripAlu jau Na laggaMtu khor| 3. ga putttthi| 4. ga . chor3ai / 5. ga se TThi / 43. 1. kha ga kaluNu / 2. ga samara sUra vihaDAvaNa gaya ghdd| 3. kha ga dyaapripaalnn| 4. kha ga pAviu mai viNNiviu sahesahaM / 5. kha ga savvahaM kamma vivAu vi vliyu| 6. kha ga saa| Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 43.8] hindI anuvAda eka bhI graha pIr3ita nahIM krtaa| durmati pizAca bhI haTa jAtA hai| 'jina'ke nAmase pApa naSTa ho jAte haiM aura samasta manoratha paripUrNa ho jAte haiN| 'jina'ke nAmase mohajAla kSINa ho jAtA hai aura AdamI devatAoMkA svAmIzreSTha hotA hai| 'jina'ke nAmase samasta vyAdhiyA~ naSTa ho jAtI haiN| use ghUmar3a ( phor3A), gaMDava aura kor3ha nahIM hotaa| 'jina'ke nAmase koI chala-mAyA nahIM hotii| DAyanI, sAyanI aura joginI nahIM hotii| 'jina'ke nAmase bhayaMkara ( rora ) naraka naSTa ho jAtA hai| cora ghara aura zAstra aura panthako cora nahIM sktaa| 'jina'ke nAmase Thaka ThAkura duSTa nahIM ho pAte / sthAvara-jaMgama aura kAlakA kaSTa nahIM hotaa| 'jina'ke nAma phUr3iyA eka kSaNameM bilA jAtI hai| ikatarA tApa aura tijArI calI jAtI hai| jinake nAmase koI uccATana nahIM kara sktaa| stambhana, mohana aura vazIkaraNa bhI nahIM hote| 'jina' ke nAma se dina-pratidina lAbha hotA hai aura sukhase sote hue dina-rAta bIta jAte haiN| 'jina'ke nAmase sajjana apanI lIka de detA hai aura sarpamukha durjana apanI jihvA chipA letA hai| pattA-'jina'ke guNa, caritra aura dRr3ha samyaktvase samasta pApa naSTa ho jAte haiM / manameM jojo icchA hotI hai, vaha sukha pAtA hai / vaha kisIse bhI dIna nahIM bolatA // 41 // idhara zIghra hI 'hA-hA' kI dhvani gUMja uThI / dhavalaseTha bhI turanta kapaTapUrNa daudd'aa| dubalIpatalI dehavAlI vaha lambI sA~seM chor3a rahI thii| he svAmI, tuma kahA~ gaye, tuma kahA~ gaye ? he campAnarezake putra zrIpAla, he kanakaketu, he kanakamAlA, he bhAI citra aura vicitra vIra ! maiM yahA~ hU~ aura samudrake kinAre mara rahI huuN| dhavalaseThane kahA- "calo acchA huaa|" sabane kahA ki zrIpAla mara gyaa| usa pApIkA hRdaya badhAiyoMse bhara gayA, jabaki ratnamaMjUSA khUba ro rahI thii| sabhI vaNikaputra ro par3e / ( yaha kahate hue ) ki ratnamaMjUSAke patine coroMse bcaayaa| zrIpAla yavanoMke pIche lagA, nahIM to lAkhacora jahAja chIna lete| parantu zrIpAla usake pIche-pIche daudd'aa| dhavalaseThako bandhanase kisane chur3AyA ? pattA-he nAtha ! he nAtha !!'' yaha kahatI huI, karuNApUrvaka rotI huI ratnamaMjUSA vilApa kara uThI / "dharatIke svAmI, he zrIpAla, tumhAre binA jIte hue bhI maiM marI huI hU~" // 42 / / / isa prakAra karuNa vilApa karatI huI vaha uThI aura bolI-"he svAmI, vaha dRSTi chor3akara tuma kahA~ cale gaye ? cora-samUhakA nAza karanevAle tuma kahA~ cale gaye ? apane pA~vase jahAja calAnevAle tuma kahA~ gaye? he logoMke aura vizvake priya, tuma kahAM cale gaye ? sahasrakUTa mandirakA udghATana karanevAle tuma kahA~ cale gaye ? jo kucha maiM ne boyA hai, khinna maiM use shuuNgii| lekina pitAne paradezIse merA vivAha kyoM kiyA?" unhoMne kahA thA, "kisI naimittikane batAyA thA usIke anusAra maiMne tumhArA vivAha kiyA thaa| he putrI, sabakA karmase vivAha balavAna hotA hai|" munivarakA kahA kabhI asatya nahIM ho sktaa| phira ratnamaMjUSAne kahA ki madanAsundarIkA kyA hogA ? jo rAjA prajApAlakI beTI hai aura guNoMse paripUrNa hai, jise usake priyane bAraha barasa Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAlacariu [1.43.9jA payapAla-dhIya guNa-puNNiya vArahavarisa-avahi piya diNNiya / kahiM hosai kuMdappaha mAyari ko lesai NayarI caMpAuri / aMga-rakkha te ko rakkhesai ko tahiM aMgadesi jaaesi| ko piya sAvaya-vau svaesaI siddha-cakka-vau kavaNa kresh| ima vilavaMti vi vArai sahiyaNu avaseM diNNa jo saMciu riNu / aMtarAya kammu ihu joyahi saMbharivi vahiNi mA kaMda hi rovahi / ghattA-kAruNNu NivArai hiyau sahArahi pANiya aMjuli dehi tho| sirivAlu atIta u gayau ju vItau rayaNama~jUsA ruvahi kaho / / 43 / / loyAyaraha~' kuNahi palovaNu kari bhoyaNu sai pahANu vilevaNu / khANaha-pANa-vilevaNa mAyaI 'mahAevi sirivAlaho aayii| acchai ema mahAsai jAvahiM dUI seThThi paThAI taavhiN| bhaNai dUi sirivAlu ma jovahi dhavala seTThi sAmiu avaloyahi / NisuNi maNiu he dUi NikkiThThiya amhaha sasuru hoi pAviThyi / juttAjutta Na jANai kAmiu suNha bahiNi sevai NiNNAmiu / balivaMDai kira Ai bulAvai pAi lAgi kara joDi maNAvai / rayaNa-ma~jUsa bhaNai vihaDapphaDa osaru re osaru tiya-laMpaDa / pApiya kAla-mukhI kula-bhaMDiya pai~ Niya-mAi-bahiNi kima chaMDiya / hau~ jANau~ sasurau vAvuharu ava tUre kUkaru kharu suuvru| aho jala-devaya tumha Nirikkhahu ihi pApiyahi pAsa mohi rakkhahu / ghattA-bahu-dukkha NiraMtara aNNa-bhavaMtara kAsu kIya bho NAha mii| paralAu karaMtaha~ ema ruvaMtaha~ jala-devi-gaNu Au saI // 44 // 45 mANibhadu sAyaru halloliu pohaNu dhari ahamuhu camboDiu / cakkesariya cakku jima pheriu vaNi Auliya paraMpari boliu~ / harisaMdaNa aMbAiya Aiya kukkuDa sappa rahaha~ pomAiya / khettapAlu suNahA car3hi dhAyau dhavala-seThi-muha lUhaDu lAyau / dhUmAyAru kiyau tava rohiNi aggi pajAlI jAlA-mAliNi / rayaNama~jUsa-sIla-guNa-se vihiM vaNivara tAse saasnn-devihiN| vitarida garuDAsaNi Ayau / daha-muha-NAmiu gahu sai mAyau / Aivi dhavalu seThi tahiM sAdhiu NiviDabaMdha pAche kari vA~dhiu / uddha payaiM aha siru kari cAliu puNu amehu pApI-muha ghAli 3 / evamAi vahu-dukkhu sahatau rakkhahu rakkhahu ema bhaNaMtau / 7. kha ga paalesi| 8. ga diNNa uM / kha devauM 44. 1. kha loyAcAruhu / ga loyAcAru vi / 2. kha ga iya pavitti siripAluhu aapii| 3. ga juttu ajuttu / 4. ga suNha / 5. ga pAviya / 6. kha pApI kAlA suha / ga 'kAlaya muha' / 7. ga kukkaru / 8. ga tahiM / 45. 1. ga pohaNu dhari kariu muhaM cmoliu| 2. ga pheriu / 3. ga haridaMsaNa / 4. ga khettapAlu suNaha hai raha dhAyau / kha khettapAlu suNahA raha dhAyau / 5. ga luhalu / 6. ga paMjjAliya / 7. ga settri| Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 45. 10] hindI anuvAda 45 kI avadhi dI hai| mAtA kundaprabhAkA kyA hogA? campApura nagarIko kauna legA? una aMgarakSakoM ( sAta sau ) kI kauna rakSA karegA? isa prakAra vilApa karate hue use sakhIjanoMne samajhAyA ki jo RNa saMcita kiyA hai, use denA hI hogaa| ise karmokA antarAya samajhanA caahie| he bahana, apaneko sa~bhAlo, cillAo aura roo mt| pattA-karuNA chor3o, hRdayako DhAr3hasa do| unhoMne use aMjulImeM pAnI diyaa| zrIpAla aba 'atIta' ho cukA hai / jo gayA, vaha jA cukA hai| he ratnamaMjUSA, aba kyoM rotI ho ? // 43 / / tuma lokAcArako dekho, bhojana karo, svayaM snAna vilepana kro| he AdaraNIye, bhojana pAna bhI lo| he mahAdevI, zrIpAla aayegaa| isa prakAra vaha mahAsatI kisI prakAra raha rahI thI ki itane meM seThane apanI dUtI bhejii| dUtIne Akara kahA ki tuma zrIpAlakI bATa mata joho / svAmI dhavalaseThakI ora dekho| yaha sunakara usane kahA-'he nIca dUtI, vaha pApI hamArA sasura hotA hai| kAmI puruSa ucita-anucitakA vicAra nahIM krtaa| nirnAma vaha, bahU aura bahanakA sevana karatA hai| vaha dhUrta balapUrvaka use bulAtA hai| usake paira par3akara aura hAtha jor3akara use manAtA hai| vihvala ratnamaMjUSA usase kahatI hai-he strIlampaTa, dUra haTa, dUra htt| o kulanAzaka kAlamukhI pApI, tUne apanI mA~-bahana kisa prakAra chor3a dii| maiMne tujhe apanA sasura aura bApa samajhA thaa| aba tU kuttA, gadhA aura suara hai / o jaladevatAo, aba tuma dekho, mujhe isa pApIke mohapAzase bcaao|" ghattA- "he svAmI, dUsare janmameM maiMne aisA kyA kiyA jo janmAntarameM mujhe nirantara duHkha jhelane par3a rahe haiN|" paraloka manAtI huI vaha ro rahI thii| usake isa prakAra ronepara jaladevatAoMkA samUha svayaM AyA // 44 // 49 mANibhadrane samudrako hilA diyA / jahAjako pakar3akara ulaTA kara diyaa| cakrezvarI devIne jaise hI apanA cakra calAyA, vaNik vyAkula hokara eka-dUsarese kahane lage-azvoMke rathapara ambA devI Ayo / murgoM aura sA~poMke rathapara padmAdevI aayii| kSetrapAla kuttekI savArI karake aaye| unhoMne dhavalaseThake mukhapara lUghara ( jalatI huI lakar3I ) maaraa| rohiNIne saba ora dhuA~ phailA diyaa| jvAlAmAlinIne saba dUra agni jvAlA prajvalita kara dii| ratnamaMjUSAke zIla guNakI sevA karanevAlI zAsanadeviyoMne dhavalaseThako khUba utpIDita kiyA / taba vyantarendra apane garur3a Asanapara aayaa| usane dasamukhako jhukA diyA aura svayaM aayaa| Akara usane dhavalaseThako vahA~ saadhaa| khUba majabUtIse kasakara usake hAtha pIche bA~dha diye| sira nIce aura paira Upara kara use calAyA gayA aura 'ameha' cIja usa pApIke mu~hameM DAla dii| isa prakAra bahutase duHkhoMko sahana karaneke Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAlacariu [ 1. 45 11vaNivara bhaNahiM TheMdu NisAraho' ihu pAviThThaho duThThaho jaarho| gaya uvasagga kareviNu biMtara vaNivara sikkhA devi NiraMtara / rayaNama~jUsahi gaya maNNAivi tuva sirivAlu milai gau Aivi / tA" ettahiM jala-jANa payahi dIva dIva TApU saMghaTTahiM / NisuNahu aNNakahA saMcaliya "sAyara-vIra jahiM ucchliy| ghattA-rayaNAyari paDiyau kammeM NaDiyau rayaNama~jUsA-ballahau / sayala vi sura halliya karuNe bulliya gau sirivAlu bi dullahau / / 45|| tA sirivAlu vIru tahiM jhAvaI' jiNavara-siddha-sUri maNi bhAvai / jala-kallola-lahari AsaMghai karaNadevi jala-bhavaNai~ sNghi| mayara-goha-ghaDiyAla valAvai kaccha'-maccha-jalamANusa NAvai / suMsumAra jalakariNauM thakkahi vaDavAnala~-taMtu Na tahi saMkahi / gau payAlu ucchaliu mahAvalu jiha jala-majjhe mukku tuMbI-phalu / bhuva-baleNa sAyaru saMbhariyau puNNe kaThu-khaMDu kari dhariyau / hatthe jalahi taraMtu samAgau sirivAlu vi dalavaTTaNa laggau / jo ari-rAya mANadala-vaTTaNu dIu dichu pATaNu dalavaTTaNu / tahiM dhaNavAlu Nivai dhara-vAla u dhaNaya-jakkha NAvai dhaNavAlau / paTTama hisi NAmeM vaNamAlA laliya-bhuvahi NaM mAlai-mAlA / tiNNi putta tahi paDhamu maNoharu puNu sukaMtu sirikaMThu maNoharu / kahi uvamijjai te Naravai suru ahi Nisu paDhahi~ gAi pavvaya suya / puNu tahi duhiya ha guNamAlA NaM vihi vihiya Neha-guNa-mAlA / rUva-chaMda-lAyaNNahiM sohAi / kalA-bahattari sahu jaNu mohai / tAha kajji pucchiu muNirAeM ko varu so akkhahu annuraaeN| laDaha biyakkhaNa kaNNa kumArI NaM juvaann-jnn-riy-kumaarii| "sIla-viveya-NAha ai-bhallI ''jA kaamiynn-urtthl-sllii| muNi uttau ju tarai jalu pANihiM vasai gariMda-gehe tahe pANihiM / ema payAsiu jaivai jANihi~ chalu dai Niu gau car3hi jANihiM / / ghattA-Aya u kara taraMtu so sAyaru pekvivi mohiya kiMkarA / __ salahahiM ihu varavIru pugNa car3iu Niva-suva-karA // 46 // 8. ga NIsAraha / 9. ga dehi / 10. ga tA etUhiM / 11. ga sAyara vIra tahA uchaliyau / 46. 1. ga maayi| 2. ga kiraNadevi / 3. ga maccha kaccha / 4. kha ga vaDavAnala taruNa 5. ga kaTU-khaMDa / 6. ga mANa / 7. ga nnaamiN| 8. ga NeyagaNamAlA / 9. ga pratimeM yaha paMkti nahIM hai| 10 ga sIla viveya NAI aimaarii| 11. gajA kAmiyaNa-uratthala bhallo / kha sA paraNevI keNa suhillii| 12. ga Ayau kara taraMta so sAyaru mohiya dekkhi kiMkarA / sayalahaM pIramajjhi vIrAhiu puNNahiM caDiu suvkraa|| Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 1.46. 21 ] hindI anuvAda bAda vaha cillAyA ki mujhe bcaao| vaNigvara bhI bole ki isa nIcako nikaalo| isa pApI nIca aura dussttaacaarvaaleko| vyantara devatA isa prakAra upasarga karake cale gye| unhoMne lagAtAra usa vaNigvarako zikSA dii| ve ratnamaMjUSAko bhI samajhAkara calI gayIM ki tumhArA zrIpAla Akara milegaa| isake bAda jalayAna cala par3e tathA ve dUsare dvIpoM aura TApuoMse jA lge| aba sunie kathA vahA~kI jahA~ zrIpAla uchalA thaa| ghattA-karmase nacAyA gayA, ratnamaMjUSAkA priya samudrameM gira gyaa| sabhI zokameM par3a gye| karuNAse bharakara bole-"aba zrIpAla durlabha ho gayA" / / 45 / / 46 zrIpAla vahA~ dhyAnameM lIna ho gyaa| jiNavara siddha sAdhukA vaha manameM dhyAna karane lgaa| jalasamUhakI lahareM Akara usase TakarAne lgiiN| karuNadevI apane jalabhavanameM bolane lagI / magara, goha aura ghar3iyAla bhI cillA utthe| kaccha, maccha aura jalamanuSya jJAta hone lge| suMsumAra aura jalahAthI bhI cupa nahIM baitthe| baDavAnalakI jvAlAoMse bhI vaha DarA nhiiN| vaha mahAbalI uchalakara pAtAla lokameM calA gyaa| usI prakAra jisa prakAra mukta tumbIphala jalake bhiitr| apane bAhubalase vaha samudrakA santaraNa karane lgaa| puNyase use kAThakA eka Tukar3A mila gyaa| hAthase samudrako tairatA huA AyA aura dalavaTTaNa nagarake kinAre jA lgaa| jo zatru rAjAoMke manakA damana karane vAlA thaa| usane pATanadvIpameM dalavaTTaNa nagara dekhaa| vahA~ rAjA dhanapAla dharatIkA pAlana karatA thaa| use dhanada aura yakSa namaskAra karate the| usakI paTTarAnIkA nAma vanamAlA thaa| apanI komala bhujAoMse vaha mAlatIkI mAlA thii| usake pahale tIna sundara putra the, kaNTha, sukaNTha aura shriiknntth| narapatike una putroMkI upamA kisase dI jAye ? parvatakake sutakI taraha ve dina-rAta par3hate / usakI eka putrI thI, jo snehakI guNamAlA thii| mAno vidhAtAne snehaguNamAlAkA nirmANa kiyA ho| vaha apane rUpa aura unmukta saundaryase zobhita thii| bahattara kalAoMse saba manuSyoMko mohita karatI thii| rAjAne usake vivAhake lie munirAjase pUchA ki premase batAie kauna vara hogA ? yaha kumArI kanyA lar3akiyoMmeM vilakSaNa hai| mAno yaha yuvAjanoMke lie rati hai| zIla aura vivekazAliyoMmeM yaha atyanta bhalI hai| jo kAmIjanoMke urake lie zalya hai| taba munine kahA-"jo hAthoMse jala tairakara AyegA, he rAjan ! yaha usake hAthoMke gharameM rhegii|" jJAnI munivarane yaha prakAzita kiyA / bahAnA banAkara rAjA yAnapara car3hakara ghara gyaa| pattA-vaha samudrake taTapara AyA, use dekhakara anucara bhauMcakke raha gye| unase usane salAha kI ki yahI varavIra hai / puNyase hI yaha rAjaputra hAtha car3hA hai // 46 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 sirivAla cariu [ 1. 47.1 carapurisahi~ rAyaho saMsiThThA deva NimittiehiM jaM diu / so varu Ayau NAha gariThThau tari jalaNihi vaDa-chAhi baiThau / chAyAtaNu chADivi Na gacchai jahiM NiviTTha tahiM ajavi acchai / tA NariMdu mai rahaso summAiu avahIsarahi~ kahiu so Ayau / tA Naravai sai~ sammuhu~ Ayau NayarimAha~ ucchAhu kraayu| racchA sohaI maMgalu gijjai bhaTTahi~ viradAvalIya paDhijjai / iyaucchAheM Nayari pavesiu sirivAlu vi rAeM saMtosiu / suha-velaggahe guNamAla-suya siravAlaho diNNI musalabhuya / ghattA-jA puvva-bhavaMtari sukkha-NiraMtari siddha-cakka-vihi je vihiya / te vayaha~ pahAveM maNa-aNurAe~ guNamAlA suMdari lahiya // 47 // iya siddha kahAe mahArAyasirivAla-mayaNAsuMdari-devicarie, paMDitaNaraseNa-devaviraie iha-loya-paraloya-suhaphala karAe rora-duha-ghora-koDha-vAhi-bhavANubhavaNAsaNAe mayaNAsuMdari-rayaNamaMjUsA-guNamAlA-vivAha laMbho NAma paDhamo pariccheu sammatto // 1 // Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 47.9] hindI anuvAda cara puruSoMne rAjAse kahA ki he deva, naimittikoMne jo batAyA thA vaha A gayA hai, varazreSTha / samudra taTapara vaha vaTavRkSakI chAyAmeM baiThA hai| chAyA use chor3akara nahIM jA rahI hai| vahA~ jahA~ baiThA thA vaha, abhI vahIM hai| taba rAjAkI buddhi harSase bhara uThI ki avadhIzvarane jo kahA thA, vaha bAta pUrI huii| rAjA svayaM sAmane aayaa| nagarIke bhItara usane utsAha krvaayaa| rAste meM zobhanAoMne maMgala gIta gaaye| bhAToMne yazakI prazastiyoMkA gAna kiyaa| isa prakAra utsAhapUrvaka nagarameM use praveza diyA gyaa| rAjAne zrIpAlako santuSTa kara diyaa| zubha velA aura laganameM mUsalake samAna bhujAoMvAlI / guNamAlA kanyA zrIpAlako de dI gyii| ghattA-sukhoMse paripUrNa apane janmAntarameM usane jo sukhoMse paripUrNa siddha cakra vidhi sampanna kI thI, usI bratake prabhAvase manako anurakta karanevAlI sundarI guNamAlA usane prApta kI // 47 // siddha kathAmeM mahArAja zrIpAla aura madanAsundarI devIke caritameM paNDita zrI narasena dvArA viracita, isa loka aura paralokameM zubha phala denevAlA, bhayaMkara duHkha aura kor3a __ vyAdhi tathA janma-janmAntaroMkA nAza karanevAlA madanAsundarI, ratnamaMjUSA aura guNamAlAke vivAhavAlA pahalA pariccheda samApta huaa| Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 . N sandhi 2. 1 puNu akkhami bhavva' gaMjaNu bhau siripAla jaha Apase duTTha-pavaMcu kahUM / puNu jAmAyau rAraM vRtta u deva Na maggami kahami samAsaha karai rajju sirivAlu saicchai taha kahA paTThattahi saccaI sIla-paijja mahAsiri "Niya-pai melli aNNu jau mohiya dhavalu seTThi tara karai payaTTaNu pAviu Ai dIva tahiM laggai di rAu dhavaleNa veSpiNu bharAu ko ihu kosuMmiu rAu cavai sirivAla samappai 'bhariya tamola - kapUra- supADiya jai pAvi dekhai sirivAlaha puNu thira- diTThi kare viNu jhAiya kavaNu ehu Ayau kahi~ hoMtau kevi kahiya rAya - jamAyau dhattA - tahi seThi parAya ihu chai sirivA kimaMtu sa kUDa ayANa akkhi taha~ tumhI~ karahu cacu tumha kahu ma sirivAla putu taM suNivi pahutta rAyavAra avaloiya DomahiM rAya- sahA AraMbhiu Nava - rasa- dekkhaNau jaM maggahi taM demi Niruttau / dina dasa paMca achami tuva pAsaha~ / guNamAlA bhAmiNihu succhai / ma~jUsa mahAsai jettahi / NaM sAsa- devI paramesari / tau huu~ deva-sattha-guru- dohiya / kahA- saMjou Au dalavaTTaNu / rAyaho pAsi caliu laggai / muttAhalai~ Navallai~ leppiNu kahai seTThi hau~ dhavalu sadhammira / thavaI mADu vIDa iha appara sovaNa pAsi sekihuM jhADiya / tara jaNu hayau sI vajatAlahu~ / tara saNivAya-lahari jaNu Aiya / pucchara seTThi 'hiyae~ pajalaMtara / sirivAlu vi sAyaru tiri Ayau / viDahari Ayau vaisivi maMtihi akkhiyau / mahu khayakAlu rAyakuMvari pariNivi thi ||1|| 2 kokaviya Doma - mAtaMga-pANa | rAyaMgaNai khelahu pavaMcu / tara lakkhu dAmu daihau~ Niruttu / bhItara gaya pucchivi pADihAra / jaNu iTha gaNa-gaMdhavva - sahA / uhAsa uDicchala-haya- pekkhaNau | 1. 1. kha ga bhavva / 2. kha ga uttau / 3 kha ga sacchai / 4. ka sacca sIla-par3ajA rurUDhA siri / 5. khaga Niya paya / 6. ga meM nimnalikhita paMkti adhika hai| " etahi tattha parohaNa laggau / " 7. ga thaiya as tamo viyaI / kha dhavai vAlu vIDau iha appaI / 8. ga bhariya tamola - kapUrasukhADiya / sovaNa upa seTThi kahu jhADiya / 9. kha hiyai / 2. 1. ga Naccu / 2 kha te suNivi pahuttau rAyAhi rAya / 3. ga haMsAvali chilahaTa pekkhaNau / Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarI sandhi he bhavyajano, aba maiM kahatA hU~ ki zrIpAlakA gaMjana kisa prakAra huaa| seThakI duSTa pravaMcanA kathA bhI sunie| rAjAne apane dAmAdase kahA ki tuma jo mA~goge vaha maiM tumheM nizcayase duuNgaa| ( usane kahA )-'he deva, maiM kucha nahIM maaNguuNgaa| saMkSepameM apanI bAta kahatA hU~ ki maiM dasa-pA~ca dina Apake pAsa huuN|" isa prakAra zrIpAla svacchandatApUrvaka rAjya karane lgaa| guNamAlA patnIke sAtha sukhase rahatA thaa| isI bIca kathA vahA~ pahu~catI hai jahA~ ki mahAsatI ratnamaMjUSA thii| satya aura zIlakI apanI pratijJApara ArUr3ha vaha mAno sAkSAt paramezvarI zAsana devI ho| ( usane kahA )-"yadi maiM apane patiko chor3akara kisI dUsareke prati mugdha hoU~, to maiM deva, zAstra aura guruke prati vidrohI bnuuN|" dhavalaseTha vahA~se kUca karatA hai aura kathAkA saMyoga dalavaTTaNa nagara A jAtA hai| vaha pApI bhI isI dvIpameM A paha~catA hai aura milaneke lie rAjAke pAsa jAtA hai| naye-naye motI lekara aura praNAmakara dhavalaseThane rAjAse bheMTa kii| rAjAne pUchA-"inameM koI kozAmbIkA hai ?" seThane uttara diyA-"maiM hU~, ApakA sAdharmI jana / " rAjA taba kahatA hai"inheM ( upahAroMko ) zrIpAlake lie sauMpa do| zrIpAla ! ise pAnakA bIr3A do|" usane kapUra, pAna aura ( supADiya ) supAr3I svarNapAtrameM rakhakara seThake pAsa rakha dii| usa pApIne jaise hI zrIpAlako dekhA, vaise hI mAno usake sira para vajra gira gyaa| phira jaba usane apanI dRSTi sthira karake socA to use jaise sannipAta kI lahara mAra gyii| hRdayameM jalate hue seThane pUchA-"yaha kauna hai aura kahA~se AyA hai ?' taba kisIne kahA-yaha rAjAkA dAmAda hai| zrIpAla, jo samudra tairakara AyA hai| ghattA-taba seTha vahA~se calA aura apane DeremeM aayaa| baiThakara mantriyoMse vicAra-vimarza karane lgaa| usane kahA-'merA kSayakAla zrIpAla to yahA~ hai| vaha yahA~ kI rAjakumArIse vivAha karake raha rahA hai" // 1 // usa mUrkha ( seTha ) ne saba prakAra kUTa mantraNA kI aura usane Doma, cANDAla Adiko bulavAyA / unase kahA-"tuma nRtya karo, rAjAke darabArameM jAkara chala kro| tuma kahanA ki zrIpAla merA putra hai| maiM tumheM nizcaya hI eka lAkha rupayA duuNgaa|" yaha sunakara ve rAjAdhirAjake pAsa pahu~ce / bhItara jAkara unhoMne pratihAriyoMse puuchaa| DomoMne bhItara jAkara rAjasabhA dekhI mAno sAkSAt gandharvasabhA hI baiThI ho| unhoMne navarasakA prekSaNa prArambha kiyaa| hAsya aura chalase Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAlacariu [2. 2.7puNu iMdajAlu AraMbhiyau NADaya-pekkhaNu-jaNu vibhiyau / taMDava-lhAsahiM jaNu khohiyau bha~variyAcaraNahi ummohiyu| bhUmI-pomAsaNu NaDiu tAhi~ sura-para-kheyara mohiyau jAhiM / tA tuTThau Naravai kiM karei AharaNa-vattha savvaha~ mi dei / sirivAlu Au taMmolu lei puNu koDi-dAma savvaha mi dei| ettahi Ayau sirivAlu jAma Aligivi ekahiM layau tAma | ghattA-dhAiya saha-bhaMDivi NADau chaMDivi vAyasa jima vAyasu milahi / kiMvi pucchahi pacchahi kiM vi tahi mucchahi rovahi kUvArau karahi / / 2 / / ciru jIvahu paI dhaNavAla tumha jiha diNNI NaMdaNa bhikkha amha / hama jAti-Doma-caMDAla deva' / khajai akhajju pijjai apev| hammArau Naravai kavaNu cojju dhovI-camAra-ghara karahiM bhojju / khara-kUkara-sUvara gasahi mAsu hama Doma-bhADa kahiyahi knnaasu| so bhaNai majjhuro chaDau puttu NAtiyau ekku therehiM uttu / DomiNiya ekka akkhiu ajuttu yahu majjhu deva puttiyaha~ puttu / / aNNekku bhaNai ihu majjhu bhAi ekkeNa vi kahiyau dhIya-jAi / mAyaMgi ekka kahiyau kaNi/ eko vi thiTTa pabhaNei jetthu| mAyaMgi ekka pabhaNei eu eu ji lahAi maI jaNNadeu / 'kali kari bhoyaNa lagi amhahUsi ihu paDiu samuddaha~ deva rUsi / ghattA-tA Naravai kuddhau, bhaNai viruddhau gahahu kahiu talavaraha~ siu / mArahu caMDAlu Doma-viTAlu amhaha~ saha maMDivi kiyau // 3 // 5 talavarehiM sirivAlu vi baddhau ko meTai jo puvva-Nibaddhau / Nayari majjhi hAhArau jAyau kavaNu dosu sirivAla hi Ayau / aMteuru dhAhahiM AraDiyara piya-vicchohu guNamAlahi paDiyau / dhAiu dhAi urahi piTuMtI jahiM guNamAla tilau sAjaMtI / vastubaMdha- kAi~ suMdari karahi siMgAru muha-maMDaNu kiM karahi / kAi~ NayaNa aMjaNa hiM aMjahi AlAvaNi kiM Alavahi / / sirivAlu NiggahaNe lijjai chaMDi tamola vi AharaNa chaMDavi hAra sutAra | haMsa-gamaNi guNamAla uThi karahi kaMtakI sAra kalamaliya ku~vari vayaNeNa sirivAla-pAsa gaya takkhaNeNa / kara joDivi bolai taho ghariNI pai~ tIe juttau nnvtrunnii| tuhu~ NAha viyakkhaNu koDibhaDu tuha purau Na kovi aNNu suhddu| pahu kavaNa jAi Niva kaha hi kulu sirivAlu bhaNai ihu mahu sayalu / guNamAla lavai appau haNauM pahu saccu payAsahi suha-jaNau / 3. 1. ga deu / 2. ga apeu / 3. ga kaNNAsa / 4. ga ikke vi| 5. ga rajaliyAhu imai jaNiya deva / 6. bhoyaNa laggi viNNi vi kalaha rUsi / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. 4. 13 ] hindI anuvAda 53 / bharapUra pradarzana prArambha kiyA aura taba indrajAla / nATakake dekhane se loga AzcaryameM par3a gaye / ve tANDava aura lAsyase kSubdha ho uThe bha~variyA ke pradarzanase saba unmada ho uThe / unhoMne bhUmI padmAsanakA nATya kiyA / usapara sura, nara aura vidyAdhara mugdha the / taba rAjAne santuSTa hokara sabhIko AbharaNa aura vastra diye / zrIpAla pAna lekara AyA aura vaha sabako pAna dene lagA / jaise hI zrIpAla idhara AyA ki ekane AliMgana karake use uThA liyA / ghattA - nATaka chor3akara sabhI bhA~r3a daudd'e| jisa prakAra kaue kauoMse milate haiM usI prakAra ve eka-dUsare se mile aura bAdameM kucha pUchane lge| tuma kyoM mUcchita hote ho aura vilApa karake kyoM rote ho ? ||2|| 3 dhanapAla, tuma cirakAla taka jIvita raho / jisa prakAra tuma logoMne mujhe putrakI bhIkha / he deva, hama jAtise Doma aura camAra haiM, hama akhAdya khAte haiM aura apeya pIte haiM / he narapati, hama logoM kA kauna-sA zauka ? dhobI aura camAroMke ghara hama bhojana karate haiM / gadhA, kuttA aura suarakA mAMsa khAte haiM / hama Doma bhA~r3a aura annakaNa khAnevAle haiN| vaha kahatA hai hama bhA~r3a samajhe jAte haiM / eka kahatA hai ki yaha merA majhalA beTA hai / eka aura kahatA hai ki yaha merA bhAI hai / ekane kahA yaha merI kanyAse janmA hai / eka Domane kahA yaha merA choTA bhAI hai / eka aura DhIThane kahA ki yaha merA bar3A bhAI hai / eka cANDAlI kahatI hai ki yaha hameM jannadeva kI kRpAse milA hai / eka dina bhojana ke lie jhagar3A karake yaha gayA / he deva, yaha rUThakara samudrameM jA pdd'aa| ghattA - yaha sunakara rAjA kruddha ho gayA / ekadama viruddha hokara rAjAne talavarase kahA-ise pkdd'o| isa caNDAla aura nIca Domako mAra ddaalo| isane hamAre gotrameM dAga lagAyA hai || 3 || 4 talavarane zrIpAlako bA~dha liyA / jo pUrvajanmameM likhA jA cukA hai, use kauna meTa sakatA hai / nagara ke madhya hAhAkAra hone lagA ki Akhira zrIpAlakA doSa kyA hai ? vilApa karatA huA antaHpura ro uThA ki guNamAlAko priyakA vichoha ho gayA / apanA ura pITatI huI dhAya daur3atI huI vahA~ pahu~cI, jahA~para guNamAlA tilaka lagA rahI thI / vastubandha--vaha bolI - "he sundarI, tuma zRMgAra kyoM karatI ho ? mu~hakA maNDana kyoM karatI ho ? A~khoM meM aMjana kyoM A~ja rahI ho ? vINA ( AlApinI ) kyoM bajA rahI ho ? zrIpAlako to ber3iyA~ DAla dI gayI haiM / tuma pAna aura gahane chodd'o| svaccha hAra bhI chor3o / haMsagAminI guNamAlA uTho aura apane kantakI sudha lo / " usake vacanoMse kumArI guNamAlA kA~pa uThI aura usI kSaNa zrIpAla ke pAsa gayI / usakI patnI usase hAtha jor3akara bolI - " tuma navataruNIse yukta ho / he svAmI, tuma vicakSaNa koTibhaTa ho| tumhAre sAmane koI dUsarA subhaTa nahIM hai / tumhArI kauna sI jAti hai ? tuma apanA kula batAo / " zrIpAla kahatA hai - "yahI merA saba kucha hai / " taba guNamAlA kahatI hai ki maiM apanA Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAla variu [2.4.14 tA piya ima sirivAle bhaNiyA viDa acchai NAri sulkkhnniyaa| so pucchahi rayaNa ma~jUsa tiyA jo kahai mohi so hou piyA / __ ghattA-tahiM gaya guNamAla aisumAla acchai rayaNama~jUsa jahiM / ____ jAi sukulu sirivAlaho koDi-bhaDAlaho tAsu vatta muhi vahiNi kahi // 4 // tA pucchai rayaNama~jUsa sahi sirivAlu kavaNu kira mAi kahi / guNamAla bhaNai sAyaru tarevi amhAre pure thiu paisa revi / taha paraesihi hauM diNNa kaNNa 'avaDomaha~ kiya sahavatta aNNa / tiNhi pekkhaNu NaJciu bhAva-juttu pANehi bhaNiu ihu amha puttu / te vayaNe rAyahu~ kohu jAu sirivAlu haNahu hu pANu pAu / mai~ piu Aivi pucchiu sutAru "tuhu~ pucchaNa paThaI hau~ bhattAru / tA bhaNai maeNjUsA sayalajutti hau~ pheDau~ rAyaho taNiya bhtti| guNamAlA rayaNama~jUsa tahiM gaya viNNi vi acchai rAu jahiM / vijjAhari pabhaNai deva suNi 'sirivAlaho jAyau kulu suguNi / sirivAlu Naresaru rAya-vuttu hau~ vijjAhari mahu deva kaMtu / ihi-taNau NarAhiu aMgadesu aridavaNu tAu caMpA-Naresu / hau~ kaNayakeya-Naravaihi dhIya jasu ThAu NarAhiva haMsadIva / mahu lagi pApihi kiu kUDa sacchi rAju kAdivi khiu uvahi majjhi / dhavalaho pavaMcu ihu sayalu rAya jaM jANahi taM tuhu~ karahi tAya / ghattA-NisuNeviNu vayaNa kopiu pabhaNai gau turiyau dhaNavAlu paho / sirivAlaho uttau kiyau ajuttau jAmAyau khamu karahi yaho / / 5 / / tA sirivAlu bhaNai ai tumhaha~ 'Nimmittiu jaM kahai Naresara Nau muNahi deva amhaha~ pamANu mokalli pariggahu suhaDa thaDa pAyaha~ laggau dhaNavAlu rAu kara dharivi car3hAyau karivariMda leviNu gau Niya-maMdirahu rAu Niya cAvari baisAriu turaMtu guNamAlA-maNu raMji u pavANu NaM aMdhe laddhe bevi NayaNa NaM bajjhahi laddhau putta-juvalu NaM vAihi siddhau dhAuvAu maMtu Na diT Thu tAya puNu amhaha~ / so kii asaccu hoi paramasara / jo uvahi gaNai govaya-samANu / hau~ eka NarAhiva koTibhaDa / khamu kari kumara ma kari visAu / jo seviu agaNiya-bhamaraviMda / bahu tUra-bheri-maMgala-sahAu / kiu tilayapaTa Tu jaya-jaya bhaNaMtu / NaM dAliddiya laddhau NihANu / NaM bahira phuTTe bhae savaNa / lau pAviya Na dayadhammu amalu / guNamAlahiM taha saMtosu jAu / 5.1.ga avaDoma kahiya vatta aNNa / 2. ga tahi peraNu / 3. ga tuhaM puMchaNa paTTai hau~ bhattAru / 4. ga siri pAla ho jAyau kulu suguNi / 5. ga rajjU kaTTi vi / 6. ga ghiu / 6. 1. 'ga' pratimeM ye paMktiyA~ adhika hai-dosu Natthi jama kiu bhavi amhahaM tihi pAvahu phalu sayala-samA yaho dosu Na seTThiNa pANa-varAyaho Nau chuTTijjai ajjiy-kmhhoN| Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. 6. 12 ] hindI anuvAda ghAta kara luuNgii| priyajanase tuma saccI bAta kho|" taba priyane guNamAlAse kahA ki "viDoMke pAsa eka sundara sulakSaNa nArI hai| tuma jAkara usa satI ratnamaMjUSAse puucho| vaha jo kahegI, he priye ! maiM vahI huuN|" ghattA-taba guNamAlA vahA~ gayI, atyanta sukumAra ratnamaMjUSA jahA~ thii| vaha bolI-"he bahana, mujhe koTibhaTa zrIpAlake kula aura jAtikI bAta batAo'' ||4|| taba sakhI ratnamaMjUSA pUchatI hai- "he AdaraNIya, yaha batAo ki yaha zrIpAla kauna hai ?" guNamAlA batAtI hai ki samudra tairakara vaha hamAre nagarameM Akara rahane lagA hai / usa paradezIke lie maiM (kanyA) de dI gayI hai| aba Doma dasarI hajAroM bAteM kara rahe haiN| unhoMne bhAvapUrNa prekSaNa aura nRtya kiyA hai / DomoMne dUsarI bAta kahI hai| unake vacanoMse rAjAko krodha A gyaa| "zrIpAlako mAra DAlo" yaha rAjAkA Adeza hai| hamane Akara apane priya patise pUchA / usane hameM tumase pUchane ke lie bhejA hai| taba pUrNayukti vAlI ratnamaMjUSA bolI-"maiM rAjAkI bhrAnti dUra kruuNgii|" guNamAlA aura ratnamaMjUSA donoM vahA~ gayIM, jahA~ rAjA thaa| vidyAdharI vahA~ bolI-"he deva, sunie / zrIpAlakA janma acche aura guNI kulameM huA hai| zrIpAla rAjaputra hai| maiM vidyAdharI hU~, parantu vaha merA pati hai / he rAjan ! inakA aMgadeza hai| campAnareza aridamana inake pitA haiN| maiM rAjA kanakaketukI putrI huuN| unakA sthAna haMsadvIpa hai| mere lie isa pApIne kUTa sAkSya ( kapaTAcaraNa ) kiyA hai| usane rassI kaTavAkara unheM samudrameM girA diyaa| he rAjan, yaha saba dhavalaseThakI pravaMcanA hai| aba Apa jo ThIka samajheM, he tAta, vaha kreN|" ghattA-yaha vacana sunakara rAjA kruddha hokara bolaa| dhanapAla turanta gayA aura zrIpAlase bolA-"maiMne bahuta anucita kiyA, he dAmAda, tuma mujhe kSamA karo" / / 5 / / taba zrIpAlane kahA-"yaha tumhArA ativAda thaa| he tAta, Apane hamArA mantra nahIM smjhaa| naimittikane jo kucha kahA hai vaha asatya kaise ho sakatA hai ? he deva, merI zaktikI bAta mata pUchie jo samudrako bhI gokhurake samAna ginatA hai| maiMne subhaTa samUhako pakar3akara chor3a diyaa| he rAjan, maiM akelA koTibhaTa huuN|" dhanapAla rAjA usake pairoMpara gira par3A aura ba kumAra, Apa viSAda na kreN|" hAtha pakar3akara usane use gajarAjapara cddh'aayaa| jo aneka bhramarasamUhase sevita thaa| use lekara rAjA apane mahalameM gayA, aneka nagAr3e, bherI aura maMgala zabdoMke sAtha / use apane siMhAsanapara baiThAyA, aura jaya-jaya zabdake sAtha tilakakara use rAjapada de diyaa| guNamAlAkA mana vizeSarUpase raMjita huA, mAno kisI daridrane khajAnA pA liyA ho| mAno andhene do A~kheM pA lI hoN| mAno bA~jha strIne do putra pA liye hoN| mAno pApIne pavitra dayAdharma pA liyA ho / mAno vAdIne dhAtuvAda siddha kara liyA ho / guNamAlAko usase itanA santoSa huaa| Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAlacariu [2.6.13 ghattA-piyamelahiM tuTTI paNavai jeTThI pAi~ paDivi dhaNavAla-suva / hau~ uriNu Na tumhaha~ avaraha~ ihi uvayAra ma~jUsa tuva / / 6 / / maMjUsA puNu bheTiu suraMgu 'piya-calaNaaMte dhari uttamaMgu / ballaha-paya jhADe kesabhAra puNu agge loTIya vAra vAra / uhAviyaM AliMgiya vareNa muhu cuMbiu sAmI-mahavareNa / ucchaMge lagavi pucchiya pieNa caMgI maeNjUsa acchahi suheNa / maMjUsa kahai ekaMta-gohi aisau sukhu dekhauM dhavalu setttthi| iya acchahi suha-kIlAi jAu dhaNavAlu kuviu vaNivaraha tAu / Niu jaMpai mArahu dhavalu sehi pANaha sameu pAvidhihi / dhari bolliu dhavalu ameha-kuMDi khara-rohaNu kiu taho muMDu muMDi / saha pANa vigoiya mahAya rAya chide kara-NAsA-kaNNa-pAya / / puNu sehi marAvai jAma rAu chaMDAvaNa taha~ sirivAlu Au / bolai kumAru mA mAri rAya iha hotai~ maI guNamAla pAya / sirivAlu bhaNai mA kari visAu tuhu~ se TThi mahArau dhamma-tAu / puttaho bappaho vivahAru juttu jaMlahaNau taM mahu dehi vittu / *sirivAla liyau taM sayalu vittu appaNau vi jaMtau liyau savvu / puNu seTTi ha kiu AmaMtaNau diNNau taho khaDa-rasu bhoyaNau / ghattA-dekheviNu bhattiya guNagaNa-juttiya phuTTivi hiyaDau Naraya gau / tahiM dukkha-paraMpara sahiya NiraMtara seThThi Naraya para-tiyaha~ lau / / 7 / / acchai suheNa 'aridavaNa-puttu guNamAlA-rayaNamajUsa-juttu / tA Ayau vaNivaru eku titthu sirivAle pucchiu kahi pasatthu / jaM diT Thu apuravu kahi Niruttu Niya desa-ma~Dalu juttau ajuttu / tA kahai seThThi guNagaNa-visAlu jo savva-salakkhaNu ai-guNAlu / kuMDalapura-NAmeM deva rammu tahi~ mayarakeu Naravai sudhammu / 'aMgaruha viNNivi jiyauNu mAru jIvaMtu avaru suMdaru kumAru / kappUra-tilaya NAmeNa dhI tahi cittaleha NAmeNa dhIya / sau-bahiNiu tahi saMbaMdhiNIya viNNANa-jANa-rai-baMdhaNIya / ghattA-duijI jagareha avara sureha guNarehA maNareha taha~ / raMbhA jIvaMtI puNu bhogavatI rairehA acchariya jaha~ / / 8 / / 7. 1. 'ga' paya juvalaaMta / 2. ga jhADi / 3. ga agneN| 4. ga uTThAvivi / 5. na gahavareNa / 6. ga puttahu / 7. ga pratimeM ye paMktiyA~ nahIM haiM-tA sAcca dhammau jovahi Niuttu / vaNivarahi bhaNIyau eha juttu / / 8. 1. ga saNeha / 2. ga aMgaruha viNiji Nijiyau meru / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. 8. 10 ] hindI anuvAda 57 ghattA -priye, isa galatIko kSamA karo / jeThIko praNAma karo / dhanapAla - suta tuma isake paira pdd'o| maiM tumase na isa janmameM aura na dUsare janmameM RNamukta ho sakatA hU~ / he ratnamaMjUSA, tumhArA itanA upakAra mere Upara hai ||6|| 7 maMjUSA taba prase bheMTa kI / priyake caraNoMmeM usane apanA sira rakha diyA / kezabhArase priyake paira poMche aura phira Age Akara vaha bAra-bAra loTI / usa mahAvarane uThAkara usakA AliMgana kiyA aura usakA mu~ha cUma liyA / godameM baiThAkara priyane usase pUchA - " he ratnamaMjUSA, kyA tuma sukhase rahI ?"..ekAnta goSThImeM ratnamaMjUSAne batAyA ki dhavalaseThase maiMne atizaya sukha dekhaa| isa prakAra ve donoM sukha-vilAsa karane lge| idhara dhanapAla vaNigvara dhavalaseTha para kur3ha gayA / rAjA ne kahA - " dhavalaseThako mAra DAlo / prANoM sameta yaha pApI naSTa ho jAye / " usane kahA ki "dhavalaseThako ameha kuNDameM paTaka do / mU~Da mUr3akara use gadhepara baiThAo / caNDAloMke sAtha ise bhI kalaMkita karo / usake hAtha, nAka, kAna aura paira cheda do / " aura isa prakAra jaba seThako rAjA maravA rahA thA, taba use chur3avAneke lie zrIpAla AyA / kumArane kahA, "he rAjA, tuma ise mata maaro| isIke honese hI maiM guNamAlAko pA sakA / " zrIpAlane seThase bhI kahA ki tuma viSAda mata karo / heM seTha, tuma hamAre dharmapitA ho| isalie donoMmeM putra aura pitAkA vyavahAra hI yukta hai / jo mujhe lenA hai vaha dhana mujhe de do| isa prakAra zrIpAlane usase saba dhana le liyA aura jAte hue apanA bhI saba dhana le liyA / phira seThako Amantrita kara use SaDsa bhojana karAyA / ghattA - zrIpAlakI guNasamUhoMse yukta bhakti dekhakara dhavalaseThakA hRdaya vidIrNa ho gayA / vaha narakagatimeM gayA / parastriyoMke kAraNa, jahA~ vaha duHkha paramparAko nirantara jhelatA rahA ||7|| 8 aridamanakA putra ( zrIpAla ) sukhase rahane lagA, guNamAlA aura ratnamaMjUSA ke sAtha / taba itane meM vaNigvara vahA~ AyA / zrIpAlane usase kuzala - kAmanA pUchI / jo kucha tumane anokhI bAta dekhI ho vaha sunAo | apane deza aura maNDalake yukta ayukta samAcAra sunaao| taba dUta ne kahA ki vahA~ guNagaNase vizAla eka seTha hai jo sarvaguNoMse sampanna aura atyanta guNavAlA hai / kuNDalapura nAmakA eka sundara nagara hai / usameM makaraketu nAmakA sudharmI rAjA hai / usake do putra haiM jinhoMne kAmadevako jIta liyA hai| ekakA nAma jIvanta hai aura dUsarekA sundara / karpUratilaka nAmakI usakI patnI hai| usase citralekhA nAmakI lar3akI hai, jo vijJAna aura ratimeM niSNAta hai / dhattA - dUsarI hai jaga rekhA / eka aura surekhA, guNarekhA, manarekhA, rambhA, jIvantI, bhogamatI aura ratirekhA jaise apsarA ho ||8|| 8 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAlacariu [2.9.1 vastubaMdha-jo Naccesai paDaha vAraNa sau-hAva-bhAva saMjuttau / so paraNesai sayala te rAyakumari sau-kaNNa-juttau / / jAsu paTaha-vAeNa puNu ucchahi~ NaDahi~ vicitta / sirivAla-sAmI NisuNi tasu kerau te sukalattu / / AyaNNivi seTThihi vayaNagai tahi~ gau sirivAlu vi amalamai / tahi diTThI suMdari sasivayaNI gala kaMdali lolai hAra-maNI / tA bhaNai kumaru NADau NaDahi ghAyara muyaMgu tuhu~ Naccisahi / tA dhariu tAlu cacapuTu muyaMgu sA cittaleha Nacciya suraMgu / jayamaMgala-tUra. vajjiyAi~ kaNNaDiyai~ sarasaI NacciyAI / ekkeNa sahiu sau paraNiyAu sasureM sirivAlu samaNNiyAu / rahavara-yavara-gayavara-ghaNAI karahaI diNNaI kara-kaMkaNAI / tA mayarakeu raMjiu maNeNa saMtosiu jaNu kuMDalapureNa / jA acchai suheNa jAmAyau tA tahiM eku purisu saMpAyau / ghattA-so bhaNai NaveppiNu paya paNaveppiNu viNNattI avadhAri pahu / iha atthi pasiddhau vahuguNa-riddhau kaMcaNapuru NAmeNa tahu // 9 / / 5 tahiM vajjaseNu NAmeM NariMdu / vihaveNa parAjiu jeNa iMdu / taho kaMcaNamAlA piya-ghariNI jahi rUveM jittiya sura-ramaNI / suya cAri deva paDhamau susIlu gaMdhavvu jasohu viveya-sIlu / taho kaNNA NAma vilAsamai Niya-gamaNa-vijittiya-haMsagai / vastubaMdha-rAu' suMdari asthi NausayaI savilAsa savijjamai~ pariNi deva rai-sukkhu mANahi / kaMtai~ kusalai~ kuccharai~ suraya-raMgu te bahu vijANahi / / savvaha~ jeTa vilAsamai tuva virahe saMtatta / callahi ku~vari-pasAu kari paraNahi sayala kalatta / / tA bhaNai dUu rai-ramaNa-hAri jo cittaleha pariNai kumAri / taho Nava saya puNu vi NimittieNa iya kahiyau Ayama-juttieNa | taM suNivi kumaru saMcAliyau gau Nayaraho diTThau bAliyau / tA pariNiya kaNNa vilAsamai Nava-sayai~ tAha~ puNu suddhsii| rAeM sirivAlu saMmANiyau puNNAhiu ihu saMdANiyau / diNNaI bhaMDAraI maNaharAI puNu diNNa turNgm-saahnnaaii| kayavai divasA tahi~ karivi rajju puNu karai vIru patthANa-kajju / ekko ji sahasu ekko Na ahiu cAliu aMteuru sayala-sahiu / ghattA-puNu sahu kaNNaDiyahi, gaya-ghaDa-guDiyahi~, caliu vIru dalavaTTaNu / vahu-samau gariMdahi, kuvalaya-caMdahi, sirivAlu vi ari-dalavaTTaNu // 10 // 9. 1. kha ka-Na jasai / 2. ga acchai suhiNa kumAru jAma tA eku purisu saMcaMtu tAma / 10. 1. ga rAya Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. 10. 19 ) hindI anuvAda vastubandha-jo nagAr3A bajAkara aura bhI dUsare hAvabhAva aura vibhramase yukta sau kanyAoMko jIta legA, rAjakumArI citrarekhAke sAtha ve sau kanyAe~ usase vivAha kara leNgii| jisake nagAr3A bajAnese ve utsavameM nAceMgI, he zrIpAla sunie, ve usIkI patniyA~ hoNgii| seThake vacana sunakara amalamati zrIpAla vahA~ gyaa| vahA~ usane candramukhI sundarIko dekhaa| unake gale meM kandhaurA aura maNihAra hila rahe the| usase kumArane kahA ki tuma nATya kro| mRdaMga bajAtA hU~ tuma naaco| taba usane 'ca ca puTa' tAla para mRdaMga bjaayaa| citralekhA usapara nAcane lgii| jayamaMgala nagAr3e bajane lge| kanyAe~ sarasa nRtya karane lgiiN| akele hI sauke sAtha usane vivAha kara liyaa| sasurane zrIpAlakA sammAna kiyA aura use rathavara, azva, gajavara, dhana, U~Ta aura kaMcana bheTameM diyaa| rAjA makaraketukA mana khUba santuSTa huA aura kuNDalapurake loga bhI prasanna hue| dAmAda vahIM sukhapUrvaka raha rahA thA ki eka AdamI vahA~ aayaa| dhattA-caraNoMmeM praNAmapUrvaka vaha bolA-merI vinatIpara dhyAna diyA jaaye| yahA~para atyanta prasiddha, bahutase guNoMse samRddha kaMcanapura nAmakA nagara hai / / 9 / / 10 usameM vajrasena nAmaka rAjA hai| usane vaibhavameM indrako parAjita kara diyA hai| usakI kaMcanamAlA nAmakI sundara patnI hai| jisake rUpane indrANIko jIta liyA hai| usake cAra putra haiM-suzIla, gandharva, jasoha aura vivekshiil| usakI eka vilAsavatI kanyA hai, jisane apanI cAlase haMsakI gatiko parAjita kara diyA hai| vastubandha-vilAsa aura vidyAse paripUrNa usakI nau sau rAjakumAriyA~ haiN| unase he deva, vivAha kIjie aura ratisukhakA Ananda liijie| ve kAntAe~ kuzala haiN| suratiraMga aura vijJAnameM kuzala haiN| unameM sabase bar3I hai vilAsamatI jo tumhAre virahameM santapta hai| calie aura kumArIpara prasAda karie aura sabhI kanyAoMse vivAha kiijie| dUta kahatA hai--- "sundara aura mauna dhAraNa karanevAlI citralekhAse jo vivAha karegA vahI una nau sau kanyAoMse bhI vivAha kregaa| aisA Agamayuktiko jAnanevAle naimittikane kahA hai|" yaha sunakara kumAra cala pdd'aa| nagarameM pahu~cakara usane kanyAoMko dekhaa| vahA~ usane vilAsamatIse vivAha kiyA aura nau sau pavitra stiyoNse| rAjAne zrIpAlakA sammAna kiyaa| puNyAdhikoMkA yahI sammAna hotA hai| use sundara bhaNDAra diye aura ghoDe Adi sAdhana diye| kitane hI dinoM taka usane vahA~ rAjya kiyA, phira vaha vIra vahA~se kUca kara gyaa| eka hajAra eka antaHpura usake sAtha claa| ghattA-zatrudalako cUra-cUra karanevAlA vaha vIra kanyAoM aura kavacoMse sajI huI gajaghaTA aura kumudoMke lie candramAke samAna rAjAoMke sAtha dalavaTTaNa nagarake lie cala par3A / / 10 / / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAlacariu [2.11.1 11 kaMcaNapuru chaMDivi calai jAma Aivi bheTi u cara-purisu tAma / pahu vasai NiraMtara desa-gAma tahiM ThAvA kokaNu dIu NAma / jasu-rAsivijau NAmeM Naresu NaM saggu muivi Ayau suresu / caurAsI rANI rUva-khANi jasamAlA-devI paTTarANi / paNa NaMdaNu taho paDhamau hiraNNu NehAulu johu jiyArikaNNu / taho duhiyai~ solaha-saya-guNaDr3ha sohaggagauri jeTThI viyaDr3ha / puNu bII tahi siMgAragori paulomI tahi tIjI kisori / raNNA cauthI paMcamI soma saMpai chaTThI sattamiya poma / aTThamI deva sasileha tIya jasarAsi vijaya jasamAla dhIya / avaraha saha bahu-Naravaihi suvA saMbaMdhI saha sirivAla tuvA / aTThahu jo bhaNai vayaNa-gai so pariNai solaha-saya Nivai / jeTThI jahi sAhasa-siddha-cori gau pekkhaMtaha savvu siMgAragori / paulomI tahiM kacca-rA sumiThTha raNNA paMcAiNu sIhu siThTha / somA kaha kAsu piyAu khIru saMpaya kai kaha~ vi Na diT ThudhIru / pomA kaha kAsu vidhattu tei sasilehA so tahi kAI karei / ghattA-vara-vayaNu suNepiNu siMhu caleppiNu ThANA kokaNa Au shii| akkhiu sahuM kaNNauM tumha balimaNNau appaNI vatta kahI // 11 // 12 sohaggagavari-samassA "jaha~ sAhasu taha~ siddhi|" sattu sarIraha~ Ayatau daivAyattI buddhi / etthu ma kAyau bhaMti kari jahiM sAhasu tahi~ siddhi // 11 // siMgAragorI-vacanaM-- "gau pekhaMtahaM savvu / " Nau vaMciu khadau Na vikiu Na saMciu davvu / rAvali jUva-palevaNaI gau pekhaMtaha~ savvu // 2 // paumalomI daMdoli sirIvAlu bhaNai rayaNAyaru thorau kahai dadru kUva-paiTTa / jehi Na khaddhau NAriyalu taho kaccarA sumiThu // 3 // raNNAdevI uttaM "te paMcAiNa siih|" sIla-vihUNe je vi Nara tiNha kIlehu malIha / je cArittaha Nimmale te paMcAiNa-sIha // 4 // 11. 1. ga ApaNI vAta khii| Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. 12. 15] hindI anuvAda kaMcanapura chor3akara jaise hI usane kUca kiyA ki itane meM eka cara puruSane Akara usase bheMTa kii| vaha bolA, "he svAmI, kokapadvIpa nAmakA eka sthAna hai, usameM bahuta deza aura gA~va saghana base hue haiN| usameM yazorAzi vijaya nAmakA rAjA rAjya karatA hai| vaha itanA sundara hai ki mAno indra hI svarga chor3akara AyA ho / rasakI khAna, usakI caurAsI rAniyA~ haiN| usameM jasamAlA devI mukhya rAnI hai| usake pA~ca putra haiM, unameM pahalA putra hai hiraNya / snehAkula yoddhA aura zatrukanyAoMko jItane vaalaa| usakI guNoMse yogya solaha sau kanyAe~ haiN| unameM saubhAgya gaurI jeThI aura vidagdha hai| dUsarI hai zRMgAra gaurii| tIsarI hai pulomaa| cauthI hai raNNA, pA~cavIM hai somA, chaThI hai sampadA, sAtavIM hai padmA aura AThavIM hai shshilekhaa| yazorAzi, vijayA aura yazamAlAkI kanyAe~ aura bhI dUsare rAjAoMkI sau kanyAe~ haiM jo tumhAre lie haiN| jo una ATha kanyAoMke AThoM praznoMkA uttara degA, vaha rAjA solaha sau kanyAoMse vivAha kregaa| jeThI kahatI hai-"jahA~ sAhasa hai, siddhi dAsI hai|" zRMgAra gaurI kahatI hai-"dekhate-dekhate saba kucha calA gyaa|" pulomA kahatI hai--"kAcarI mIThI hotI hai|' raNNA kahatI hai-"paMcAnana hI zera hai|' somA kahatI hai---"kSIra kisa muMhase piyAU~ ?" / sampatti kahatI hai-"dhIra kauna dikhAI detA hai ?" / padmA kahatI hai"teja kisase bar3hatA hai ?" / zazilekhA kahatI hai-"usakA kyA kiyA jAye ?" ghattA-carake vacana sunakara siMha zrIpAla calakara thANA kokaNa jA phuNcaa| lar3akiyoMse bolA-"tumhArI balihArI jAtA huuN| apanI-apanI bAta kaho // 11 // (1) saubhAgya gaurI jahA~ sAhasa hai vahA~ siddhi hai| zarIrakA zatru Alasya hai, buddhi bhAgyake adhIna hai| isameM kucha bhI bhrAnti mata karo, jahA~ sAhasa hai vahA~ siddhi hai| (2) zRMgAra gaurI vacana dekhate-dekhate saba calA gyaa| dharma arjita nahIM kiyA, kucha khAyA nahIM, saMcaya bhI nahIM kiyA drvy| rAjakulameM dyUta ( juA ) dekhate ( khelate ) hue saba kucha calA gyaa| (3) paulomI ghumakkar3a zrIpAlase kahatI hai kue~ meM baiThA meDhaka, samudrako choTA batAtA hai| jisane nAriyala nahIM khAyA usake lie kacariyoMkA rasa hI mIThA lagatA hai| (4) raNNAdevI kahatI hai ve paMcAnana siMha haiN| zIlase rahita jo bhI manuSya haiM ve malina vastuoMse krIr3A karate haiM, parantu jo cAritrya se nirmala hai paMcAnana ( indriyoM ke lie ) siMha hai| Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 25 30 35 40 62 somakalA-vacana gati"kAsu piyAvau~ khIru ?" saMpadAdevI bhaNati - sirivAlacariu rAvaNa siddhI vijja dahamuha ikku sarIru / tAkekasi ciMtAviyau kAsu piyAvau~ khIru // padamA-vacanaM " so maI kaha~viNa diTTha / " sAtau sAyara hau~ phiriu jaMbUdIva paiTTu | tatti parAi ju Na karai so mai~ kaha~ vi Na diDu ||6|| hn "kAI vidattura teNa / " koMtI jAe paMca suva paMca paMca- pieNa / gaMdhArI sajAiyau kAi~ viDhattara teNa // 7 // candralekhA kathayati " so tahi kAi~ karei / " sattari jAsu 'cauggaliya bAliyoM pariNei | accha pAsa bairi so tahi kAi~ karei ||8|| NANA- payAreNa sirivAlo samassA pUrei - 'aTThamihiM gAhu pheDiyau jAma ra-NArIyaNa bahu kiyaDa rolu jasaseNavijau Aiyau tAu paDu-paDaha tUra vajjiya mahaMta pariNAviu solaha-sai kumAri haya-gaya-raha-karahai~ vAhaNAi~ bahu hAra sutAra hiraNNu vaNNu pahi Niva suya paMca vi kumAra tuhu~ baMdaNIu sirivAla tema amhahaM chaThau tuhu~ paramabhavvu amhI~" paMcaha~ tAraNu tuhurta ma iyapi ahiu bahu- payAru solaha-sai lai cAliu khaNeNa paMcahi paMDiya - supaesa ehiM mallivAhi "sattasaI vivAhiya evamAi aMteura-sahiyau [ 2.12.16 NayarahiM " kolAhalu bhayau tAma | ThANAkokaNa-hallA- kalolu / devAvi tahiM NIsANa- ghAu / 'bherI-kAhala - saMkha hU~ rasaMta / vijjAhari NaM acchariya NAri / ijjai~ maNi-raNa ghaNAi~ / avarArDa diSNu cauraMgu seNNu / juvarAyapaTTasu tibhuvaNasAra / paMca paMDava mahi viSNu jema / paNa davva mAhi jima jIva- davvu / parasamaya deva jiNa - samau jema / para to viNa tahi~ thakkau kumAru / je muNi bhAsiya avahIsareNa / pariNiya sahasai~ kaNNa tehiM / sahasu tilaMga - desi pariNAya / cAraM valu se miliyau / 12. 1. ka caugai / 2. ka bAli / 3. ga vaTTaliya / 4. ka aTTahaMmi / 5. ga NayarahaM / 6. ga bheriya kAhala saMkhai mahaMta / 7. ga vijjAhari achari aru kumAri / 8. ga AUri / 9. ka paMca hariu vai sIyAri jema / 10. amhahaM paMcahaM tAraNu tuhaM pi / para samau deva jiNa samaya taMpi / / 11. ga sayasatta / 12. ga mahiya / Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. 12. 48 ] hindI anuvAda (5) somakalA kA vacana kise pilAU~ kSIra? rAvaNa ko jaba eka zarIra aura dasa mukhavAlI vidyA siddha huI, taba kaikazI ( rAvaNakI mA~) ko cintA huI ki vaha kisa muMhase dUdha pilAye ? (6) sampadAdevI kahatI hai vaha mujhe kahIM bhI nahIM dikhAI diyaa| sAtoM samudroMmeM maiM ghUmA aura jambU dvIpameM bhii| jo dUsareko santapta nahIM karatA, nahIM satAtA, aisA AdamI mujhe dikhAI nahIM diyaa| (7) padmAvacana usane kyA jor3A? kuntIne utpanna kiye pA~ca putra, jo pA~coM ke pA~ca priya the| gandhArIne sau putra paidA kiye, usase usakA kyA bar3ha gayA ? (8) candrarekhA kahatI hai usake lie kyA kiyA jAye? jisakI sattara aura cAra (74) kI Ayu ho cukI hai| phira bAlAse vivAha karatA hai, vaha usake pAsa baiThI huI hai, vaha usakA kyA kare ? isa prakAra zrIpAla ne nAnA prakAra se samasyApUrti kii| jyoM hI usane AThavIM gAthA hala kI tyoM hI nagarameM kolAhala hone lgaa| nara-nAriyoMne bahuta zabda (Azcarya vyakta ) kiyaa| thAnA kokaNameM halacala maca gyii| itanemeM jayasena vahA~ AyA aura usane nagAr3e bajavAye / bar3e-bar3e paTa-paTaha aura tUrya bAje bajane lge| bherI, kAhala aura zaMkha gUMja utthe| usane solaha sau kumAriyoMse vivAha kiyaa| ve mAno vidyAdharI yA apsarAe~ thiiN| ghor3e, gaja, ratha, U~Ta Adi vAhana aura bahuta-se maNiratna dahejameM diye| soneke bahutase svaccha hAra aura samUcI caturaMga senA use dii| rAjA kahatA hai ki ye pA~ca kumAra haiM kintu bhuvanazreSTha he yuvarAja, yaha paTTa tumhArA hai| he zrIpAla, tuma usI prakAra vandanIya ho jisa prakAra pA~ca pANDavoMmeM viSNu / hamalogoMmeM tuma chaThe bhavya ho, jaise pA~ca dravyoMke bhItara jIva dravya / hama pA~coMko tAranevAle tuma ho, usI prakAra jisa prakAra he deva, parasiddhAntoMmeM jinasiddhAnta uddhAra karatA hai| isa prakAra unhoMne taraha-tarahase kahakara use rakhanA caahaa| parantu kumAra vahA~ rukA nhiiN| solaha sau vadhuoMko lekara eka kSaNameM cala par3A, jaisA ki avadhijJAnI munine kahA thaa| paMca pANDavoMke supradezameM usane do hajAra kanyAoMse vivAha kiyaa| mallivADameM sAta sauko byAhA / aura eka hajAra kanyAoMse telaMga dezameM vivAha kiyaa| isa prakAra antaHpura aura caturaMga Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Cx 10 sirivAlacariu [2. 12. 49dalavaTTaNu paTTaNu saMpattau guNamAlA-majUsa aNurattau / kira acchai suheNa jAmAyau rayaNihi addharatti ciMtAviu / jai Na jAi bheTau~ ujjeNi tau lei dikkha piya sukkha-joNi / dhaNavAlu rAu viNNaviu tAma jAevau maI paThThava hi mAma / jai Na jAu~ to bhAsa Na vuccai mayaNAsuMdari tau paDivajjai / ghattA-iya bhaNivi kumAra Nijjiya-mAru gaya-vara-rUDhau vimalamai / mayajalabhibhAruNu sidUrAruNu ghaMTiyAlu kari maMdagai // 12 // 13 13 cAuraMgu balu caliu turaMtau / kAhala-tUra-bheri vaajNt'| rAyaho cau-pAsiu aMteuru / piMDavAsu ruNajhuNiyau Neuru / soraThyi -rANA slvliyii| layau kappu agivANaha~ cliyii| paMca-sayaI pariNiya soraThiya avaraI paMca-sayaI maraThiya / gujarAta saya cAri vivAhiya mevADiya be saya pariNAviya / aMtaravAsiya seva karAviya kaNNa-chANavai tahiM pariNAviya / savara-puliMda-bhIla-khasa-vavvara lae DaMDi te jhADiya macchara / mAlava-desa majjhi je vaMkuDa / 'te saI vikkameNa kaya saMkaDa / bAraha-saMvacchara sampattau ujjeNihi Aiyau turaMtau / ghattA-simiru mukku caupAsaI koDi-sahAsai~ khohu vi Nayaraha jAiyau / _ hallohali hUvau sayalu puru kavaNu NarAhiu Aiyau / / 13 / / seNAvai taho kaDayaho thppivi| gau ekallu ghariNi dekhaNa varu sAsu hi aggai bhaNai visUriya / jai Navi Aju Au tumha NaMdaNu tA sirivAla-mAya vArai tahu 'kima vArau' suMdari ima kahiyau muNiu Na mAi tAha kiM hosai bAraha-varisa joNa piu Avai tau sirivAle boliu suMdari tAma jhatti taho vAru ughADiu 14 gau pAyAra satta NahU laMghivi / mayaNAsuMdari jhAvai jiNavaru / Aju avahi sAmiya' kI pUriya / kAli karau~ tara dikkhA-maMDaNu / divasu ekku paDi vArahi kulavahu / 'avaru tAu paramaMDala-gahiyau' / kahiM-hotau sAmiu aavesi| tau mahu sAsu dikkha paribhAvai / ugghADahi kivADa Niya-maMdiri / gaMpi jaNaNipaya kamalu juhAriu / 13. ga jai jAu Na to bhAsiu calei mayaNAsuMdari pavajja lei| 14. ka ghaTTiyAlu / 13. 1. ga vjjtu| 2. ga paMca sayaiM pariNiya mrhtttthiy| 3. ga samara pulliMda milla khasa vavvara laiya daMDi te chADiya macchara / 4. ga te sahavikkameNa kaya sNkuudd| 5. ga vibhaya bha vau kavaNa NarA hiu aaiyu| 14. 1. ga sAmiya kiya pUrI / 2. ga ajju / 3. ga kalli / 4. ga varaitta ho| 5. ga jai / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 2.14. 10] hindI anuvAda senAke sAtha vaha dalavaTTaNa nagarameM AyA aura vahA~ guNamAlA aura ratnamaMjUSA meM anurakta hokara dAmAda zrIpAla sukhapUrvaka rahane lgaa| eka dina AdhI rAtako vaha socane lagA ki yadi aba maiM ujjaina milane nahIM jAtA to merI priyA mainAsundarI sukha dene vAlI dIkSA le legii| usane rAjA dhanapAlase vinaya kI ki maiM jAU~gA, he sasura, mujhe bheja do| agara maiM nahIM jAU~gA to merI bAta nahIM rahegI aura mainAsundarI tapa grahaNa kara legii| pattA-yaha kahakara kAmadevako jItanevAlA vimalamati kumAra mandagativAle gajavarapara baiThakara calA, usapara madajalase bhramara gunagunA rahe the| siMdUrase lAla, aura bajatI huI ghNttiyoNvaalaa| 13 caturaMga senA turanta cala par3I tUrya aura bherI bajAtI huI / rAjA ke cAroM ora antaHpura thA / antaHpurake nUpurakI runajhuna jhaMkAra ho rahI thii| saurASTrakA rANA ekadama sakapakA gyaa| zrIpAlane agnibANa calAkara usase kara vasUla kara liyA aura saurASTrakI pA~ca sau kanyAoMse vivAha kara liyA aura bhI pA~ca sau mahArASTra kI knyaaoNse| gujarAtakI cAra sau aura mevAr3akI nau sau kanyAoMse usane vivAha kiyaa| antarvedake logoMse usane sevA karavAyI aura vahA~kI chiyAnabe kanyAoMse usane vivAha kiyaa| zavara, pulinda, bhIla, khasa aura babbarane IrSyA chor3akara usakI sevA kii| mAlava dezake bhItara jo dRSTa loga the, usane svayaM apane parAkramase unameM saMkaTa utpanna kiyaa| isa prakAra bAraha varSa pUre hote hI vaha turanta ujjaina nagarImeM A gyaa| ghattA-cAroM ora usane apanI senA chor3a dI aura cAroM ora sahasra koTi senA nagarameM calI gyii| sAre nagarameM halacala maca gayI ki kauna rAjA A gayA hai ? / / 13 / / 14 senApatiko chAvanImeM sthApita kara vaha akelA sAta parakoTeko lA~ghakara apanI patnIko dekhaneke lie ghara gyaa| madanAsundarI jinavara kA dhyAna kara rahI thI aura sAsake Age ro-rokara kaha rahI thI ki Aja svAmI kI avadhi samApta hotI hai, yadi Aja bhI tumhArA beTA nahIM / AtA to kala maiM dIkSA le lNgii| taba zrIpAlakI mA~ne dIkSA lenese eka dina aura usa kulavadhUko rokaa| sundarI ne kahA-"mujhe manA kyoM karatI ho| pitAko zatrumaNDalane ghera liyA hai| he mA~ ! tumane nahIM socA ki unakA kyA hogA? vaha (zrIpAla) bhI sAdara kahA~se hokara AyeMge? ( kyoMki ujjainako zatrusenAne ghera liyA hai| ) bAraha barasa meM bhI yadi priya nahIM AtA, to he sAsa, mujhe kevala dIkSA hI acchI lagatI hai|" itanemeM zrIpAlane kahA- "he sundarI ! apane ghara kA daravAjA kholo|" usane dvAra kholaa| zrIpAlane jAkara mA~ ke caraNakamala chue tathA madanA Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAlacariu [2.14.11puNu AliMgiya mayaNAsuMdari lehu devi pahirahu mottiyasari / mehajAya paMgurai ji vAsiu ghattI-hala-pamANu rUi vAsau / ghattA-tA bhaNai NariMdu kuvalayacaMdu cAuraMgu balu sajjiyau / sayala vi aMteuru Nijjiya raivaru tujhu pasAe~ ajjiyau // 14 // doNi vi kara dharevi gau tettahi khaMdhAvAru avAsiyau jettahi / aMteura-parivAra saNeheM kiu pariNAmu sayala ucchAheM / rayaNa ma~jUsa Ai guNamAlA suMdari pAi~ paDiya vnnmaalaa| cittaleha jaga-reha surehA raMbhA jIvaMtI gunnrehaa| mayarakeya-Niva-suya jaNamohA pAya-paDiya saha mayaNAsuMdari Niya-saveM jiNhi jiNiya puraMdari / "paviseNa-kaNayamAlahi suva / Navasai savilAsamaI ju dhuva / 'tahi paNavAviya mayaNAsuMdari paulomI jima iyaraha acchari / puNu Aiya tahi suhAgagori siMgAragori saI-citta-cori / puNu raNNA caMdA saMpaIya pomAvai sasilehA viNIya / jasarAsivijaya-Niva-taNiya dhUva tiNhu paNAmiya puNu payapAla-sUva / siddha-cakka vau kiyau ju kAmiNi aTTha-sahasa-uppari bhaI sAmiNi / pattA--jaMpai rai-maMdiri mayaNA suMdari pariha u akkhauM NAha saho / saha-mahi-NibhaMchI ai-duggaMchI kammu viNiMdau tAya maho // 15 // 16 mayaNAsuMdari maMtu payAsiu jai amhArau kahiu suNijahu kaMbalu pahirivi gale kurahADI to saMdhANu asthi No asthiya aisau boli dUu paayu| paDihAre rAvali paisAriu dai AsaNu gauravi vaisAriu pucchiya bAta sukusala-payAsaNu dUe vAta kahiya aNurAe~ yahu dIvAhiu Naravai juMjai jaM lehaiM lihiyau taM kijjai merau kammu tAya uvahAsiu / tau tAyaha~ sahu~ ema bhaNijahu~ / ema bheTa jaI karai mhaarii| eha vAtaNau hoi pasatthiya / lekkhu levi ujjeNihi Ayau / sIsu NAi Naravai jayakAriu / diNNu tamolu kiyau saMbhAsaNu / ko ihu Naravai pucchiu rAe~ / .. dIva-samudda-ghADa-saha bhuMjai / dhamma-duvAru maggiM jAijjai / 6. ga mehajAi / 7. ga thatti laiya mANu rui vAsau / 15. 1. ga tettahuM / 2. ga jetta / 3. jiNi / 4. ga kaNayappaha paviseNaha je suva / 5. ga tehi vi / 6. ga sayacitta / 7. ga sNpiiy| 8. ga upari / 9. ga bhai / 16. 1. ga sunnijji| 2. ga sihaM / 3. ga bhnnijji| 4. ga galaya kuDArI / 5. ga vatta / 6. ga ai sau vullivi / 7. ga vatta / 8. ka bhAgi / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. 16. 11 ] hindI anuvAda 67 sundarI kA AliMgana kiyA / usane kahA - "he devI, motiyoMkI mAlA pahano / meghajAtakI suvAsita sAr3I pahano / dhAtrIphalake prabhAvavAlA aura kAnti se suvAsita / " ghattA - pRthvIcandra rAjA zrIpAla bolA - " caturaMga senA sajjita hai aura antaHpura bhI / he devI, Aja maiMne tumhAre prasAdase kAmadevako bhI jIta liyA hai // 14 // 15 usake donoM hAtha pakar3akara vaha vahA~ gayA ki jahA~para par3Ava thA / antaHpurane parivAra ke snehake kAraNa utsAhapUrvaka mayanAsundarIko praNAma kiyA / ratnamaMjUSA aura guNamAlA bhI AyIM / sundariyA~ usake pairoMpara gira pdd'iiN| citralekhA, jagarekhA aura surekhA, rambhA, jIvantI, guNarekhA / janoMko mohita karanevAlI aura apane rUpase indrANIko jItanevAlI makaraketu rAjAkI kanyAne madanAsundarIke paira par3e / vajrasena aura kanakamAlAkI vilAsavatI Adi nau sau putriyoMne bhI madanAsundarIko praNAma kiyA / padmalomA jaisI dUsarI apsarAe~ bhI vahA~ AyIM / indrANIkA citta curAnevAlI saubhAgyagaurI aura zrRMgAragaurI, raNNA, candrA, saMvaIya, padmAvatI aura vinIta candralekhA / yazorAzi vijayarAjAkI putrI, inhoMne bhI rAjA payapAlakI kanyA madanAsundarI ke caraNa chue| usa kAminIne siddha cakra vidhAna kiyA thA, isIse vaha aThAraha hajAra striyoMkI svAminI banI | ghattA -- apane ratimandirameM madanAsundarI bolI - "he nAtha, maiMne akSaya parAbhava sahana kiyA / sabhA meM mujhe burI taraha phaTakArA gayA / pitAjIne mere kAmakI nindA kI " // 15 // phai 16 madanAsundarI ne apane manakA rahasya prakaTa karate hue kahA ki "pitAjIne mere karma ( yA AcaraNa) kA upahAsa kiyA hai| yadi Apa merA kahanA suneM to pitAjIse yaha kahie ki kambala pahanakara galemeM kulhAr3I DAleM aura hamase bheMTa kreN| tabhI kuzala hai, nahIM to, kuzala nahIM hai aura yaha acchI bAta nahIM hogI / " aisA kahakara usane dUta bhejA / vaha lekha lekara ujjaina AyA / pratihAra use rAjakulameM praveza diyA / usane sira jhukAkara rAjAko namaskAra kiyaa| use Asana dekara gaurava ke sAtha baiThAyA gayA / pAna dekara usase bAtacIta kii| usane rAjAke dUtase pUchA - "prajA to sakuzala hai ?" rAjAne pUchA - "yaha kauna narapati hai ?" dUtane premapUrvaka bAta kahI- yaha rAjA dvIpAdhipa hai aura yogya hai / dvIpa, samudra aura saikar3oM ghAToMkA upabhoga karatA hai / isalie jo lekha meM likhA hai use Apa avazya kIjie / dharmadvArake mArga se hI tumheM jAnA cAhie / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 5. 10 68 sirivAlacariu dhattA - payapAlu vi kuddhau bhaNai viruddha kavaNu ehu ko maNNai | samaraMgaNi mArau~ mahi vibbhADiu~ karau~ rajju Niya- puNai~ ||16|| 17 maMtihiM saMbohi mAlava hU~ jai pahu amhaha~ kahiu suNijjai ma kari deva asAhu Niruttau | maMtavaNeM pahu vasaMtara jaha tumhi kahiya taha bheTesami sirivA maNNAviya suMdari sirivAleM puNu dUra - visajjiu mAlavarAu caDhiu' sANaMde karuNadeva sirivAla samAyau kaNNadeva tuhu~ ma pariyANahi to AliMgi viNayari pavesiu puNu bheTiya sAta saya rANA hAra-Dora - seharaI samappiya sayala videsa desa kiya rANA haTTha-soha jA kiya tahi avasara ghattA - sirivAlu payau purayaNu 'rAya-NIti hAriya sAmiya pahU~ / lisa va karijjai / savva rAya - kammu balavaMtau / sammANiu so dUra turaMta / gayau dUu kahiya sAmIsimi / khamahi devi amhI~ paramesari / samaparivaddhe bheMTa karijjau~ / caMpAhiMu sirivA gayaMde | jaya jaya bhaNevi mAmu bullAviu / jAmAyau sirivA Na jANahi / cAraM balusaluvi tosiu / bAlamitta je jIva - parANA | kaDaya- cUDa-kara-kaMkaNa apiya / ye mahu yAhu mitta va rANA / vAsari vaNNai paramesari / tuTThau ghari ghari kiyau baddhAvaNa" / maNi-mottiya mAlahiM khaciya- pavAlahiM maMdira-maMdira toraNau || 17|| 18 [ 2.16.12 jaya-maMgala-saddahiM lavahi saMkha rAyagaNi kaNayAsaNai~ devi jiha gaura vaNu kriyau sirivAlaho caMpAuri maNi sumariya tAvahi tA pucchiu ujjeNihi rANau payapANa uttujaM kiMpi vi bhai kumaru puNu ehu Na jujjai maya-galiya-gaMDa kuMjara rasaMta DiMDima- damAma vajjiya NisANa rAvata caDiya raNajujjhamANa gaya- ghaDa calliya ghaMTA-raveNa dhattA - siriyAlu vicalliu mahiyali halliu' ari saMkiya bherI-vega | sAmaMtai~ caliyai~ suhaDai~ miliyai~ gahu chAyau haya-khuraraveNa // 1 // bherI-kAhala-maMdala asaMkha / vayasAriu siri sesai~ bharevi / to visesu kiu sNdhaavaarho| kira suNa tahi~ acchai jAva hi / bhai ta pahi~ deuM payANau / arajju lehi tuhu~ Tivi / ho ho mAma ema taM pujjai / ArUDha Naravai paTTadaMta / hili hili hilaMta khaMciya kiMkANa / tolaMta khagga | diDha-paharamANa / dhaya-vaDa-chattai~ raNa - ucchaveNa / 17. 1. ga rAyaNII / 2. ga hAriya / 3. ga varyANi / 4. ga Niruttau / 5. ga mannAvi / 6. ga samapaviddhe / 7. ga kariva / 8. ga caliu / 9. ga loyahiM diTThau / 10. ga vadhAvaNau / 18. 1. ga ho ho mAma mAma taM pujjai / 2. ga mahaMta / 3. ga luilliu / Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. 18. 13 ] hindI anuvAda 69 dhattA - payapAla rAjA yaha sunakara kruddha ho utthaa| vaha viruddha hokara bolA - " yaha kauna hai ? kauna ise mAnatA hai ? maiM use yuddhaprAMgaNa meM samApta kara dU~gA / usa yoddhAko jItakara dharatIpara rAjya karU~gA apane puNyase // 16 // 17 taba mantrIne mAlavapatiko sambodhita karate hue kahA ki "he svAmI, Apa rAjanIti meM hAra gye| yadi Apa merA kahA suneM to isa balavAn ke sAtha Apako apanI zaktikA pradarzana nahIM karanA cAhie / nizcaya hI deva Apa asat ko pakar3anekA prayAsa na kareM / he rAjan, sabase balavAn karma hotA hai / " mantrIke vacana sunakara rAjA zAnta ho gayA / rAjAne turanta usa dUtakA sammAna kiyA aura kahA - " tumane jo kucha kahA hai, vaha ThIka hai, maiM bheMTa karU~gA / " dUta vahA~se calA gayA aura saMkSepameM usane vaha bAta zrIpAlako batA dI / taba zrIpAlane usa sundarIko manAyA ki he paramezvarI devI, tuma kSamA karo / zrIpAla phirase dUtako bhejA ki vaha (prayapAla ) senAke sAtha bheMTa kareM ? usake sAtha kara diye / mAlavarAja sAnanda vAhanapara car3ha gayA / campAdhipa zrIpAla bhI hAthIpara ArUr3ha ho gayA / karuNApUrvaka zrIpAla AyA aura jaya-jaya zabdake sAtha usane apane sasurako bulAyA / he karNadeva, Apa mujhe jAnate haiM, kyA Apa apane dAmAda zrIpAlako nahIM jAnate ? taba usane use apane AliMgana meM pariveSTita kara liyaa| yaha dekhakara caturaMga senA santuSTa ho gayI / phira usane sAta sau rAnAoMse bheMTa kI, jo usake bAlasakhA aura uparAnA the / hAra, Dora, zekhara unheM bheMTameM diye gaye / kaTaka, cUr3A aura hAthake kaMgana samarpita kiye gye| sabhI deza-videzake rAnA aura bhI jitane mitra rAnA haiM, ve bhI Aye usa avasarapara | bAjArakI jo zobhA kI gayI, usakA varNana paramezvarI vAgezvarI hI kara sakatI hai / dhattA - zrIpAlane nagarameM praveza kiyA, purajana santuSTa hue / ghara-ghara AnandabadhAI huI | pravAloMse jar3ita maNiyoM aura motiyoMkI mAlAoMse ghara-gharapara toraNa sajA diye gaye ||17|| 18 zaMkhoMse jayamaMgala zabda ho rahe the / aginata bherI, kAhala aura mandala ( vAdya ) baja rahe the / rAjabhavana meM zrIpAlako svarNasiMhAsanapara praNAmapUrvaka baiThAyA gayA / zrIpAlako jaisA gaurava diyA gayA usI prakAra usakI senAkA vizeSa prabandha kiyA gayA / vaha sukhase vahA~ rahane lagA / itane meM use apane manameM campApurIkI yAda AyI / ujjainIke rAjA payapAlane usase ( manakI bAta ) puuchii| usane kahA ki maiM campAke lie kUca karU~gA / taba rAjA payapAlane jaise-taise kahA ki tuma merA AdhA rAjya bA~Takara le lo / isapara kumAra kahatA hai, yaha upayukta nahIM hai / he sasura ! vaha Apako hI paryApta hai / taba rAjA zrIpAla madajalase galitagaNDa evaM cigdhAr3a mArate hue mukhya hAthI para savAra ho gayA / DiNDima, damAma aura nizAna baja uThe / hilate Dulate kiMkANa nikAla liye gaye / yuddhameM lar3anevAle rAjaputra savAra hue / dRr3ha prahAra karanevAle ve apanI talavAreM taula rahe haiN| ghaMTA zabdake sAtha gajaghaTAe~ calane lagIM / yuddhake utsAhase dhvajapaTa aura chatra phaharAne lage / ghattA - taba zrIpAlane bhI kUca kiyA / dharatI hila gayI / bherIke zabdase zatru kA~pa uThA / sAmanta cale aura yoddhA Apasa meM mila gaye / ghor3oMke khuroMkI dhvanise nabha chA gayA // 18 // Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 sirivAlacariu [2. 19.1 19 rAyautta je samari dhuraMdhara seva karAviya rAya vasuMdhara / iya sAhaMtu desu vairAyaha~ kaNNa kumAriu pariNiu rAyaha~ / aThTha-sahasa maNahara aMteura tettiya piMDavAsa' paya-Neura / cAuraMgu balu miliu asesaha~ Aye aMgadesa supaesaha~ / caMpA-Nayarihi NiyaDu parAyau vIradamaNa' kaha~ bhaTu praayu| bhaTTaI kahiu jAhi maNa acchahi dhamma-duvAru diNNu khala gacchahi / jAhi jAhi viguJciya Alavahi jIva-dANu diNNau sirivAlahi / paI ju bhatIjau mAri NisAriu so sirivAlu Au paJcAriu sirivAlaho jaM parisu sIsai so mahi-maMDali kAsu Na dIsai / AyaNNivi bhaTTaha~ vayaNa-bhAu ai-kopiu jaMpai vIrarAu / saMgari jo moDai suhaDa-thaTU ko gaNai ehu sirivAlu bhaTTa / ghattA-sirivAlu NibhacchaI bhaTTu pasaMsai sevamANu jahi~ atula-balu / ___ taM tujjhu vi mANahi bahu-viha-rANahi raNa-abhaMgu sirivAla-dalu // 9 // 10 20 jahiM TThAraha-lakkha vANavai desu so sevai ujjeNI-Naresu / soraTha-gUjara-vai pNddiraau| 'dalavaTTaNa dhaNavAlahu suvaaii| meliu sukaMTha sirikaMTha Ai tahi~ kaNayakeya NaMdaNa piyaar| AvAse citta-vicitta vAra bahu iyara-rAi tahi ko gnnei| jahiM tila~garAya sevA karei' tahi kAsamIra kIra bhaDavANa / khasa-babbara melI apamANA bhaDauccha pATaNa Au vraahiu| sevai kaccha-desa kacchAhiu koDi bhaDaha~ paurisu sirivaalhN| Nau khala chuTTahiM sagga-payAlaha~ anja vi kiNha-vayaNa kiM acchhiN| leviNu pANa gacchi jai gacchahiM aMgarakkha jiNa meTahi ANA |koveN tujjha sAta-saya-rANA / ___ ghattA-kahiM jaMbU kahiM kesari kahiM haya vesari kahiM rIrI sovaNu kahiM / jahiM pahu sirivAlu ari-khaya kAlu tahiM vIrahaM ThAMu kahiM // 20 // 21 jA jAhi bhaTTa jaMpahi asAru ima bhaNivi diNNa saMgAma-bheri raNa-mahiM baMdhivi ghallau~ kumAru / NisuNevi sardu khalabhaliya beri| 19. 1. ga piMDavAsu / 2. ga Aiya / 3. ga vIradamaNa tihuM bhaTTa paThAyau / 4. ga pacAriu / 5. ga vaya ___Nullau / 6. ga bahu bhallau / 7. ga thaTTavi / 8. ga bhaTTavi / 9. gaNibhasaMi / 20. 1. ga jasu-ThAraha / 2. ga jarAsi vijau kuMkuhiM Au / tahiM vajjaseNu kaMcaNapureu / kuMDala pura vaha jahiM mayara keu / ( ukta paMktiyA~ 'ga' pratimeM adhika hai ) 3. ga suvAu / 4. ga siri kaTU aau| Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. 21.2] hindI anuvAda 19 yuddhameM dhurandhara rAjaputroMse usane rAjasevA kraayiiN| isa prakAra bahutase deza aura uparAjyoMko sAdhate hue usane bahuta-sI rAjakanyAoMse vivAha kiyaa| ATha hajAra sundara antaHpura usake sAtha thaa| itanA hI padanUpuravAlA piNDavAsa / samasta caturaMga senA mila gyii| ve sundara pradezavAle aMgadezameM aaye| ve campAnagarIke nikaTa phuNce| zrIpAlane vIradamanake pAsa dUta bhejaa| usake manameM jo bAta thI vaha dUtako batAte hue usane kahA ki "yahI dharmadvAra hai| vaha (vIradamana) isapara calatA hai to ThIka, nahIM to usase kharI-kharI bAta kaho / tumane bacapanameM mArakara nikAla diyA thaa| vaha tumhArA bhatIjA tumheM jIvanadAna de rahA hai| tumhArA vahI bhatIjA A gayA hai| vaha tumheM bulA rahA hai| tuma zrIpAlake puruSArthako svIkAra lo| usakA pratApa tribhuvanameM kise dikhAI nahIM detA?' dUtake vacanoMkA Azaya jAnakara vaha vIra rAjA kupita hokara bolA-"jo samaraghaTAmeM subhaTa samUhako mor3a detA hai, vaha isa yoddhA zrIpAlako kyA samajhatA hai ?" ghattA-isapara, dUta kahatA hai--'tUM apanI prazaMsA karatA hai, aura zrIpAlakI nindA karatA hai jisakI apAra senA sevA karatI hai| tuma bhI use mAno, usakI senA bahutase rAnAoMke kAraNa abhaMga hai / / 19 / / 20 jisake pAsa aTThAraha lAkha bAnabe deza haiM, aisA ujjaina nareza usakI sevA karatA hai| saurASTra, gUjara, paMDirAja, dalavaTTaNake rAjA ghanapAlake beTe sukaNTha, aura zrIkaNTha bhI Akara mila gye| usameM kanakaketukA bhI pyArA putra hai| citra-vicitra ve bhI Aye haiN| aura bhI dUsare rAjA vahA~ the, unheM kauna gina sakatA hai? vahA~ tilakarAja sevA karatA hai| usameM kazmIra aura kIrakA rAjA hai| aganita khasa aura babbara Akara ikaTThe ho gaye haiN| bhar3auca aura pATanake rAjA bhI Aye / kacchadezake kacchavAhe bhI sevA karate haiN| pravIra koTibhaTa zrIpAlase tU svarga aura pAtAla lokameM bhI jAkara nahIM baca sktaa| Aja bhI kaThora vacana kyoM kahatA hai ? apane prANa lekara jahA~ jA sake, vahA~ jaao| apane aMgadezako bcaao| AjJAko mata metto| tumase sAta sau rANA kupita haiN| __ pattA-kahA~ zRgAla aura kahA~ siMha; kahA~ ghor3A aura kahA~ gadhA; kahA~ pItala aura kahA~ suvarNa ? jahA~ prabhu zrIpAla haiM zatruoMke kSayakAla, anya vIroMko sthAna kahA~ ? // 20 // 21 taba campAnarezane kahA-"he bhaTTa, tuma jaao| tuma sArahIna bolate ho / maiM kumArako yuddhameM pakar3akara bandI banA luuNgaa|" yaha kahakara usane raNakI bherI bajavA dI / usakA zabda sunakara khalabalI maca gyii| vIradamana turanta utthaa| mAno matavAle hAthI para ArUr3ha yama ho| hAthiyoMkI ghaTAeM calane lgiiN| dhanurdhArI uThakara, ratha aura kikkANa khIMcate hue daudd'e| ghara-gharase bAkI rAjaputra bhI ikaTThe hone lage, jo yuddha meM zeSa caturaMga senAko jIta sakate haiN| apane patiyoMse striyoMkA yaha sandeza vacana thA- "he priya, mujhe zrInetra paTTa lAkara denaa|" eka kahatI-"hAthiyoMke gaNDasthaloMse uchalate hue jitane bhI motI mile he priya, utane laanaa|" koI eka sarasa priyA kahatI hai ki eka talavAra apane pauruSake pratIka svarUpa mujhe denaa| Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 15 5 10 72 sirivAlacariu puNu vIradama uTTha turaMtu gayaghaDa cAliu siMdUrarAya raha- kikkANai~ kaDhijjamANa ghari ghari rAvatahiM bhariya sesa NA saMdeseM NAri karaNa ari-kari-kuMbhatthala- mottiyAi~ kavi bhai ekka piya sarasiyAu vastubaMdha - tAma kuddha bhaggai sirivAlu 3 lehu lehu pabhaNaMtu padhAyau Niggaya dhANukkiya vi mahaMta hU~ saMgAma - tUra- kAliya saha sa - DiMDima-Dama turuturu rasaMti kasa ghAhiye tADiya vara-turaMga "malhatira gaya ghaDa veriyAu bahu-chatta- ciMdhaNahu chAiyAI paharaMti paropparu suhaDa-malla "rAvattahiM sau rAvatta khaliya pAika bhiDiya pAikkiehiM tA ubhaya-bala i~ dekhivi mahaMta mayale AruDha NaM kathaMtu / kAmaNa-bhuvaMga kara tuha viNAya / dhAi dhANukkiya uTThamANa | raNi cAraM valu jiNahi sesa / sarita paTTa mahu ANi ramaNa / hipa pAvahi jettiyA hU~ / asiva Niya-porusu majjhu dAu / dhattA - vIradamaNu pahu Niggau samari abhaggau siripAlahu dUe~ akkhiyau | arivahu NaMda parabala - maddaNu pikkhi samaggaDa pittiyau ||21|| 'raha sajjahu gayaghaDa gurahu caDhahu suhaDa saNNaddhaM sajjahi / pallAhu vara turaya dehu Dhakka raNa gahira-gajjahi // ArUDha kari-kaMdhalu dehi asIsa puraMdhi | Ayadevi toNA julu diDha dhaNaharu sarasaMdhi || [ 2. 21. 3 22 cAuraMga balu kahiMmiNa mAyau / 'ghaNu-guNa-vANa-paMti lAyaMta hU~ / tivaliya guMjA kAliya-sadda | suNi vIra-saraNa- muhi sarvati / asavArahiM Nijjiya jahiM samagge / karaDhaha - sadde NaccaMtiyAu / tahi ubhaya-valai~ ra AiyAi~ | tIrI - tomara vAballa- bhalla / - ghaDahiM vi gaya- ghaDa saghaNamiliya / dhANukA siudhANukkiehiM / puNu raiya-maMta maMtihi~ vicitta / dhattA - yi maNi pahu vuccai doNNi vi jujjhai samari vi ju jittai ajju / di pariyaNa-maMdira mahiyali bhuMjai rajju ||22|| so 21. 1. ga kAmiNi bhuyaMga kara tuha viNAya / 2. ga kachijjamANa / 3. ga NAhahu saMdesau NArivayaNu / 4. ga pharu / 5. ga dUe / 6. ga raha sajjahu gayavara guDahu / 7. ga saNNaddha / 22. ga 1. dhaNu guNahaM vANa sajjaMta saMta / 2. ga varaturaMga / 3. ga mAlhaMtau / 4. ga rAvattahaM siu rAvatta khaliya / Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. 22. 13 hindI anuvAda 73 ghattA - rAjA vIradamana nikala pdd'aa| aridamanake putra zrIpAlase dUtane jAkara yaha bAta kahI ki dekho, zatruoM kA damanakArI tumhArA cAcA A gayA hai || 21 // 1 vastubandha-taba kruddha hokara zrIpAlane kahA - ratha aura mahAn gajaghaTA sajAo / he subhaTo, taiyAra hokara unapara car3hAI kara do| azvoMpara kavaca car3hA do aura yuddhake gambhIra bAje bajAo / vaha hAthI ke kandhepara car3ha gayA / indrANI use AzIrvAda dene lagI / usane do tUNIra aura dhanuSa le liyA / aura dhanuSapara tIra car3hAyA / 22 lolo, kahatA huA vaha daudd'aa| usakI caturaMga senA kahIM bhI nahIM samAyI / bar3e-bar3e dhanurdhArI nikale / unhoMne dhanuSoMpara bANoMkI paMkti car3hA lI / bhayaMkara saMgrAma bherI baja uThI / tivaliya gU~ja uThI aura kAhala zabda kara uThe / DavaDima Dima-Dima karane lage / turyaM turu turu zabda karane lage / vIrazabda sunakara, yoddhA raNa kI ora cale / azvavara kor3oM kI mArase pIr3ita hone lage / azvArohiyoMne vahA~ saba kucha jIta liyA / mastImeM jhUmatI huI gajaghaTA prerita kara dI gayI / karahaDake zabdapara vaha nAcane lagI / bahutase chatra aura patAkAe~ chA gayIM / donoM orakI senAe~ yuddha ke maidAna meM kUda par3IM / vIra yoddhA eka-dUsarepara tIrI, tomara, vAvalla aura bhAloMse prahAra karane lage / rAjaputra girane lage / gajaghaTAe~ bhI saghana ghaTAoMse mila gayIM / paidala senAe~, paidala senAse bhir3a gayIM / dhanurdhArI dhanurdhAriyoM se bhir3a gye| donoM orakI senAoMko dekhakara mantriyoMne rAjakIyamantraNA kI ( aura kahA ) / ghattA - "he rAjA, apane manameM socie ki hama donoM hI dvandvayuddha kareM / yuddha meM jo jIta jAye, vaha vIra parijanoMse abhivandita dharatIpara rAja kare ||22|| 10 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 sirivAlacariu [2. 23.1 23 AyaNNivi maMtihiM vayaNa-gai pahu vIradamaNa-sirivAla vai / 'abhiDiya suhaDa NaM doNi sIha NaM mattA mayagala rasiya-jIha / NaM suvvau satti-kumAru sAri NaM bhiDiya capaLUu tala-pahAri / NaM rAvaNa-lakkhaNa suhaDa-malla gaMbhIma-dasAsaNa dhariya-salla / NaM bharahu rAu bAhubali kumAra NaM jiNavara NaM raiNAhu svru| NaM ajjuNu kaNNu mahApayaMDu abhiDiya bevi NaM mtt-sNddu| suggIu vi viDa-suggIu jema haNuvaho akkhaya jisa bhiDiya tema / jima bhImaseNu bhiDiyau kammIru tima vIradamaNu sirivAlu vIru / ghattA-doNNi vi jiha mayagala samari samujjala ekamekka haya moggaraI / puNu asivara-dhArahi Nisiya pahArahi~ mucaMti paropparu tImaraI / / 23 / / 24 kautale kuMtaha lAI kaTAriya evamAi vahu paharaNa-cUriya / kara apaphAlivi viNNivi dhaaiy| malla-jujjha puNu samari praaiy| Thokkara-karaNa-caraNa-saMdhANa paisahi~ khalahiM balahiM vinnnnaannii| vIradamaNa sirivAleM hakkiu marahi vappa kahi jAhiM sasaMkiu / karaNu devi gale lAyau Thokkara karu kareNa cUrivi kiu sakkaru / sAhuMkAru kiyau sura-viMdahi~ kusuma-mAla ghAliya surasuMdahiM / vIradamaNu baMdhivi raNa-mukkau khama kari suva tuhu~ amha gurukkau / pAli puhavi maNi-kaNaya-gurukkau vIradamaNu bolai viyasaMtau / hauM avarAhiya dikkhA juttau tujhi ji rajju putta iu uttau / ghattA-kaNaya tAra-vara-kalasahiM jaNamaNa-ha risahiM siru kuvaraha~ ahisiMciu / .. cAmIyara-ghaDiyau rayahiM jaDiyau paTTabaMdhu sirivAle kiu // 24 // 25 tavayaraNu bhaNivi gau vIradamaNu sirivAlu paiTThau Niyaya-bhavaNu / ghari-ghari mottiye raMgAvalIu umme toraNa-mayagala-gulIu~ / puNu aihava-maMgala-cAru gIu vaMbhaNahiM veya-uccAru kIu / veyAliya-gaNa salahati tAhi . NAriyaNu NaDai vhu-ucchvehi| sigiriya-chattahiM-cAmara dharehi~ sAmaMta-maMti-sAha-NiyArehiM / se vijjamANu sirivAlu tahi~ tahi aMgadesu caMpApurihiM / paTTa mahAzavi mayaNAsuMdari aTTha-sahasa-aMteura-uppari / sattaMgaraja bhuMjai suheNa paya posiya cAriu-vaNNa teNa / pahilArau sAhiu dhamma-titthu puNu atthu kAmu mokkhavi pasatthu / 23.1. ga abibhddiyrhN| 2. ga raNi abhIha / 3. ga saMti / 4. gaNaM bhiDiu vApulau tala pahAri / 5. ga samaru / 6. ga kamAru / 7. ga hnnu| 24. 1. ga kkoMtala koMtala taya kttaariy| 2. ga saMdANaiM / 3. ga dikkhiN| 25. 1. ga muttiya raMgAbaliyau / 2. ka guDIu / 3. ga camaraehiM / 4. ga tahiM paTTa mayaNasuMdari siriiy| 5. ga jA aTTasahasa majjhahaM garIya / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. 25.9] hindI anuvAda 23 mantriyoMke vacana sunakara vIradamana aura rAjA zrIpAla donoM yoddhA ApasameM bhir3a gaye, mAno donoM siMha hoN| yA matavAle do cigghAr3ate hue hAthI hoN| mAno kumAra sunda upasunda hoN| mAno do capala talaprahAra karanevAle ( cA~ToMse prahAra karanevAle ) bhir3a gaye hoN| mAno rAvaNa aura subhadra yoddhA lakSmaNa A bhir3e hoN| mAno AzaMkita hokara bhIma aura duHzAsana bhir3a gaye hoN| mAno kumAra bAhubali aura bharata bhir3a gaye hoN| mAno jinavara aura kAmadevakA yuddha ho| mAno arjuna aura mahApracaNDa karNa hoN| ve aise jA bhir3e mAno do matta sA~r3a hoN| jaise sugrIva aura kapaTa sugrIva / hanumAn aura akSayakumAra jisa prakAra bhir3e, usI prakAra jisa prakAra bhImasena aura kammIra-vIra ApasameM bhir3e the usI prakAra vIradamana aura zrIpAla ApasameM bhir3a gye| ghattA-donoM hI matavAle gajake samAna the| yuddha meM samujjvala, eka-dUsareko mudgarase mArane lge| phira unhoMne painI talavAroMse prahAra kiyaa| eka-dUsarepara 'tomara' chor3ane lage // 23 // 24 kotala kunta aura kaTAreM, ye aura isa prakArake bahuta hathiyAra cUra-cUra ho gye| taba hAtha phaTakArate hue donoM daudd'e| aba yuddhake maidAna meM mallayuddha prArambha huaa| Dhokkara, karaNa aura caraNoMkA saMghAta / kauzalase ve ghusate, skhalita hote aura mur3ate / taba zrIpAlane vIradamanase kahA"becAre, tuma maroge, zaMkita tuma kahA~ jAoge ? taba usane karaNa dAvase galemeM Dhokara (dAva) DAla diyA aura hAthako hAthameM lekara cUra-cUra kara diyaa| taba surasamUhane jaya-jayakAra kiyA aura usake Upara puSpamAlAe~ arpita kii|' vIradamanako bA~dhakara zrIpAlane mukta kara diyA aura usane kahA"tuma mujhe kSamA karo, maiM tumhArA pUjya huuN| maNi aura sonese maNDita mahAn dharatIkA tuma pAlana kro|" taba vIradamana ha~satA huA bolA-"maiM aparAdhI hU~, maiM dIkSAke yogya huuN| he putra, yaha tumhArA rAjya hai| yahI ThIka hai|" pattA-janamanoMko harSadAyaka soneke svaccha zreSTha kalazoMse kumArake sirakA abhiSeka kiyA gayA / svarNa nirmita ratnoMse jar3A rAjapaTTa zrIpAlake sirapara bA~dha diyA gayA / / 24 / / 25 tapazcaraNakI bAta kahakara vIradamana vahA~se calA gyaa| zrIpAlane apane bhavanameM praveza kiyaa| ghara-ghara motiyoMkI rAMgolI kI gyii| donoM ora toraNa bA~dhe gaye / madagala hAthI garajane lge| atyanta bhavya aura sundara gIta gAye jAne lge| brAhmaNa vedoMkA uccAraNa kara rahe the| vaitAlika jI bhara prazaMsA kara rahe the| bahutase utsavoMmeM nAriyA~ nRtya kara rahI thiiN| dhvajacihnoM aura chatroMke sAtha cavara Dhora rahI thiiN| sAmanta, mantrI aura senA zrIpAlakI sevAmeM tatpara the| usa aMgadezakI campAnagarImeM madanAsundarI paTTarAnI thI, aTThAraha hajAra rAniyoMke uupr| vaha saptAMga rAjyakA sukhapUrvaka upabhoga karane lgaa| usane cAroM varNokI prajAkA pAlana kiyaa| sabase pahale usane dharmakA sAdhana kiyA, phira artha, kAma aura prazasta mokSakA bhii| Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 5 10 76 sirivAlacariu suheNa jahi~ / ghattA - aridavaNaho NaMdaNu NayaNANaMdaNu sahAvai vahu-phala-dala-phullai~ suTTha-Navallai~, lai Ayau vaNavAlu tahiM // 25 // 26 piya bhAsaNa ari-tAsaNa garesa "jo joiTThANa - guNu jo viNIu mala-maliNa-gattu cArita-pattu so saMjayaMtu muNi Au tehi chai vAsapUjai-jiNahari vicittu paya satta cha~Dia AsaNu niveNa "ra- Niyarahi parivAriu NariMdu paya ura- saddai~ ruNujhuNaMti Aiya vaMdaNa puraloya savva baddhAvara suNi guNa-gaNa-asesa | - sura- khera - aviMdaNIu / tava-vaya- pahANu viya-saMta-vattu / uvavaNa-kiu sarai vasaMtu jehiM / Ayau vaMdahu~ arivaNa-puttu / guru va parokkha viNai teNa / aMtara- sahiyau NaM suriMdu | calliyajuvaI muNi guNa thuNaMti / je dUra bhavva AsaNa bhavva / ghattA - jiNa maMdira diTThau silahi NiviTThara piMDIduma-chAyA - vareNa / ti pANi viNu viNau kareviNu vaMdiu muNivaru Nara- vareNa ||26|| [ 2.25. 10 27 dhamma- buddhi' diNNiya sambhAveM jala-caMdaNa-akkhaya-kusumoheM puNu kusumaMjali jiNa-paya deSpiNu paya pujjivi vaMdivi ahidiu kahai bhaDArau hiMsA-vajjiu para-daviNuvi para-tiya vajjijjai tiNi guNa vvaya sikkha cayAri vi puNu paNaveSpiNu pucchai Naravai keNa vi puNe aisa jAyau Shrfa meM bharAyahaM miNu ? kammeM Na vi sAyare calliu mayaNAsuMdari mahu aibhattI M bhAva- suddhi-saha ziva aNurAai / caru-dIvahiM dhUvahiM phala-oheM / daMsaNu NANu caritu bhaNeviNu / kahi pahu parama-dhammu jagavaMdiu / dhammu susacceM vaya pujjiu / puNu parigaha pamANu Niva kijjai / hu sAyAra-dhammu sirivAla vi / kahi paramesara amhaha~ bhavagai | atula- mallu tihuyaNa - vikkhAyau | puNu ke kamme koTiu NigghiNu / keNa vi pAveM Domiu boliu / kahi paramesara kAraNa - juttI / ghattA - ANivi vayaNai~ muNivaru pabhaNai puNNa - pAva phalu akkhami / bho suNi mahivAla Niva sirivAla tuva jammAMtaru akkhami ||27|| 26. 1. ga saMjoi / 2. gavaMta / 3. ga vAsapujja / 4. ga guru NAviu Naromha viNai teNa / 5. ga puNu devAviya ANaMda turu, vaMdaNa calliu bhava kamala sUru / 6. ga jayaI / 27. 1. ga. vidhi / 2. ga. bhaNeSpiNu / 3. ga. hiMsa vivajjiu / 4. ga. tihuvaNi / 5. ga. payabhatti / 6. ga. jammaMtaru 1 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. 27. 14] hindI anuvAda ghattA-nayanoMke lie AnandadAyaka aridamanakA putra zrIpAla eka dina sukhase rAjyasabhAmeM baiThA huA thA, itanemeM bahutase sundara aura naye phala, dala aura phUla lekara vanapAla vahA~ AyA / / 25 // usane kahA-"he priyabhASI aura zatruoMko satAnevAle rAjan, badhAI hai Apako / azeSa guNagaNavAle jyotisthAnameM sthita, nara, sura aura vidyAdharoMke dvArA vandanIya, malase malina gAtra, parantu cAritryase pavitra, tapa aura vratoMmeM pramukha, prasannamukha, saMjaya nAmaka muni upavanameM padhAre haiM / unhoMne upavanako zarad aura vasantakI bhA~ti banA diyA hai| vaha vAsupUjya bhagavAnke mandirameM virAjamAna haiN| aridamanakA putra vandanAke lie vahA~ aayaa| Asanase sAta kadama dharatI chor3akara usane namana kiyA aura parokSameM gurukI vinatI kii| phira usane Ananda ke nagAr3e bajavA diye aura bhavyarUpI kamaloMkA sUrya vaha vandanAke lie cala pdd'aa| nara-nAriyoMse ghirA huA aura antaHpurake sAtha aisA lagatA thA, jaise indra ho| pairoMke nUpuroMse runajhuna zabda karatI huI yuvatiyA~ munigaNakI stuti karatI huIM jA rahI thiiN| nagarake sabhI loga vandanA bhaktike lie Aye jo dUrabhavya aura Asanna bhavya the ve sbhii| ghattA-unhoMne jinamandira dekhA, jisameM piMDIdrumako chAyAke nIce zilApara munirAja virAjamAna haiM / tIna pradakSiNA dekara aura vinaya pUrvaka rAjAne munirAjakI vandanA kI // 26 // munirAjane sadbhAvase use dharmabuddhi dii| apanI mAnazuddhike lie rAjAne premase jala, candana, akSata aura kusuma samUha, caru, dIpa, dhUpa aura phaloMse munirAjake caraNoMmeM kusumAMjali arpita kii| darzana, jJAna aura cAritryakA nAma lekara, pairoMkI pUjA kI evaM unakA abhinandana kiyA aura kahA- "he prabhu, vizvavandanIya dharmakI vyAkhyA kiijie| bhaTTArakane kahanA prArambha kiyA ki hiMsA rahita dharma hI saMsArameM zreSTha hai, vaha satyavacanase pUjanIya hai| dUsareke dhana aura strIse bacanA cAhie aura parigrahakA parimANa karanA caahie| tIna gaNavrata aura f AcaraNa karanA caahie| isa prakAra isa gRhasthadharmakA paripAlana karanA caahie| taba rAjA praNAmapUrvaka pUchatA hai-"he paramezvara, merI bhavagati btaaie| kisa puNyase maiM itane atizayavAlA huA, atulanIya yoddhA tInoM lokoMmeM vikhyAta / kisa karmase maiM rAjAoMmeM zreSTha huA ? kisa karmase kor3hI, nirdhana huA ? kisa karmase samudra meM pheMka diyA gayA ? kisa pApase maiM Doma kahalAyA ? madanAsundarI merI atyanta bhakta kyoM hai ? he paramezvara, isakA kAraNa batAie / ghattA-ye vacana sunakara munivara bole-"puNya aura pApakA phala kahatA huuN| he rAjA zrIpAla, suno tumhAre janmAntara kahatA hU~ // 27 // Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 sirivAlacariu [2. 28.1 28 taM NisuNi Naresara kahami puri iha bharaha-khetti veyaDDhagiri / tahiM rayaNa-saMcu NAme Nayaru / vijAhara-loyaha~ sukkhayaru / sirikaMtu Naresaru tahi~ vasai sirimai ghariNi va NaM kAmarai / sA jiNa-sAsaNe ai-NiuNa-mai jiNa-NhavaNa-pujja-muNi-dANa-rai / sirikaMtu Na jANai dhamma-maggu bhajaI sikkhAviu so samaggu / tiNi layau dhammu sAvaya-vayAI guruNA diNNai~ maNi-bhAviyAI / pAlai jiNa-dhammu suheNa jAma huu micchAdivihiM saMgu tAma / chADiya jiNa-dhammu vi bhayau vAu te pAveM rAyaho bhaTTa jAu / muNi diTThau paI Naggau NiyaMtu ai-gaura-vaNNu vaya-sIla-vaMtu / pattA-malahAri muNIsaru jo avahIsaru koTi u aisau bhaNiu pii| so guru dugguchiu pai~ NibhaMchiu avaraI pIDiyau saraI / / 28|| 29 micchA-iTThiya marivi ayANA koDhi bhae satta-saya-rANA / sari-taDi AtAvaNe thiu muNiMdu pekheviNu' paI Nidiu aNiMdu / paI ThellAvivi' Naravai jali pelliu~ pAve tuhu~ sAyari challiu / ugga-dittu tava-caraNa khINau kAya-kilesahi~ dIsai rINau / hima-paDalehiM aMgu pacchAyau te dIsai jaivaru vicchaayu| paI ciru pANu bhaNivi muNi tAsiu teNa kukammeM Domu vi bhAsiu / sirimai-devihi keNa vi kahiyau tumha NAhu bhau dhammeM rahiyau / jiMdau sirihi avaloi-vibolaI kare uru tADai sirisara Thelai / pAviya-micchA-iTThihi~ melahi~ koDhiya pANa cuvahi jnn-rolhiN| NaDa-bhaDa pANahiM gahi u ayANau loya bhaNahi~ Ni NAhi sayANau / ghattA-NisuNevi virattiya chaMDiya tattiya NibiNI ghrvaarho| kAli vi tau lesami ajiya hosami vajju paDau bhttaarho||29|| 30 ettahiM gau NariMdu NiyakeyaNa diTTa devi vicchAya aceyaNa / keNa vi bhicce rAyaho akkhiu pai~ jiNa-dhammu deu uppekkhiu / teM dIsai mahaevi vidANI jA aMteura sayala-pahANI / jaM bhaNiyau bhicce vayaNullau laggau kaNNe gariMdahu bhalla u / jAvi devihi pAyahi~ paDiyau khamahi devi hau~ pAveM jaDiyau / jai Navi pAlau~ dhammu jiNesara to maI lajjiya sayala Naresara / tA viNi vi lahu gaya jiNa-maMdiru jiNu suu Navivi Naviu muNi suMdaru / AyaNNahu sAmI vayaNullau hau~ ju kusaMgaha~ saMge bhullau / dai pAyAchittu daMDu Niu bhAsai vau uvaesahi pAu jahiM NAsai / 28. 1. gabharaha khitti / 2. ga ghariviya NaM kaamri| 3. ga sAvaya vyaaiN| 4. ga saMhaNa / 5. ga. baya Niyama garuya sIlavaMtu / 6. ga. uvarAi pIDiyau sii| 29. 1. ga pikkheviNa / 2. ga Thelivi / 3. ga voliu / 4. ga himapaDalahiM tahu aMgu pachAyau / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. 30.9] hindI anuvAda 28 he rAjan, suno kahatA huuN| isa bharata kSetrake vijayAdha parvatapara ratnasaMcaya nAmakI eka nagarI hai jo vidyAdhara lokake lie sukhakara hai| usameM zrIkAnta nAmakA rAjA nivAsa karatA thaa| usakI zrImatI nAmakI patnI vaisI hI thI jaisI kAmakI rati / vaha pratidina jinazAsanakI vandanA karatI thii| jinakA abhiSeka, pUjA aura muniyoMko dAna dene meM lIna rahatI thii| zrIkAnta dharmakA mArga nahIM jAnatA thaa| patnIne use samagra dharmakA mArga sikhaayaa| usane zrAvakake vrata aMgIkAra kara liye| guru dvArA pradatta ye vrata use bar3e acche lge| isa prakAra vaha sukhapUrvaka dharmakA pAlana karane lgaa| parantu usakI saMgati mithyAdRSTiyoMse ho gyii| vaha bAvalA ho gyaa| usane dharma hI chor3a diyaa| isI pApase vaha apane rAjyase bhraSTa huaa| tumane eka nagna sAdhuko Ate hue dekhA, atyanta gore aura vratazIla vaale| ___ghattA-maladhArI vaha muni avadhijJAnI the, parantu tumane unheM kor3hI khaa| tumane munikI nindA kii| tumane bhartsanA kI usIse tuma samAnarUpase pIr3ita hue // 28 // 00 mithyAdRSTi aura ajJAnI tuma loga marakara sAtasau rAnA kor3hI hue| nadI kinAre AtApinI zilApara muni baiThe the| unheM dekhakara tumane una anindya kI nindA kii| tumane Dhakelakara muniko pAnI meM DAlA / isI pApase tuma samudrameM pheMka diye gaye / ugradIpta munikA zarIra kAyaklezase kSINa ho gayA thaa| himapaTalase unakA zarIra Dhaka gayA thA aura vaha munivara kAntihIna ho gaye the| tumane unheM 'Doma' kahakara staayaa| isI kAraNa tuma Doma khlaaye| kisIne zrImatI devI se kahA ki tumhArA svAmI dharmase rahita ho gayA hai| muniko dekhakara nindA karatA hai| abola bola bolatA hai / apane hAthase AtApinI zilAse muniko nadImeM ThelatA hai| vaha pApI mithyAdRSTise mila gayA hai| loga bAta karate haiM ki vaha unheM kor3hI, Doma kahatA vaha ajJAnI naTa....aura DomoMkI saMgatimeM rahatA hai| loga kahate haiM ki rAjA sayAnA nahIM hai| ghattA-yaha sunakara zrImatI virakta ho utthii| usane udAsIna hokara ghara-dvArameM apanI Asakti chor3a dii| usane nizcaya kiyA ki maiM kala tapa grahaNa kara luuNgii| AryikA bana jaauuNgii| aise pati para vajra par3e // 29 // idhara rAjA bhI apane ghara gayA / usane apanI patnI zrIkAntA ko kAntihIna aura mUcchita dekhaa| kisI anucarane rAjAse kahA ki he deva, Apane jainadharmakI upekSA kI hai| mahAdevI isIse duHkhI hai / jo samUce antaHpurameM pramukha hai| jaba anucarane yaha bAta kahI to jaise rAjAke kAnoMmeM kisIne bhAlA mAra diyA ho / jAkara vaha devI ke pairoM para par3a gyaa| "he devi, mujhe kSamA karo, maiM pApase vijar3ita huuN| yadi maiM jinadharmakA pAlana na karU~, to saba rAjAoMmeM lajjita hoU~ / " taba donoM zIghra jinamandira gye| donoMne jinazrutako namanakara muniko namaskAra kiyaa| u kahA ki munirAja, hamAre vacana sunie-maiM kusaMgake sAtha laga gayA, mujhe prAyazcittakA daNDa dIjie, jisase pApakA nAza ho jaaye| Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAlacariu [2.30.10ghattA-tau bhaNai tavohaNu Nijjiya-mohaNu siddha-cakka-vihi jai karahi / to pAu paNAsai tihuvaNu NAsai pApa-uvahi lIlaNa tarahi / / 30 / / 31 siddha-cakka-vihi tihuyaNa-sArA keNa vihANe karau~ bhddaaraa| pucchai rAyavuttu muNiNAhaho kahahi ti-NANI puhii-nnaahho| kattiya phagguNa-sADha susohaho seya-pakkhi aTThami kaya-sohaho / kAsu udaai dhua bAhira-gaMthai~ dhoya-vattha giNhevi pstthii| sAkara-duddha-dahiya-ghiya-dhArau ANevi jiNu Nhaviehi bhaDArau / jala-caMdaNa-akkhaya-kusumohahi~ caru-dIvahiM dhUvahiM phala-DhokahiM / jiNa-NAhaho caraNa. saMpujjahi puNu suya deva-guruhiM Navijjahi / Niya-bhaviyaNa-jaNa-viNau payAsahi siddha-cakka vihi NiyamaNi bhaashi| guruNA diNNau~ taI paDivaNNau acchahi Niya-maNi tuhuM paDivaNNau / aTThami caudasi uvavAsevau mehuNa-saNNAvau rakkhevau / ghattA-sirikhaMDa-kapUrahiM parimala-pUrahiM siddha-cakka-vau uddharahi / aTTottara-sau kaliyahi~ viyasiya-laliyahi~ karahi jAu maNe saMbharahi // 31 / / bAraha-phala-phullehiM savaMdhahi~ bAraha-dIvaya-akkhaya pUjahiM / bAraha aMgAriya ikavANahi~ aTTha-divasa pujjehi rvnnnnhiN| baMbhacariu vasudiNa pAlivvau Ai-aMta jAyaraNu karelvau / NhavaNa-pUja-bahu-gIya-viNoyahiM siddha-cakka-kaha-phalu NisuNejjahi / eNa vihANe aha-Nisu Nijjai jima maNa-iMchiu phalu pAvijjai / puNu puNNima-diNe ema karijjai dANu cauvviha-saMghaho dijjai / jo puNu karuNA-dAgu vi kijjai / aMdhaha~ paMgula-dINaha~ dijjai / barisa-barisa sapuNNaI kijjai puNu ujjavaNu sasattie kijjai / jiNavara-viMbaDaM tilau divAvahi bAraha ajjiyAI pahirAvahi / bAraha potthA-vaDaya vicittiN| phullI-DoriehiM sNjuttiN| ghattA-suya-dANahi~ karahi pahANahi~ siddha-cakka-AhAsiyau / jina pAvahi NANau puNu NivvANau gaNahara-eva-payAsiyau // 32 // saMjamIha~ saMjama-uvayaraNai . khullaya-ajjiya-uttamasAvahi' puNu gottaho AmaMtaNu kijjai 33 sIya-NivAraNAI vy-dhrnnii| bahu-samANu tihuviNau karAvahi / sattiNa bhatti sammANijjai / 32. 1. ga suyaMdhahi / 2. ga meM isakI jagaha pATha hai-"vAraha viha Ne va jjai vaNNiya / 3. ga aha Nisijahi / 4. ga saMghahiM / 5. ga pddiN| 33. 1. ga uttima / 2. ga prati meM isakI jagaha pATha isa prakAra hai-"sarasu bhou cau saMghahu dijjiN"| Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. 33.3 ] hindI anuvAda 81 ghattA - taba mohakA nAza karanevAle tapodhanane kahA - " yadi tuma siddhacaka vidhikA vidhAna karo to pApa naSTa ho jAyegA / saMsAra bhI naSTa ho jAyegA aura tuma pApa kA yaha samudra khela-khela meM tara jAoge ||30|| 31 'siddhacakra vidhi' tInoM lokoMmeM zreSTha hai / rAjaputra pUchatA hai - "he munivara, ise kisa prakAra kiyA jAye ?" taba tIna jJAnake dhAraka paramamuni unheM batAte haiM -- zubha ASAr3ha kArtika phAguna mAha ke zuklapakSakI anumIko prAzuka jalase snAna kara, vastroMko dhokara prazasta vastra dhAraNa kare / zakkara,... dUdha, dahI, ghI lAkara jinakA abhiSeka kreN| phira jala, candana, akSata aura phUloM, sundara-dIpa-dhUpa aura phaloMko dhoye aura jinake caraNoMkI pUjA kare / deva zAstra gurukI vandanAkara apane bhavya AtmIya janoMke sAtha vinayase bAta kare / siddhacakra vidhiko apane manameM mAne / guru jo ( upadeza vratAdi ) de, use svIkAra kare, tuma apane manameM yaha acchI taraha samajha lo / aSTamI aura caturdazIkA upavAsa karanA cAhie / ghattA - zrIkhaNDa, kapUra, parimalapUrase siddha cakra vratakA uddhAra kareM / 108 bAra sundara lalita gariyoM se jApa karo, manameM smaraNa karo ||31|| 32 acchI taraha ba~dhe hue bAraha phala aura phUla, bAraha dIpa aura akSata se pUjA karanI cAhie | eka raMgake bAraha aMgArikoMse ATha dina sundara pUjA karanI cAhie / rAtake prArambha aura antameM jAgaraNa karanA cAhie, snAna, pUjA bahutase gIta vinodoM ke sAtha / aba siddhacakra kathAkA phala suno| sunA jAtA hai ki isake vidhAnase rAta-dina manacAhA phala mila jAtA hai / phira pUrNimAke dina yaha karanA cAhie ki cAra prakArake saMghako dAna denA cAhie / phira karuNA dAna bhI karanA cAhie / andhoM, lUloM, la~gar3oMko dAna karanA cAhie / varSameM ise eka bAra pUrNa karanA cAhie / yathAzakti isakA udyApana karanA cAhie / jinavarakI pratimAkA tilaka karanA cAhie / bAraha arjikAoM kA pahanAvA pahanAnA cAhie / bAraha vicitra phullI aura DorIse saMyukta paiMThana ( pothIpaTa ) denA cAhie / dhattA - mukhyarUpa se zAstra dAna kareM / siddhacakrakA maiMne kathana kiyA isase jJAna aura phira nirvANakI prApti hotI hai / gaNadhara devane aisA prakAzita kiyA hai ||32|| 33 saMyamI - janoM ko saMyama ke aura vratadhAriyoMko zItanivAraNake upakaraNa de, kSullakoM, AryikAoM aura zreSTha zrAvakoMko sammAna de unakI tIna prakArase vinaya karAyeM ? phira apane 11 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAlacariu [2. 33. 4ujjavaNaho sattiya Nau~ pujjai tA vivi uNa vau bhaviya karijjai / iya AyaNNivi sirimai-kaMte siddha-cakka-vihi laiya turaMta / varisa cAri saMpuNNu kareppiNu sirimai-sarisu vihANu careppiNu / aMtayAli saNNAsu careppiNu paMca NamoyAraiM jhaaevinnu| saggaI hoeppiNu puNu caiyau so sirivAla-rAya tuhu~ jaiyau~ / sirimai puNu sagge havei cua mayaNAsuMdari tuha bhajja hua / ghattA-iya jANi garesara mahi-paramesara siddha-cakka-vihi jo karahi / jo muNivara-bhAsiu vivuha-payAsiu bhavasAyaru lIlaI tarahi // 33 // puNu pAu vi jaM kiyau bhavaMtari taM sayalu vi muccai itthaMtari / iya jANeviNu kari duha-haraNau dhammu ahiMsA-lakkhaNu saraNau / NisaNevi' sayala-dhammu jaga-sArau muNi vaMdiu tigutti vaya-dhArau / sirivAleM puNu vau uvavAsiu 'NayarI-NayarI jaNa paDihAsiu / vaNivara rAyautta bahujANiya siddha-cakka vihi karavi' pahANiya / vau kiu aTTha-sahasa-aMteura maNahara-piMDavAsa-paya-Neura / suMdari maMjUsA guNamAlA' cittaleha suvilAsiNibAlA / tahi ji suhAgagori siMgArI paulomI pomaamnn-haarii| aTThaI bahiNi aMteura-sahiyau savvahiM siddha-cakka-vau ghiyu| vau lau citta-vicitta-kumAra puNu sukNtth-sirikNtth-bhddaareN| vijayaseNa-gaMdaNahi~ sulakkhaNa lau susIla gaMdhavva-viyakkhaNa / TThANA-kokaNa-ku~vara-guNAleM tahi hiraNNa-baMdhava haaleN| mayara-keya-taNayahiM supiyAra jIvaMtI suMdara sukumaar| aMga-rakkha sirivAla-pahANA puNu vau layau sAta-saya-rANA / ujjeNI-payapAlu Naresaru tahi tau siddhacakku paramesaru / ghattA-gRjare marahaThThaha~ taha soraTThaha~ khasa babbara vau bhAviyau / Nara-NAri NisaMkahi isarakkhahimaNavaMchiu suhu paaviyu||34|| 35 sirivAla vi jiNa-sAsaNa-bhattau caMpA-Nayarihi rajju karatau / gaya-ghaDAI hua bAraha-sahasai tettiya vesari karaha payAsai / vAraha-lakkha turaga-sapUraha bAraha-koDiya pAika- sUrahU~ / bAraha-lakkhaI seNANaMdaNa bAraha-sahasa aTTha-saya-NaMdaNa | 15 3. ga sttivu| 4. ga viunnu| 5.ga kreppinnu| 6. ga jhAeppiNu / 7. ga bhiyu| 8. ga saggahu huti cuva / 34 1. ga NisuNivi / 2. ga Nayara NAyarIyahiM pddihaasiu| 3. ga krhi| 4. ga Nevara / 5 ga guNamAlahiM / 6. ga bAlahiM / 7. ga daMsaNa suha lkkhnn| 8. gtivi| 9. ga gujjara / 10. ga nnisNkhN| 11. ga iisrkkhh| Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 2. 35. 4] hindI anuvAda kuTumbiyoMkA nimantraNa kreN| udyApanameM satIjanoMkI pUjA kare tathA vinayabhAva dhAraNakara bhavyakta kre| zrImatIke patine yaha sunakara turanta siddhacakra vidhi aMgIkAra kara lii| usane cAra varSa taka sampUrNa rUpase vrata kiyA / zrImatIke hI samAna AcaraNa kara anta samayameM saMnyAsa grahaNakara, pA~ca NamokAra mantra aura jina bhagavAnakA dhyAna kara. svargase hokara phira vahA~se cyata hokara, vahIM tuma rAjA zrIpAla utpanna hue| zrImatI bhI svargameM jAkara vahA~se cyuta hokara AyI hai| vahIM madanAsundarIke rUpameM tumhArI bhAryA huI hai| ghattA-yaha jAna kara he pRthvIke paramezvara, jo siddhacakra vidhAna karatA hai vaha munivaroM dvArA kathita aura paNDitoMke dvArA prakAzita bhava samudrako khela khelameM tara letA hai / / 33 / / 34 phira tumane jo pUrva janmameM pApa kiyA, isI bIca vaha saba bhI naSTa ho jAtA hai| yaha jAnakara apane duHkhoMkA haraNa kara lo| ahiMsAmUlaka dharmakI zaraNa jaao| isa prakAra dharmake samasta vizvasArako sunakara usane trigupti munikI vandanA kii| zrIpAlane phira vratakA upavAsa kiyaa| jAkara nagarameM isakA pracAra kiyaa| zreSTha baniyoM aura rAjaputroMne ise bahuta sammAna diyaa| unhoMne siddhacakra vidhiko pradhAnatA pradAna kii| ATha hajAra antaHpurane yaha vrata dhAraNa kiyA, sundara sahRdayajanoMne jinake pairoMmeM nUpura the, aisI sundarI maMjUSA aura guNamAlAne bhI, suvilAsinI bAlA citralekhAne bhI saubhAgyagaurI, zRMgAragaurI, padmalomA, sundarI padmA Adi ATha hajAra antaHpurake sAtha yaha vrata kiyaa| sabane siddhacakra vrata grahaNa kiyaa| citra-vicitrakumAroMne bhI siddhacakra vidhi grahaNa kii| AdaraNIya kaNTha aura sukaNThane bhii| vijayasenake sulakSaNa putroNne| vicakSaNa suzIla gandharvane bhii| ThANA-koMkaNake guNI kumArane aura snehI hiraNya bandhuoMne bhii| makaraketuke priya putroMne jIvantI sundarake kumAroM ne| zrIpAlake pradhAna aMgarakSakoMne aura sAtasau rAjAoMne vrata liye| ujjainake payapAla rAjAne vahA~ siddhacakra vrata liyaa| ghattA-gUjara, marAThA, saurASTra, khasa, babbaroMko bhI vrata pasanda aaye| jo nara-nArI niHzaMkabhAvase isakI rakSA karate haiM, ve manovAMchita phala pAte haiM // 34 // jinazAsanakA bhakta zrIpAla bhI campAnagarImeM rAjya karane lgaa| bAraha hajAra isake pAsa gajasamUha thA, utane hI khaccara aura U~Ta bhI the| bAraha lAkha usake pAsa ghor3e the aura bAraha Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAlacariu [2.35. 5puha vivAlu bhUvAlu susArahi turiu acaMbhau puNu vi mahArahi / e jAe suMdari varabAlA satta maeNjUsa paMca gunnmaalaa| evamAi saha-putta samANiya NA tahi vAjhaNa-dUhava rANiya / sahasa-aTTha aMteuru gaNiyau NaM sura-ramaNiu puNNa jnniyu| evamAi bahu-pariyaNa-juttau karai raju sirivAlu saittau / dhamma atthu kAmu vi bahu sAraI eyahu utari Na suhu saMsAraI / bAla-juvANa-buDDa-suhu bhuttau | cauthI payaDI mokkhu Niruttau / siddha-cakka-phala-puNNa-pahAiya maNa-vaMchiyaI bhoya saMpAiya / ghattA-iya rajju karatau puNu vi virattau devi sayalu Niya-puttau / saMsAraho saMkiu puNu dikkhaMkiu maMti-purohiya-juttau / / 35 / / puhavIvAlaho rajju samappiu appau rAya-mahatvaI thappiu / mayaNA suMdari-pamuha aMteura hAra-Dora uttAriya nneur| sayala vi saMjaiyau saMjAyau duviheM tavayaraNehi virAiu / mahA-sukka suraiMdu haveppiNu gaiya devi tiya-liMgu haNeppiNu / aMgarakkha jahi jahi vau bhAviu tahi tahi devattaNa-suhu pAviu / sayala vi Nara-NaravaDa khama deviNa ghoru vIru tavayaraNa kareviNa / gau sirivAlu prm-nnivvaannho| siddha-cakka-phalu bhaviyaho jaannho| avaru vi Nara-NArI ju karesai evamAi so phala pAvesai / sagga'surAhivAsu muMjesai sura-kaNNahiM siu kIla karesai / kattiya-sADhahi phAguNa mAsahi te gaMdIsura-dIu gavesahi / vaha bhattihiM jiNa pUja karesahi siddha-cakka-phalu puNa bhuMjesahi / jiNaI akittimAI vNdeshi| puNu mahiyali cakkavai havesahi / karivi rajju puNu mokkhu lahesahi dhattA-siddha-cakka-vihi raiya maI NaraseNu bhaNai Niya-sattie / bhaviyaNa-jaNa-ANaMdayaru karivi jiNesara-bhattie / / 36 / / iya siddha-cakka-kahAe, mahArAya-caMpAhipe-sirivAladeva-mayaNA-sudari-devicarie, pNddit-siri-nnrdev-virie| ihaloka-paraloka-suha-phala-karAe, ror-duh-ghor-koddh-vaahi-bhvaannaann-nnaasnnaae| sirivAla-NivvANa-gamaNomayaNAsuMdari avara-sayala aMteura-aMgarakkha-devattaNo NAma vIo pariccheo smtto| 35. 1. ga. vaMjhaNa / 2. ga. jaNiyau / 3. ga. "dhamma atthu kAmu vi vahu sahiu eyahau vahahu jai ahiyu"| 36. 1. ga. seggi / Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. 36.15] hindI anuvAda karor3a paidala senaa| bAraha lAkha senA kumAra / bAraha hajAra ATha sau ratha / pRthvIpAla rAjA kahatA hai ki phira bhI mujhe acambhA ho rahA hai, ye sundara bAlAe~, sAta maMjUSA, pA~ca guNamAlA ityAdi apane putroM se sammAnita haiN| koI bA~jha nahIM hai aura na koI duHkhase kSINa hai / ATha hajAra antaHpu ve agraNI thiiN| mAno sara-sandariyA~ paNyase utpanna haI hoN| isa prakAra bahatase parijanoMke sAtha zrIpAla svacchandatAse rAja karane lgaa| utsAhase dharma, artha aura kAmako usane grahaNa kiyaa| isase bar3hakara saMsAra meM dUsarA sukha nahIM hai ki manuSya bacapana, yauvana aura bur3hApeke sukhakA bhoga kare aura phira cauthe mokSakA sukha / siddha cakra vidhike prabhAvase usane jIvanameM manovAMchita phala prApta kiyaa| pattA-isa prakAra rAjya karate-karate vaha virakta ho utthaa| saba kucha apane putrako dekara vaha saMsArase virakta ho utthaa| phira usane dIkSA le lI mantriyoM aura purohitoMke sAtha / / 35 // yazapAlako usane rAjya samarpita kara diyA aura apane Apako usane mahAvratI sthApita kiyaa| madanAsundarIke sAtha sabhI antaHpurane hAra, Dora aura nUpura utAra diye| ve saba saMnyAsI bana gye| ve do prakArake tapase vibhUSita the| mahA zukladhyAnase kAmako jalAkara vaha devI strIliMgakA hanana karake calI gayI svarga ko| dUsare aMgarakSakoMko jo-jo vrata acche lage, unhoMne bhI devatvake sukhako prApta kiyaa| sabhI manuSyoMke prati samatAbhAva dhAraNa kara rAjA zrIpAla ghora tapazcaraNa kara parama nirvANako prApta huaa| he bhavya logo, siddhacakrake phalako jAna lo| aura bhI jo nara-nArI isa vidhAnako karegA, vaha bhI isa ora dUsare phaloMko prApta kregaa| svarga meM devatAoMke adhivAsakA sukha bhogegA / sura kanyAoMke sAtha krIr3A kregaa| kArtika, ASAr3ha aura phAgunameM ve nandIzvara dvIpa jaayeNge| bahuta prakArase jina bhagavAnkI pUjA kreNge| siddhacakrake phalako bhogeNge| akRtrima jina bhagavAnoMkI vandanA kreNge| phira dharatIpara cakravartI hoMge, rAjya karake mokSa prApta kreNge| ghattA-narasena kavi kahatA hai ki maiM ne apanI zaktise isa siddhacakra vidhikA nirmANa kiyA hai, jinezvarakI bhakti kara, bhavyajanoMke lie AnandadAyaka yaha racanA maiM ne kI hai // 36 // isa prakAra siddhacakra kathAmeM mahArAja campAdhipa zrIpAladeva aura madanAsundarI devIke caritameM paNDita naradeva dvArA racita, iha lokameM sukhakara ghora duHkha, kor3ha, vyAdhi aura bhavake ajJAnako nAza karanevAlI kathAmeM zrIpAla mokSagamana nAmakA, madanAsundarI dUsare samasta antaHpura aMgarakSaka devatva nAmakA dUsarA pariccheda samApta huaa| isa prakAra paNDita zrInarasena kRta zrIpAla nAma zAstra samApta huaa| Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta prAkRta-avataraNa 'zrIpAla carita'meM dharma kAvya aura upadezakA adbhata mizraNa hai / kucha bAtoMmeM use zAstrakA rUpa bhI diyA gayA hai| cUMki 'sirivAla cariu' eka saMkSipta kAvya hai, ataH usameM vistArakA abhAva hai, phira bhI bIca-bIcameM kucha chanda Ate haiM, Alocya kRtimeM nimnalikhita chanda Aye haiM, inakA kathAnakase koI sambandha nahIM / prasaMga sahita unakA saMkalana yahA~ diyA jA rahA hai| sandhi 1-kar3avaka 14-mayanAsundarIke vivAhake samaya ye padya Ate haiM uktaM cajaM ciya vihiNA lihiyaM taM ciya pariNavai sayala-loyassa iya jANeviNu dhIrA vihurovi Na kAyarA huMti / / pAvijjai jattha sukhaM pAvijjai maraNa-vaMdhaNa jattha tattha tahaM ciya jIvo Niyakamma-hava-thio jAi // kar3avaka 15 uktaM casahiyANa duhaM duhiyANa saMpayAbhaNiyA aNaciMtiyaM pathaTTai dullahaM daiva-vAvAraM kar3avaka 17-mayanAsundarIko samajhAte hue muni kahate haiM "dharme matirbhavatu kiM bahunA kRtena jIve dayA bhavatu kiM bahubhiH prdaanaiH| zAntaM mano bhavatu kiM kujanaizca ruSTaiH Arogyamastu vibhavena phalena kiM vA // 6 // buddheH phalaM tattva-vicAraNaM ca dehasya sAraM vrata-dhAraNaM ca / arthasya sAraM kimu pAtradAnaM vAcAphalaM prItikaraM narANAm / kar3avaka 40-dhavalaseThake ratnamaMjUSAke prati kuceSTA karanepara yaha ukti hai| kAmalubdhe kuto lajjA arthahIne kutaH kriyaa| madyapAne kutaH zaucaM mAMsahArI kuto dayA / kar3avaka 46-zrIpAla samudra pAra kara rahA hai, usa samaya kavi puNyake samarthanameM yaha kahatA haivane raNe zatru-jalAgni-madhye mahArNave parvata-saMkaTeSu ca / suptaM pramattaM viSamasthitaM vA rakSanti karmANi purA kRtAni / / Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirivAlacariu samasyApUrti 'sirivAla cariu' meM kucha samasyAoMkA ullekha hai| zrIpAla inakI pUrti kara kaI kanyAoMse eka sAtha vivAha karatA hai| ye samasyAe~ kavi kI apanI nahIM haiN| uttarakAlIna apabhraMza carita-kAvyoMmeM yaha pravRtti adhika thii| zrIpAla; jaise hI kaMcanapurase kUca karatA hai, eka cara-puruSa use batAtA hai ki ThAnA-kokaNake rAjA vijayakI 16 sau kanyAe~ haiN| unameM zRMgAragaurI Adi ATha kanyAe~ pramukha haiN| inakI apanI ATha vacana-gatiyA~ ( zabda-samasyAe~ ) haiM, jo inakA hala karegA, kanyAe~ apanI saheliyoMke sAtha, usIse vivAha kreNgii| kumAra pahu~cakara unase kahatA hai"apanI-apanI bAta kho|" sabase pahale saubhAgyagaurI kI samasyA hai : "jisake pAsa sAhasa hai siddhi usI kI hai|" .. zrIpAlakA uttara hai-zatru zarIrase jItA jAtA hai, buddhi daivake adhIna hai| parantu isameM . jarA bhI bhrAnti nahIM ki jahA~ sAhasa hai vahA~ siddhi hogI hii| zRMgAragaurI kA vacana hai-"dekhate-dekhate saba calA gyaa|" zrIpAlakA prativacana hai-"kaMjUsane dhana na dharmameM kharca kiyA aura na svayaM khAyA, kevala saMcaya karatA rhaa| darabArameM juA dekhate-dekhate usakA saba dhana calA gyaa|" padmalomAkA vacana-"use kAcarA mIThA lagatA hai|'' zrIpAlakA prativacana-"kue~ meM baiThakara meMDhaka samudrako choTA batAtA hai / jisane kabhI nAriyala nahIM khAyA use kAcarA hI mIThA lagatA hai|" raNNAdevIkA vacana-"ve paMcAnana siMha haiN|" zrIpAlakA prativacana-"jo loga zIlase rahita haiM, unake bhAgyakI rekhA kAlI hai; jo caritrase pavitra hai ve hI paMcAnana siha haiN| somakalAkA vacana-"dUdha kise pilaauuN|" / zrIpAlakA prativacana-"rAvaNane dasamukha aura eka zarIravAlI vidyA siddha kii| kaikazI ( rAvaNakI mA~ ) cintAmeM par3a jAtI hai ki dUdha kisa mu~hako pilaauuN|" sampadA devokA vacana-"vaha maiMne kahIM nahIM dekhaa|" prativacana-"maiM sAtoM samudroMmeM phiraa| jambUdvIpameM maiMne praveza kiyA jo dUsaroMko pIr3A nahIM pahu~cAtA, aisA AdamI maiMne nahIM dekhaa|" padmAkA vacana-"usane kyA kamAyA ?" prativacana-"kuntIne pA~ca putroMko janma diyA, ve pA~coM hI priya haiM / gAndhArIne sau putroMko janma diyA, usane kyA pAyA? candrarekhA kahatI hai-"vaha usakA kyA kare ?" prativacana-"sattara varSameM jisakI Ayu gala cukI hai phira bhI vaha bAlAse vivAha karatA hai, vaha usake pAsa bhI baiThA ho, to bhI vaha karegA kyA ?" spaSTa hai ki ye samasyAe~ nayI nahIM haiM, kavi kevala samasyApUrtike kutUhalakA apane kAvyameM samAveza karaneke lie inakA ullekha karatA hai| candrarekhAke vacanase yaha avazya hama jAna sakate haiM ki usa samaya (kavike samaya) sattarasAlake bUr3he bhI choTI umrakI kanyAse vivAha karate the, aura yaha bhAratIya samAjake lie nayI bAta nhiiN| Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAvalI AharaNa 1314, 2 / 2 AbharaNa gahanA Agama 122 Agama-zAstra Alau 1125 Alaya = ghara AlavanI 2 / 4 = AlApinI AgAsaNa 1 / 13 = agrAsana Ayapatta 1110 Atapatra = chAtA AhaMDala 1132 AkhaMDala = indra ANaNAri 1120 - anya nArI Ayara 1126 = Adara AsIvAu 18 = AzIrvAda AtAvaNa 2 / 29 = AtApana ANA 1122 = AjJA Aisu 1113 = Adeza AvaNi 1133 ApaNa = bAjAra AmaMtaNa 2 / 33 = AmantraNa cAra aMteura 2134 antaHpura-ranivAsa apAu 2 / 36 apAya akitti 114 akIrti = apayaza aMtarakhasiya 2 / 13 nIce khisaka gayI asIsa 2 / 22 AzISa = AzIrvAda aMbA 1117 ambA = mAM avasaNa 1117 avasana avajasu 1 / 19 apayaza amiyahalu 1115 amRtaphala asumeha 116 azvamedha amarakosu 117 amarakoSa akhoha 117 akSobha kSobha rahita avaloya 1125 = avaloka? ali 133 = bhramara aMjuli 1143 = aJjali aliya 1124 alIka = jhUTha avacAra 1 / 32 = apacAra acharIya 218 = apsarA asahaNa 1131 = asahana asarAla 1136 azvazAlA >asasAla>asarAla ? ANaMdabheri 1136 = Anandabheri alAvaNi 1138 AlApinI vINA ayANa 2 / 2 = ajJAna [a] amalamai 219 amalamati = nirmala buddhivAlA avahI 2 / 12 avadhi =samaya kI sImA avahi 149, 30, 2014 - avadhijJAna agivAna 2013 = agnibANa asivara 2 / 23 asivara-zreSTha talavAra arikhaya 2 / 20 arikSaya = zatru kA nAza ayajANa 1 / 6 ajAyajJa = aja>aa>aya / yajJa>jaNNa>jANa / appariddhi 1132 AtmaRddhi aTThavaTTha 1124 = ATha rAstoM vAle aTThakAma 18 aSTakarma = aSTakarma aNaMgu 1 / 31 anaMga = kAmadeva asiyA usA 1117 = maMtra = NamokAra kA saMkSiptarUpa aMgarakkha 2120 aMgarakSa aNurAya 2 / 17 anurAga (atibhakti) aMgu 2 / 21 aMga = zarIra kA hissA ajjiyAI 132 AryikA = jaina sAdhvI ajjiya 2 / 33 ajita prApta kiyA / aMtayAla 2 / 33 aMtakAla = antima samaya [[] icchu 1 / 21 = icchuka isarU = Izvara ? ikkhA 13 - icchA ikatarau% ikatarA iMda 1134 - indra [3] ukkhA 1111 ikSu = Ikha uriNa 1 / 29 = uRNa uvase 1143 - upadeza ucchAha 1138 = utsAha ucchahu 1 / 47 = utsava ula 1127 = kula ucaru 1136, 2 / 33 = uccAra [ A] ANa 2 / 31 = AjJA AyaNa 1113 Agamana = AnA 12 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 sirivAlacariu udae 2 / 31 udaka = jala uvahi 2 / 5 = udadhi uMdesa 112 = upadeza utti 1 / 9 ukti aMteura 2015 aMtaHpura uttamaMgu 112 uttamAMga uvarAu 1110 - kor3hakA eka bheda ugghADaNu 1137 = udghATana ujjaNa 2 / 33 = udyApana / saDiDima 2 / 22 = DugaDugI khAnI 2011 - khadAna khANa-pANa 1137 = khAna-pAna khullaya 12,2 // 33 = kSullaka khIra 1 / 15 kSIra = dUdha khetta 2 / 18 - kSetra kheDa 1 / 3 = gAMva (kher3A) kheyara 12 khecara = vidyAdhara kIla 1118 =kIlanA,mantrAdise kisIko jar3a kara denA ukuTu 1 / 28 % utkRSTa kUDa 2 / 2,1132 kUTa = kapaTa kulAhala 1240 = kolAhala kuMjara 2 / 18 = haathii| kuvari 116 = kumArI kuMta 2 / 24 = kuntamAlA kusumoha 2 / 27 = kusumogha (phUloM kA samUha) kuDuva 19 kutupa phuTavAliya 1111 (?) kulabhaMDiya 1144 = kulabhAMDa kusavAla 1 / 29 (?) kuvalaya 2 / 10 = pRthvImaMDala, kumuda kuvalacandu 2 / 14 - kuvalayacandra kUkara 1144 - kuttA kUu 2 / 5 - kUpa keura 219 = keyUra koDhiya 1 / 14 = kor3hI kor3hiyaNa 1 / 15 = kor3hIjana koDivIru za25 koTivIra koTa 112 = koThA ekaMtagoTha 27 = ekAntagoTha gaMdhaka 2 / 21 = gandhaka gavAkha 1134 gavAkSa = jharokhA gavva 1122 = garva gaMjaNa 21 gaMjana = vinAza gaMDaya 1 / 6 = gaMDaka, gaiMDA gaMdhovau 118,18 = gandhodaka gala 219 = galA gayaghaDa 2 / 10,18,21,22; 2 / 22 = gajaghaTA gaNa 1140% samUha gatta 226 gAtra = zarIra grAha 2 / 12 = grAha gAyaNa 1 / 26 = gAyana giddhi 116 = gRddhi tiyaliya-guMja 2 / 22 = vAdya vizeSa kI gUMja gusuva 116 = gosuta gujjhavatta 1 / 20 = guhyavArtA geya 1129 % geya gohiNa 1127 = pIche (laganA) gomeya 1134 = gomedha gomuha 11:7 gomukha [ka] kapUra 2 / 31 kapUra kaDatala 2 / 24 kaTitala kaTAriya 2 / 24 kaTArI karaDaha 2 / 22 karaTa - U~Ta ? karaha 2 / 12 = karabha ? kaNayA 2018 kanaka = sonA karakaMkaNa 2 / 17 = karakaMgana kavANa 2132 kapATa = kivAr3a kaDaya 2 / 14 kaTaka = senA kappaviDau 1131 kalpaviTapa = kalpavRkSa kaNNaDa 219 = kannar3a kaNNau 2011 = kanyA kayaMtu 2 / 21 kRtAnta = yama kavvar3a 113 = kharAba gAMva kalolu 2 / 12 kallola = lahara kAhala 1111,36; 2 / 13, 18 ___ = vAdya vizeSa / kAjju 119 - kArya, kajja> kAjju>kAja kAhaliya 2 / 22 kAtara - kAraMDa 118 = pakSI vizeSa kivaNa 1 / 34 = kRpaNa kisANu 1 / 31 = kisAna [kha] khavaNaya 116% kSapaNaka khayakAlu 2 / 1 - kSayakAla khaDarasa 27 - SaDrasa khaya 1141 = kSaya khara 1113,2 / 3,7 = gadhA khama 2 / 5 = kSama khagga 2 / 18 = khaGga khaNa 1241-kSaNa khaMbha 112 = stambha khaMDI 1 / 31 = khaNDita, khaNDita kiyA khaMdhAvAra 2 / 18 = skandhAvAra khANa 1144 = khAna, khadAna [gha] ghaDa 1 / 43 = ghaTA ghiya 2 / 31 ghRta = ghI gharavAra 2 / 29 = gRhadvAra ghaNa-uMvaru 1 / 30 (?) Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAvalI [Ta] [ca] caugalI 2012 (?) cakka 1145 = cakra cittasAla 1222 = citrazAlA ciMdhaNa 2 / 22 = cihna cojju 2 / 3 = Azcarya TApU 1145 = TApU TThaga 1124 = Thaga TThAu 115 % ThAMva TThANA 2111 - sthAna [ ] ThANa 2 / 26 =sthAna ThAkura 1141 1. Thokkara // 24 ThAkura NivvANa 2 / 36 = nirvANa Nihaya 114 = nihata NigghaMTu 17 = nighaMTu Niveya 1116 = naivedya NiggahaNa 2 / 4 - nirgahana NiyaviNI 117 = nitambinI Niyarui 1 / 31 = nijaruci Nimattiya 2 / 10 = naimittika Nivasuta 1110 = nRpasuta NIru 113 = nIra NIloppala 13 = nIlotpala [cha] chahi 1137 = chaha chaMda 1146 = svabhAva-kapaTa chaNa 1 / 16 = kSaNa chatta 2 / 18,22 = chatra chahahari 1234 = chaha hari chAra 1113 = kSAra chIdu 1141 chidra>chidda>chIdu = cheda chohu 1 / 21 = kSobha [3] DAiNi 1124 DAsaNi 2 / 45 DiDima 2018 Domu 2 / 3 % caMDAla DomaNiya 2 / 3 = DominI [tha] thaNa 114,33 = stana thatti 111 = sthiratA thaMbhaNa 1 / 41 = staMbhana thAla 1136 = sthAla thaTTa 216,19 = samUha thuvA 1116=stuti (stavana) thaNi 2 / 14 = syAna thuI 1 / 12 = stuti thera 213 = sthavira [ja] jalaNa 1 / 24 jvalana - jalanA jaMpAya 1115 = vAhana vizeSa jalahara 1124 = jaladhara jaMmAyau 113jAmAtA jammataru 2 / 27 = janmAntara jakkhesara 1117 = yakSezvara jaMtu 115 - yantra jaNNa 2 / 3 = yajJa jAlA 1 / 17 jvAlA jANa 115 = yajJa jAra 1145 = viTa jiNAhiya 111 - jinAdhipa jIha 2 / 23 jihvA = jIbha juva 2 / 12 = yuvA juvANa 2 / 35 yuvAna = yuvA juvaiNa 1 / 32 % yuvatIjana [Na] Nau 217,29 - nRpa NaMcu 2 / 2 = nRtya NaMNa 12 = jJAna NADi 219 = nAr3I Naraya 217 = naraka NavarAu 1 / 13 = navarAga Nayala 1 / 26 = nabhatala NAbhi 11 = nAbhi NAu 1619 - nAma NANu 1 / 17 = jJAna NAya 2 / 21 = nAga NADau 1117nATaka NAmiu 1145 = nAma NariyaNu 1136 - nArIjana NAtiyau 2 / 3 = nAtI NAriyara za2 = nAriyala NisANa 2 / 12 % cihna NiyaDa 2 / 19 nikaTa NihANa 216 - nidhAna Nirati 1117 = nirati Niggai 1133 = nirgati [da] dahi 1125 = dadhi dakkha 113 drAkSA = dAkha dappu 1144 = darpa datINahi // 24 = datInakha dahiya 2131=dahI daiva 117 = daiva daba 2 / 12 = dravya davaNu = dravaNa dahami 1117 = dazamI dahalakkhaNu 1130 = dazalakSaNa dArA 1133 = strI dAu 2|21-daay dAijja 2 / 12 = daheja disaMtara 1117 = dizAntara dovaya 2 / 32 = dIpaka duddha 2 / 31 = dugdha [jha] jhANa 1135 = dhyAna Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 duri 141 durita = pApa dummai 1 / 1 = durmati duhiyaNa 1 / 10 = duHkhIjana dUvakkhaya 1 / 25 = dUrvAkSata duvA 1 / 29 * dUrvA = devAha 1 / 41 = devasthAna devara 1 / 12 = devara devaMga 1 / 14 = devAMga devarai 2 / 10 = devarati devattaNa 2 / 36 = devatva doha 117 = dohA dosu 1 / 15 = doSa [ dha dhamma 2 / 16 = dharma ghariNI 1 / 25 = dharatI dhaNaya 1 / 46 dhanada = = kubera dhattIhala 2 / 14 = dhAtrIphala dhammayavAru 2 / 19 = dharma dvAra dhIya 1 / 32 = beTI dhIvara 1 / 3 = DhImara dhuMdhumAri 1 / 15 = dhUladhakkar3a, yA kolAhala dhUva 2 / 15 = dhUpa dhUmAyaru = dhUmrAkAra dhovI 23 = dhobI [ pa ] paTTaNu 1 / 25 pattana = nagara paDaha 1 / 29 paTaha = nagAr3A paTTarANi 2 / 11 = paTTarAnI pattthAna 2 / 10 prasthAna = kUca paijA 2 / 1 = pratijJA payahaNa 2 / 1 = payodhana paDihAriya 22 = pratihArI parigaha 2 / 6 - parigraha paDalu 1 / 34 = paTala parohaNa 1127 = = prarohaNa pasAu 1140 = prasAda sirivAlacariu = pAtAla payAli 140 pANa 2 / 29,5,15 = Doma paDihAra 1 / 11 = = pratihAra pAya 1 / 13, 14 = pAyA pAva 18 = pApa pisAu 17 piu 1 / 37 pitA pitta 1 / 11 = pitta = pizAca - = piMDavAsa 2 / 13 = antaHpura pitti 2 / 21 pitRvya : cAcA piMDIya 2126 piMDIdruma piyANa 1 / 24 = prayANa = puTTa 1 / 28 - pRSTha pukkhara 1 / 33 = puSkara purANa 117 = purAna puhaI 2 / 31 = pRthvI puNNima 2 / 32 = pUrNimA puMsamAra 115 = koyala ( nara ) puttiya 23 = putrI pupphuyaMta 111 = puSpadaMta puhavi 1 / 14 = pRthvI pekkhaNa 1 / 33 = prekSaNa pesaNu 1 / 29 = preSaNa potthA 2 / 32 = pothA, pustaka pohaNu 1 / 30 = prohaNa pomAsaNu 2 / 2 = padmAsana [ pha] phaliha 15, 19, 30, 34 = sphaTika phor3I 1141 = phUr3iyA [bha] bhaTTa 1 / 47 = bhATa bhaDAla 214 = bhaTAlaya bhaddhagame 1 / 6 = bhadrAgame bhaDArau 2 / 27 = bhaTTAraka bhaviyaNa 2 / 31 = bhavyajana bhattiya 2 / 36 bhakti bhatIjau 2 / 29 = bhatIjA bhavakamala 2 / 26 = bhavya kamala bhANa 1 / 13 eka nimna jAti bha~vari 1 / 36 phere = bhicca 2 / 30 bhRtya = anucara bhIla 2 / 13 = jaMgalI jAti bhuvaMga 221 = bhujaMga bhUruha 1 / 32 = vRkSa bheMTa 2 / 12, 18 = bheMTa bheya 17 = bheda (rahasya) bhojja 23 bhojya bhoyaNa 2|7 = bhojana [ma] mattha 1 / 37 = mastaka > matthaa > mattha = maya-mada macchau=matsya muddu_1|14 = mukuTa mauNa 118 = mauna mayara 2 / 9 = makara machara 2 / 13 = matsara, macchara mathavAhi 1 / 31 = mastaka-vyAdhi mAlava Niva 1 / 17 = mAlava- nRpa muggara 1 / 27 mudgara mAyara 1 / 22 = mAtA molu 1 / 11 = mUlya moddI 1114 = mudrikA [ra] raya 217 = raja raNNa 2 / 11 = araNya ratapitta 1 / 11 raktapitta raharehA 218 = ratharekhA rayaNi 2 / 12 = rajanI |rAyaMgu 1 / 31 = rAjyAMga rAsu 2111, 12 = rAsa rAjU 215 rajju = rassI rAvatta 2 / 21 = rAjaputra rAyavatta 2 / 31 = rAjaputra rAyahara 1 / 30 = rAjyagRha rAyasoha 1 / 13 rAjazobhA riu 1137 = ripu = C Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [la ] laTThe 26 (?) laguNa 1 / 12, 36 = lagana lahari 1141 = lahara, taraMga lohaToparI 1 / 27 = lohe kA Topa loI 1 / 19 (?) [ va ] barbara vavtrara 1 / 27 = vaTTaNu 2 / 10 vartana vayaANA 1 / 24 = vrata AjJA vaya 1 / 2 = vrata vaDa-chAha 1 / 47 = vaTachAyA vahuvArI 1 / 33 = bahuvATikA vaggu 1 / 12 = valgA ghaNNa 1 / 34 = varNa vAvalla 2 / 22 = vAvalA vAyAi 2 / 28 (?) vAhiyAla 110 = azvazAlA vAesarI 2 / 17 = vAgezvarI vAhi 1 / 13 = vyAdhi vAkkharu 1 / 30 = bAkhara vijju 17 - vidyA viDau 1 / 31 viTapa = vRkSa vihANa 1 / 1 = vidhAna vivvAna 218 = vijJAna visahalu 1 / 15 = viSaphala viriMda 1145 = vyantarendra viDahara 1 / 35 = viDagRha viyAru 1 / 26 vikAra vIrarAu 3 / 19 = vIrarAjA veyaNa 1 / 31 = vedana vesA 1 / 12 = vezyA vehu 1 / 5 = cheda = vesari 1 / 13 = khajjara vesATai 1 / 33 vezyATavI vegiri 2 / 28 = vijayArthaM giri vehiyara 1125 vohitya = jahAja = jahAja zabdAvalI [ sa ] sappu 1 / 41 = sarpa sagga 1145 = sarga, svarga sahA 2 / 2 = sabhA sahU 1143 = sahA sahI 2011 ( ? ) sallI 1 / 46 (?) sadda 1 / 38 = zabda sakku 1 / 19 = zakra, indra sattu 2 / 12 = zatru sAhuMkAra 2 / 24 = sAdhukAra saMta 2 / 26 = ( hote hue ) satta 115, 30, 36 = satya sacca 2 / 27 = satya sati 1 / 26 = satI satthu 1 / 7 = zAstra sahi 1 / 11 = sakhI sahasa 2038 = hajAra saNaha 2 / 18 = sannaddha kavaca saMkau 2 / 3 = zaMkA saiya 132 = svayaM sanivAya 221 = zanivAta satta - parohaNa 1 / 29 = saptaprarohaNa saNAsu 233, 2 / 24 = sanyAsa satyaguru 2 / 1 = zAstra guru sahiyaNu 1143 = sakhIjana saMvacchara 2 / 13 = saMvatsara sarasA 1 / 16 = sarasa sarIllai 1 / 38 = kAmadeva kI pIr3A saMkhalA 1 / 41 = zrRMkhalA sapparaha 1 / 45 = sarparatha sattagarajja 2145 = saptAMga rAjya sAsaNa 1 / 16 = zAsana sAvaya 1 / 2 = zrAvaka sAra 1 / 45 = samhAla sAyau 1 / 10 = zrAvaka siMgI 1 / 24 = zrRMgI siha 110, 11, 16 siMha sihari 1 / 31 = zikhara sigari 1 / 36 = dhvajacihna sila 2 / 26 = zilA sIra 1 / 17 = hala sIhaNAhu 2 / 28 = siMhanAda sukka 1 / 11 = zukra 93 suNhA 1123 = vadhU suhAga 2134 = saubhAgya suyaNa 1 / 24 = svajana suvA 1 / 6 = sutA sukka 2136 = sukha suva 1 / 17= suta suya 118 = sutA suhaNa 1 / 36 = sudhana suNahA 1142 = vadhU suvvaya 1 / 1 = suvrata ( munisuvrata ) sukai 112 = sukavi supattu 1 / 13 = supAtra suhaDa 214 = subhaTa suhau 1128 = subhaga suMsumAra 1 / 46 = eka jalacara suNaha 1 / 12 = kuttA sukkajhANa 1 / 1 = zukla dhyAna se vihi 1045 = sevA karanevAlI sohu 117 = saukhya sovaNa 1 / 1 = sauvarNa soraTTa 220 = saurASTra sohalau 1 / 31 = soharA sovaNa 221 = sonA [ha] ziva hara 1 / 30 = hayaravu 2018 = azva zabda hayavara 2 / 9 = uttama ghor3A harisaMdaNa 1045 = harisyandana Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amhArau 2 / 16 appau 214 ama 26 amha 1 10, 12, 19, 20, 1 / 22,30,29,44; 2/3, [ a ] 6,10,17 ayahi 1134 avara | haM 26 aNkka 23 aNNauM 19 aNNa 1144, 45 211,5 aNNu 1 / 15, 32, 24 amhAre 122; 25 appaNi 1 / 31 appaNI 1131 appaNau 27 Apa 2 / 11 [ a ] [i] ihu 15, 10, 12, 20, 24, 5, 20,25; 3 / 15,45 iyara 13, 25, 2015, 2 / 20, 25 isa 234 [ e ] e 12, 7, 9,26, 32, 2 / 15, 35 eNa 2131,32 ehu 2 / 1, 16, 16, 18, 2019, 1113,20 sarvanAma eha 18, 21, 32; 2016 ehi 1 / 17 ehau 1 / 12,34 eyaM 1 / 13 ehu 2035 eyahaM 1 / 13,13,13, 13,13,13, 1 / 13, 13, 1113, 17,24 [ka] kavaNu 2 / 13,16 kaasu1|41,44;2||11,12,2|19 kAI 118; 2 / 4,4,12,12,12 kuvi 1 / 23 keu 2 / 15 keNa 1 / 18, 2 / 27, 30, 31 keya 2034 kema 146, 13, 21, 25 kevi 13 kevi 2 / 1,29 kovi 1120, 224 [ ja ] jasu 11, 13, 15, 19, 31, 34, 25 jAsu 29, 12, 1/33 jAha 14, 32; 2 / 12 jAe 1 / 32; 2 / 12,, 12,35 je 1 / 13; 2 / 12, 12, 17, 19 2 / 26 jeNa 29 jeNA 1 / 11 jehI 1 21, 30; 2 / 26 jevi 2 / 12 [ Na ] NiyA 1 / 17 niyaya 2 / 25 [ pa ] pai 21, 5 paI 1929, 23, 4 mahe 1 / 31 [ma] mahAraU 1 / 29, 36; 207 mahU 120, 20, 20, 26; 1 / 23, 30, 33, 36; 24, 23, 30 maI 120, 21, 24, 40; 2 / 17,12,33,26 majjha 1 / 12, 26, 27 mAhi 212 maho 2015 majjha 1 / 16; 22, 3 majjhe 1146 maha 1138, 207, 15 mAmu 2 / 17 meriya 124 merau 2 / 16 mohi 144, 24 [ya] yaha 1|13 yahu 231, 3, 16, 16, 19; 1 / 46 1 / 13, 227 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAvalI hama 116,29; 213,3,23 hambhArau 2 / 3 so 111,5,6,11,12,15; 2 / 4, 3,9,11,12,17 soi 1141 sou 1124 sAvi 115,15 sojju 17 [sa] sa 117 sabvaha 2 / 2,2,10,17; 2 / 34, 1243 savva 117,29; 218, 2 / 26 sava 118,18, 2016 saggu 116 savu 2 / 2,7,11,12 sA 112, 5, 6, 7, 9; 217, 1,28,31, sAu 113 sAhu 1 / 16 sAccha 2 / 5 sAha 2035 saMbodhana [va] vaha 116 [ha] NAha NAha 1142 piya-piya 1132,43 bho 119, 2 / 27 rI-rI 2020 re 1 / 15,28 he 1144 hauM 1315,15,20,21,42,44 2 / 1,3,4,5,6,12, Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ a ] acchiya 29 akkhahu 146 acchami 1142 acchahi 111, 27, 7 achi 1 / 15 aMjahi 24 atthi 119, 33, 2010, 2016 atthiya 2 / 16 acchai 1 / 27,47, 214, 4, 8, 12 acchahi 107, 37, 2 / 19,20, 31 akkhami 11, 21, 227, 27 atthu 225, 35 akkhara 2 / 15 achai 1 / 19, 20, 44, 215, 12, 18, 9 avalehi 117 achiu 118 aphahi 201 avaloyahi 1344 achiu 1 / 22 akkhahi 120 avalovai 1131 [ A ] Avahi 1 / 25 Avesai 2114 ApaNahi 1 / 15 Ahi 1 / 10, 124 ArAhi 1 / 17 Alahi 2 / 19 Aya 21, 30 kriyA Avajjai 1 / 30 Agacchami 1 / 23 AsaMghai 1946 ArAhahi 1 / 17 AraMbhahi 1 / 17 Asi 1 / 15 Avai 114, 11, 11, 112,40 21, 132, 18, 2 / 14 Alavahi 24 [i] icchai 1 / 12 [ 3 ] ucca 142 ughajjai 141 uccArai 1 / 41 ughADai 1 / 34 ulAi 1 / 15 uchavahi 225 uddharahi 2 / 31 uhi 2014 mijjahi 146 [ e ] esarUre 1144 esarai 1 / 41 esaru 1144 elaggai 2 / 1 [ka] karAvahi 2 / 33 karijjai 232, 2017, 2 / 17, 2 / 33 kahihaha 2017 kala-malai 1138 karau 2 / 14, 16, 17 kahAya 1 / 17 kahauM 1 / 2,39 kariya 1 / 34 kijjai 2016, 17, 32, 232, 1 / 17,30 kijje 1 / 19 kihu 19 kIlAi 207 kIlahi 1 / 33 kokai 2011 kuhi 144 [kha] khamakari 26 khajjai 113, 33; 2/3 yahi 2 17, 230 khalahi 2124 khaNahi 232 khavehi 225 khaMcahi 1 / 11 [ga] gahAi 1 / 27 gahiyau 2 / 14 gacchahi 2 19, 20, 1 / 33 jahi 222 gaNei 2 / 20 gahai 114 gijjai 1 / 14 gamaNu 1 / 16 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAvalI 21 DhalaMti 1 / 13 / gachahi 1111 gajjaI 1130 gacchAmi 1123 gacchai 1227,33,47 galiyaiM 110 gahijjai 1125 gaha 1127 gAvahi 1120 gAvai 1138 gAijjai 1420 giNihu 158 giNhami 1316 gijjahi 1118 gijjaI 1947 geNhahi 1117, 1618 govahi 1141 [Na] Nayai 2028 Naui 2 / 25 Naccai 1118, 1138 Najesai 219 Natthi 1137 NAsai 1 / 11,41,41, 2 / 30, [ja] jaMpahi 1 / 10,12,13, 1434, 2 / 21, 2012 jaMpaMi 118,19,19, 1121,21, 26, 1129,40, 217, 15, 19 jaMpaya 121 jayahi 1 / 1,35 juMjai 2016 jaya-jaya 111,17,38, 216, 2 / 17 jaMti 1138,41,41 jAmi 1121, 1121, 1120, 23,24 jAhu 119 jANahi 1 / 10,17,25, 215 jANihi 1 / 46 jANami 1120 jAre 1129 jAevau 120, 1121 jAijjai 2016 (karmaNi prayogaH) jiNa hi 1 / 26, 2 / 15,20 jittai 2022 jiNeha 17 jIvahi 1144 jIvahu 23 jIvaMtu 218 jujjai 2018 jujjhai 2 / 22 NAcciya 219 NamaMsiu 1134 NADiyau 1145 NAcciyAhu 229 NivaNa uM 2032 Nii 21 NibhaMchI 2015 NihAlu 213,8 NisuNi 2 / 28 Nijjai 2 / 32 Nividuma 1135 [gha] ghallai 1110 gharei 121 ghosai 1143 [ca] ciMtai 1114,8,31 [cha] [tha] thaI 21 thakkai 1135,35, 2018 thakkahi 1130, 46 thaNavahai 1133 thuvai 1 / 17, 1119 thuNaMti 2 / 26 chai 1113,13, 211,26 chaMDi 2 / 4 chaDa 118 chaMDai 1632 chaDahami 2 / 22 chariyahi 1 / 45 chADi 243 chide 27 chiu 2 / 29 chijjai 1141 chUTahiM 2020 chor3atu 1942 [sa] zaMkhahi 1120 jhADe 216 jhAvai 1146 jhuNaMti 2 / 26 [va] dakkhAlahi 1 / 3 darasaya 1131 dADhAlahaM 124 dAvai 1 / 11,38 diti 1116 dihi 1 / 28 dijjai 148,32,33, 2132 [3] Dasai 1141 Dahai 1141 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98. sirivAlacariu diNNahaM 1115 diNNaI 1117,17,2 / 9,2 / 10 diNaMti 1117 dIsai 1113, 2 / 19, 2 / 29, 29,30 dekhai 211 dekha 27 demi 118, 21 dohimi 118 dohimi 1118 dIsahi 1113,13 dIjjahi 126 divAvahi 2132 dekhivau 119 dei 122,9,11,13; 1115, 1118, 116, 2 / 2, 2 / 2 devakhaNa uM 22 pujjai 2 / 33 payAsai 2 / 35 pAvasai 2 / 36 pAla 2 / 21, 30 pAlai 2 / 28, 113 pAyahi 2 / 30 pAva 1 / 11,25,39 2 / 32,32 pAviya 1115,43, 226 pAla 1 / 17,19,20 1217,19 pAvai 114,5,41 pIDai 1141 pITatI 2 / 4 pIyaMti 2 / 4 bhaNaMtaI 1138 bhaNNai 1146 bhAgi 2 / 16 bhAvai 118,11, 1141,46 bhAsahi 1 / 11, 2 / 31 bhAtiu 1114 bhAgahi 18 bhAsahaM 1133 bhAsai 2 / 30 bhAvesai 11 [ma] pijjai [dha] dharai 1111 dhovahi 2031 [na] nikaMdai 1117 [pa] payaTTai 2 / 1 payAsahi 2 / 4 paraNesai 29 pavAlahi 1229 pabhaNaI 2 / 5, 215 parei 1 / 31 pabhaNei 2 / 3,3 payaMpami // 26 pariNai 1132 parasevai 1133 payaTTahi 145 palovai 1139,39 paraNahi 1136, 2010 pujjehi 2032 pUjahi 2 / 32,32 pUjai 1 / 17,17,17,17 pUjitu 1 / 17 chahi 202,4 pucchai 2 / 1 puMchai 112,20,20; 2 / 5,27, 31 pukAri 1115 puNNiya 1143 pujjai 2018 puchai 2 / 31 pechami 24 [pha] phalIya 1317 phihai 1 / 10 phiTTai 116 phurai 17,8,26 pheDami 1116 pheDai 1132,32 [ba] boli 2016 [bha] bhaNAvai 1144 bhariyaiM 130 marati 1142 marahi 2 / 24 maru-maru 127 marAvai 27 mAru 28 mArahu 2 // 3, 227 mA-mAri 27 mArai 1115 mAraMti 1127 mAraho 122 mArau 1147 mAri-mAri 1115 mArijjai 1115 mArijjatau 1119 maru 1117 melI 2 / 20 melliya 1142 meTahi 2020 melahi 2 / 29 meTai 2 / 4, 19 melai 1140, 1110 milai 1145 milahi 2 / 2 mohai 1312, 1146 muya 1142 muMca 123 mUsai 1141 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAvalo muvati 2 / 23 muccai 2 / 34 muNahi 26 mucchahi 222 muNai 1 / 31, 17,7,116 muNihi 115 muNei 117 muvai 1641 mukkami 1123 [ ] ramaMti 115 ramaNa 1 / 26 rasaMta 126, 2012 rakkhe 1142 raccAi 1138 rakkhahiM za11,34 rasaMti 2 / 22 rasiya 2 / 23 rakkhahu 1144,45 rasai 114,7,15,31 ruccai 16 ruvaMtI 1142,42 ruvahi 1143 rolahi 2029 rovai 1142,14 rovahi 1143, 2 / 2 ropahi 119 rovaMti 1114 lavami 1133 lavaMti laIyau 1136 lalihahi 2 / 31 lehi 1417,17,19; 2018 lei 1119, 212, 2012 leviNa 1 / 16,25,30; 216,20 lesami 2 / 29 lesai 1143 lekhami 124 laddhe 216 saiya 1313,16; 2133 lahai 111 savai 2 / 4 lAi 1128 lavahi 2 / 18 lAvati 17 lAvai 1138 lAyaMtahaM 2022 limahi 1317 liMtu 1 / 16,42 lihahi 1 / 17, 17 lijjai 1130, 2 / 4 lihiyahi 117 lolahi 1137 lihAi 2 / 3 vaMdaya 26 vaMdai 1 / 23,32 vahai 1141,3,3 vasai 1146,5,5 2 / 28 vajjahi 1 / 28 vajjai 1114 vaisi 119 vasahi 2 / 11,3,4 valai 1138 valahi 2 / 24 viNoyahi 2 / 32 vipharai 16 vibhAsai 141 viNAsai 1141 vivArahi 1143 visAraho 1 / 22 viyArahi 1 / 21 vihaDAvaNa 1143 viTihi 1115 vilAi 1141 vihAi 1141 vIcalai 123 vichoDai 129 vihasai 1138 vilasai 1 / 14 vijANahi 2010 volai 2,4,7,24 vollai 118 vollijai 1133 vuccai 2 / 12, 2022 vujjhai 17 vulAvai 118,12,12,44 vIsarai 1 / 15,22,22 vIsaraha 1122,22, 1122,22 bIsarahu 1122 vIsasahi 1 / 24,24, 1124,24 viyArI 1217 viggahi 1131 visuNi 1136 [va] [la] laggau 1 / 11,11,28,34 1246, 206 lavai 2 / 4 lasai 1129 lahesahi 2 / 36 laggai 1130,38 laggaiM 1130, 201 labbhai 141 laggaya 1142 vaTTai 166 vaiTThahi 2012 vajjarehi 1140 vaMdesahi 2036 vajjijjai 2 / 27 vArasi 117 vAraha 14 vAlau 1133 vAyaMtai 1129 vaTThai 1120,33 vajjhaho 216 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 sirivAlacariu [sa] samapAhi 2011 samappahi 113 sammapahi 1 / 11 saMghaTTahi 1145 saMcAlihi 1145 salahahi 1120,46 sarasahi 1120 sahArahi 1143 saicchai 21 saMhataI 1118 sallAvai 1138 samaMdai 1123 saMkarai 1121 sAmIsimi 1117 saMghANaI 2 / 24, 1127 salahaMti 2 / 25 samANaiM 1126 sahAraho 122 salavaliyaI 2013 sammANijjai 2 / 33 saMcahi 1 / 11 saraMti 119 saTTahi 1 / 10,36 saMkahi 1146 sarehi 1138 saMpuNNI 1137 saMvari 1137 samari 1128, 2 / 19,21,22, 2 / 23, 24 sajjahi 2021 sahaMti 1126 saraMti za26 sammAhi 117 savaMti 2 / 22 sarei 119 sahai 1113 samai 17 sakkai 1130 saMghai 1646 saMsAraho 2135 saMtu 1 / 39, 1117 saMti 11,111 suNi 1120,26, 2 / 5,22,26 suNe 2 / 28 sumarI 2018 suNei 121 succhai 2 / 1 susArahi 2 / 35 sutArahi 2012 suNijjai 2016 sumaraMtu 1140 suNAvai 1146 sohahi 1 / 33, 1 / 36, 1 // 3, 15 sohiu 1134 sovata 1141 sovaNu 2020 sohai 1246, 1112, 1415 soiMti 115 sikavami 1133 hai 11 haya 111,1110, 2 / 2 hava 2014, 2 / 25 hau 1117,17,40,42, 2 / 1 haru 1140, 1144 havei 2033 havaMti 1141 havesahi 2036 harisahi 2 / 24 haNuvaho 2123 hakkAraha 128 hakkaditi 1127 halloliya 1145 haresiya 1112 hakarAvahu 1112 hArI 2 / 34 hAri 1 / 11 hArIya 2017 hAvakadiMtu 1 / 28 hiMDai 1121 hoi 114,9,9,40, 1143,44 41,41, 1141, 32, 2 / 6,16 hohi 1124,29, 1 / 15,17 hotu 1 / 15 hoti 1015 hosami 2 / 19 hosai 1137,43, 2 / 12,14 hosahi 1137 hotai 217 hotau 2 / 1, 2014 [ha] haNa 1137 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAnya bhUta [a] appAliya 1118,36 akkhiya 116 aNaMdiu 1234 atItau 143 avahiya 1121 ahiNaMdau 129 avaloiya 114, 2 / 2 avasiyau 2015 anbhiDiya 2 / 23,23,23 appekkhiu 2030 abhaggau 2 / 21, 2028 akkhiyau 2 / 21, 1112, 2 / 1, 2 / 2 agaNiya 26 aNuraMjiu 1118 a-bhaDiu 127 aliyau 1143 appiya 2017 Arajjhiu 214,2 / 4 Avaddhau 1134 Avajjiu 1135 Aesiu 1112 Auliya 1145 Asatau 1138,39 AliMgiu 1137 Asattiya 1 / 24,21 Arattiu 125 ArAhiu 1226 Aesiya 125 Alaviu 115 Aiyau 1135, 2 / 12, 2 / 13, uchaliu 1240 uchaliya za2 ugghADiu 2014 ummAhiu 1138 ukiTThau 1127 ujjoyau 1219 uttAriya 2136 uvaesiu 2030 ummohiyau 2 / 2 uparohiya 1111 ucchaliyau 1140 uvavAsevau 2031 uvahAsiu 2016 uTTahAI 1317 ukkiTThau 1113 13 [ka] AsaDhau 2 / 22,21,18 Ae 2019 AU 2111, 2011 Au 1144, 15, 2 / 19, 2 / 20,2114,26,2,2, 7,2 / 1 ANiu 126 icchiya 18, 1 / 9, 1 / 20, 2 / 32 iTThiya 12 [A] Arahiu 1126 Ayau 112,36,37,47, 1145,47,46,47, 2 / 36,4,1,8,11, 2 / 16,1,1 Aiya 1145,15, 2 / 1, 2 / 5, 2 / 26 ANiya 1229, 29 AhAsiyau 2 / 32 AraMbhiu 212 AraMbhiyau 2 / 2 AliMgiya 2 / 7, 2014 kahiyau 2 / 29, 2 / 14, 2017 karAviya 2 / 19 kAriu 2016 kAmiu 1144 kiNNau 113 kIya 1144 kIsa za23 kIyau 1128 kuppiyaM 123 kucilau 1139 kokaviya 22 kopiu 119, 215,19 kopiya 1143 [kha] khaciya 2017 khaddhau 1127, 2012 [u] utu 2 / 3, 2018 uTThiya 1115 uTThiu 2011 uttau 128,17,32,46, 2 / 5, 2 / 24 ucchaliu 146 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 sirivAlacariu khaMciya 2018 khaliya 2012 khadu 2012 khAiya 115 khuhiyau 115 gau 1 / 25,33,34,46 1142, 2 / 18,6, 2 / 5,9,10,7, jaNiya jaDiya 14 jaNa 214 jaiu 133 javiyau 1134 jaDiyau 2 / 24,30 jAyau 2 / 4,5,27 jANiu 1116,25,39 jANiya 11,7,35, 2134 jAiyauM 2013 jAiyau 2 / 12 jaiyau 2 / 33 jANiyau 2 / 35 jiNiya 115,37, 2015 jittiya 2 / 9, 2010 jiyau 218 juhAriu 2114 [gha] citta 1115 ghaDiyau 1234, 2 / 24 ghaDiu 134,34 ghaDau 26 ghAliu 1119 ghAliya 2 / 24 palliu 2 / 29 ghalliya 1229 ghAhiya 2222 [va] da1 1111 dasiu 126 dAviyau 1115 diTThau 2 / 26, 1147 diTTha 1110,34,36, 201, 2 / 6, 218, 2030 diTTiya 1243 diNNiya 1143, 2 / 27 doNI 1114 diNNAI 2 / 28,30 dittA 2 / 24 ditta 2 / 29 diNa 2 / 32 diNe 2 / 32 diNNe 116 diThTha 2 / 11,12 diNNu 118,15,15, 1130,37, 2 / 12,16,19 diNNa 1125,25,37,43, 116,14,36, 2 / 5,10, 21 diThu 1 / 17 diNNauM 110,13,15,15 1120,29,34, 2 / 31 diNNau 1112,34, 2 / 7,11 [jha] [ca] jhAr3iya 21, 2013 jhAvahu 2 / 14 jhAiya 2 / 1, 11 cAliu 2 / 10 ciMtAviu 2012 ciMtAviyau 2 / 12 [cha] chittu 2 / 30 chatta 115 chattu 1 / 11,14,30 chariya 2015 chaMDiya 1144 chattau 1110 chAiyAiM 2 / 22 chuttau 1134 chuiyai 133 [a] jaDiu 1130,34 jaMpiu 1120 [2] dRviyau 1 / 36 [6] Thoiya 1 / 29 [Na] paTThi 1 / 14,15 Naviu 2130 NaMdiya 2127 NaMdiu / 22 NaMdau 29 Nacciu 2 / 5 NaDiu 12 NiyAu 219 [2] thaI 1113 [] dhariu 128, 2 / 9 dhariyau 1 / 24,46 dhAiya 1 / 27,28, 212,21 dhArau 2 // 31,34 dhAvau 1125 [pa] paDiyau 1145, 264 pariyANiu 1139 paridRvimau 1136 payAsiu 1137, 2 / 33 pAviyau 2 / 34 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAvalI 103 pesiyau 236 periyAu 2 / 22 [pha] phariya 1 / 27 bujjhiu 116,6,6 [bha] bhattau 1125, 2035 bhAsiu 112, 119,43, 2 / 29,33 bhAsiya 2012 bhiNNa 1138 bhIDiu 1110 bhuttu 17 bhuttau 2 / 35 [ma] [la] layau 128,15,38, 22,7, 13, 2028,34 laddhau 1137, 27, 226, 216 lAgau 2 / 30 lAyau 1145 lAjjiya 2 / 30 liya 17 liyau 27 lihiya 17 lihiyau 19,9, 2016 lihilliu 2018 loTIya 27 [va] paDihAsiu 2034 pariNAviya 1136 pasaMsiu 1134 parAyiu 2 / 10 pariNiya 2010 pariNa 2 / 10 paTTai 215 parAyayau 211 paDiu 213, 2028 pariu 127 pAyau 2 / 26 pavesiu 2017 payaTThau 2017 pari-voliu 1145 pAviu 1214, 211 pAyau 1125 pAiyau 2016 pAviTTiya 1144 pAli 2132 piyau 2011 pIThattu 2 / 11,12 pIDiyau 1418, 2028 pIDiu 1610 pIi 1117 pukAriya 1132 puchiu 1116,39,46,32, 2118, 215, 2016 pujjiya 1226, 1232 puMchiya 1134, 217, 2016 pUjiu 1117 pUriya 2 / 14 pesiu 112 pekkhiu 1 / 14 pelliya 1138 pelliu 2129 pesiyau 1136 periyAu 2 / 22 periu 2 / 26 pesiu 112 pekkhiu 1114 maMDau 113,36 maNNaI 1114, 2016 maggiu 116 maNisaM 2030 mANiyau 1126 muhaM cuviu 27 miliu 1137, 2019 miliyau 112, 115, 125, 2012 miliyaI 126, 2018 mohiu 1 / 15,19 mokkalAI 1141 mukku 1246, 2013 mukhADiya 21 muNijjaU 16 vaiTThau 1227,47 vaddhau 1134, 2 / 4 varisau 1 / 21 vaMdhAviya 228 vaMdhI 1312 vaNNasaM 2 / 31 vahiu za28, 1115 vasiya 1141 vahiya 124 vaMdiu 1 / 34, 2 / 22,26 valiu za20 valiya 118 vaMdhiu 1242 vaiThTha 2025 vaiTTha 2 vaMdhiya za27 vajjiya 126, 2018, 2 / 22, 12 vaMcchiu 118 vAsiu 1113,17,18, 2 / 16,4 vAhau 1125, 2020 vAThiu 1117 vAjiyAI 2 / 9 vAliyau 2 / 10 [ra] rahaya 146 raMjiu 1418, 2 / 6 rAyau 113 ropiyau 1227 relliya 1138 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 sirivAla variu vaMciu 2012 voliu 217,14,27 saMdhiu 2012 sAriu 2016,18 sAlahiya 115 sAhiu 1120, 2025 sAdhiu 1645 sAhiya 11 siMgAraya 1 / 14 siThTha 2 / 11 siTThau 1137 siddhau.216,9 sikkhAvaya 1617 sikkhANiu 2028 sujjhiu 16 suttau 125 sukkaI 1138 sevamANu 2019 seva karAviya 2013 viNidiu 2015 vivAhiya 2013 visajjiu 2017 viNNaviu 2 / 12, 1243 viha 2 / 32 vihAiya 2012 visUriya 2 / 14 virattaya 2229 villaI 1138 vigguccima 2019 vihAu 116 vikkhAyau 2 / 27 vibhayau 2 / 28 vichAyau 2 / 29 vivIhiya 125 viramau 1135 vidhAyau 1142,43 vihAyau 1143 viddhaNau 120 vicAriya 1 / 21 visUriyau 1312 vila-viyau 118 vijjhau 17 vittau 121 viNNimiu 136 viNigAya 2 vibhiyau 212 virAiu 236 vihiu 1114 vihiya 111 viTThau 112 vItau 1143 vuttu 1142 vulliya 145 vuttau 211 vullAviu 2017 [sa] samappiya 125, 2017 saMtosiu 1119,47, 2 / 9 sahAriu 1124 saMbhariu 1112 samuTTiu 115 samuddhiya 1143,1 sasAsiya 1 / 22 sammANiya 129 saMpattau 2 / 12,13 samAyau 2017 sammANiu 2017 sahiyau 2012 sajjiyau 2014 saMsakiu 2 / 24 saMvohiu 2017 saNNaddhau 127 saMcAriya 127 samAiya 235 saMcAiu 219 saMsiddhau 1147 saMjaiyau 2036 sarasiyAu 2 / 21 saMpAiyau 1135 saMjAyau / 26 saNNaddhau 1127 samuddhariyA 1113 samaNNiyAu 2 / 9 samANiyau 2010 samANiya 2 / 35 sayappiu 2036 saMjAyau 2 / 36 saMcAliyau 2010 [ ] hava 1119,41, 2 / 13,35,35 huI 1137, 2028 sA. bhU. kR. juttau 118,20,21, 214,9, 24, 35 bhaggau 1134 bhamiu 119 bhaNiyauM 19 kR. vizeSaNa pekhatahaM 2 / 11,12 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvakAlika kriyA [tha] thuNepiNu 1135 giNheviNa 116 geNheyi 1129 [gha] ghAli 1521 [ca] caDhi 1145 ciMtivi 1 / 15 [cha ] chaMDavi 2 / 4,117 chaMDivi 2 / 11,2 / 3,47,1147 [a] apphAlivi 224 . avaloivi 118 avadhAri 2 / 9 avagaNNivi 1113 [ A] Aivi 1245,45,215,11 ANivi 16,15,1 / 26 ApUri 116,2012 AliMgi 2017 Ai 111,2,15,44,1 // 35, 2 / 1,15,2 / 20,32 ANi 1 / 12,2 / 21 AsaMghivi 125 Arohevi 1117 AyaDhevi 2 / 22 [u] uttAreppiNu 1225 [ka] karivi 1127 karepiNu 112,2 / 26,33 kArivi 215 [kha] khaMcivi 1130 khahavi 1131 khohUvi 2013 [ga] gaMpi 1136,2 / 14 giNhevi 2 / 31 gihivi 116 14 jaMpi 2012 jANi 17,16,2,33 jAivi 1616,16,26,1328, 28 jANivi 1132 jAevi 2 / 30 jAeppiNu 1 / 27 jAeviNu 116 jANeviNu 2134 [ ] jhAeviNu 2133 jheliya 125 [ ] ThellAvivi 2 / 29 [6] DhellAvivi 2 / 21 [Na] Navivi 2 / 30 NaveppiNu 2 / 1,9 dahaveppiNu 2 / 36 daviNuvi 2 / 27 divAviya 1136 diNa-diNa 1 / 17,18 dikkhirevi 128 devi 118,2 / 14,17,17,18, 2 / 24,30,30,36 dekkhi 115,18 dekhivi 2 / 22,1125,38,39 deppiNu 2027 devAviu 2012 deviNa 1 / 25 dekheviNa 27 [dha] dhari sh25,45,2|7,7 dhariya 1128,2 / 23 dhareviNa 1129 [pa] paNaveppiNu 2 / 9 paDivi 26 pariNivi 2 / 1 pariyANivi 1132 pAli 2 / 24 puMcheppiNu 112 puMchivi 1 / 16, 2 / 2 pujjivi 2 / 27 pUThi 1642 pekkhi 115,10 pekkhivi 1112,24,46 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 sirivAlacariu pekkhevi 116 pekheviNa 1111,2 / 29 [pha] phuTTivi 27 [ba] baMdhivi 2 / 24 [bha] bhaNeviNa 1 / 8,33,2 / 27 bhaNevi 119 maNNAviya 2 / 10 mAri 2 / 19 muMDi 27 melli 21 mokalli 16 [la] laMdhivi 2 / 14 laeppiNu 118,19,19 lAuvi 27 levi 113,16,36,2 / 16 [va] vahasivi 211 vAsivi 2 vaMdhivi 1128,28,29,2 / 21 vaMdivi 1135, 2 / 27 viraeppiNu 1135 vihiAva 21 [sa] sareppiNu 112 saMbharivi 1243 sahArivi 1139 samaravi 1128 saMpohivi 1131 sarevi 25 suNevi 123 suNivi 2 / 2,10 suNeppiNu 2011 [ha ] haNeppiNu 2 / 36 haveppiNu hArivi 039 hoeppiNu 2 / 33 [ma] mahivi 2016 maMDavi 12 marivi 2 / 29 maNNaivi 1145 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avyaya iya 119,11,12,39, 227, 10,2 / 10,12,12,12, [u] [a] ava 1129,44, 2022 ahavA 1115 aggaI 119,13,30, 2014 aMta 217,32 ahi 2026,27 ahaNisu 1 / 31, 2 / 32 avaru 218, 14, 36, 8, - 1112, 29 aMtari 117 avaraI 2 / 11,13,28 ai 1 / 3,14,15,15,19,33, 226,8,15,19,20,28, addha-ratti 2012 ajjavi 1147 aho 1144 aru 110 ApuNu 1 / 11 AyaI 1244 AsaNNa 2126 ApaNI 2011 Apu-Apu 1325 AiyAiM 2022 Amu 217,14 ula 113,28 uddha 1145 uhu 1138 uNa 1139 uvari 1227, 2035 uparA-upari 128 uppari 2 / 25 uvarU za27 [e] eyaho 1113 eyahi 1120 eu 116,21,25, 2 / 3 esahu 2 / 17 eva 115,14,18, 2 / 12,32, (sarvanAma avyaya) [ka] kaliyahi 2 / 31 kahi 1143 kameNa 1 / 17 kAraNu 1116 ki (pra.vA.) 14,13,17,29, 44,40, 2 / 2,4,4,14, 20, 29, kiya (pra. vA.) 1 / 11,11,26, 2 / 17,17 kira 1 / 10,14,44, 215, 12,18 kiu 1125,26, 2 / 2,7, 2 / 12,15,18,24,24 kI 1111, 2 / 4,9, 2014 kuvA 2012 kevala 1122 [kha] khaNeNa 2012 khaNu 1 / 33, 2018 khalu 1 / 15 [gha] ghora 1 / 18,40,41, 2036 [ca] ciru 2 / 3, 29 [ja] jai-bai 1 / 46 . javaNa 1142,42 jahi-jahi 1118, 2036 [i] ihi 1 / 13, 2028 ima 1 / 15,34,35,20,43, 2 / 14,14 iu 1143 itra 2 / 14,14 itthatari 2134 ema 118,9,9,20,23,33, 214,16,16,32,35 ehi 2 / 31 etthu 2012 evi 2011 ettahi // 33,35,42,45 211,2,30 evamAi 145, 2 / 24 ekamekka 2 / 23 ekammaki 19 eya 1130, 2 / 37, Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 sirivAlacarita [] Thaku 1141 Thakka 2122 [Na] Na 2 / 12,12,12,14, 2017, 18,22,28,31 Navi 1115,37,37, 1138, 39, 216, 2 / 10,14, jaM 118,11,15,16,21, 2 / 1,5,6,7,12,16 jai 1121,22,22,22,22, 2 / 1,14,16,17,20, jahiM 2 / 2,5,19 javihiya 1147 java 1131, 2012 jaha 1 / 26, 2017,1 jaNu 1313,28, 38,46, 211,1,2,9,2,2 jahA 218 jAma 1146,26, 2 / 1,12,28 jA 119,12,46,47, 2 / 9, 21,17,30, jAu 1117, 2 / 5,6,12, 2 / 12,28,31, jAhi 1121,31,33, 2019, 19,24, jAvahi 1138,44, 2018 ji 1113,26,29,32, 2 / 10, 34, 34 jima 1113,13,14,14, 1114,14,40,45 jiha 3,3,5,7,19,28 2 / 3,18,23, jINa 1122 ju 119,9,9,13,32,43,44. 212,15,15,19,30 juttu 2 / 5,7,8 jI 1636 jema 116,8,10,15,26, 2 / 10,12,12, 23, jettahi 17, 211, 15, je-kAla 111 jemahi 103 Nata 113,13,27,27, Navara 2 / 9,9 Nai 1111 Nau 1116,37,38,39, 2 / 6, 10,16 Navi za31 NAi 1 / 17, 2016 NAvai 146 NAiu 2 / 9 Nikka 2013 Niru 1 / 15,15,16, 1113,22 Nittu 1130 Niruttu 222,8, 1121 NimittA 115 Nu 1119,27,41, 2012 [ta] tima 2053 turaMu 2013 [pa] paDiyau 240 pacchANa 1137 paNa 2 / 11 para 1133, 207,9 paraMpara 27 paropparu 1127 pAchiu 1122 pAra 1122 pAcha 2 / 2 pAsu 17,7,6, 2 / 31 pAsa 11,1,1,7, 214,12, 13,1 pAsi 21,1 pAche 1145 puNu 1 / 1,2,7,8,19, 2 / 14, 18, 22, 32 ( dasa se adhika bAra) puNi 1119 puNa 126 puSa 1110, 2 / 4 purau 1 / 15, 2 / 4 [pha] phuNi 17 phuDu 1 / 11 phUDu 1 / 37 pheri 1117 [ya] [bha] bhItari 212 bhItara 1133,33 thorau 2 / 12 [da] dai 1 / 17,24,37,46 duviheM 2 / 26 [dha] dhiya 139 [ma] maNi 1146 ma 1 / 18,43,44,44, 216, 12,17 mA 119,24,37,39, 217 jhatti 2014 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAvalI 109 viha 1 / 17,18,19,42 viSu 1 / 21,26,33,33,1142 [la] lahu 117,10,28 lau 27,34,34,34 lae 2013 luhU~ 2133 vihiNA 1314,30,11 sahu 114 saMga 11 samu 1 / 17 saho 2115 sahUM 2011 sAru 1 / 17 suTTa 115,30,32,34. su 1129,2 / 27 suThTha 2 / 25 suhu 2 / 34 supAsa 11 supAsa 111 sihu 1221 sIsa uvari 1110 [sa] sahiya 113,27 savaDammuhu 1 / 18 sammuhu~ 1147 samANu 2 / 6,33 sahiu 116,2 / 9,10 saMbhava 111 sadhara 1114 sarisa 137 saha 1111,11,12,13,13, 1130,30,28,2 / 2 sai 111,12,13,16,22 2 / 13,15,15, 1143,44 sameu 1120,21,27 savi 130 [va] vahU-payAru 2 / 12 va 1133,45, 2028 vahira 1111 varu 116,6,8,8,29,1135,37, 2 / 29 vaseNa 1117,27 vAhuDi 1112 vAhira 1115,2 / 31 vAra-vAra 1119,34,27 vibhittiya 1143 vihaupphau 144 vi 113,5,7,16,19,27,9, 10,14,15 [ha] hA 1145 hi 17,34,2 / 27,2 / 36 hU 1126 ho 1113 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkhyA ekallu 2 / 14 ekkeNa 2 / 3,9 ekkahi 1132 eyArAse 1117 [ka] koDiya 1 / 18 kkhaDatIsa 115 [cha ] chajaNu 1113 chaTThI 2011 chaTTa 1113 chahaM 1 / 13,7 chaThThau 2012 chattIsa 17 chattIsau 122 aTThahaM 2 / 34 aTThasahasa 2019,25,34 aTThasaya 2135 aTTha-saha-sau 2015 aTThahami 2 / 12 aTThama 1 / 17,17 aThasaThi 1118,18 aTThami 2 / 31,31 aTTha 1 / 17,17,17,2 / 32 aTThottaru 2 / 31 aTThAraha 17,13,30 aTThANavai 117 aTThamI 2 / 11 aTThAI 1029 aDadaha 1013 [ A] AThThahu 1111,2011 [i] ika 1 / 17,34 [u] ubhe 2025 ubhaya 2 / 22,22 ubhau 114, 125 ubbhau 1139 [e] ekka 1117,2 / 3,3,3,21 ekku 1222, 213,14, 218, 9,12 ekko 210,10 eka 1117,216 [] TTharaha-lakkha 2020 [Na] Navami 1117 dou za27 doi 1121 doNNiya 2 / 22,1111 doNNivi 1 / 14,18,2 / 22 doNi 2 / 15,23,23 [pa] paMca 2133,35. paMcamI 2011 paMcaha 1 / 25 paNatIsakkhara 1140 [la] lakkhaiM 1118 lAkkhu 127 lAkha 1130 / [va] vahattari 117 vAraha 1121,37,2 / 32,2 / 32, 32,32,34,35 vANavai 114,2 / 20 vAraha lakkha 2135 vAraha sahasa 2 / 35 vAraha-varisahaM 2 / 14 vatIsa 1125 viNNa 2 / 9 viu 1130,35, 2 / 23 viya 2 / 24,26 vivu 2033 viNNivi 1115,21,25,2 / 5, 8,24,30 ve 1111,12, 2 / 12,25 vevi 1615,15,206 vovi 114, 2123 [da] dasa sahasra 1117 daisai 116 daihauM 2012 daha-lakkha 114,17 dasa-paMca 2 / 1 daha-sahasa 1226 dasa sahasahi 1127 due 2016 duI 1144,44,44 duijI 28 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sa] sau 218, 9, 12, 31 sattamiya 2 / 11 satari 2 / 22 saya 2017 sayapaMca 1 / 15,26 sAtasai 2 / 12 sAtasaya 220, 34 zabdAvalI sayasatta 125 sahasa aTTha 2 / 35 sayasattaya 1 / 37 sattarI 17 sahasu 2 / 12 sahasa 1 / 17, 32, 34, 37 sayaI 130,2110, 10 sAtau 2 / 12, 17 suddha 2 / 10 solaha-sai 2 / 12 solaha-saya 2 / 11 parasaga settiya 1 / 21 keri 1 / 17,29 111 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ attehi 122 [ a ] 16,6,46 aTTha payAra 1 / 35 agge 14, 4, 6 Age 27 [ A ] kriyA vizeSaNa [ ka ] karaMtara (kriyA se banA ) 2 / 35 [ gha ] ghari-ghari 118, 20, 129, 36, 2 / 17 [ la ] lai 1 / 15,28,16,32, 1 / 35, 35, 36, 2 / 12 lahU 1128, 220 vahaMta 110 biyaMtu 228 salu 2 / 17 sasattie 2132,32 samAsa 2 / 1 saichaI 13 sarisa 1 / 19 sAyara 2 / 29 sAtu 2 / 19 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Bharatiya Jnanapitha Murtidevi Jaina Granthamala General Editors : Dr. H. L. JAIN, Balaghat : Dr. A. N. UPADHYE, Mysore. The Bharatiya Jnanapitha, is an Academy of Letters for the advancement of Indological Learning. In pursuance of one of its objects to bring out the forgotten, rare unpublished works of knowledge, the following works are critically or authentically edited by learned scholars who have, in most of the cases, equipped them with learned Introductions, etc. and published by the Jnanapitha. Mahabandha or the Mahadhavala : This is the 6th Khanda of the great Siddhanta work Satkhanda gama of Bhutabali : The subject matter of this work is of a highly technical nature which could be interesting only to those adepts in Jaina Philosophy who desire to probe into the minutest details of the Karma Siddhanta. The entire work is published in 7 volumes. The Prakrit Text which is based on a single Ms. is edited along with the Hindi Translation. Vol. I is edited by Pt. S. C. DIWAKAR and Vols. II to VII by Pt. PHOOLACHANDRA. Prakrit Grantha Nos. 1, 4 to 9. Super Royal Vol. I: pp. 20 + 80 + 350; Vol. II : pp. 4 + 40 + 440; Vol. III : pp. 10 + 496; Vol. IV: pp. 16 + 4.28; Vol. V: pp. 4 + 460; Vol. VI : pp. 22 + 370; Vol. VII : pp. 8 + 320. First edition 1947 to 1958. Vol. I Second edition 1966. Price Rs. 15/ - for each vol. Karalakkhana : This is a small Prakrit Grantha dealing with palmistry just in 61 gathas. The Text is edited a long with a Sanskrit Chaya and Hindi Translation by Prof. P. K. Modi. Prakrit Grantha No. 2. Third edition, Crown pp. 48. Third edition 1964. Price Rs. 1/50. Madanaparajaya : An allegorical Sanskrit Campu by Nagadeva ( of the Sarnvat 14th century or so ) depicting the subjugation of Cupid. Critically edited by Pt. RAJKUMAR JAIN with a Hindi Introduction, Translation, etc. Sanskrit Grantha No. 1. Super Royal pp. 14 +58 + 144. Second edition 1964. Price Rs. 8/-. Kannada Prantiya Tadapatriya Grantha-suci: A descriptive catalogue of Palmleaf Mss. in the Jaina Bhandaras of Moodbidri, Karkal, Aliyoor, etc. Edited with a Hindi Introduction, etc. by Pt. K. BHUJABALI SHASTRI. Sanskrit Grantha No. 2. Super Royal pp. 32 + 324. First edition 1948, Price Rs. 13/-. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) Ratna-Manjusa with Bhasya : An anonymous treatise on Sanskrit prosody. Edited with a critical Introduction and Notes by Prof. H. D. VELANKAR. Sanskrit Grantha No. 5. Super Royal pp. 8 +4 + 72. First edition 1949. Price Rs. 3/ Nyaya viniscaya-vivarana : The Nyayaviniscaya of Akalaika (about 8th century A. D. ) with an elaborate Sanskrit commentary of Vadiraja (c. 11th century A. D.) is a repository of traditional knowledge of Indian Nyaya in general and of Jaina Nyaya in particular. Edited with Appendices, etc. by Pt. MAHENDRAKUMAR JAIN. Sanskrit Grantha Nos. 3 and 12. Super Royal Vol. I: pp. 68 + 546; Vol. II : pp. 66 + 468. First edition 1949. and 1954. Price Rs. 18/-each. Kevalajnana-Prasna-cudamani : A treatise on astrology, etc. Edited with Hindi Translation, Introduction, Appendices, Comparative Notes etc. by Pt. NEMICHANDRA JAIN. Sanskrit Grantha No. 7. Second edition 1969. Price Rs. 5/ -- Namamala : This is an authentic edition of the Nama mala, a concise Sanskrit Lexicon of Dhanamjaya (c. 8th century A. D.) with an unpublished Sanskrit commentary of Amarkirti ( c. 15th century A. D. ). The Editor has added almost a critical Sanskrit commentary in the form of his learned and intelligent foot-notes. Edited by Pt. SHAMBHUNATH TRIPATHI, with a Foreword by Dr. P. L. VAIDYA and a Hindi Prastavana by Pt. MAHENDRAKUMAR. The Appendix gives Anekartha nighantu and Ekaksari-kosa. Sanskrit Grantha No. 6. Super Royal pp. 16 + 140. First edition 1950. Price Rs. 4/50. Samayasara : An authoritative work of Kundakunda on Jaina spiritualism. Prakrit Text, Sanskrit Chaya. Edited with an Introduction, Translation and Commentary in English by Prof. A. CHAKRAVARTI. The Introduction is a masterly dissertation and brings out the essential features of the Indian and Western thought on the all important topic of the Self. English Grantha No. 1. Super Royal pp. 10 + 162 +244. Second cdition 1971. Price Rs. 15/ Jatakatthakatha : This is the first Devana gari edition of the Pali Jataka Tales which are a storehouse of information on the cultural and social aspects of ancient India. Edited by Bhikshu DHARMARAKSHITA. Pali Grantha No. 1, Vol. 1. Super Royal pp. 16 + 384. First edition 1951. Price Rs. 9/-. Mahapurana : It is an important Sanskrit work of Jinasena-Gunabhadra, full of encyclopaedic information about the 63 great personalities of Jainism and about Jaina lore in general and composed in a literary style. Jinasena (837 A. D.) is an outstanding scholar, poet and teacher; and he occupies a unique Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ place in Sanskrit Literature. This work was completed by his pupil Gunabhadra. Critically edited with Hindi Translation, Introduction, Verse Index, etc. by Pr. PANNALAL JAIN. Sanskrit Grantha Nos. 8, 9 and 14. Super Royal : Vol. 1: pp. 8 + 68 + 746, Vol. II : pp. 8 + 555; Vol. III : pp. 24 + 708; Second edition 1963-68. Price Rs. 20/- each. Vasunandi Srava kacara : A Prakrit Text of Vasunandi ( c. Samvat first half of 12th century ) in 546 gathas dealing with the duties of a householder, critically edited along with a Hindt Translation by Pr. HIRALAL JAIN. The Introduction deals with a number of important topics about the author and the pattern and the sources of the contents of this Sravakacara. There is a table of contents. There are some Appendices giving important explanations, extracts about Pratistha vidhana, Sallekhana and Vratas. There are 2 Indices giving the Prakrit roots and words with their Sanskrit equivalents and an Index of the gathas as well. Praktit Grantha N). 3. Super Royal pp. 230. First edition 1952. Price Rs. 6-. Tattvartha varttikam or Raja varttikam : This is an inportant commentary composed by the great logician Akala aka on the Tattvartha satra of Umnisvati. The text of the commentary is critically edited giving variant readings from different Mss. by Prof. MAHENDRAKUMAR JAIN. Sanskrit Grantha Nos. 10 and 20. Super Royal Vol. 1: pp. 16 + 130; Vol. II : pp. 18 + 135. First edition 1953 and 1957. Price Rs. 12/- for each Vol. Jinasahasranama: It has the Svopajna commentary of Panlita Asidhara (V. S. 13th century). In this edition brought out by Pr. HIRALAL a number of texts of the type of Jinasa hasranama composed by Asadhara, Jinasena, Sakalakirti and Hemacandra are given. Asadhara's text is accompanied by Hindi Translation. Sruta sagara's commentary of the same is also given here. There is a Hindi Introduction giving information about Asadhara, etc. There are some useful Indices. Sanskrit Grantha No. 11. Super Royal pp. 288. First edition 1954. Price Rs. 61-. Puranasara-Samgraha : This is a Purana in Sanskrit by Damanandi giving in a nutshell the lives of Tirthamkaras and other great persons. The Sanskrit text is edited with a Hindi Translation and a short Introduction by Dr. G. C. JAIN. Sanskrit Grantha Nos. 15 and 16. Crown Part 1: pp. 20+ 198; Part II : pp. 16 + 206. First edition 1954 and 1955. Price Rs. 5/- each. ( out of print) Sarvartha-Siddhi : The Sarvartha-Siddhi of Pajyapada is a lucid commentary on the Tattvartha sutra of Umasvati called here by the name Gedhrapiccha. It is edited here by PT. PHOOLCHANDRA with a Hindi Translation, Introduction, a table of contents and three Appendices giving the Satras, quotations in the commentary and a list of technical terms. Sanskrit Grantha No. 13. Double Crown pp. 116 +506, Second edition 1971, Price Rs. 18/-. Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jainendra Mahavstti : This is an exhaustive commentary of Abhayanandi on the Jainendra V yakarana, a Sanskrit Grammar of Devanandi alias Pajya pada of cir ca 5th-6th century A. D. Edited by Pts. S. N. TRIPATHI and M. CHATURVEDI. There are a Bhumika by Dr. V. S. AGRAWALA, Devanandika Jainendra Vyakarana by Premi and Khilapatha by MIMANSAKA and some useful Indices at the end. Sanskrit Grantha No. 17. Super Royal pp. 56 + 506. First edition 1956. Price Rs. 18/ Vratatit hinirnaya : The Sanskrit Text of Sinhanandi edited with a Hindi Translation and detailed exposition and also an exhaustive Introduction dealing with various Vratas and rituals by Pt. NEMICHANDRA SHASTRI. Sanskrit Grantha No. 19. Crown pp. 80 + 200. First edition 1956. Price Rs. 5-. Pau ma-cariu : An Apabhraiba work of the great poet Svayambhu ( 677 A. D. ). It deals with the story of Rama. The Apab hramsa text with Hindi Translation and Introduction of Dr. DEVENDRAKUMAR JAIN, is published in 5 Volumes. Apabhraisa Grantha. Nos. 1, 2, 3, 8 & 9. Crown Vol. I: pp. 28 + 333; Vol. II: pp. 12 + 377; Vol. III: pp. 6 + 253, Vol. IV : pp. 12 + 342, Vol. V: pp. 18 + 354. First edition 1957 to 1970. Price Rs. 5/- for each vol. Jivamdhara-Campu : This is an elaborate prose Romance by Haricandra written in Kavya style dealing with the story of Jivarndhara and his romantic adventures. It has both the features of a folk-ta le and a religious romance and is intended to serve also as a medium of preaching the doctrines of Jainism. The Sanskrit Text is edited by PT. PANNAL AL JAIN along with his Sanskrit Commentary, Hindi Translation and Pra stavana. There is a Foreword by PROF. K. K. HANDIQUI and a detailed En glish Introduction covering important aspects of Jivardhara tale by Drs. A. N. UPADHYE and H. L. JAIN. Sanskrit Grantha No. 18. Super Royal pp. 4 + 24 + 20 + 344. First edition 1958. Price Rs. 15/- Padma-purana : This is an elaborate Purana composed by Ravisena ( V. S. 734 ) in stylistic Sanskrit dealing with the Rama tale. It is edited by PT. PANNALAL JAIN with Hindi Translation, Table of contents, Index of verses and Introduction in Hindi dealing with the author and some aspects of this Purana. Sanskrit Grantha Nos. 21, 24, 26. Super Royal Vol. I: pp. 44+ 548; Vol. II : pp. 16 + 460; Vol. III : pp. 16 + 472. First edition 1958-1959. Price Vol. I Rs. 16/-, Vol. II Rs. 16/-, Vol. III Rs. 13/-. Siddhi-viniscaya : This work of Akalaukadeva with Svopajnavrtti along with the commentary of Ananta virya is edited by Dr. MAHENDRAKUMAR JAIN. This is a new find and has great importance in the history of Indian Nyaya literature. It is a feat of editorial ingenuity and scholarship. The edition is equipped with Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 5 ) exhaustive, learned Introductions both in English and Hindi, and they shed abundant light on doctrinal and chronological problems connected with this work and its author. There are some 12 u seful Indices. Sanskrit Grantha Nos. 22, 23. Super Royal Vol. I: pp. 16 + 174 + 370; Vol II : pp. 8 + 808. First edition 1959. Price Rs. 20/ -and Rs. 16). Bhadrabahu Samhita : A Sanskrit text by Bhadrabahu dealing with astrology, omens, portents, etc. Edited with a Hindi Translation and occasional Vivecana by PT. NEMICHANDRA SHASTRI. There is an exhaustive Introduction in Hindi dealing with Jain Jyotisa and the contents, authorship and age of the present work. Sanskrit Grantha No. 25. Super Royal pp. 72 + 4:16. First edition 1959. Price Rs. 14/-. Pancasamgraha : This is a collective name of 5 Treatises in Prakrit dealing with the Karma doctrine the topics of discussion being quite alike with those in the Gommala sara, etc. The Text is edited with a Sanskrit Commentary, Prakrit Vitti by PT. HIRALAL who has added a Hindi Translation as well. A Sanskrit Text of the same name by one Sripala is included in this volume. There are a Hindi Introduction discussing some aspects of this work, a Table of contents and some useful Indices. Prakrit Grantha No. 10. Super Royal pp. 60 + 804. First edition 1960. Price Rs. 21/-. Mayana-paraja ya-cariu : This Apabhramsa Text of Harideva is critically edited along with a Hindi Translation by Prof. Dr. HIRALAL JAIN. It is an allegorical poem dealing with the defeat of the god of love by Jina. This edition is equipped with a learned Introduction both in English and Hindi. T'he Appendices give important passages from Vedic, Pali and Sanskrit Texts. There are a few explanatory Notes, and there is an Index of difficult words. Apabhraisa Grantha No. 5. Super Royal pp. 88 + 90. First edition 1962. Price Rs. 81 Harivamsa Purana : This is an elaborate Purana by Jinasena ( Saka 705) in stylistic Sanskrit dealing with the Harivamsa in which are included the cycle of legends about Krsna and Pandavas. The text is edited along with the Hindi Translation and Introduction giving in formation about the author and this work, a detailed Table of contents and Appendices giving the verse Index and an Index of significant words by PT. PANNAL AL JAIN. Sanskrit Grantha No. 27. Super Royal pp. 12 + 16 + 812 + 160. Fitst edition 1962. Price Rs. 25/-- Karmapraksti : A Prakrit text by Nemicandra dealing with Karma doctrine, its contents being allied with those of Gommata sara. Edited by PT. HIRALAL JAIN with the Sanskrit commentary of Sumatikirti and Hindi Tika of Pandita Hemaraja, as well as translation into Hindi with Visesartha. Prakrit Grantha No. 11. Super Royal pp. 32 + 160. First edition 1964. Price Rs. 8/-. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Upasa kadhyayana : It is a portion of the Yasastilaka-campu of Somadeva Suri. It deals with the duties of a householder. Edited with Hindi Translation, Introduction and Appendices, etc. by Pt. KAILASHCHANDRA SHASTRI. Sanskrit Grantha No. 28. Super Royal pp. 116 + 539. First edition 1964. Price Rs. 16/ Bhoja caritra : A Sanskrit work presenting the traditional biography of the Para mara Bhoja by Rajavallabha ( 15th century A. D.). Critically edited by Dr. B. CH. CHHABRA, Jt. Director General of Archaeology in India and S. SANKARNARAYANA with a Historical Introduction and Explanatory Notes in English and Indices of Proper names. Sanskrit Grantha No. 29. Super Royal pp. 24+ 192. First edition 1964. Price Rs. 8/-. Satyasasana-parsksa : A Sanskrit text on Jain logic by Acarya Vidyananda critically edited for the first time by Dr. GOKULCHANDRA JAIN. It is a critique of selected issues upheld by a number of philosophical schools of Indian Philosophy. There is an English compendium of the text, by Dr. NATHMAL TATIA. Sanskrit Grantha No. 30. Super Royal pp. 56 + 34 + 62. First edition 1964. Price Rs. 5/ Karakanda-cariu : An Apabhramsa text dealing with the life story of king Karakanda, famous as 'Pratyeka Buddha' in Jaina & Buddhist literature. Critically edited with Hindi & English Translations, Introductions, Explanatory Notes and Appendices, etc. by Dr. HIRALAL JAIN. Apabhramsa Grantha No 4. Super Royal pp. 64 + 278. 1964. Price Rs. 15/-. Sugandha-dasami-katha : This edition contains Sugandha-dasami-katha in five languages, viz. Apabhramsa, Sanskrit, Gujarati, Marathi and Hindi, critically edited by Dr, HIRAL AL JAIN. Apabhramsa Grantha No. 6. Super Royal pp. 20 + 26 + 100+ 16 and 48 Plates. First edition 1966. Price Rs. 11). Kalyanakalpadruma : It is a Stotra in twenty five Sanskrit verses Edited with Hindi Bhasya and Prastavana, etc. by Pt. JUCALK ISHORE MUKHTAR, Sanskrit Grantha No. 32. Crown pp. 76. First edition 1967. Price Rs. 1/50. Jambu sami cariu : This Apabhramsa text of Vira Kai deals with the life story of Jambu Svami a historical Jaina Acarya who passed in 463 A. D. The text is critically edited by Dr. VIMAL PRAKASH JAIN with Hindi translation, exhaustive introduction and indices, etc. Apabhramsa Grantha No. 7. Super Royal pp. 16 + 152 + 402. First edition 1968. Price Rs. 15/-. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 7 ) Gadyacinta mani: This is an elaborate prose romance by Vadibha Singh Sari, written in Kavya style dealing with the story of Jivandhara and his romantic adventures. The Sanskrit text is edited by PT. PANNALAL JAIN along with his Sanskrit Commentary, Hindi Translation, Prastavana and indices, etc. Sanskrit Grantha No. 31. Super Royal pp. 8 + 40 + 258. First edition 1968. Price Rs. 12/ Yoga sara Prabhita : A Sanskrit text of Amita gati Acarya dealing with Jaina Yoga vidya. Critically edited by Pt. JUGALKISHORE MUKHTAR with Hindi Bhasya, Prastavana, etc. Sanskrit Grantha No. 33. Super Royal pp. 44 +236. First edition 1968, Price Rs. 8/ Karma-Prakrti : It is a small Sanskrit text by Abhaya candra Siddhantacakravarti dealing with the Karma doctrine. Edited with Hindi translation, etc. by Dr. GOKUL CHANDRA JAIN. Sanskrit Grantha No. 34. Crown pp. 92. First edition 1968. Price Rs. 2/ Dvisardhana Mahakavya : The Dvisamdhana Mahakavya also called Raghava-Panda viya of Dhanamjaya is perhaps one of the oldest if not the only oldest available Dvisamdhana Kavya. Edited with Sanskrit commentary of Nemicandra and Hindi translation by Prof. KHUSHALCHANDRA GORAWALA. There is a learned General Editorial by Dr. H. L. Jain and Dr. A. N. Upadhye. Sanskrit Grantha No. 35. Super Royal pp. 32 + 401, First edition 1970. Price Rs. 15 - Saddarsanasamuccaya : The earliest known compendium giving authentic details about six Darsanas, i. e. six systems of Indian Philosophy by Acarya Haribhadra Suri, Edited with the commentaries of Gunaratna Suri and Somatilaka and with Hindi translation, Appendices, etc. by Pt. Dr. MAHENDRA KUMAR JAINA NYAYACARYA. There is a Hindi Introduction by Pt. D. D. MALVANIA. Sanskrit Grantha No. 36. Super Royal pp. 22 + 536. First edition 1970. Price Rs. 22/ Sakatayana Vyakarana with Amoghavrtti : An authentic Sanskrit Grammar with exhaustive auto-commentary. Edited by PT. SAMBHU NATHA TRIPATHI. There is a learned English Introduction by PROF. Dr. R. BIRWE of Germany, and some very useful Indices, etc. Sanskrit Grantha No. 37. Super Royal pp. 14 + 127 + 488. First edition 1971. Price Rs. 32/-. Jainendra-Siddhanta Kosa : It is an Encyclopaedic work of Jaina technical terms and a. source book of topics drawn from a large number of Jaina Texts. Extracts from the basic sources and their translations in Hindi with necessary references are given. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Some Twenty-one thousand subjects are dealt in four vols. Compiled and edited by Sri Jinendra Varni. All the four volumes are published and as Sanskrit Grantha No. 38, 40, 42, and 44. Super Royal py. Vol. I pp. 516, Vol. II pp. 642, Vol. III pp. 637, Vol.IV pp. 544. First edition 1970-73. Price Vol. I Rs. 50/-, Vol. II Rs. 55/-, Vol. III Rs. 55/-, and Vol. IV Rs. 50/-. Advance Price for full set Rs. 150/-. Dharmasarmabhyudaya : This is a Sanskrit Mahakavya of very high standard by Mahaka vi Haricandra. Edited with Sanskrit commentary, Hindi translation, Introduction and Appendices, etc. by PT. PANNALAL JAIN. Sanskrit Grantha No. 39. Super Royal pp. 30 + 397. First edition 1971. Price Rs. 20/-. Nayacakra ( Dravyasvabhava prakasaka ): This is a Prakrit text by Sri Mailla Dhava la dealing with the Jaina Theory of Naya covering all the other topic dealt in 'e Alapapaddhati, Edited with Hindi translation and useful indices, etc. by PT. KAILASH CHANDRA SHASTRI. In this edition Ala papaddhati of Devasena and Nayavivarana from Tattvartha vartika are also included with Hindi translations. Prakrit Grantha No. 12. Super Royal pp. 50+ 276. First edition 1971. Price Rs. 15/Purudeva campu : It is a stylistic Campukavya in Sanskrit composed by Arhadda sa of the 13-14th century of the Vikrama era. Edited with a Sanskrit Commentary, Vasanti, and Hindi Translation by Pt. Pannalal Jaina. Sanskrit Grantha No. 41. Super Royal pp. 36 + 428. Delhi 1972. Price Rs. 21/- Nayakumaracaria An Apabhraisa Poem of Puspadanta (10th century A.D.), critically edited from old Mss. with an Exhaustive Introduction, Hindi Translation, Glossary and Indices, Old Tippana and English Notes by Dr. Hiralal Jaina. This is a Second Revised edition. Apabhraisa Grantha No. 10. Super Royal pp. 32 +48 + 276. Delhi 1972. Price Rs. 18/-. Jasaharacariu : It was first edited by Dr. P. L. Vaidya. Here is a Second edition of the same with the addition of Hindi Translation and Hindi Introduction by Dr. Hiralal Jaina. This is the famous Apabhraiba Poem of Puspadanta (10th century A.D.), so well-known for its story. Apabhransa Granth No. 11. Super Royal pp. 64 + 246. Delhi 1972. Price Rs. 18/-. Daksina Bharata Men Jaina Dharma : A study in the South Indian Jainism by PT. KAILASH CHANDRA SHASTRI. Hindi Grantha No. 12. Demy pp. 209. First edition 1967. Price Rs. 7/-- Sanskrit Kavya ke Vika sa men Jaina Kaviyon ka Yogadana : A study of the contribution of Jaina Poets to the Development of Sanskrit Kavya literature by Dr. NEMI CHANDRA SHASTRI. Hindi Grantha No. 14. Demy pp. 32 + 684. First edition 1971. Price Rs. 30/For Copies Please write to : BHARATIYA JNANAPITHA, B/45-47, Connaught Place, New Delhi-1 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Education International