Book Title: Nandanvan Kalpataru 1999 00 SrNo 02
Author(s): Kirtitrai
Publisher: Jain Granth Prakashan Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/521002/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandanavanakalpataru: zAsanasamrAjAmiha samudAye meruprvtaupmye| kalpatarunandanavanasatko'yaM nandatAt suciram // zAsanasamrAvizeSAGka: dvitIyA zAkhA (dakSiNAyanam) vi.saM. 2055 saGkalanam kIrtitrayI Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandanavanakalpataruH 2 zAsanasamrAjAmiha samudAye meruparvataupamye / kalpatarurnandanavanasatko'yaM nandatAt suciram // zAsanasamrADvizeSAGkaH dvitIyA zAkhA (dakSiNAyanam) vi.saM. 2055 saGkalanam kIrtitrayI Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataru: 2......... - nandanavanakalpataru: / / dvitIyA zAkhA / / (saMskRtabhASAmayaM ayana-patram / / ) sngklnN-kiirtitryii|| sarve'dhikArA: svAyattAH / / prakAzanaM : zrIjainagranthaprakAzanasamitiH, khaMbhAta / / - vi.saM.2055, I.saM.1999, AzvinamAsa: zAsanasamrATsvargArohaNaardhazatIvarSam / / prAptisthAnaM : 1. zanubhAI ke. zAha jIrALApADo, khaMbhAta / / 2. sarasvatI pustaka bhaNDAra, amadAvAda / / mudraNaM : sacina enTaraprAijha, amadAvAda / / phona : (079) 7437677 - - Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .nandanavanakalpataru: 2...... MORNINGaopalgass - 00 (vAcakAnAM pratibhAva tatrabhavati bhagavati (1) Date: 12-7-1999 AcAryavijayazIlacandrasUripAde zataM natayaH / nandanavanakalpataru: prAptaH / sakutUhalamavAloki ca / caturvizatijinagItayo mayA sapramodaM tadgatilayAnusAraM mandaM mandaM gItAH / etAdRzInAM gItInAM racanA nAtIvasarale ti svAnubhavenAhaM samyageva jAnAmi / gatyanusArI svaccha: antimAkSaraprAsaH, gAyanAnukUlA dhATI, geyaracanAyai prazastaM chandaH - ityAdisadguNaiH samupabRMhitA etA gItayaH kaM nAma bhAvukaM nAnandAmbudhau tallInaM vidadhyuH? kannaDabhASAyAM SaTpadIchandaH sutarAM prasiddham / tena chandogatiprakAreNa sAdRzyaM vahadiva vartamAnaM dvitIyagItigataM layalAsyaM samavadhArya vismito'smi| (vArdhakaSaTpadItyucyate kannaDe / ) karNATakasaGgItapaddhatyAM muddusvAmidIkSitaprabhRtibhiH, "kamalAnavAvaraNa"prabhRti -samuccayAtmikA: kRtayaH racitA vartante, yatra sarvAsAmapi kRtInAM gAyanakramo nizcitaH / (arthAt sarvAsAmapi kRtInAM paraspareNa dRDhaH sambandho'sti / ) tadvadeva tatrabhavatA racito'pyayaM kRtigucchakaH' AditaH AntaM yAvad akSuNNaM sambandhaM gAnAnusyUtatArUpaM rakSati / idamaparaM vaiziSTyamatra - yaccaturviMzatigItiSu caturviMzatigatiprakArAH pArthakyenaiva prayuktAH / saMskRtapaNDitAH saGgItAbhijJAH prAyeNa na bhavanti / parantu atra kecidaGgulIgaNanIyA viralodAharaNatvena prApyante / tAdRzAM madhye tatrabhavAnanyatamaH / saMskRtena AdhunikakAle racite gItivAGmaye gucchakasya bhavadracitasya zobhanaM sthAnaM vidyate / tatrabhavatA munikalyANakIrtinA viracitaM pUjyavijayanandanasUrIzvarANAM jIvanaM prabhAvapUrNa masti / teSAM pANDityamanitarasAdhAraNaM tathA'pi vinayAtizayena sarvajanasevyatvamAsIditi jJAtvA satkathAzravaNajamAnandamanubhUtavAnasmi / 'na prApnuvanti yatayo ruditena mokSaM, mokSAyatiM na parihAsakathA ruNaddhi' ityAbhANakaH / tamAbhANakaM caritArthayitumiva vartate "madhureNa samApayet" / jainasAdhubhagavatAmIdRizaM sAMskRtaM navInaM vAGmayaM bADhamanalpasAdhuvAdapAtram / prAstAvike "madhureNa samApayet" iti vibhAgasya prAthamikaprayatnajanyatvamuktvA yattatra sambhavantInAM truTInAM sUcanAyai vijJaptaM - tatrocyate - tasmin vibhAge bhASA zuddhaiva / ko'pi doSo nAstyeva / . . - nandanavanakalpataroH sAhityapuSpANAM surabhilo mArutaH sarvatra sahRdayasamavAye labdhasaJcAro bhUyAditi sapramodamAzAsAno - es. jagannAthaH - - ... Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .nandanavanakalpataruH 2... (2) / zrIsvAminArAyaNo vijayate / yAvaddhimAlayo gaGgA yAvaccandradivAkarau / satAM saGghazva yAvaddhi tAvatsthiraMnu saMskRtam / / loke khalu paNDitammanyamAnA AdhunikA bhASAvijJA, anye cArdhadagdhA vadanti yat 'saMskRtabhASA mRtabhASA' iti| parantu nandanavanakalpatarvAkhyam Adhunika granthamidaM dRSTvA tatsarvathA'lIkamiti pratItiH / jinazAsanaratAH sAdhusaGkAH sarvadaiva hi surabhASAyAH pravardhane dattacetaskA iti nA'viditacaraM vipazvidapazcimAnAm / sAdhUnAM sAdhvInAJcAdhyayanA'nantaramapi gIrvANA'bhyAso navIno bhUyAdityayaM susaphalaH prayatnaH / mAdhyamenA'nena zAsanasamrAjAM bhagavatpAdAnAM pUjyAcAryazrIvijayanandanasUrIzvarasadRzAnAM puNyarUpaM caritrakIrtanamapi bhaviSyatItyadhiko'mUlyazca lAbhaH / ___ 'nandanavanakalpataru'granthaM dRSTvA pramuditaM me manaH / abhinandanA'rhAH AcAryazrIvijayazIlacandrasUrimahArAjAH, anye ca sAhAyyapradAH sAdhubhagavanto mahAnubhAvAzca / asmadguruvaryAH pramukhasvAmimahArAjA api sAmayikA''yojanamidaM zrutvA prasannIbhUya zubhAziSaM prayacchanti / yato hi te'pyasaGkucitamanasA''yojanam etAdRzaM sarvathA sammAnayanti, suragirAyAH sarvathA pravRddhayai prayatnazIlAn protsAhayanti ca / nyAyavAcaspati- zAstravizArada - siddhAntamArtaNDa kaviratne tyAdibahuvidhabhUSaNamaNDi tAnAM mahAmahimnAmAcArya zrI vijayanandanas rimahArAjANAM janmazatIsaMvatsarasya sarvathA yogyo'yaM pryaasH| prathamazAkhArUpo'yaM granthaH, anantazAkhArUpo bhavediti bhagavantaM svAminArAyaNaM samprArthya viramAmi / bhavadIyaH sAdhu zrutiprakAzadAsaH navyavyAkaraNAcAryaH, sarvadarzanAcAryaH, vedAntAcAryaH, pUrvamImAMsAcArya : - - - Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ...nandanavanakalpataruH 2...... - - prAstAvikam / idaM varSaM paramagurUNAM zAsanasamrAjAM pUjyAcAryavaryazrIvijayanemisUrIzvarANAM svargArohaNasyA'rdhazatIvarSamasti / atastadurasikRtyA'smAbhiriyaM zAkhA zAsanasamrAvizeSAGkatayA prkaashitaa'sti| ___ sahRdayairvidvajjanairasya prathamA zAkhA'tyAdareNa svIkRteti muditAH smaH / athA'smAkaM nivedanasya pratyuttaratayA dvitrA lekhA api vidvajjagataH prAptAH / tadarthamapi prItAH punarapi nivedayAmo vidvadvaryebhyaH sAdhu-sAdhvIbhagavadbhyazca yad bhavatAM gadyapadyAtmakAn lekhAn preSayantu asminnynptre| ___kiJcaitasyAM zAkhAyAM prAkRtavibhAgo'pi sammilito'stIti prAkRtabhASAvidbhiH zodhanIya ityanurudhyAmahe / ____ atha vijJaptirekA'smAkaM yat pustakaprAptau tatpratibhAvaH pratyuttaro'pi vA kRpayA preSaNIyastatrabhavadbhirbhavadbhiriti / zAsanasamrATtIrtham madhupurI (mahuvA) kIrtitrayI muniratnakIrtivijayaH munidharmakIrtivijayaH munikalyANakIrtivijayaH - Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. gurustutyaSTakam 4. gurunuti: caritrakathA 5. kRti: 1. zrInAgezvarapArzvanAthastutyaSTakam 2. zAsanasamrADguNastutiSoDazikA 1. zAsanasamrAT - 6. 7. sUktisaGgrahaH 8. AsvAdaH 1. cintanadhArA 2. dRSTiH raGgamaJcaH paNDitatrikam 10. kathaya re ko'ham ? .nandanavanakalpataruH 2...... ekaM kAlajayi astitvam 2. pracaNDatejomUrttiH zrItAtapAdaH te hi no divasA ramyAH 11. madhureNa samApayet 12. suvarNacandrakapradAnasamArambhaH prAkRtavibhAgaH 1. dhammo 2. saMvegamaMjarIkulayaM 3. patram kahA anukramaH 1. paraduhabhaMjaNI depANaderAyA 2. saDhe saDhattaNaM kartA muniratnakIrtivijayaH vijayahemacandrasUriH muniratnakIrtivijayaH munidharmakIrtivijayaH muniratnakIrtivijayaH munidharmakIrtivijayaH vijayahemacandrasUriH munivimalakIrtivijayaH muniratnakIrtivijayaH munikalyANakIrtivijayaH munikalyANakIrtivijayaH sAdhvIzrI divyaguNAzrIjI munikalyANakIrtivijayaH muni kalyANakIrtivijayaH muni kalyANakIrtivijaya: munidharmakIrtivijayaH munikalyANakIrtivijayaH pRSTham 8 40 45 48 58 62 66 71 73 79 3353 83 85 87 89 91 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataruH 2...... - 23338086230038862 nAgezvarapArzvanAthastutyaSTakama 88458208 -muniratnakIrtivijayaH bhavATavIlaGghanasArthavAha bhvyaasumbrhinnvaarivaahm| duSkarmadharmApahagandhavAha zrayAmi nAgezvarapArthanAtham // 1 // sAnnidhyato yasya zamaM sameti sntaaptaapaarditcittmetd| taM saumyamudraM prazamodadhiM ca bhajAmi nAgezvarapArthanAtham // 2 // jagattraye'smin na zaraNyamasti tvayA vinA nAtha ! hi kiJcidanyat / tavA''zrayo me'nudinaM prabhUyAt jinendra ! nAgezvarapArthanAtha ! // 3 // tvameva me nAtha ! matirgatizca tvameva mArgazca padaM tvameva / tvameva netraM tvakameva dRSTistvameva sarvaM mama devadeva ! // 4 // Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataruH 2...... abhIpsitaM me nahi kizcidasti prabho ! 'vaziSTaM tava darzanena / manaH parAM tRptimitaM kRpAlo ! bhUyAtsadaiva sthitirIdRzI me / / 5 / / gato vikAro gata eva moho gataH pramAdo'pi yato dhruvaM me| tvadIyataddarzanamastu deva ! svapne tathA jAgaraNe sadaiva // 6 // svIkAramuktAM pratikAramuktAM prasAdayuktAM ca viSAdamuktAm / svabhAvazuddhAM, na ca moharudrAM yogIndra ! vande tava yogamudrAm // 7 // aho'dbhutaM rUpamavekSya nitya mIhe hi yasyAMhriko nivAsam / jharaM kRpAyAH zucihRdyabhAvai rAnaumi nAgezvarapArzvanAtham // 8 // NOD - Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataru: 2...... - RA pa sanasamAiguNastutiauDAma (AryAvRttam) -pUjyAcArya zrI vijayadevasUrIzvaraziSyaH zrIvijayahemacandrasUriH // jinazAsanasAmrAjyaM, samrADiva yaH zazAsa naipuNyAt / tIrthoddhAraikarato, jayati sa vijayAdinemiguruH // 1 // nemirjayatAdUrvyA, kadambamukhanaikatIrthasaMskartA / AbAlabrahmadharo, narapatinatapAdapadmayugaH // 2 // zrIvRddhicandraguruvara - pAdAmbujasevanAptasadbodhaH / adhyaiSTa tatkRpAtaH, kAle'lpe bahUni zAstrANi // 3 // zabda-nyAyAdizAstra - vaidussybhRtairydiiyshissygnnaiH| racitAn vividhAn granthAn, dRSTvA kaH prINayanaiva // 4 // ziSya-praziSyavargaH, svAdhyAya-tapasi nirntrodyutkaiH| graha-tArAgaNamadhye, bhAti sma candra ivA'nanyaH / / 5 / / sakRdapi yadvyAkhyAnaM, zrutvA khalu siMhagarjanAtulyam / azmasadRzahRdayA api, na hi bodhamavApnuyuH ke ke? // 6 // zrIkAparaDAtIrthaM, rANakapura - zerisAditIrthaM ca / yasyopadezAdajani, jIrNoddhAreNa navyataram // 7 // zrImanmANekasya, manasukhatanayasya tIrthasiddhAdreH / yannizrAyAM jAto, yAtrAsaGghaH prazasyataraH // 8 // siMha iva duSpradha!, ravivat prauDhapratApazAlI ca / udadhirivA'tigabhIraH, zazivaccAlAdakaH sAsIt // 9 // - Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OK ......nandanavanakalpataru: 2. sAgaratIre vicaran, samyag hyupadizya dhIvarAdijanAn / viramayya hi hiMsAto, varamakRta jIvadayAkRtyam // 10 // munisammelanasamaye, buddhiprAgalbhyamasya sandRzya / sarve'pi tatratyajanA, bhRzameva camatkRtA jajuH / / 11 / / yadbrahmacaryacaryAM, duranuSTheyAM vilokya sahasaiva / vadanAdadbhutamadbhuta-miti zabdaH sarati sarveSAm / / 12 / / bhAvanagarabhUpAlo, valabhIpurabhUpati pramukhyAzca / yadvacasA pratibuddhAzcakru hi~sAdi parihAram // 13 // Ananda-mAlavIyA-kavinAnAlAlamukhyabudhavAH / yena saha tatvacarcA, kRtvA prItiM parAM prApuH / / 14 / / tattatkAryavidhAtrI-saMsthAkAryAdhikAriNaH zrAddhAH / yanmArgadarzanenA-'kurvan sarvANi kAryANi // 15 // ekasminnapi janmani, pUjyaiH kAryANi yAni vihitAni / bahumanujairbahujanmasu, kartuM na hi tAni zakyAni / / 16 / / pUjyazrInemigurubhaktyaivaM saMstuto mayA parayA / zrIdevasUrigururAT-ziSyazrIhemacandreNa // 17 // svaprazaMsevA'nyanindA satAM lajjAkarI khalu // "haimavacanAmRtam" Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataru: 2...... paramapUjya - zAsanasamrAT - bAlabrahmacAri - tapAgacchAdhipati sUricakra cakravarti-tAtapAda-zrIvijayanemisUrIzvarANAM gurustutyaSTakam / / - muniratnakIrtivijayaH sadaiva saMsmarAmyahaM yadIyanAma kAmadaM kRtAzubhAghanAzakaM mhodyprdaaykm| sumantravatprabhAvakaM prabhUtasiddhivRddhidaM namAmi nemisUripaM jagadguruM ca taM mudA / / 1 / / tvadIya sevanAdadhIH sudhIH prajAyate paraH tvadIyadarzanAdaghavrajazca nAtha ! nazyati / tvadIyasaMstavo madIyacittazodhako varo namo'stu te namostu te namo'stu tAtapAdaH te / / 2 // svakIyajanmanA ca yena pAvanIkRtaM kulaM samarpitA svatAtamAtarau ca tuSTiradbhutA / samastalokakokazokamocakoSNadIdhitiH ciraM sa jIvatAd gurUttamazca nemisUrirAD / / 3 / / adhanyamasti jIvanaM mamA'tha nAtha ! tAraya tvameva me zaraNyamatra kiJcidasti nA'param / . kRpAM vidhehi nAtha ! mayyanAthazekhare khalu bhave bhave tavaiva patkajaM ca me'stu mandiram / / 4 / / Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .nandanavanakalpataruH 2...... svaceSTitena yena yajjagatsamaM vazIkRtaM tadakSavRndamaJjasA jitaM svakIyatejasA / bhavapracAravArakaM pratApapuJjadhArakaM bhajAmi nemisUripaM svacitazuddhaye param ||5|| mahaujasA ca yatkRtaM tvayA jinendrazAsane na ko'pi dRzyate'paro'tra nAtha ! tatkRte hyalam / kRtaM yaduSNarazminA tadarthamasti kaH prabhuH ? ameyazaktidhAriNe namo'stu nemisUriNe || 6 || samuddhRtAni naikajIrNatIrthakAni yena hi tathA'JjanAdisadvidhipravartanaM kRtaM punaH / tapAgaNaikanAyakaM mamA'pi bodhidAyakaM namAmi nemisUriNaM parAstakAmavairiNam ||7|| candrajyotsneva yasya prathitamanudinaM sadyazasteja uccai - rudyataM zAsanAbhre praNayati vipulaM saccakorAMzca prINat / zIlAdyaiH sadguNaughairiva racitatanuM nemisUrIzvaraM taM lAjaiH sadbhAvarUpaiH pramuditahRdayo'haM hi vardhApayAmi ||8|| XXX3 zreyAn sa dezo no yatra zrUyante durjanoktayaH // 66 ' haimavacanAmRtam Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataruH 2...... - - kanuti -munidharmakIrtivijayaH zubhazIlabalaiH varadIptidharaM vihitAcaraNaM munivAravaram / bhagavadgaditAgamagarbhadharaM praNamAmi sadA prabhunemigurum // 1 // caraNe karaNe ca mudodyaminaM mita-maJjula-komalavAksadanam / zizu-vRddhanRNAM priyakArivi/ praNamAmi sadA prabhunemigurum / / 2 / / jinazAsanamAnyaguruM vibudhaM jinarAjamatasya hite niratam / acalApatisaMhatisaMjuSitaM praNamAmi sadA prabhunemigurum / / 3 / / kAkAnAM taskarANAM ca nazyatAM kA nanu trpaa|| "haimavacanAmRtam / - -- - - Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .....nandanavanakalpataruH 2...... - caritra kathA || zAsanasamrATa ekaM kAlajayi astitvam / / -muniratnakIrtivijayaH tesiM nAmaggahaNe pAvappabaMdhA vilayaM jaMti / / pravartate'sminpRthivItale'vicchinnatayA'dyAvadhi lokottarametajinazAsanam / nirgranthAH sAdhumahAtmAno'sya zAsanasyA'vicchinnatAyA AdhArAH snti| adyaparyantamasminzAsane naike dhurINA mahApuruSA abhavan / yaiH sarvarItyA'sya zAsanasyodyotaH kRto'sti| zAsanasya sarvoparitvamapi yathAtathameva rakSitaM taiH / kAryasyAsya sAphalye mUlamasti teSAM mahApuruSANAM sAdhutvam / vizuddhAyAH sAdhutAyA: vikAse mukhya dve zaktI vartete - ahaGkArazUnyaM jJAnaM nirdambhacAritraM c| pravizati jJAne yadA'haGkAro yadA ca dUSyate cAritraM dambhena tadA yatpravartate tanna zAsanaprabhAvanA zAsanasyodyoto vA / kintu tatkapaTena mugdhajanAn vaJcayitvA svakIyasya svArthasyA'haGkArasya ca puSTireva bhavati / tatra svotkarSa eva zAsanaprabhAvanAtvena manyate / yattu kevalaM bhramarUpameva / bahuzo bhramo vastusthityA adhikaM madhuro'nubhUyate / aparaM ca, sukaramajJAnasya dUrIkaraNaM bhramamuktistu suduSkaraiva / nayati bhramaH kadAgrahaM prati jADyaM prati caa'jnyaanm| ____ yAvanna vilIyate'haGkAro dambho'pi yAvannonmUlyate tAvanna bAhyaveSaH sAdhutAyA dyotako bhvti| "tyAgAt kaJcakamAtrasya, bhujago na hi nirviSaH" sAdhutvasya sAdhanA nAma nirviSIbhavanasya prakriyA / sAMsArikaveSasya tyAga-1 mAtreNaiva na kadApi sAdhutvaM prAdurbhavati, kintu sAMsArikasthiteH sarvAtmanA Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataruH 2...... mana - - tyAgenaivodbhavati / bAhyaveSastu kevalaM sAdhupadaM sUcayati na tu sAdhutvaM tattu AntarapariNatyaiva jJAyate / puNyaM hi bAhyADambaraM nirmAtumalaM kintu sAdhutAyAH vikAsaM na tatpratijAnIte / tasyAH vikAsastu pauruSeNa zuddhapariNatyA caiva kartuM zakyaH / / atha ca puNyaM yadA balIyaH tadA bahuzaH puruSArtho vikalo bhavati / tadaiva cA'haGkAro dambhazca pravezamApnutaH / ata eva sAdhuH sadaiva puNyAd bibheti / uktaM ca - 'bhavahetutvatazcAyaM, neSyate muktivAdinAm / puNyApuNyakSayAnmukti - riti zAstravyavasthiteH / / ' (aSTakaprakaraNe 7/3) puNyavAJchA'pi sAdhUnAM niSiddhA zrIharibhadrasUribhagavatA'nena kathanena / yato na kadAcidicchati sAdhuH puNyaM na ca svotkarSAya tadupabhuGkte / zAsanameva bhavati sAdhoH sarvasvam / yacca sa Adarati kurute ca tatsarvaM zAsanasya sar3aghasya cotkarSArthameva bhavati / tathaiva ca tasya sAdhutvaM dIpyate'pi / ___vartamAnakAle etAdRzyAH paramanirIhAyA jJAnapUtAyAzca sAdhutAyA dhArakAH puraskartArazca, svakIyena ca sAmarthyena zAsanasya sar3aghasya ca sarvarItyonnatikarAH mahApuruSAH zAsanasamrAD-bAlabrahmacAri-tapAgacchAdhipati-sUricakracakravartitAtapAda-AcAryazrIvijayanemisUrIzvarAH santi sma / atasteSAM paricayadAnArtho'yaM prayAso mm| ____ vastutastu teSAmayaM paricayaprayAso dussAhasameva mAdRzAnAm / yato'nubhUtigamyaM jIvanaM zabdasthayituM kathaM zakyam? tI pi yasya kasyA'pi yatkiJcitsvarUpA'pi bhaktiH satpuruSairavazyamevA''daraNIyA bhavatItyato mamA'pIdRzI bAlasulabhAM ceSTAM satpuruSAH svIkurvantAmityabhyarthaye / "bAlo'pi kiM na nijabAhuyugaM vitatya vistIrNatA-kathayati svadhiyA'mburAzeH ? // ' Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .nandanavanakalpataru: 2...... etAdRzo buddhyA'gamyacaritro mahApuruSo na mayA dRSTo nA'nubhUto'pi, kevalaM gurujanAnAM mukhena caritrapaThanena ca paricito'ham / ajJAnatayaiva labdhasya cintAratnasya mUlyaM jJAtvA yAdRzI AnandAnubhUtirbhavati tAdRzImanubhUtimahamadhunA teSAM bhagavatAM samudAyaM samprApya kromi| ataH tadbhaktiprerito'hametadussAhasamapyekayaiva zraddhayA karomi yat - tesiM nAmaggahaNe pAvappabaMdhA vilayaM jaMti / / ' (1) saurASTradezasya tilakatulyAyAM madhumatyAM nagaryAM vaikramIye nandayuganandendu(1929)mite varSe kArtikazuklasya pratipaddine teSAM janmA'bhUt / nUtanavarSAbhyudayena sahabhAvi tajjanma sUcayatIva bhaviSyatkAlInaM tatkartRkaM jinazAsanasyodyotam / teSAM pitA lakSmIcandrazreSThI mAtA ca dIvAlIbAI zrAvikA''stAm / ____ dRSTvA nijaputrasya tejasvi lalATaM prasannAM saumyAM ca mukhamudrAM mAtApitrorubhayo-rapi hRdayaM harSeNormimadabhUt / evamanimeSanayanaiH pazyataH piturdRSTiH patitA bAlasya lalATe / dRSTazca tatra laghIyAnmaNiH / sAmudrikalakSaNAnusAreNa svaputrasya bhaviSyatkAlaM vicArayatastasyAnando dviguNito'bhUt / tanagaryAmeva sthitaM jyotirvidaM zrIviSNubhaTTavipraM tajjanmasamayAdi vijJApya phalAdezArthaM jijJAsA pradarzitA / sarvaM savistaraM jJAtvA vipro'vadat - 'eSa bAlastu mahApuruSatvena khyAto bhaviSyati / yadyeSa saMsAre vaset tadA mahAnRpatisadRzo bhavet kintu, bAlakasyA'sya janmalagnaM tu kumbhalagnamasti / yazca janaH kumbhalagno bhavati sa nizcayena mahAn sAdhureva bhavati-iti jyotiHzAstrasya kathanam / atastava putro'vazyaM sAdhureva bhvissyti|' zrutvaitatkathanaM viprasya pramuditahRdayaH sa gRhamAgatya sarvaM savistaraM nijabhAryAmacIkathat / sA'pi nijaputrasyaitAdRzaM kalyANakaraM vRttAntaM zrutvA harSo - Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataru: 2...... llasitavadanA'bhavat / ___ atha ca zubhe'hani janmarAzivRzcikAnusAreNa 'nemacanda' iti nAma dattam / mAtApitroH svajanAnAM ca snehena divasA vyatiyanti / sapta varSANi vyatItAni / mAtApitRbhyAM sa preSitaH zAlAyAM paThanArtham / tIvramedhAzaktinA svalpenaiva kAlena tenA'bhyAsaH pUrNaH kRtH| vyatIte kiyati kAle ekadA nemacandaH svapitaraM pratyavadat - 'tAta ! saMskRtapaThane dhArmikAbhyAse ca vartate me cikIrSA / ' zrutvaitat saharSa pitA'jalpat - 'yadi vartate tavA'bhilASaH paThane tarhi tadarthaM tuM tvayA bhAvanagaraM gantavyam / tatra virAjate zrIvRddhicandragururAjaH / sa eva tvAM paatthyissyti|' ___ 'rucyanusAreNa vaidyakathana' miva pituretadvacanamAkarNya sa harSabharAnvitacitto'bhUt / jhaTiti ca tadvacane svIyasvIkRti darzitA / pitrA'pi gurubhagavantaM vRtAnta eSa jJApitaH, anumatirapi ca praaptaa| atha ca mAtRpitrorAziSaM saMprApya gatavAn sa gurubhagavataH pArzva bhAvanagaram / tatra sthitaH sa savinayaM gurubhagavataH pArzve jJAnArjane rato'bhavat / gurubhagavatastatrasthAnAM ca sarveSAM sAdhubhagavatAM saparyA'pi sa nityaM bhaktyA kroti| ekadA rAtrau suptaH sannapi gatanidraH sa cintayati - 'zAlAyAM mayA'bhyAsaH kRtaH / atrA'pi ca paThanArthamevA''gato'smi / kAlaM prApya gRhagamanam, tatrA'pi dhanArjanAya vyApArakaraNamityAdi sarvaM bhaviSyatyeva / kintu, etasyAM sarvasyAM pravRttau mama kim ? kiM mamaitajjanmaivameva pUrNatAmeSyati ? svalpamapi satkArya vinaiva yadyaiSa me bhavo samApsyati tadA mAM ko lAbho bhaviSyati ? ahaM kimevaM kuryAM yena mama pareSAM ca zreyo bhavet ? ko'sya mArgaH ?' evaM cintayan - 'sAdhujIvanamevottamo mArga': iti vicAritaM nizcitaM c| sAmAnyato'pi na saMsAre ratistasyA''sIt / adhunA tvetena vivekapUtena Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .......nandanavanakalpataruH 2...... - - - cintatenA'vaziSTo'pi naSTaH saMsAramohastasya / tadaiva nizcitaM tena sAdhutvA'GgIkArArtham / "satsaGgatiH kathaya kiM na karoti puNsaam''| ekadA gRhAt patramAgatam yad - 'nemacandasya pitAmahI paJcatvaM praaptaa|' tena pratyutaraM preSitaM yad - 'sArarahito'yaM saMsAraH / sarvamevA'trA'nityaM vartate / na ko'pi kasyacidasti / ato dharmAcaraNameva satyam / ' ___sahasaivaitAdRzaM pratyuttaraM samprApya putrasya ca parivartitacittavRtiM jJAtvA pitrA lakSmIcandreNa pazcAt svasvAsthyavikRtiM jJApayitvA nemacanda AkAritaH / jhaTityAgato nemacandaH / kintu sarvaM tatra vyavasthitaM dRSTvA svajanAnAM kapaTaceSTitaM tena jJAtam / punarapi bhAvanagaraM gantuM sa utsuko'bhUt kintu na kenA'pyanumitiH prdttaa| svayaM sa gRhe vasati kintu tanmanastu gurucaraNe eva vidyate / samayena sArddhaM vairAgyamapi tasya dRDhataraM bhavati / parasparaM mitraiH saha vArtAyAmapi tasyaika eva dhvanivartate yad-"saMyamaH eva satyo mArgaH / ahaM tu dIkSA grahISyAmyeva / saMsAre nAsti ko'pi saarH|" ___pitA lakSmIcandro'pi nijaputrasyedRzI bhAvanAM parivartayituM satataM prayatate / tasya mitrairapi prayatnAH kRtAH kintu na ke'pi saphalA abhavan / antatogatvA'ntimopAyasvarUpeNa nemacandaM svamitranyAyAdhIzasya puraH so'nayat / tenA'pi yathAzakyaM kRtam / tena kathitam -- yadi tvaM naMkSyasi tahiM tava hastau pAdau ca baddhvA kArAyAM kSipAmi / ' iti zrutvA nirbhIko nemacando'vadat-kAmaM badhnantu kSipantu ca / zRGkhalayA tu zarIraM me badhyate na tvAtmA / ato nAsti me ko'pi bhayAvakAzaH / ' dRDhatarametat pratyutaraM prApya sa nyAyAdhIzo'pi kSaNamavAgivA'bhUt / evaM sarveSu prayatneSu niSphalatvaM prApteSu pitA lakSmIcandraH sacinto'bhavat / tanmanaH cintAgrastamabhUt - yad - 'nemacandaH palAyanaM mA kuryAt' / ___ atra nemacando'pi kamapyupAyaM vicaaryti| yataH - - - Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataru: 2...... - - "nahi suptasya siMhasya pravizanti mukhe mRgaaH||" ekadA sAyaGkAle 'mitrasya gRhaM gacchAmI'tyuktvA gRhAnirgato nemacandaH / gatazca sAhasikyamavalambyaikamuSTravAhakaM prasAdya tadIyoSTramAruhya bhAvanagaraM gurubhagavataH pArzve / niveditA ca gurubhagavate svakIyA bhAvanA / sahasA tasyA''gamanaM dRSTvA gurubhagavatA'tyAzcaryamanubhUtam / yadA ca tena svakIyA bhAvanA darzitA tadA gurubhagavatA kathitam 'uttamA tava bhAvanA kintu na tvatpitroranumati vinA tAM pUrayitumutsahe'ham / ' ____ AkaNryaitad guruvacanaM, 'kRtametAdRzamapi me sAhasaM kiM niSphalaM bhaviSyati ?' iti cintayA sa vyAkulo'bhUt / 'na kadApi kariSyAmIto gRhaM prati punargamanaM, dIkSAmeva grahISyAmI' ti dRDhasaGkalpaH so'nyad vicArayituM prvRttH|| ___ atra, prAtaHparyantaM putramadRSTvA sacintau pitarau tasya zuddhayarthaM pravRttau / antatogatvA bhAvanagaragamanameva tasya sambhAvya tatraiva patraM preSitaM tacchuddhyartham / tatazca pratyuttaraM prAptaM yad - "vratotsukaH sa atrA''gato'sti / kintu, na bhavadanumati vinA kiJcidapi bhaviSyati / prApyaitaduttaraM mAtApitarau svajanAzca svasthAH cintA-bhArarahitAzcA'bhavan / ito 'jalaM vinA mIna' iva sthitirnemacandasya vrataprAptiM vinA bhUtA / ekadA kasyacinmunibhagavataH sakAzAt sAdhuveSaM sampAdya svayaM dhRtaveSaH gurubhagavatsamakSaM smupsthitH| rajoharaNaM tu AsannaM svargatasya tapAgaNaika gaganamaNe: zrImUlacandajIgurubhagavataH (zrImuktivijayajIgaNivarasya) prAptam / AgAmini kAle tapAgacchasya dhurINatvamasyaitatsUcayati / ____ gurubhagavatA'pi manodADhyaM tasya samIkSya dIkSA pradattA / vaikramIye bANaveda-nidhi-vidhu (1945) varSe jyeSThazuklasaptamyAM tithau cAritraM gRhItavAn saH / 'muni nemavijaya' ityabhidhAnaM kRtaM gurubhagavatA / evaM saGkalpasiddheH cittaM prasannamabhUttasya / - - - Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 .nandanavanakalpataruH 2...... atha ca jJAtvA tasya pravrajyAyA udantaM sarve svajanAH saroSaM tatrA''gatAH / kenA'pyupAyena svaputraM gRhaM netumudyatAH sarve yathAtathA jalpituM lagnAH mAtA tu hRdayadrAvakaM rudanamakarot / prayatnazatenA'pi taM nizcalameva dRSTvA sarve zAntA abhavan / mAtApitarAvapi gurubhagavantaM kSAntvA navadIkSitAya svaputrAya hitazikSAM pradAya svasthAnaM gatau / vijitaM tatra vairAgyaM na tu mohaH / (2) idAnIM te nirdambhasamarpaNabhAvena cAritracaryAyAM raktA abhavan / lakSyaprAptyarthaM ca sphArapauruSeNa te pravRttA abhUvan / gurubhagavantaM prati saMyamajIvanaM prati ca teSAM samarpaNamapUrvamasti sma / kRtatyAgasyA''nando'pi teSAM pratyekaM pravRttau sahaja eva gocarIbhavati sma / yato jJAnapUtaM vairAgyameva tanmUlamAsIt / aparaM caitAdRgeva tyAga AntarikIM prasannatAM janayitumalam / gurusamarpaNabhAvastu teSAM paramaM sAdhyaM vartate sma / ' tadrahito vikAso bhavet kadAcit patanasya kAraNam / kintu gurukRpAmUlo vikAsa evA''tmonnatemargamudghATayatI 'ti dRDhaM manvAnAste gurubhagavatAM vicAraM vartanaM ca jinena tulyaM gaNayitvaivA'nusRtavanto nityam / jJAnArjana-guNAnurAga-kriyAruci tapovRtti - guruvinayetyAdibhirane kairguNaipratihatagatyA te pragatiM sAdhitavantaH / 'zaktyA sahA'haGkAro'pyutpadyata eve' ti lokoktau te'pavAdarUpA Asan / yataH zaktistu teSAM na kevalaM puNyajanyA''sIt, api tu mohanIyakSayodbhavA''sIt / yathA yathA jJAnAdiguNAnAM vRddhirbhUtA tathA tathA teSAM vinayo'pi parAM koTimArUDhaH / 'iMgiyAgArasampanne' ityAdInyuttarAdhyayanasUtroktAni vinayalakSaNAnyapi teSAM jIvane tAdRzamanubhUyante sma / 'pUrvabhavagataM kSayopazamaM tatsArddhaM ca gurukRpAsampAdanam,' pazcAcca kiM bhavedasAdhyam ? pratibhA tu teSAM sarvatomukhA bhUtA / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataruH 2...... % - svalpenaiva kAlena prAthamiko'bhyAsaH pUrNaH kRtaH / atha 'ko'pi medhAvI sAdhuH kaumudIvyAkaraNamadhIyatA' miti gurubhagavatAM ciramanorathaM pUrayituM saGkalpitavantazca te / ekadA gurubhagavataH pArzve vijJAptirapi kRtA yad - 'bhavadabhilaSitaM kaumudIvyAkAraNamadhyetumahamutsahe / ato yaducitaM tadAdizatu bhvaan'| Akaryaitat svavineyasya vinayavacanaM gurubhagavanto'pyatIva prasannA babhUvuH / satataM varSantIdRzI gurubhagavatAM prasannatA eva teSAM sarvAGgINasya vikAsasya mUle vartate sma / gurubhagavanto'pi sarvaM viracitavantaH / rAjyasya paNDitamahodayasya pArzve - 'bhyAsa praarbdhH| svIyapratibhayA vinayaguNena ca paNDitavaryasya hRdayamAvarjitaM taiH / yAvanneSa abhyAsaH samApnuyAt tAvat SaDvikRtInAM tyAgaM saGkalpitavantaste / IdRzo vartate sma teSAM gurubhagavantaM prati samarpaNabhAvaH / zarIre jvarAdayo vyAdhayo'pyudbhUtAstathApi svapratijJAyAM te dRDhA evA'tiSThan / tisraH caturmAsyastatraiva bhAvanagare kRtaaH| tatkAle pUjyadAnavijayamahArAjAH nyAyavyAkaraNAdiviSaye'tulaM vidvattAM dadhAnAH khyAtA Asan / pAdaliptapure saMskRtapAThazAlAyAH sthApane teSAmamilASaH praavrtt| pUrvakAlasya samyakparicayAt 'yadi muninemavijayo'trA''gacchettarhi pAThazAlAyAmabhyAsAdipravRttayaH suSTha pravarteran' iti te satatamavAJchan / siddhi - yuga-nidhIndu (1948) varSe yadA taiH pUjyaiH pAThazAlA sthApitA tadA bhAvanagaraM pUjya vRddhicandrajIgurubhagavantaM prati vijJaptirapi preSitA yad - 'munine mavijayamatra kRpayA preSayatu bhvaan'| gurubhagavatA'pi lAbhA'lAbhAdi samyag vicAryA''jJA kRtA / gurubhagavatsvAsthyamanulakSya svayamanicchanto'pi gurubhagavatAmAjJAmanusRtya gatavantaste / zrIdAnavijayagurubhagavanto'pi tAn dRSTvA paramAM prasannatAM prApnuvan / adhyayanA'dhyApanAdi sarvaM savegaM pravartitam / atha ca - atra bhAvanagare zrIvRddhicandragurubhagavatAM svAsthyavikRtirvRddhiM Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 ......nandanavanakalpataru: 2...... - gtaa| paramapUrvasamAdhinA sarvaM sahamAnAste'tiSThan / sakalo'pi bhAvanagarasthaH saGgho naktandinaM tAn shushruusste| vyAdhinA sArddhaM samAdhirapi teSAM prAvarddhatA evaM samAdhi-pUrvakaM sakalasaGghasyopasthitAveva svargatAste pUjyacaraNAH / vRtAnta eSa gurubhagavatAM zrutvA zrInemavijayamahArAjA bhagnahRdayA abhUvan / antaHkAle svasyA'nupasthityA duHkhaM tAn zalyAyate sma / kintu 'na ghaTitaM pratyeti kadApI'ti cintayantaH svasthA abhavan / 'adhunA tu gurubhagavattulyAn guNAnaGgIkRtya teSAM ca bhAvanAnurUpeNa zAsanasyodyota eva kartavya' iti nizcitavantaH / nandavedanidhIndu (1949) varSasya caturmAsI pAdaliptapure eva sthitAH / __(3) jJAnaprAptistu prAdhAnyena lakSyarUpeNa pravartata teSAM jIvane / 'cAritrajIvanasyA''dhAro'pi jJAnameva vidyate' iti dRDhaM te'mnynt|| jJAnaM na kevalaM zramasAdhyaH kSayopazamasAdhyo vA yogaH / nApi tAvanmAtreNaiva tat kAryaM sAdhayati / kintu zrameNa kSayopazamena vA sArddhaM yadA samarpaNaM vinayazca pravizatastadaiva tadAntarikI nirmalA pariNatiM janayituM samarthaM bhavati / saiva nirmalA pariNatirvivekamudbhAvayati, samanvayaM janayati, zAnti sthApayati sanmArga ca darzayati sarveSu kSetreSu / kevalaM kSayopazamena janyaM jJAnaM kadAcit citte'haGkAramudbhAvayediti zakyameva, pazcAcca 'jJAnaM vivAdAye'tyuktimapi satyApayet / teSAM jIvane pratikSaNaM dRzyamAnA jAgRtiH, nirdambhavRttiH, saralatA ca teSAM samarpaNapUtasya jJAnasyaiva prabhAva AsIt / sarvotkRSTAyAmapi bAhyopalabdhau te mithyAbhimAnamaspRzanta eva nirlepA nirahaGkArAzcA'tiSThan, tatrA'pi teSAM jJAnapUtA pariNatireva kAraNabhUtA''sIt / satataM te vyacArayan yad-'saGghasya mUlaM tu jJAnamevA'sti / tatsarvo'pi yadyajJAnameva pravaya'te tarhi parasparaM vAdavivAde tasya sAmarthyaM sattvaM vA vinakSyati / jJAnaM tu saGghasya zaktirasti / ata eva taiH pUjyaiAme grAme dhArmikAbhyAsArthe pATha - - - Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataruH 2...... zAlAyAH sthApanaM kRtam / prauDhavayaskajanAnAM kRte ca 'jainatattvavivecakasabhA' ityAkhyA saMsthA'pi sNsthaapitaa| na kevalaM zrAvakavarge eva kintu sAdhusamudAye'pi tairjJAnasya yajJa evaa''rbdhH| svayameva te'nuziSTyA ziSyAnadhyApayantaH svAdhyAyAdiSu ca satataM prerayanti sma / teSAM ziSyA api jJAnena pariNatAH kadAgrahamuktA evA'bhavan ata eva ca taiH ziSyairna kadAcidapi ke'pi vivAdA utthApitAH / anyebhyaH sakAzAdutthitA vivAdAstu taiH zamitAH kintu na purobhUya kadApi samarthitAH / kadAgrahamuktasyaiva jJAnasyA'tra mUlyaM vartate sma / yasmAdAgrahA udbhavanti na tad jJAnaM kintu jJAnAbhAsa eva / atra nA''sIt ko'pyavakAzo jJAnAbhAsAya / teSAM pUjyAnAM dhyeyaM na kevalaM sAdhUnAM saGkhyAyA vRddhiH kintu sAdhutvavikAse eva te baddhalakSyA Asan / 'sarvaM parityajya ye svasyA''zrayaM svIkurvanti tattu svAtmakalyANArthameva / etAdRzaM saMyamajIvanaM prApya jJAnaM ca samA'pi yadi vivAdAdiSu te rameran AgrahiNo vA bhaveyustarhi te svasyA'hitena saha saGghasya zAsanasya cA'hitameva kuyuH' ata eva jJAnAbhyAsena saha guNavikAsamapi te satataM nirIkSante sma / viharaNakAle'pi nityaM naikazatazrAvakA vandanArthamAyAnti sma tathApi vasatiM prApya svayaM sAdhUna nItvA vRkSasyAdhastale upavizyA'dhyApayanti sma / ____vartamAnakAle sAdhusamudaye'dhyayanAdhyApanAdikSetre yatkiMrUpApi pravRttidRzyate tadupakAro'pi teSAmeva bhagavatAmasti / suSuptAM jJAnasAdhanAM cetanavatI kRtA tairbhgvdbhiH| ____ aparaM ca prAcInahastalikhitagranthAnAM saMrakSaNArtha madhumatI-stambhatIrthaahammadAvAdAdiSu sthaleSu teSAM pUjyAnAM preraNayA citkoSA api nirmANamAptAH / hemacandrAcArya -haribhadrasUri-mahopAdhyAyayazovijayAdimahApuruSANAM granthAnAM sucAruprakAzanArthaM "jainagrantha prakAzaka sabhA' iti saMsthA sthApitA / anekagrantharatnAni ca saMzodhya prakAzitAni / svayamapi naikagranthAn granthAnAM - - Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataruH 2...... - - TIkAzca rcitvntH| teSAmeSA sarvatomukhapratibhA tu jJAnamUlaivA''sIt / tAdRzIM teSAM pratibhAmanulakSyaiva vaikramIye gaganartunidhividhu(1960)mite varSe paNDitapadaM pazcAcca vaikramIye yugartunandendu(1964)varSe zrIgammIravijayajIbhagavatA tebhyo vidhipUrvaka mAcAryapadaM pradattam / asmin zatake yogodvahanAdividhipUrvakamAcAryapadaprApakAH prathamA eva te'bhavan / ataH eva ca 'tapAgacchAdhipati' iti birudamapi sArthak varttate teSAm / ataH paraM teSA 'AcAryazrIvijayanemisUrIzvarajImahArAja' ityabhidhAnamabhUt / ekadA vaikramIye ripu-RSi-nanda-vidhu (1976)varSe udayapuranagare te caturmAsyarthe vyarAjanta / tatra phattehasiMha nAma rAjA''sIt / pUjyapAdAnAM darzanamabhilaSan sa svakIyaM mantriNaM prathamaM preSitavAn / so'pi vidvAn jJAnapipAsuzcA''sIt / nityaM sa upAzrayaM gatvA zrIharibhadrasUriviracitazrIdharmasaGgrahaNIgranthasya zravaNaM kurute sm| pUjyapAdAnAM jJAnazIlAdiguNairAkRSTaH sa nityaM rAjJaH puraH tAn varNayati sma / ekadA rAjA tamuvAca - 'teSAM pUjyavaryANAmatrA''gamanamicchAmi, ato yogyaM kuru' so'pi vijJapti kRtavAn pUjyacaraNAya / kintu na pUjyaiH sammatirdarzitA / 'pUrvIyamahApuruSAstu gatA evA''san rAjamahAlaye / ato bhavAnapi mamAlaya-malaGkarotu' ityasya nRpavacanasya pratyuttare te UcuH 'te sarve tu mahApuruSA Asan / ahaM tu teSAM caraNarajastulyo'pi nA'smi / ato nocitaM teSAmanukaraNaM mAdRzA-nAm / ' iti zrutvA rAjA'pi vizeSaNa pUjyAn prati zraddhAnvitacitto'bhUt / ___ ekadA vidvAn rASTranetA paNDitazrImadanamohanamAlavIyastatrA''gataH / rAjAnaM cA'pRcchat yad 'astIha ko'pi vidvajjanaH yasya saGgatiM kRtvA''nandaM prApnuyAm ?' rAjA uvAca 'atra viddhatziromaNi jainAcAryaH zrIvijayanemisUrIzvaro virAjate / advitIyaM vartate teSAM vidvattvam / ' - Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataruH 2...... AkaryezI khyAti paNDitavaryo'pi tatrA''gataH / darzanAmAtreNaiva sa citta-toSamalabhata / tattvacarcA'pi ciraM kRtA tena / tatpazcAttu sa vAraMvAraM gurubhagavatAM pArzve jijJAsApUrtaye Agatya vividhaviSayeSu vimarza kurvannAsIt / pUjya pAdAnA-maudAryeNa pratibhayA vidvattvena ca prabhAvitamAnasaH sa paNDitavaryastAn 'gurujI' iti saMjJayA sambodhayituM lagnaH / tatpazcAdekadA ahammadAvAdamapi sa AgataH / tadA sAgrahaM vijJaptiH kRtA tena yad 'gurudeva ! bhavAn kAzyAM padArpaNaM karotu - iti me hArdikI kAGkSA varttate / ahamapi bhavatpUjyAnAM zrAvakavat saparyAM kariSyAmi / ' etAdRzAstu naikAH prasaGgAH santi teSAM jIvanasya, ye teSAM pratibhA pramANayanti / atra tu diGmAtrameva nirdiSTam / (4) jJAnamiyattArUpeNaiva kevalaM yadA varttate tadA tadahaGkAraM janayati / kintu yadA tajjIvane pariNamati tadaiva sAdhutvaM prakaTayati / sarveSu kSetreSu tatrabhavatAM sAphalye IdRg nirmalasAdhutvamevA''dhAratvena pratyeti / jinabimbAnAM jinatIrthAnAM jinasthApitasaGghasya cetyeteSAmunnatireva teSAM jIvanalakSyamAsIt / kadambagiri-kAparaDA-zerIsakAdiprabhUtAni purAtanajainatIrthAnyuddhRtya tattattIrthAnAM prabhAvasya punaH sthApakA api te bhagavanta evA''san / zakuJjaya-sammetazikhara-raivatAcala-tAramAditIrtheSvapi sarveSu kAryeSu teSAM bhagavatAM mArgadarzanamevA'gresaratvaM bhajate sma / viharaNamapi teSAM saMghasya tIrthAnAM coddhArArthameva bhUtam / pratyekaM teSAM pravRttau jinazAsanarAga evA'nubhUyate sm|| ekadA kadambagiritalahaTTikAsatke 'bodAnAnesa' saMjJakagrAme te AgatAH / kadambagiritIrthasya jIrNasthitistu taiH pUrvameva zrutA kintu yadA sA sthiti dRgviSayA'bhavat tadA teSAM hRdayamArdatAM prAptam / saGkalpitavantazca te yad 'etatIrthamurddhartavyameva' / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataruH 2...... - - tatkSetrIyAH sarve ThakkurA vyasanino hiMsAdiSu ca satataM pravRttA Asan / kadambagiritIrthasyoparitanabhAge kamalAdevyAH sthAnakamAsIt / sarve te ThakkurAstAM bhajanti sma pUjayanti sma ca / atastatparvataH 'kamalAdevyAH parvata' ityevaM khyAto'bhUt / gurubhagavanto'pi tatra pradeze vihRtavantaH / madhurayA girA copadiSTavanto'pi / nirmalacAritrasyAnubhAvAdamoghayA vANyA te sarve ThakkurAH prabuddhAH / sarvaistairvyasanAni tyaktAni gurubhagavatAM ca bhaktatvamapi pratipannam / upakAriNAmupakArasya sadaiva saMsmRtiH, ucite ca kAle tasya pratyupakaraNasyA'bhilASa ityAryatvalakSaNamasti / anyat kimapi jAnIyAdathavA nA'pi jAnIyAt kintu sAmAnyajano'pi yadyAryatvena saMskRto bhavettaryupakAraM tu na sa kadApi vismaret / atrA'pi sarve te ThakkurAH sanmArgaprApakAnAM gurubhagavatAmupakArANAM pratyupakaraNe udyatA abhUvan / gurubhagavanta ekadA ThakkuraiH saha parvatopari gatAH / svasya bhAvanA'pi teSAmagre pradarzitA yad - 'atra vayaM katicit sthAnAni nizcinuyAma / tAni tu yUyaM jai nasaGghAya datta / yasmin sthale dhArmikasthAnAni nirmANamApsyanti dhArmikakAryANyapi ca tatra bhaviSyanti / yuSmAkaM kalyANamapyetena bhaviSyati' iti / ThakkurAstu sarve vinA mUlyenaiva dAtumutsukA UcuH - 'vayaM nainAM bhUmiM vikretumicchAmaH / yadi tatrabhavantaH svIkuryustarhi vayaM bhavadbhya evopahArasvarUpeNaiva dAtuM kAmayAmahe / ' 'sAdhUnAmetAdRzopahArasvIkArakaraNaM na kalpate' ityuktvA gurubhagavadbhirasvIkRtirdarzitA / tadA te'kathayan - 'pUrvaM zrIhIrasUribhagavatryo'pi akabbaranRpeNaivamaiva zatruJjayAditIrthAni pradattAni / taiH pUjyaistu tatsvIkAro'pi kRta eva / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataruH 2...... tathaivA'dya bhavanto'pi svIkurvantu / ko bAdhaH? ' iti / zrutvaitad bhakti prerita vacanaM gurubhagavanto'jalpan - 'nA'haM zrIhIrasUrIzvarasadRzaH samarthaH / teSAM mahApuruSANAM caraNayorapi nAsti me sthAnam / teSAmanukaraNaM mAdRzAnAM na zobhate pAmarANAm / ' ye vastutaH zAsanasya dhurINA mahApuruSAsteSvevaitAdRzI nirdambhanamratA dRzyate / ye tu svaM sarvoparitvena khyApayanti teSu tu namratAyA dambha eva pravartate / ____nizamya gurugiraM sarve vyAharan "evamastu / kintu - 'gurubhagavadbhirvaya - mupadezadAnena vyasanebhyo mocitAH smaH' iti bhUmigrahaNalekhapatre yadyullekhyate tadaiva vayaM svIkariSyAmaH / " teSAM tAdRzaM hArdikaM bhAvaM sammAnya tadanurUpameva lekhaM kRtvA ANaMdajI -kalyANajIsaMsthayA ucita mUlyenaiva bhUmiH krItA / tIrthoddhArakAryamapyArabdham / gurubhagavanto vihRtavantaH / saMsthA evaitatkAryaM kariSyatI' ti matvA satataM te'prerayan / kintu na kazcit pariNAmavizeSo dRSTo dIrghakAlenA'pi / tatkAryamArabdhamevA'vAtiSThata / vyatIte kiyati kAle pUjyapAdAH punastAM tIrthabhUmimAjagmuH / 'bhinnabhinnazrAvakANAM dravyairevaitatkAryaM karaNIya'miti nirNItavantazca / ___ na kevalaM parvatasya zikhare kintvatra grAme'pyeko jinAlayaH kartavyaH' ityapi teSAM kAmitamAsIt / ataH prayatnapUrvakaM tadarthamapi bhUmiH prApitA / tataH paraM nUtanajinagRhasya jIrNoddhArasya ca kAryamapi savegaM pracalitam / svalpainaiva ca kAlenaikasaptatidevakulikAmaNDitasya jinamandirasya nirmANakAryaM samAptimitam / ___ nUtanatajjinagRhasya pratiSThArthaM punaH pUjyapAdaiH svAgamanena tatkSetramalaGkRtam / zrAvakazreSThino'pyapUrveNotsAhena mahotsavaM pratIkSamANA atiSThan / yato bahubhirvaSairjinabimbAnAmaJjanazalAkAyAH (prANapratiSThAyAH) prasaGga upasthito'bhUt / kiyadbhirvarSerna kenA'pi tadarthaM pravRttirAdRtA / pAdaliptapure etAdRze mahotsave Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataruH 2...... ekadA kazcidupadravo jAtaH, ato lokA api bhayagrastA ivA''san / kaizcid dveSijanaistu 'dahati ghRtAhuti'riva tatra mugdhalokeSu bhayamapi pravartitam, yad - 'atrA'pi yadhupadravo jAyeta tarhi kiM bhaviSyati?' kintu mahotsavArthamupasthitAH zrAvakAstvetAdRzamapapracAramalakSayitvA nizcintA evA'sthuH / te tu dRDhamamanyanta yad-'zAsanasamrAjAM nizrA'smAbhirlabdhA, ato nAstyatra ko'pi bhayAvakAzaH / ' vaikramIyanidhisiddhinandendu (1989) mite varSe mahAzuklatrayodazIto mahotsavaH praarbdhH| bhinnabhinnasthalebhyaH sahastrasaGkhyAkA: pratimAH praannprtisstthaarthmaagtaaH| viMzatirdinAni sakSemaM vyatItAni / prANapratiSThAyAH pUrvasyAM rAtrAdeva jhaMjhAvataH samutthitaH / sarvamastavyastamabhUt / gurubhagavanto nijazrutadharaziSyaM zrIudayasUrimahArAjamapRcchan 'udaya ! AsIt ko'pyetAdRzo yogaH ?' Am / bhagavantaHkAle'pi tAdRza eva yogo vartate' ityuttaraM sa dattavAn / tato gurubhagavatAmAjJAnusAreNa svayaM zrInandanasUrimahArAjena saha viziSTo japayoga AdRtaH / itaH sarveSu maNDapeSu pratistambhaM paJcaSA janA rakSaNArthaM ca niyuktAH / kathita samaye eva punaH jhaMjhAvAta pravRttaH / kintu gurubhagavatAM prabhAveNa na kiJcid ghaTitamanucitam / sAnandaM nirvighnaM ca prANapratiSThA nisspnnaa| phAlguna-zuklatRtIyAyAM ca mUlanAyaka zrImahAvIrasvAmyAdijinAbimbAni pratiSThApitAni / evaM sAnandaM pratiSThAmahotsavaH sampanno babhUva / taddine eva ca parvatopari nirmANAdhInAnAM jinAlayAnAM pratiSThA'pi nirnniitaa| ___svalpenaiva kAlena tatpazcAt te jinAlayA api nirmaannmaaptaaH| tanmahotsave'pi paJcazatAni jinabimbAni bhinnabhinnagrAmebhyo'JjanazalAkArthaM samAyAtAni / tanmahotsavo'pi pUjyacaraNAnAM nizrAyAM teSAM brahmatejaHprabhAveNa nirvighnameva samAptimagAt / evaM 'etattIrthamurddharttavyameve'tyasya teSAM saGkalpasya siddhirapi bhUtA / nekaivarSeH sevitaM svapnamapi sAkAraM babhUva / etena ca paramastoSo'nubhUto gurubhagavadbhiH / - - Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . nandanavanakalpataruH 2....... saGgheSu tIrtheSu ca pravartamAnAyAH pratikUlatAyA nivAraNaM, saGghe jJAtau ca parasparaM kasmAdapi kAraNavazAdupasthitAnAM klezAnAM prazamanameva ca teSAM vicaraNasya hetutvena vavRte / 23 tatkAle marudharapradezAH terApaMthasampradAyasya sAdhUnAM prabhAveNa prabhAvitA Asan / gaDhaboLagrAme ekadA te sAdhava AgatAH / jinAlaye eva taiH sthAnaM gRhItam / bahuSu grAmeSu tapAgacchIya zrAvakA api taiH prabhAvitaH santastAnevA'nusaranta Asan / svalpa pramANA eva sthitAstatra jinapUjakAH zrAvakAH / te sAdhavo'pi tebhya evamupadizanti sma yad - yathA pASANamayyA goH stanebhyo na dugdhaM niHsarati tathaiva pASANamayIyaM pratimA'pi na vo lAbhAya / yadyazraddheyaM pratibhAsetedaM vacanaM tarhyetAsu pratimAsu kIlakaprahAreNa parIkSadhvaM yad vidyate - 'smin jIvo na vA ? / ' ajJAnatvena taiH zrAvakairapi svIkRtametadvacanam / 6 ajJAneSu pakSajaDeSu mugdhajaneSu ca vartate vivekasya sarvathA abhAvaH / api ca pakSAssgrahiNo janA:- sAdhavo vA'nye vA svotkarSalAlasayA svakIyaM varcasvaM sthApayituM tAdRzAnAM mugdhajanAnAM tadvivekAbhAvamupayuJjAnA dRzyante / lokeSu dharmazraddhAmupekSya pakSarAgaM pakSA''grahaM vA janayituM dRDhIkartuM vA upAyAH prAkkAlAdeva pravarttamAnAH santi / svakIyasAdhutAyA bhagavatchAsanasya codyotAt svotkarSasyA'dhamecchA eva yatra prAdhAnyena vartteta sa evaitAdRzaM duSkarmA - sscaritumudyate / atrA'pi tairajJAnajIvairna kevalaM svIkRtaM teSAM vacanamapi tu tadanurUpaM kIlakaprahArasvarUpaM nikRSTaM kAryaM kRtamapi / zrIzAntinAthajinendrasya pratimAyAM dvipaJcAzat prahArAH kRtAH / etAdRzaM duSkRtaM kArayitvA sAdhavo vihRtAH / Asan tatra kecit zraddhAlavaH zrAvakAH kintvalpabalatvAnna kimapi pratikarttuM samarthA abhavan / taiH samIpavarttigrAmasthasaGghebhya eSA vArtA jJApitA, kintu na kiJcid bhUtam / pazcAcca ahammadAvAdasthazrI ANaMdajIkalyANajI Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 ......nandanavanakalpataru: 2..... saMsthA-yAyeSa vRttAnto nirAkaraNArthaM niveditaH / tato'pi yadA na santoSakArakaH pratyuttaro labdhastadA'ntatogatvA pUjyazAsanasamrAD gurubhagavatAM crnnmaashritvntH| etAdRzaM kutsitAcaritaM tebhyaH zrutvA khinnahRdayai gurubhagavadbhiste AzvastAH / pazcAt tattvavivecakasabhAsatkAn sabhyAnAhUya jJApitaH sarvo vRttAntaH / gaDhaboLa-grAmavAsibhiH zrAvakaiH saha vakIlaM preSituM tairniNItam / so'pi catura AsIt / yuropadezIyaM veSaM paridhAya sArdhaM ca dvau balavatpuruSau nItvA tatra grAme gataH / sarvaM ca nirIkSyodayapurasya rAjJaH purastena rAvA kRtA / rAjJA'pi satyaM jJAtvA''diSTaM yad - 'kasmaicidapi jinamandire sthAnaM na deyam / ko'pi yadi tatra sthAsyati tarhi sa rAjadaNDa prApsyati / ' evaM tatsthAnAdupadravo nivaaritH| ____ etatparicayamanusRtyaivaikadA taiH zrAvakaiH pUjyacaraNA vijJaptAH- 'bhagavan ! vibhUSayatu bhavAnasmAkaM kSetram / gurubhagavanto'pi kSetrasparzanayA kadAcittatra gtaaH| tatrA''sIt jhIlavADA nAmakaM grAmam / tatra ca paJcAzad gRhANi osavAlajJAtIyAnAM zrAvakANAmAsan / kintu sarve terApaMthe sammilitA Asan / prAcInajinamandiramapi tatropekSitamevA'tiSThat / tadgrAme eva prathama pUjyapAdAH sthiratAmabIbhajan / tatrasthaH Thakkuro'pi teSAM prathamenaiva darzanena prabhAvito'bhUt / nityaM-tatprasAdAGgaNe eva sudhAmadhurayA girA pUjyairupadiSTA jnaaH| yuktiprayuktipUrvakaM mUrtipUjA'pi pratipAditA / kutUhalavazAdeva kevalaM zrotumAgacchanto janA api sayuktikaM tacchutvA jinapratimAyAM zraddhAvanto'bhUvan / SaTcatvAriMzatkuTumbaistu punaH zrAvakatvaM pratipannam / evaM grAmaM grAmaM vihRtya mUrtipUjAyAH paramAtmanazca satyamArgasya sthApanA tatrabhavadbhiH kRtA / / atra vizeSastvetAvAneva yanna kutrA'pi taiH svakIyaM mahattvaM sthApitam / sarvajanAn satyaM sanmArgaM ca nidarzya vAyuvanirbandhameva vihRtvntste| evaM marudharapradeze'pi te dharmasyodyotaM cakruH / adharmAt pApAcaraNAcca rarakSurjanAH / - - Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataru: 2...... - -when kAparaDAtIrthasya punaruddhArastu teSAM jIvanasyA'nupamaM kAryamAsIt / tatkAle tatraikameva gRhaM zrAvakasyA''sIt / tatra jinAlaye pUrvaM kadAcidapyadhiSThAyakatvena kharataragacchIyaiH sAdhubhiH zrAvakaizca dvayordevakulikayorekatra cAmuNDAdevyA anyatra ca bhairavadevasya sthApanA kRtA''sIt / kAlakrameNa dve api devate jATajJAtIyA grAmyajanAH svIye iti kRtvA pUjayanti sma / bAlAnAM kSurakarmA'pi bhairavadevasya puraH kartumArabdhaM taiH| parvAdyavasare ca surAdivastUnyapyarghyatvena Dhokayanti sma / cAmuNDAdevyAH purassaraM tu balirUpeNa pazuvadho'pyAdRtaH / ko'pi nA''sIttatra yastAnetAdRzArduSkarmaNo roddhaM prabhavet / AsannavarttigrAmebhyaH zrAvakA Agatya jinabimbaM pUjayAnti sma kintu tattu kAdAcitkameva / tannikaTavartibilADAgrAmasthaiH zrAvakairvicAritam, yad 'yadi zAsanasamrAjo gurubhagavanta etattIrthoddhAraM lakSyaM kuryustarhi nizcayena tatpUrNatAmeSyati / ' iti vicArya ca gurubhagavatAM pArzve gatvA sarvaM savistaraM niveditam / pUjyacaraNairapi tIrthoddhArArthaM svIyA svIkRtirdarzitA / AgatAH zrAvakaiH sArddhameva te kAparaDAtIrtham / jinamandiraM tvatyantaM jIrNAvasthAyAmeva sthitam / tAdRzIM jIrNAmavasthAmAzAtanAdipravRttiM ca nirIkSya tairatIvakhedo'nubhUtaH / prathamaM tu jinamandire dharmazAlAyAM ca svAyattatvaM sthApitam / nityaM ca jinapUjAdividhirapi pravarttitA / tIrthasaJcAlanArthaM ca zrIkAparaDAtIrthazeThaANaMdajIkalyANajIsaMsthA sthApitA / jIrNoddhArakAryamapi pravartitam / saMsthAyAH saJcAlako'pi svabhAvAtkaThoraH, ato jATajJAtIyA lokAstaM roDhuM na prababhUvustatkArye / pazcAcca gurubhagavantaH pAligrAme caturmAsI kRtavantaH / tatrA'pi ca kAparaDAtIrthasyoddhArArthamupadezadvAreNa zrAvakairdravyasAhAyyaM kAritam / . atha ca puruSArthena prayatnena ca jIrNoddhArakArye samApte sati zrAvakairvijJaptA gurubhagavantaH punaH pratiSThArtham / pUjyapAdA vyAharan - 'tatra tu lavaNamapi na prApyate, pratiSThAyAM tu dazasahastrasaGakhyAkA bhAvikA upasthAsyanti / teSAM Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 . nandanavanakalpataruH 2... sarvA'pi vyavasthA kIdRgrUpeNa kariSyatha ? AkarNyatadguruvacanaM zrAvakairapi sotsAhaM pratyuttaritam - 'bhagavan ! acintyaprabhAvakANAM bhavAdRzAmupasthitau kimazakyamasmAkam ? bhavatkRpAloH prabhAveNA'zakyamapi sarvaM zakyaM bhaviSyatIti vayaM niHzaGkaM zraddadhmahe / ato vijJaptiM svIkRtyA'smAn kRtArthayata / ' / zrAvakANAmiyatpramANamutsAhaM zraddhAbharaplAvitaM cittaM ca nirIkSya gurubhagavadbhiH sammatiH pradattA / sammatiM prApya zrAvakA Anandamahodadhau nimanA ivAbhavan / dvAdazadivasIyo mahotsavo nirNItaH / vaikramIyabANa - RSi-nidhividhu (1975) mite varSe mAghazuklapaJcamI bimbapratiSThArthaM nizcitA / cAmuNDAdevyA bhairavadevasya ca sthalAntaramapi carcitaM sarvaiH kintu na tatkAryaM kRtaM kenA'pi / etasminkArye svIyAmupasthitimanucitAM jJAtvA pUjyapAdA api bilADAgrAme eva sthitAH / atrAntare ca cAmuNDAdevImUrttistu sAhasikyamavalambya pannAlAlazrAvakeNA'nyasthalaM prApitA / pazcAd gurubhagavatAmAgamanamabhUt / pratiSThAmahotsavArthaM pUrvabhUmikA''dRtA / kAryeNaitena jATalokAnAM roSo'pyavardhita eva / tatkArye vighnakaraNArthaM zastrANi gRhItvetastato babhramuH / saGkaTaM gateSvapi prANeSu pUjyapAdAstu nirbhayA ivA'sthuH / niyatakAle mahotsavaH prArabdhaH / pravarttamAne mahotsave pUjanAdimaGgalavidhau ca vidhIyamAne'pi bhairavadevasamakSameko grAmINaH svaputrasya kSurakarmArthamAgataH / tAdRzIM tasya pravRttiM dRSTvA gurubhagavanto vyAharan-'vayamupasthitAH santi, etAdRzAni ca vizuddhAnyanuSThAnAnyapi pravarttante, tathA'pi yadyevamevA''zAtanA kriyate cedetairlo kaistarhi mahotsavAnantaraM kiM kiM na bhaviSyati ? / ' AkaNyaitad guruvacanaM gurubhaktena zrIvijayodayasUrinAmakena ziSyeNa sasAhasaM bhairavamUrttistata utthApya, upAzraye sthApitA / etad dRSTvA jATalokAnAM roSo dviguNato'bhUt / kintvakaJcitkarA iva kimapi karttuM na te'pArayan / bRhatzAntisnAtrasAdharmika vAtsalya-kumbhAdivisarjanapramukhakAryapurassaraM pratiSThAdikAryaM cArutayA samAptimagAt / lokA api svasvasthAnaM prati prasthAnaM kRtavantaH / Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ....nandanavanakalpataruH 2... 27 atrAntare 'samIpavarttini grAme paJcazatamitA jATalokA ekatrIbhUya zastrairyuktA AcikramiSavo'trA''gacchanti' iti sandezaH samprAptaH / etena sandezena sArddhameva sarvaM maNDapikAdyutthApitam / koTTabahiH sthitAH zeSAH sarve janAH pUjyacaraNaiH sahitAH sarve sAdhavazcA'nta aagtaaH| pihitAni dvArANi / pannAlAlanAmakaH zrAvako'pi pUjyapAdaiH sahaivA'tiSThat / pUjyapAdA UcuH-bho rakSaNArthaMmatra zastrANyAvazyakAni / ' 'bhagavan ! sarvaM sajjitameva' iti tena kathitam / rAvaNanAmA gRhastho'pi tatkSaNamevA''gataH zastrAdisAmagrIsahitaH / kathaM sa gata Agatazca, tattu sa eva jAnAti / ___koTTamArUDhaH pannAlAlaH / kiyatkAlena jATalokA AgatAH / sandhyAsamaya: pravarttamAna AsIdato'ndhakAro'pi zanaiHzanai rvyaaptH| sarve te janAH koTTaM saMrudhyopAvizan / pihitAni dvArANi dRSTvA krodhajvAlAmAlAkulAste'dhikaM cukupuH / dvArANyutpATyA'ntaH pravivikSavaste'bhavan / atha 'koTTamullaGghayitvA dvArANi troTayitvA vA yadi te pravezaM kuryustarhi paJcazatasaGkhyAkAste kimapyaghaTitaM kartuM samarthA eva, tarhi kimatra kartavya' miti cintayadbhirgurubhagavadbhiH zrIvijayodayasUripramukhasarvaziSyAnuddizya kathitaM yad-'adhunaite janA atIvakrodhAkulA iva santi / kiM te cikIrSava iti tu spaSTameva dRzyate / ato yadyasti yuSmAkaM jijIviSA tatrA'styekaM guptaM dvAraM tena gacchantu / atra tu prANasaGkaTaM vartate / ' sarve vineyA apRcchan-'bhagavan ! etAdRzi saGkaTasamaye bhavatAM kiM cikIrSA'sti?' __pUjyA:-'ahaM tu 'kAryaM sAdhayAmi vA dehaM pAtayAmI'ti dRDhasandho'smi / ato jinabimbasya jinAlasya ca rakSaNArthamatraiva sthAsyAmi / ' ziSyAH - 'bhavAdRzAn bhavAbdhitArakAn muktvA nAsIdasmAkaM kadAcidapi jigamiSA jijIviSA vaa| adhunA'pi nAstyeva / bhavanta evA'smAkaM jIvanam / bhavadbhiH rahitaM jIvitamapyasmAkaM maraNatulyameva / ato yadi bhavanto jinabimbasya jinAlayasya ca rakSaNArthaM dRDhapratijJAstarhi vayaM bhavatpUjyAnAM rakSaNe pravAmaH / vidyante yAvatkAlamasmAkaM deheSu prANA na tAvatko'pi kimapi bhavatAmazubhaM kartuM samartho bhaviSyati / pazcAttu yadbhAvi tdbhvtu|' evaM gurubhagavadbhiranumatAH sarve tatraiva sthitAH / Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 / .nandanavanakalpataru: 2...... - atra pannAlAlazrAvakeNA'pi pUrvameva cAturyamupayujya jodhapurarAjyasya rAjJaH puro rakSaNArthamekena janena sArddha vijJaptiH preSitA AsIt / ataH sazastrasainikA api tatsamaya evA''gatAH / tAMzca dRSTvA sarve upadravakArakA janA atra tatra naSTAH / alpenaiva kAlena tatra pUrvavat zAntiH pravRttA, svalpA'pi hAnirna tatra jAtA / anyasmin dine ca dvArodghATanAdividhirapi vihitA sotsaahm| vighnazateSvapi bhagavatkRpayA sarvaM zobhanaM sampannaM dRSTvA pUjyapAdA AnandamanvabhUvan / ekasya mahAmahimazAlinastIrthasya punaruddhAro jaatH| ekadA kenA'pi pUjyapAdAH pRSTA Asan-bhagavan ! zarIraM prati sarvathA nirmohadazA kadA'nubhUtA bhvtaa?|' etasya pratyuttare pUjyairvyAhRtam - 'kAparaDAtIrthasyoddhArakAle tAdRzyavasthA'nubhUtA / pazcAttu na kadApi zarIre mohaH smudbhuutH|' zAsanasya hitArthaM nizcitaM ca lakSyaM prAptuM sarvadA sarvasyAM paristhitau te sannaddhA iva tiSThanti sma / zAsanasya saGghasya ca kasmiMzcidapi prazne prayojane vA teSAM mArgadarzanaM sadaiva mukhyatvaM mahattvaM ca bhajate sma / kathanametattu nagarazreSThinastAn prati likhitamekaM patraM satyApayati - 'tIrthAnAM ANaMdajIkalyANajIsaMsthAyAzca bhavanta aadhaaraaH| atastadarthaM kimapi lekhanaM nocitaM bhavataH prati / yathAkAlaM yad yaducitaM pratibhAseta tattatsarvaM bhavadbhiH kthyitvymev|' ___ etAdRzyAsItteSAM pratiSThA samAje, yA ca teSAM nirdambhavRtyA niSpakSavRtyAzca pariNAmarUpA''sIt / tatpUjyapAdAnAM sAnnidhyameva satatamabhilaSante sma janAH / kasmiMzcidapi kArye yadi prAptA teSAM nizrA tarhi sAphalyamevAsmAka' miti pravartate sma zraddhA smstjainsmaaje| zrImANekalAla-manasukhabhAI zreSThinA''yojitaH zatruJjayagirirAjayAtrAnimittaM saGghastvetaduparyuktaM kathanaM drddhyti| sa saGgha aitihAsiko'bhUt / sAgarAnandasUrimahArAja-mohanasUrimahArAja - meghasUrimahArAjapramukhaprabhAvakAcAryavaryaiH sahitaH paJcasaptatyadhikadvizatAni sAdhavaH, - - Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .nandanavanakalpataruH 2...... 29 - - catuHzatAni sAdhvyaH,trayodaza sahasrANi yAtrikAH SaDrI' pAlayantaH, paJcAzadadhikAni aSTazatAni zakaTAH, anyayAnaiH sahitAni trayodazazatAni vAhanAni, rAjyasatkau dvau kuJjarau, rAjato ratho jinAlayazca, ityAdayaH samRddhirUpeNa tasmin saGghaH virAjamAnA Asan / ahammadAvAdata ArabhyojayantatIrthasya yAtrAM kRtvA zatruJjayatIrthe paryavasito'yaM saGghaH / grAmAnugrAmaM vicarata etasya saGghasya svAgatArthaM nRpa-ThakkurAdayo'pi sotsAhaM sabahumAnaM yogadAnaM dadire / saGghasya darzanArthaM tu bhinnabhinna grAmanagarAdibhyo janA nityamAgacchanti sm| etAdRzaH suvizAlo'pi saGgho nirvighnameva samAptimApnot, tatra teSAM nizrAyA eva prabhAva AsIt / na kevalaM zrAvakasaGgha kintu sAdhusamudAye'pi teSAM sAnnidhyaM kiyanmahattvamaznute sma tatspaSTayatyeSa prasaGgaH - ekadA jAmanagare caturmAsI sthitAnAM zrIsAgarAnandasUrIzvarANAM nizrAyAM teSAM bhaktazrAvakaparivAreNa zatruJjayatIrthasya saGgho nirNItaH / saGghasyA''yojakaH saGghapatistu sAgarAnandasUribhagavatAM paramAnurAgI AsIt / tamuddizyA''cAryabhagavanto vyAharan - 'yadi bhavataH saGgha aizvaryazAlI syAdityAkAsAbhavato hRdaye varttate, tarhi zAsanasamrADgurubhagavantamapi vijJapyA''kArayatu bhvaan|' etasmina kathane na kevalaM zAsanasamrAjAM pratibhA mahattvaM vA dRzyate kintu tatkAlInAnAM mahApuruSANAmudAraguNadRSTirapi dRzyate / zAsanasyodyota eva kevalaM teSAM manISA''sInna svIya mahattvamAtrAbhilASiNaste Asan / yasya hRdaye zAsanaM varttate sa evoktakathanaM kathayituM pArayati nA'nyaH / svakIyatvAgrahagrahilAstu nA'nyAn guNagariSThAn so samarthA bhavanti kdaacidpi| ___ vaikramIyagagananandanandendu(1990)mitavarSasya munisammelanaM tu teSAM nizrAyAM sampanneSu kAryeSu sarvoparitvaM bhajate / adyApi tat smaryate zrIsaddhe aadrshtven| vidyate yatra satyaM tatra na sambhavati klezaH / klezastu satyAbhAsAdevottiSThate / zrIsaGgha tatkAle devadravyAdiviSayAn nimittIkRtya zAstrANAM manaHkalpitAnAn kRtvA tadeva satyaM yadasmAbhirnizcita'miti mugdhajanAnAM pratAraNapravRttistu kaizcit - Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 . nandanavanakalpataruH 2...... pravRttA / jJAnaprAptau satyAmapi yAvanna viveko jAgRyAttAvanna satyaM prApyate / aparaM ca satyavihInamahaGkArakardamakadarthitamanovRttipUrvakaM ca cAritraM na kadA'pyantastoSaM janayitumalaM tarhi tadvAn jano'pi kIdRgrUpeNa samAje saGghe ca zAntiM sthApayet ? etAdRzairazAntainaiH sa zAsane ca bahulA hAniH kRtA''sIt / teSAM kRte etAdRzI pravRttistu rucyanukUlA''sIt / kintu yaiH zAsanameva sarvasvatvena svIkRtaM tAn bhavabhItAnAtmanastu eSa klezaH satataM kaNTakAyate sma / etasmAtklezAduddhArArthaM kamapi karNadhAraM parizuddhayanti sma te janAH / saGghasya sAdhusamudAyAnAM ca vRddhA api cintAturA iva sthitA Asan / zAsanasya ca sarvoccasthAne dhurINatvena virAjamAnAH sUrisamrAjo guru bhagavanta Asan / 'te eva samarthA asmin kArye' iti zraddhayA sarvaisteSu pUjyeSu eva dRSTirnyastA / 'yadi te bhagavantaH kAryasyAsya dhuraM svIkuryustarhyeva saGgho'yaM sakalaH samAzvAsaM labheta' iti kRtvA'nurodho'pi taiH kRtaH / gurubhagavatAM manasi saGaghasya hitameva mukhyatvena varttate sma / ata eva te'pyanukUlamavasarameva pratIkSante sma / nagarazreSThizrIkastUrabhAIzrAvakAdibhirapi bhAvanagaramAgatya munisammelanArthaM prastAvaH prastuto gurubhagavatAmagre / gurubhagavadbhirapyucitaM kAlaM jJAtvA tadarthamanumatiH pradattA / rAjanagare munisammelanaM kartuM nirNIya sarve nagara zreSThyAdizrAvakA bhinnabhinnasthalasthitebhya AcAryabhagavadbhyo munivarebhyazca vijJaptyarthaM pravRttAH / svIkRtya ca teSAM tAM vijJaptiM niyatakAle sarve AcAryAdimunigaNA rAjanagaraM praviSTA api / sammelanArthaM yadA zrIvallabhasUrimahArAjaH pAdaliptapurAdAgacchannAsIttadA mArge cAritrAzramasya sthApako munizrIcAritravijayamahArAjo'pi tasminneva grAme AgataH / sammelanasya carcAyAmAcAryavaryAya tenoktam "mahAbhAratasya yuddhe kauravaiH kRSNasya senA'bhISTA matA kintu kRSNastu svayaM pANDavAnAM pakSa eva sthita AsIt / antato gatvA ca pANDavAnAmeva jayo babhUva / evamevA'nye bahavo'pi yadyekasmin pakSe tiSTheyustarhi tiSThantu, paraM tu AcAryazrIvijayanemisUrI mahArAjo yaM pakSaM svIkariSyati tasyaiva vijayo bhaviSyati / arthAt teSAmicchAnurUpameva kAryaM bhaviSyati / etad Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataruH 2.... - bhvtaa'vdhaarnniiym|" eSa AsItteSAM sarvagrAhI sarvamAnyazca pratibhAvaibhavaH / yadyapi pravarttamAnaH sa samayo bhavabhItAnAM guNagrAhiNAM mahApuruSANAmAsIt / tata eva caitAdRzo guNAnurAgaH pravarttate sma / svakIyaM mantavyaM tu tatra gauNatvaM babhAja zAsanasya ca hitameva mukhyAyate sma / svapakSIyaM hitaM tu na tatra lakSyaM kintu sarvapakSIyameva hitam / vastutastu ta eva mahApuruSA jJAnina Asan / yat satyameva teSAM pakSa AsIt na tu pakSa eva satyam / zrIsAgarAnandasUribhagavantaH zAsanasamrAGgurubhagavantazca pAMjarApolasatkopAzraye sahaiva virejuH / pUjyagurubhagavadbhirapi svakIyenaudAryeNa dhairyeNa ca sAdhusamudAyAn pArasparika matabhedamapAsyaikyaM sthApitam / yena ca sarvaiH paramo httosso'nubhuutH| kintu 'zRgAlaiHkSA adyaparyantamamlA eva mtaaH|' iti kecidasahiSNavo janAH saGghasyaitAdRzamutkarSamasahamAnAH sammelanasya niSphalatAmeva varNayanti sma / kintu sujJAH prAjJAzca janAstAn teSAM prlaapaaNshcopekssaamaasire| ___phAlgunakRSNapaJcamyAM sammelanamArabdham / nirvighnasamAptyarthaM ca prathamaM snAtramahotsavaH kAritaH / paJcAzadadhikacatuHzatA''cAryAdisAdhUnAM saptazatasAdhvInAM naikasahasrazrAvakazrAvikANAM copasthitau snAtramahotsavaH sampannaH / catustriMzadivasaparyantaM pravRttametatsammelanam / tasmiMzca dIkSA-devadravya-saGgha-sAdhUnAM pAvitrya-tIrtha-sAdhu samudAye jJAnavRddhi-dezanA-zrAvakasaGghonnati-pArasparikai kya-dharmopari asabhyAH parAkSepAH dharme rAjapravezAdaya ityekAdaza viSayAzcarcitAH / carcitaviSayAzca pUjyanandanasUri-mahArAja-paM.rAmavijaya-munipuNyavijaya-municandrasAgaramahArAjAdibhiH samyag nirNIya niyamarUpeNa prastutA gcchaadhipaanaamgre| tatpazcAcca sUrisamrAjAM netRtve sarvaiH pUjyaiH samyagvicArya tadanurUpaH paTTako'pi racitaH / tatpaTTe ka ca zAsanasamrATsahitairnavabhiH pUjya hastAkSarANi kRtAni / tatpaTTakazca sammelane caitrakRSNapaJcamyAM sabhAmadhye nagarazreSThinA vAcitaH sakalazrIsaGghana ca saharSa vardhApitaH / evaM sAphalyena munisammelanamapi sampannamabhavat / vyaktitvameva teSAmIdRzaM nirmalaM prabhAvakaM cA''sId yena teSAM vacanaM kAryaM vA - Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 sarvadA'moghAyate sma / tathA'pi na kadApi taiH svIyA pratibhA vaiparItyenopayuktA / ata eva ca teSAM tAddazaM nirdambhavyaktitvaM sarvamAnyaM sarvagrAhyaM sarvaprazasyaM ca babhUva / tAdRgvyaktitvaM spaSTayantamekamudAharaNaM pazyema - .nandanavanakalpataruH 2.... rAjanagarasya kamiznarapade sthita AGglAdhikArI 'karnala prAT' nAmA''sIt / tena ca pUjyapAdAnAM khyAtiH zrutA / taiH saha milanArthaM ca sa utsuko'bhUt / tadarthaM ca sa nijAGgagatamArgadarzakau vADIlAlakusumagara cImanalAlakusumagaretyabhidhau jainazreSThinAvacIkathat / tAvapi pUjyapAdebhyo milanArthaM tasya sthAne gantumanurodhaM cakratuH / kintu pUjyapAdairna svIkRtaM tatra gamanam / atastAbhyAM tasya tatrA''jigamiSA prastutA, uktaM ca 'bhavAn pIThe virAjatAM so'pi ca catuSpadyAmupavekSyati / asti kimatra ko'pi bAdhaH ? ' / pUjyA UcuH - 'ahaM tu bhUmAveva mamA''sane upavizAmi, aparaM ca sarve'pyAgantukA adha evA''sanaM gRhNanti / zrAvakAstu vivekaM darzayanti / ato yadi tasyA''gamane jijJAsA vartteta tarhyAgacchatu / ' I vyatIteSu kiyatsu divaseSu pUjyapAdA haThIsiMhavATikAyAM virAjamAnA Asan / sa tatra vinaiva pUrvanivedanaM sahasA''gataH / zirastrANamuttArya sopAnadeva praviSTaH sa upAzraye / tad dRSTvA pUjyacaraNaiH sArAbhAI zrAvakeNa sUcitaH sa yad - ' upAnahau tatraiva muJcata / so'vadat 'mayA zirastrANamuttAritamato'nayostyajanaM nA''vazyakam / ' pUjyairuktam - 'pratyekaM dharmasthAnAnAM maryAdA tu avazyaM pAlanIyA / yadi bhavadIye khrIstIdharmasthAneke ko'pi sazirastrANaH pravizet tarhi kiM sa na niSidhyate yuSmAbhiH ? / ' tenoktm-'n| ahaM tu na niSedhAmi / ' AkarNyatad zIghrameva pratyuttaritaM pUjyapAdairyad bhavatu / tathA'pyAgantuko yadi bhavet sabhyastarhi sa na taddharmasthAnakasya maryAdAmullaGgheta / ' zravaNamAtreNaivaitasya vacanasya tenopAnahau tyaktau / tatkAle deze pravartamAnaM satyAgrahAdiviSayamAzritya sa carcArthamAgata AsIt / tatraivamabhUvannAlApA dvayormadhye adhikArI - zrutamasmAbhiryad bhavAn gAndhImahodayasya virodhyasti ? pUjyAH 'sAdhUnAM na kalpate kasyA'pyavarNavAda' ityasmAkaM sAmAnyo dharmaH / - Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ...nandanavanakalpataruH 2.... - tasminnapi nRpaterdezaneturvA'varNavAdo virodho vA naiva kalpate / kevalamasmadIyadharmasiddhAntebhyo viruddheSu vicAreSvevA'smAkaM virodho varttate / tatu svAbhAvikameva / kintu yuSmAkamAyattatvaM zobhanamato'smAkaM virodhaH' iti na sambhavati / adhikArI - yadi ko'pi rAjA nRzaMso dharmanAzako vA bhavet tamapi kiM na bhavAn vivarNayet virodhayedvA ? pUjyapAdAH - yatrA'styutsargastatrA'pavAdastu bhavatyeva / apavAdaM vinA notsargaH sthAtumalam / ___ evaM sayuktiyuktaM zrutvA so'dhikAryatyantaM prasanno babhUva / dharmasambandhinI rAjasambandhinI ca carcA'pi kRtA tena pUjyaiH saha / pUjyacaraNairapi tIrthANAM jainAyattatvaM spaSTIkRtaM tsyaagre| jainAnAM ca rASTraprati sanniSThatvaM saMdarya kathitaM yad 'tIrthANAmasmAkaM paramparayA''gatasya svAyattatvasya saMrakSaNamapi rAjyAdhInameva, rAjyasyaiva ttkaarym|' tenA'pi tatsarvaM svIkRtam / evaM santuSTaH sa tato gataH / svalpanaiva samayena sa nivRtto'bhavat / tasya sthAne ca gosalIyA mahodayo niyuktH| AGglAdhikAriNAM sarveSAmekA paddhatirvarttate sma yat svasyA'dhikArasamaye te svakIye'vataraNapustake svAnubhavAn likhanti sma / ye janAsteSAM virodhino varteran teSAM nAmAni kAryANi caikasminpustake likheyuH, ye ca rAjyopayogino janAsteSAM nAmAni kAryANi cA'nyasmin pustke'vtreyuH| ekadA kapaDavaNajagrAmasya zAmaladAsazreSThinaH sacivo vallabhadAsabhAI, yazca gosaliyAmahodayasya mitramAsIt, sa tatpArzve gataH / pravarttamAne vArtAlApe vicAle eva sa gosaliyAmahodayaH papraccha - 'yuSmAkaM jainasamAje eSa nemisUrIzvaraH ko'sti?' tenoktam - 'sa cA'smAkaM jainAnAM sarvoccasthAnIyaH paramaprabhAvako dhrmgurursti| kintu bhavanmanasi kimarthametatprazna udbhUtaH?' so'cIkathat - prATmahodayenaitasmin zvetapustake likhitaM yad -'zrInemisUrIzvareNa tulyaM pracaNDamUrjasvi prabhAvazAli ca vyaktitvaM na mayA kadApi dRssttmsti|' Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 ......nandanavanakalpataruH 2.... 'sarvadiggAmukaM yazaH' iti tvatra sArthakaM pratibhAsate / etAdRkSaH sarvatomukhinaH sarvagrAhyasya sarvamAnyasya ca vyaktitvasya mUlaM tu teSAM naiSThikaM brahmacaryamAsIt / 'zAsanasamrAT' iti saGghamAnyasya zAsanamAnyasya ca birudasya sArthakyaM teSAM pratyekaM prasaGgeSu dRzyamAnamAsIt / guNaniSpannamapi jIvanamantatogatvA''yuradhInameva vrttte| kintvAyuSA zarIraM kSIyate na tu prtibhaa| atra pratibhApUrNa zAsanasya saGghasya ca hitakAryeSvevA'khaNDaM pravarttamAnaM teSAM jIvanamapi vArdhakyaM psprsh| tathApi saMghAstu teSAMpUjyAnAmeva nizrAM satataM pratIkSante sma / te'pi sarvatra yathAzakyaM svIyopasthityA saMghAn santoSayanti sma / vedazUnyagaganayuga (2004) mitavarSasya caturmAsyAH pazcAd boTAdanagarasaGghasya vijJaptyA, teSAmupadezAnirmitajinAlaye jinabimbAnAmaJjanazalAkApratiSThAmahotsavArthaM gatAH / tatra tribhUmiko jinaprAsAdo'nyazca zrImahAvIrasvAmi jinAlayo nirmitiM prAptaH / tribhUmikaprAsAde bhUmigRhe teSAmananyabhakte na zrIsalotaphulacandachaganalAlazrAvakeNa kAritA''sIt zrIneminAthapratimA / tatzrAvaka syA''grahavazAttadvimbasyA'JjanArthaM bhaktipreritAH svayameva tatra gatvA'JjanavidhAnaM svahastenaiva kRtam / etattu antimaM taiH kRtamaJjanavidhAnamAsIt / - aho! yogadAtA prabho! kssemdaataa...|| ete pavitracetaso'nupamasattvA brahmasamAdhibhAjo gurubhagavanto viharantaH santaH zrIkadambagiritIrthe pravezaM kRtvntH| cittAhlAdakAriNi ca vAtAvaraNe 'caturmAsyartha matraiva sthAtavya' miti manoratho jAtasteSAm / vineyairapi teSAM tAdRzI bhAvanA sAnandaM vrdhaapitaa| zrAvakavargo'pi tadgurubhagavatAM puNyanizrAyAM caturmAsIM sthaatumutsuko'bhvt| sarvatraiSa vRttAntaH prthitH| AkaryetAdRzaM gurubhagavatAM nirNayaM madhumatI(mahuvA) satkaH zrIsaGghaH zIghramevA Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .nandanavanakalpataruH 2...... ''gataH / nagarazreSThi zrIharibhAImahodayena vijJaptiH kRtA yad - 'bhavatAM sadupadezena prasAdena ca jainasaGghadvArA''rAbdhaM nUtanajinAlayadvayasya kAryamalpenaiva kAlena pUrNatA-mApsyati / tatpratiSThA'pi bhavatpUjyAnAM svahastenaiva bhavatu' ityasmAkaM sarveSAM mati-rbhAvanA cA'sti / ataH kRpayA caturmAsyarthaM madhumatInagarameva pavitrayantu bhavantaH / ' atyAgraheNA'nicchayA'pi taiH svIkRtaM tadvacanam / uktaM ca - 'tatpratiSThA na mama hastena zakyA / tathA'pi yadyetAvAnasti yuSmAkamAgrahaH, ata AgamiSyAmi / ' 35 etAdRzena pratyuttareNa sarvaiH sAzcaryaM parasparaM vilokitam / kintu na kiJcid vicAritamanyat / pUjyapAdA api ziSyaiH parivRtA yathAkramaM vihRtya madhumatInagaraM prAptAH / nagarapraveze cA'khilaM nagaramupasthitamAsIt / vijayanemisUrijJAnazAlAyAmadho bhAge virAjamAnA abhavan pUjyapAdAH / caturmAsyAH prArambhe dharmArAdhanAdiSu divasA vyatIbhavanti sma / parvAdhirAja - zrIparyuSaNAparvA''gatam / caturthadine kiJcinnAvInyaM dRSTam / madhyAhnasamayo vyatItaH / sUryo'pi pazcimAzAM prati gamanapravRtto'bhavat / tasmin samaye sahasaiva sUryasya sarvapArzve ekaH parivezaH samudbhUtaH / jyotiHzAstra kathanAnusAreNa - 'eSa sUryaparivezo durbhikSaM sRjatyuta jagatyAH kasyA'pi mahApuruSasya viyogo janayati / ' paryuSaNAparvaNo'ntime divase ArAdhanArthaM sarve ArAdhakA mahAjanasya 'vaMDo ' ityabhidhe sthAne gatAH / tatraiko vizAlo vRkSa AsIt / tasyA'dhazcA'nyeSAM pratIkSamANAH . sarve upaviSTAH / sarve gurubhagavanto'nye ca sarve AgatA, ataH sarve tata utthAya pratikramaNasthale AgatAH / yAvacca sAmAyikakriyAmArabheran tAvadeko bRhacchabdo'bhavat / bahirgatvA ca yAvat pazyanti tAvadekA tadvRkSasyaiva mahatI zAkhA'kasmAdeva vinA kAraNameva ptitaa''siit| eSo'pi kazcitsaGketa eva kintu na kenA'pi kiJcijjJAtam / pUrNe paryuSaNAparvaNi saGgho jinAlaye pratiSThAyA vicAraNe pravRtto babhUva / satataM nadyAH pravAha iva pravahati samayaH / bhAdrapadamAsasyA'mAvAsyAdivasa AgataH / tatra dine'pyekA ghaTanA ghaTitA / nizAyAM navavAdane AkAzAdahatparimANa ekastArakaH kSaritaH / atyantaM tejasvI ca sa AsIt / pazcimAyAH pUrvaM prati tasya gatirAsIt / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 .......nandanavanakalpataruH 2..... tasya kSaraNena sArddhameva bhayAnakaH zabdo'pyudabhavat / zAstre etAdRzaH zabdo 'nirghAta' iti nAmnA nirupito'sti / AsannakAla eva kasyacidapi mahApuruSasya ciraviyogasya saMsUcako'yaM zabdo bhvti| ____ ekadA sthaNDilazuddhiM kRtvA pratyAgacchantaste pUjyAH gatiskhalanAt patitAH / pazcAcna zleSma-kAsAdirogA api jAtAH / sarvaM kintu samabhAvapUrvakameva te sahante sma / na kadApi kasyacidapyagre zArIrikI pratikUlatAmabhivyaJjanti sma / sakalo'pi saGghaH sevanArthamanavaratamupasthita evA''sIt / rAjanagarAdi bhinnabhinnasthalebhyo bhaktazrAvakA api kuzalapRcchArthaM gamanAgamanaM kurvanti sm| azvinakRSNasya dazamyA divase zarIre jvara udbhUtaH / vyAdhistu satataM vavRdhe / tatsArddha tu teSAM samabhAva AtmajAgRtiH sahiSNutA'pi varddhamAnA evA''san / svalpA'pi vyAkulatA teSAM mukhe vacane vA na kadApi dRSTA / zarIramAtmano bhinnamivA'nubhavantaH pazyantazca samAdhisthA iva pratibhAnti sma / dhanatrayodazyA divase jvaravyAdhiH kinycinyuuno'bhvt| prAtaHkAle pUjyapAdAntike upavizan zrInandanasUrimahArAjo'kathayat - 'bhagavan ! paredyavi dIpAlikAparvA'sti, tadanantaraM ca bhavatpUjyAnAM jnmdinmpysti'| tAtapAdairuktam - 'ahaM kva dIpAlikA parva drakSyAmi?' __AkaryaitadguruvacanaM zrInandanasUrimahArAjaH sAzrulocanenA''svareNa cA'vadat - 'bhagavan! kimarthametAdRzaM vadanti tatrabhavantaH?' parita upaviSTAH sarve'pi glaanimnubbhuuvuH| ___madhyAhnakAle zrInandanasUrimahArAjaH pUjyairAhUtaH - 'nandana ! matpArzve tvmupvish|' pazcAt zanaiH zanairucitakarttavyAni nirdiSTAni, saMgha-zAsanArthamapi yathAyogyaM saMsUcitam / sarvavacanAni ca pUjyapAdAnAM zrInandanasUrimahArAjenA'pi tathA iti' itikRtvA saavdhaanmnggiikRtaani| pazcAdupacArArthamAjhlavedya AgataH / jambIrarasapAnArthaM tena vijJaptam / tacchrutvA pUjyairmandasvareNa kathitam - 'adyaparyantaM na mayA kadApi phalAdaya upayuktAH / ataH - Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataruH 2...... 37 - kimarthamadhunA tadarthamAgrahaM kurutha? / ' eSA''sItteSAmAtmajAgRtizcAritrapariNatizca / eSa nA'bhivyaktiviSayaH, api tvnubhuutivissyo'sti| vaidyainA'pi niSiddhaM tat / sAyaMkAle pratikramaNAdito nivRtya pUjyairuktam adya pratikramaNamatyantaM cArutayA bhUtam / athA'mAvAsyA praaptaa| nandana ! kaH samayaH sUryodayasya ? bhagavan ! 6.37 vAdane sUrya udeti| 'adya jalAdanyanna kimapi bhoktumahamicchAmi' - iti pUjyo'vak / sarvaiH ziSyairapi tatsvIkRtam / yataH sarve'pi teSAmicchAdhInA eva vartamAnA aasn| pUjyApAdAnAM mukhe'pUrvaM tejo vilasati sma, paramA samAdhiH samatvamupazamabhAvazca dRzyamAnA aasn| jIvanaparyantamArAdhitAyAzcAritrajIvanasya nirmalatamAyA ArAdhanAyA evaiSa prabhAva AsIt / akalpanIyA'nirvacanIyA''sItteSAM brhmnisstthaa| kartRtvAbhimAnAnmuktaH sanneva yaH zAsanasya saMghasya ca kAryANi karoti sa evaitAdRzImapUrvAM samAdhiM bhajati / madhyAhnakAlapazcAt punarvaidya aagtH| sUcivedhaprayogo nirdiSTastena / zrInandanasUribhagavatA pRSTam - kIdRzaM varttate'dhunA gurubhagavatAM svAsthyam ? vaidyaH- atyarthaM cintAprerakaM dRzyate tat / zrInandanasUrimahArAjaH- pUjyairnijajIvane na kadApi sUcivedhaH prayuktaH / ato nocito'dhunaa'pyessH| tatprayogeNa yadi bhavedAyurvRddhistarhi vicArayema / tattvazakyaprAya eva, ato'lametena / idAnIM na teSAM samAdhau skhalanamucitam / zrutvaitat sayuktikaM vacanaM vaidyanA'pi smmtirdrshitaa| ....... vizAlo mAnavasamUha upasthita AsIt / sAyaMkAlo jaatH| ziSyaiH pratikramaNakriyA kAritA / saMstAraka pauruSI vidhirapi kAritA / sarvaiH sAdhubhiH sadhaizca sArddha 'kSamAyAcanAM kRtvA tAtapAdAH sarvathA saMsArAnnirlepA abhavan / Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ...nandanavanakalpatarU: 2... caturvidhaH zrIsaGgha ekatra smmiilitH| paJcamahAvratAnAmuccAraNapUrvakaM zrInamaskAramahAmantracatuHzaraNAdipATho'pi zrAvitaH / caturvidhazrIsaGghasya maGgaloccAreNa madhuradhvanimayaM saJjAtaM vAtAvaraNam / pUjyapAdA api sarvametanmaGgalasvarUpaM samAdhikArakaM ca prasannavadanena zRNvanti sma / tadA dehabhAvAdUrdhvaM bhUtvA paramanirIhabhAvena dhyAnamagnA iva, 'bhikSurekaH sukhI loke jJAnatRpto niraJjanaH' iti ca vacanaM caritArthayanta iva te bbhaasire| saptavAdanasamayo jaatH| tadaiva vedanArahitaiH zamamagnaiHzubhadhyAnalagnaH jAgRtipUrvakameva tAtapAdaiH vinazvaramidaM zarIraM tyaktam / divaM gatA abhavan / sarvatra zokaH prsRtH| sarvatrA'zrupAta eva dRzyate sma / ye ca ziSyAH svakIyajJAnapada-pratiSThAdisarvamupasarjanIkRtya kevalaM gurubhagavatAM caraNasaktAH sevAraktAzcaivA'dyaparyantaM sthitAste'pyanayA ghaTanayA vyathitA iva babhUvuH / teSAmazrupAtenA'pi vAtAvaraNe zoko vyAptaH / kaH kaM nivArayet ? zrIsaGghasya vijJaptyA zrIvijayodayasUrimahArAjAdigurubhagavadbhirbalAt zokaM saMrudhya vyutsarjanAdividhiH kRtA / sarvatra ca sandezA api pressitaaH| sarvato lokAnAM samUhA tAtapAdAnAmantimadarzanArthaM dhAvanta ivA''gantuM pravRttAH / ziSyAzca sarve gurubhagavatAM viyogAt, gateva netrAbhyAM dRSTiH, padbhayAM gatiH, zarIrAcceSTA, hRdayAd spandanamiva babhUvuH / hRtasarvasvA iva kiMkartavyavimUDhA iva te teSAM pArthivadehasyo'gre tasthuH / evameva bAlavadAkrandataH zrInandanasUribhagavato mukhAt sahasaiva bhaktipravAheva stuti - niHsRtA - aho ! yogadAtA prabho ! kssemdaataa...| kArtikazuklapratipadi divase prAtarnavavAdane zibikAyAM sthApitastAtapAdAnAM dehaH zrAvakavargeNa / 'jaya jaya nandA jaya jaya bhadde' ti gaganabhedinAdena sahA'ntimayAtrA pravRttA / grAmasya bahirbhAge bAlAzramasya bhUmAvuttarasyAM dizi zibikA sthApitA / agnidAho'pi tatraiva kRtaH / agnidAhakAle sA eva graha-nakSatrasthitirAsId yA teSAM janmakAle aasiit| yatra janma tatraiva mRtyurapi / yatra teSAM janmA'bhUt tatrAsti jinamandiraM yatra cA'gnidAhastatrA'pi virAjate jinamandiram / mahApuruSANAM sarvamapUrvameva bhavati / - - Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .......nandanavanakalpataruH 2...... - kAla uditamastaGgamayati, astagataM ca udAyati kintu astitvaM parAvarttayituM na sa zakto'sti / zAsanasamrAjastu na kevalaM vyaktitvaM kintu kAlajayi astitvmpi| vyaktitvaM vilIyate kAlena, astitvaM tu shaashvtmvtisstthte| jinazAsanasya prANatulyAnAM teSAM bhagavatAmastitvaM naikarUpeNa vilasadanubhUyate vartamAnakAle'pi / tadeva cAdhunA jainazAsane dRzyamAnAyA unnatyA apyaadhaarruupmsti| ____ jagadvandyAnAmeteSAM mahApuruSANAmetatsvargArohaNArddhazatAbdIvarSa pravarttate / etasminnavasare ca teSAM pUjyapAdAnAmupakArAn saMsmRtya taddarzitapathaM cA'nusRtya hArdikI bhAvAJjaliM smrpyem| prAnte - kAlajayinAmeteSAM mahApuruSANAM sarvAGgasampUrNa guNasaGkIrtanaM na mAdRzairajJaiH zakyam / kevalaM teSAmacintyamahimazAlinAM sAdhutAyAH paramopAsakAnAM caraNamabhivandya teSAM kRpAprasAdena mayyapi sAdhutAyAH prAdurbhAvo bhUyAditi prArthayAmi / iti shm| zAntA mahAnto nivasanti santo vasantavad lokahitaM carantaH / tIrNAH svayaM bhImabhavArNavaM janAnahetunAnyAnapi taaryntH|| mahAtmanAM kIrtanaM hi zreyo niHzreyasAspadam / / " haimavacanAmRtam' - Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 ......nandanavanakalpataruH 2..... - pracaNDa tejomUrtiH shriitaatpaadH| - munidharmakIrtivijayaH vartamAnakAlInaM sughaTitaM vyavasthitaM ca jainasamAjaM tathA saMyamasAdhanAyAH pratikUlakAle'pi zramaNa-zramaNIsamudAyAnAM sAnukUlaM jIvanaM nirIkSya cetazcintayati, "kiM nidaanmsy?''| tadA nirmalamAnasapaTalopari vipulatejonvitalalATa-gAmbhIryakhacitavadanaprasannarasanimagnanetra-pracaNDatejomUrtiH zrItAtapAdaH smRtigocarIbhavati / zAsanasamrAjaH zrItAtapAdasya svargArohaNArdhazatAbdI varSamasti / asminnavasare paramopakAriNaH sakalasaGghamAnyasya pUjyapAdasya guNagAnaM na gAyeyaM tarhi kRtaghno'haM bhaveyam / tato yathAmati guNastutiM kartumudyato'ham / yasmin kAle'dhyayana-adhyApanapravRttiH mandIbhUtA''sIt / yasmin kAle zrIpUjyAnAM phrabalaprabhAvo'smin zAsane prAvarttata / yasmin kAle yogodvahanasya praNAlikA'staMgatA'bhavat / yasmin kAle aJjanazalAkAdividhividhAnaM luptaprAyamAsIt / yasmin kAle saMvegamArgimunayo'lpatarA eva vyarAjanta / yasmin kAle rAjakIyakSetre jainasAdhUnAM prabhAvo'kiJcitkaro'bhUt / tasmin viSamakAle pravartamAne sati vaikramIye nandanetranidhicandramite (1929) varSe madhuramukha-vAJchitaphalada-anantalabdhinidhAnazrIgautamaguroH kevalajJAnaprAptidine zrImadhupuryA ghorAndhakAranAzako bhAskara ivAjJAnatimiratiraskArakaH pracaNDatejomUrtiH zrItAtapAdo'vAtarat / sa pracaNDatejomUrtiH zrItAtapAdastu paramaguru-AbAlabrahmacAri-anekatIrthoddhAraka-sarvatantrasvatantra-sUricakra cakravarti tapogacchAdhipati-zAsanasamrAT - Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataru: 2...... - pUjyapAdazrIvijayanemisUripuraMdaramahArAjaH / asya zrItAtapAdasya pitarau dharmapremiNau abhavatAm / tata eva dharmasaMskArAH raktagatAH Asan / zrItAtapAdasya zubhanimitAlambanatvAt prAktanazubhasaMskArA udabhavan / vizeSato gatajanmano'pUrNasAdhanAM sAdhayitumananyamanorathaH prAdurbhUtaH / manaH zrItAtapAdasya dIkSA grahItumutkaNThitamabhUt / ___ etattu nizcitameva, yatpUrvabhave saMyamAGgIkArabhAvanayA yasya mAnasaM raJjitaM bhavet, tasyaivAsmin januSi tathAbhUtAdhyavasAya utpadyate, nAnyasya / ___ etanmanorathaM pUrayitukAmena tena zrItAtapAdena naike prayatnA AdRtAH, kintu sarve niSphalAH / tathApi svakIyApratimadhairyeNAvarNanIyasAhasikyena ca gRhAnaMSTavA svayameva bhAvanagarabandire gataH / vaikra mIye bANavedanandameru(1945)varSe tatrasthita-zrIvRddhicandrabhagavataH pAdapadme samarpito'bhUt / dIkSAyAH pazcAdalpakAlenaivAdamyotsAhatvAttIvamedhAvitvAccAvazyakaH zAstrAbhyAsaH zrItAtapAdena pUrNaH kRtaH / ___ ayaM tejomUrtiH zrItAtapAdo nirbhayatA-sAhasikya-dhairya- nairmalyAdiguNAnAmAkara AsIt / tato na tena kasyAH pravRtyA api pazcAdvalanaM kRtam / tathaiva kriyAruci-svAdhyAyamagnatA-cAritraniSThA-vinaya-bhakti-guNAnurAgitAdiguNAnAmapi vikAsaH prArabhata / evaM bAhyaguNaiH sAkamAtmikaguNaprakarSebhyassa jagatprasiddho'bhUt / ___ adyaparyantaM jagadguroH zrIhIrasUrIzvarabhagavataH pazcAt rAjakIyakSetre AtmIya nirmalabrahmacaryeNa etena zrItAtapAdena vinA na ko'pi prabhAvako mahApuruSo'bhUt / zrIhIrasUrimahArAjavat zrItAtapAdenApi bhinna-bhinnanagarANAmadhipatIn ThakkurA~zca pratibodhyA'sya zrIjinazAsanasyAnupamA prbhaavnaa'kaari|| zrIjinarAjamatasyaikamapi kSetraM nAsti, yasmin kSetre'syopakAro na bhavet / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 ..nandanavanakalpataruH 2...... tIrtharakSA-zAsanarakSA-vidhividhAnazuddhi-citkoSasthApanA-gozAlAsthApanAdipratyekakSetrANAmayaM mahApuruSaH zrItAtapAdo yogakSemamavahat / guNAkaro'yaM tejomUrtiH zrItAtapAda AsIt / tatrApi tasya pUjyasya nirIhatA paramavizuddhanaiSThikabrahmacaryaM ceti guNayugmaM me mAnasamatIva prINayati / naikavasundharAsvAmino mantriNaH zreSThinazcaitaM tyAginaM zrItAtapAdaM nannamitumAgacchan / tathApi tasya pUjyasya nirIhatA tu himaalyshRnggsmaa''siit| tatrAgatya te zreSThinaH pUjyasya mahattAM sanmAnaM cAkurvan / tathApi nirdabhatAvinamratAdiguNaughaiH pavitrakAyeNa zrItAtapAdena kadApi sanmAnAdayo norarIkRtAH / tannirIhatAyAH darzanaM kArayan prasaMga ekaH smRtipathamAyAti / ekadA zreSThinA zrImahAsukhalAlena pRSTam - bho pUjya ! tIrthasaMrakSaNArthaM kadAcit rAjakoTanagaraM prati gamanaM bhavet, tarhi kadA tatra bhavAnupasthAtuM zaktimAn bhavet / zrItAtapAdena kathitaM - zreSThin ! pAdavihAreNa paJcadazasu dineSvahaM saukhyena tatsthAnaM prApnuyAm / tadvacanaM zrutvA zreSThI Aha - prabho ! kiM zAsanarakSAdiSu prasaGgeSu zibikAyA apavAdamArgeNopayogo na kriyate? | pUrvakAle tu pUrvAcAryaiH zAsanahitArthaM zibikAyA upayogaH kRtaH zrUyate / bhavAnapi karotu / ___ tadA vinamratayA zrItAtapAdenoktam- 'zreSThin! te tu mahAntaH puruSA Asan , ahaM tu teSAM caraNarajonibho'smi / na mAdRzasya teSAmanukaraNaM zobhate' / __asmin prasaGge zrItAtapAdasyAhaGkArasya saMpUrNataH zUnyabhAvo dRzyate, tathA sAdhujIvanasya pAlanArthamutkaNThaiva jJAyate / ____ anena mahApuruSeNa kadApi svakIyaprasiddhyarthaM na prayatnaH kRto na kAritazcA'pi / ya AtmavikhyAtyarthamudyacchate, sa mahApuruSatvena kathamabhidhIyate? / - - - Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataruH 2...... - - adhunA tu sarvataH svaprasiddhinAmako mahAvyAdhirudapadyata / IdRgmahAvyAdhinA zrastA janAH svavinAzaM tu kurvanti, kintu patanamanyeSAmapi kurvante / nAyaM zrItAtapAda etena vyAdhinA pIDita AsIt / tatazcaivA'yaM mahApuruSaH 'zAsanasamrAT' ityevaM vizvavizrutiM prAptAH / / asya zrItAtapAdasya naiSThika brahmacaryamapyananyamevAsIt / asmin jinazAsane'ntimavarSeSu pUjyanibho brahmacaryapAlakaH sAdhuH nAjani / ahaM tu manye, yad brahmacaryasya zaktirapratimAsti / brahmacAriNaH satpuruSasya pavitradehAdatipracaNDastejopuJjo nirgacchati, etattejaHpuJja ko'pi vizuddhAtmaiva sahate / yAvatI brahmacaryavizuddhiH tAvatI teja:puJjasya pramANamaryAdA / asyAM pramANamaryAdAyAM na ke'pi dRSTavAsanAvAsitadevAH tathA'zubhavRttayazca praveSTu samarthAH / kadAcitko'pi malinadevaH samIpamAgacchet tarhi tasya duSTavRttistu vilIyeta eva, yato brahmacAriNa evameva vartate sAmarthyam / ___ tathaivaitAdRzo mahApuruSasya vacanamapi mantrAyate / tanmukhAt nirgacchan zabdo'pi brahmavAkyaM bhavati / tatprabhAvAt devA api svayameva pratyakSIbhUyante / naiSThika brahmacaryasya paramAM zaktiM nirUpayannekaH prasaMgaH / vaikramIyadarzanAGganandasarvaMsahAvarSe (1986) zrIboTAdanagare samavAsarat cAtusyirthaM zrItAtapAdaH / tatraiva nagare prasiddho 'mahammadachela' nAmakautUhalyuvAsa / sa kautUhalI zrItAtapAdasya vizvakhyAtiM zrutvA taM zrItAtapAdaM nantumAgataH / __ pUjyaM vanditvA tena kasyA api vidyAyAH prayogeNa svAtmA prasiddhIkRtaH / kintu na zrItAtapAdo vismyiibhuutH| pUjyamukhAt sahasaiva gIH prasRtA, 'chela ! kadAcidapi vidyayatayA sAdhUnAM vA satpuruSANAM nAvahelanaM kariSyasi / / ___ tataH zrItAtapAdena tvaritameva pIThatrikamAnItam / te pIThakA ekasyoparyupari sthaapitaaH| tatropari svayaM zrItAtapAda AsInaH / pazcAt zrItAtapAdena chelaH kathitaH, madhyasthitaM pIThakamAkarSa / kutUhalapremiNA chelena zanaiH sa pIThaka Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 ......nandanavanakalpataruH 2...... - AkRSTaH / kintvAzcaryamabhUt, yadAdhAravihInapIThakasyopari nizcalabhAvena prasannavadanaH zrItAtapAda AsAMbabhUva / ante chelaH pUjyapAdacaraNe'namat / naiSThikabrahmacaryasya kA zaktiH sA etena prasaMgena jJAyate / prAnte - AstAM naiSThikabrahmacaryasya kathA, brahmacaryasya yathArthapAlanamapi durlabhamasti / sAmprataM tu brahmacaryavyAjena vizeSato mohaceSTAdayo vikriyA: pravartante / etAdRkkAle'pi naiSThikabrahmacaryapAlakasya pUrvarSINAM vizuddhasaMyama jIvanasyAnubhAvakasya ca sarvatomukhIpratibhAsaMpannayugapuruSasya zAsanasamrAT zrInemisUrIzvarabhagavataH pAdAmbujayoH me koTizo vandanAvalayaH / sahasradhA hi phalati vyavasAyo mahAtmanAm / " haimavacanAmRtam" - - Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .nandanavanakalpataru: 2..... te hi no divasA rmyaaH| -pUjyAcAryazrImadvijayadevasUrIzvara caraNAbjacaJcarIko vijayahemacandrasUriH ___samayaH sa AsId vikramIyaviMzatyadhikadvisahasramitasaMvatsarasya mArgazIrSamAsaH / sthAnaM ca nijApratimaprabhAvataH pratikaGkaramanantAnantAtmaparamapadaprApakatIrthAdhirAjazrIzatruJjayagirirAjasya sajIvanazRGga(TraeNka)rUpAnAdyanantasaMsArapArAvArayAnapAtrAyamANa zrIkadambagirimahAtIrthaH / yatrA'tItotsarpiNyAM zrIsampratinAmakaprabhoH prathamagaNabhRt zrIkadambanAmA yogipravaraH koTimuniparivAreNa saha nihatya karmASTakajAlajambAlaM samprAptavAn paramAndapadaM mokSam / / purA'sya gireH sarvoccazrRGge zrIkadambagaNadharasyaikA laghvI devakulikaivA''sIt / zAsanasamrATtapAgacchAdhipati-sUricakra cakravartipUjyazrImadvijayanemisUrIzvarAH saparivArAH grAmAnugrAmaM viharanto'tra pAdAvavadhAritavantaH / tadA teSAM manasi tIrthasyAsya samuddhAra kRte vicAraH samutpannaH / tadanantaram tadamoghopadezAmRtavarSaNapariplAvitAntaHkaraNanAnAdezIyazraddhAsampannaudAryAdiguNagariSThadhanADhyazrAddhavitIrNabhUridravyavyayenAsya samuddhAraH saJjAtaH / ___jAtaJca tena sthAnamidaM kila nandanavanopamam / girerupari gaganottuGgAn prAsAdAn vizAlapramANAH pratimAzca bahvadhikasaMkhyAyAM nirIkSya visphAritanayanAravindAzcArUcamaktRtacetovRttayo janAH vicArayanti sma, yadetAhaksamunnatasthale evaMvidhAnekaprAsAdAnAM nirmANe tathA caitAdRzamahAkAyapratimAnAmihAnayane ca kA zaktiH nimittabhUtA jAtA bhaviSyati tannAsmadIyaprajJAyAM kiJcit pratibhAti tathApi etattu sunizcitameva yat kenA'pyatra divyaprabhAveNa nimittatayA bhavitavyameva / nahi taM vinaitat kathamapi zakyam / yato nAsIttadAdyatanIyayAntrika sAdhanasadbhAvaH / tathApyatajjAtaM tanmahAzcaryakArakam / atra ca yAtrArthamAgatA AbAlavRddhayuvAno vidhAyAsya tIrthasya sparzanAM - - - Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 ......nandanavanakalpataruH 2...... - kRtvA ca darzanapUjanaM tattatparamAhalAdaka bhavyaprabhUtatara jinabimbAnAM bhavantyavazya-mAnandasudhAsAgaranimajjitAH / aparaJca avasthitopAzraya-jJAnazAlA-dharmazAlA-bhojanazAlAdInAM racanApi vismayakAriNyeva / / pUjya zAsanasamrAja: katikRtva: vArtAprasaMge kadambagiritIrthe cAturmAsIsthitIkaraNAya manobhAvaM pradarzitavantaH / kintu tathAvidhabhavitavyatAvazAt teSAM sa vicArA naiva kAryarUpeNa pariNataH / kintu taM kRtArthI kartukAma eva teSAmananyapAdapadmasevisaddhAntavAcaspati-nyAyavizAradapUjyAcAryazrImadvijayaudayasUrIzvarAH tatra cAturmAsImakurvan / zrIkdambagiritIrthasamIpavarticoka-moracupaNA-bhaNDArIyA-jesaraprabhRtigrAmavAsino janAH pramuditamAnasAstatrAgatya bhUribhaktyA vyAkhyAnazravaNa-sAmAyikapratikramaNa-pauSadhAdicAturmAsikArAdhanAM vihitavantaH / cAturmAsyanantaraM paJcamaGgalamahAzrutaskandhAdizrutopacArarUpopadhAnatapasaH ArAdhanA'pi teSAM pUjyapAdasUrIzvarANAM puNyanizrAyAM prArabdhA / tathAvidhaparamazAnta-pavitra-prasannavAtAvaraNe ArAdhakaiH kRtA khalu sA''rAdhanA paramatoSakarI cirakAlasaMsmaraNIyA ca jAtA / tasya mAlAropaNamahotsavaprasaGge vayaM bhAvanagarato vihRtya pUjyAcAryazrIvijayame ruprabhasUrIzvarA'smad guruvaryaiH saha tatra smaagtaaH| kuzAgramativaibhavavibhUSitAH siddhAntamArtaNDapUjyAcAryazrImadvijayanandanasUrIzvaramahodayA api pAdaliptapurato vihRtya tatprasaGge samupasthitAH / kadambagirisadRze nIravazAntasthale bhUrisaGkhyAkamunivarANAM sahAvasthAnamatIvA''nandadAyaka jAtam / __ adhastanapradeze dvAsaptatidevakulikAsametazrImahAvIrasvAmicaityamatIva manoharaM vidyate, bahirbhAge ubhayapArzvasthitau gajarAjau vilokya ke cana tau Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandanavanakalpataruH 2.... satyAveva manyante / agretanIya prAGgaNe pratyahaM prAtaHkAle prakSiptAn dhAnyakaNAn carituM mayUrapArApatAdayaH vihagAH jhaTiti jhaTiti tatrAgacchanti sma, tanmadhye kecanavihaGgamAstu hastamadhyAdapi dhAnyaM caranti sma / kIdRg manoharaM tad dRzyam, taddarzanAnnaiva cakSuSI vyarametAm / tatra virAjamAnAnAM pUjyAcAryamahArAjazrIvijayanandanasUrIzvarANAM savidhe tadA zrInandisUtrasya vAcanA prArabdhA / tasya prArambhakAlInaH katicidbhAgaH tarkapracuratvena sAmAnyatayA na sarveSAM sugamaH / pUjyasUrIzvaraistu tadvivecanamevaM vizadarItyA vihitaM yacchrutvA vayaM bhRzamAnandabharabhAjanAH samabhUma / asmajjIvanasya sa kila suvarNakAlaH samAsIt / etAvati vyatIte'pi sudIrghakAla'dyApi tatsaMsmaraNaM pratyagrameva vidyate / tadA vayaM ye kecana munayaH Asma, te sarve'pi bhinnabhinnaprakAreNa zAstrAdhyayanAdhyApanalekhanacintanAdau evaM vyApRtAH Asan, yanna kasyApi kenA'pi sArddhaM niSkAraNavArtAlApakaraNAvakAzaH / tadA tatratyairmunibhiH zAstranirdiSTaM 'gayaM pi kAlaM na jANaMti' iti vacanaM svajIvane'nubhUyamAnamavagatam / 47 adyApi tatsamayasaMsmaraNaM cetasi kAmapi vacanAtItaviSayAmAnandAnubhUtiM janayati / tatazca anAyAsameva vadanAnniHsarati / 'te hi no divasA ramyAH // sarvaMsahA mahAnto hi sadA sarvaMsahopamAH / / " haimavacanAmRtam 91 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 ......nandanavanakalpataruH 2...... SALA COR M OUSANDER DhiAvacArAnvita cantanAyA K S (anUditaH) -munivimalakIrtivijayaH // bhagavaniSThA bhaktiH ... // 1 // yogo nirvicArasthitiH ... // 2 // mUrchArahito nirgranthaH ... // 3 // viSayAsakto na sAdhakaH ... // 4 // svAnubhUtiH zUnyatAyAmeva bhavati ... // 5 // zAstrAdhyayanasya lakSya anubhavarasaprAptirasti ... / / 6 / / AtmazuddhAvasthA mokSo'sti, azuddhAvasthA saMsAro'sti ... // 7|| AtmaratasAdhakAn paramAtmA svayameva rakSati ... // 8 // mukteramAtmajJAnamasti, tad dhyAnasAdhyamasti ... / / 9 / / zuddhAtmano'jasamanusaMdhAnaM paramAtmasamApatteH kAraNamasti ... // 10 // AtmadhyAnena AtmasvarUpamanubhUyate ... // 11 / / yogarahasyaM sAdhanayA prakaTati ... // 12 // tattvadarzanaM cetasaH prazAntAvasthAyAM labhate ... // 13 // zraddhA sAdhananiSThA'sti, bhaktiH sAdhyaniSThA'sti ... / / 14 / / prabhoranugraheNaiva AtmajJAna-satkriyA-sacchraddhAdaya utpadyante ... // 15 / / nirvikalpavItarAgasamAdhireva kevalajJAnasya bIjamasti ... // 16 / / AtmatRpteH sAdhanaM AtmanaH sAkSAd darzanamasti ... // 17 / / 'aham' ityasya visarjanaM tadeva 'arham' ityasya sarjanamasti ... // 18 // bhaktyA kRpA vardhate, kRpayA bhaktirvardhate ... / / 19 / / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ...nandanavanakalpataruH 2...... 49 dharmArAdhanAyA lakSyaM pUrNatAyAH paripUrNaprAptireva asti ... // 20 // yadA vicAro viramati tadA maunaM sidhyati ... // 21 // tapasa ArAdhanAyai icchAnirodhasya AvazyakatA asti ... / / 22 / / adhyAtmazAstrasya cintanena-parizIlanena AtmanaH sAkSAtkAro bhavati ... // 23 // yathA yathA dayAbhAvo vardhate tathA tathA vairAgyabhAvo vardhate ... // 24 // Agamena AtmAjJAnaM Tvalati, mUrtyA AtmajJAnaM milati ... // 25 / / rAgarahitaM hArdaM tadeva ahiMsAyA anubhUtirasti ... // 26 // abhyAso'dhyavasAye pariNamet, vairAgyamakye pariNamet ... // 27 // jJAnena zamAdiguNA rAjante zamAdiguNairjJAnaM rAjati ... // 28 // yatra nirvicArAvasthA'sti tatra nijAnandasvarUpAtmA astyeva ... // 29 // jJAnena cAritrasya vRddhirbhavati, cAritreNa jJAnasya vRddhirbhavati ... // 30 // Atmani nityatvaM bhayaM harati, zuddhatvaM dveSaM harati, buddhatvaM khedaM harati ... // 31 // AtmajJAnAmRtasya antimasAdhanaM dhyAnamasti ... // 32 // paraprakAzatA sahajopacaritA'sti, svaprakAzatA nirupacaritA'sti ... // 33 // mohahAsAya svarUpAnusaMdhAnaM prabalazastramasti ... // 34 // jIvane yamaniyamasaMyamopekSA AtmavaJcanAyA ekapadI asti, na AtmavikAsasya ... // 35 // jJAnadazAyAM jJAnasya pradhAnatA asti, vyavahAradazAyAM kriyAyA mukhyatA'sti ... // 36 // tapasA varmazuddhirbhavati, japena hRtzuddhirbhavati, ta eva saMyamasya phalaM staH ... // 37 // AtmA jJAnena jJAyate, darzanena dRzyate, cAritreNa nigRhyate ... // 38 // - - - Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .nandanavanakalpataruH 2...... haThayoge kriyAyA mukhyatA'sti, rAjayoge Atmopabhogasya mukhyatA'sti ... // 39 // paramAtmanaH sAkAramudrA mUrtirasti, sAkAreNa nirAkArasya bodho bhavati ... // 40 // AtmA pradezArthanayena dehavyApI asti, jJAnArthanayena vizvavyApI asti ... // 41 // bAhyatapaH Abhyantaratapase sahAyakaM bhavati tadeva muktisAdhanAGga bhavati ... // 42 // asmin dehe AtmabhAvanA dehAntaragate/jamasti, Atmani AtmabhAvanA videhaniSpaterbIjamasti ... // 43 // yasya AntarikabhAvo vizuddho'sti, rAgadveSamohA'vidyArahito'sti sa mokSAdhikArI asti ... // 44 // dhAraNAdhyAnasamAdhayo yogasyA'ntaraGgasAdhanAni santi, vratapUjAsvAdhyAyAdIni bahiraGgasAdhanAni santi ... // 45 / / he Atman ! yadi tvaM prAjJaH asi tarhi tameva guruM sevasva, tAnyeva zAstrANyadhISva, tadeva tattvaM paribhAvaya yaiH samatApIyUSopabhogo bhavet ... // 46 / / jJAninaH sAdhanArambhe ekatva-anyatvAdibhAvanAbhyAsaH sUcitaH, ekatvaanyatvAdibhAvanAbhyAsena aMtarmukhatA prakaTati ... // 47 // yathA vihAyaH sarvabhAvAnAmAdhAro'sti tathA sAmAyikaM sarvaguNAnAmAdhAro'sti ... | // 48 // yAdRk vicAra: tAdRza eva AcAraH, yAdRkSa AcAraH tAdRk eva vicAraH, saH tAttvikapariNAmo'sti ... // 49 / / adhyAtmayogAt nirmalatA, dhyAnayogAt sthiratA, samatAyogAt tanmayatA / / prApyate ... // 50 // AtmA nizcayena eko'sti, vyavahAreNa aneko'sti, nizcayena pUrNo'sti, vyavahAreNa sAvaraNo'sti ... // 51 / / - Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataruH 2...... - nizcayasya vicAraH jJAnaguNaM vikAsayati, vyavahArasya vicArazcAritraguNaM vikAsayati ... // 52 / / svasya vicAra ArtadhyAnasya heturasti, sarvasya vicAro dharmadhyAnasya kAraNamasti, Atmadravyasya vicAraH zukladhyAnasya bIjamasti ... // 53 // duSkRte heyabuddhiH sukRte upAdeyabuddhiH samyagdarzanasya lakSaNamasti ... // 54 / / dAnavRttermUlaM tyAgavRttirasti, tyAgavRttermUlaM kRtajJabhAvo'sti, kRtajJabhAvasya mUlaM paropakAritA'sti ... // 55 / / yat satyamasti zivamasti sundaramasti tad nirvicArAvasthAyAmeva prAvyate ... // 56 // ya ekajIvasya rakSA karoti sa vizvasya sarvajIvAnAM rakSAM karoti, ya ekajIvaM hanti sa vizvasya sarvajIvAn hanti ... // 57 / / satyamekamasti vicAro'neko'sti, satyasAkSAtkArasya dvAraM nirvacArAvasthA'sti ... // 58 // yo'rhadbhagavantaM tasya zuddhAtmadravyeNa zuddhakevalajJAnaguNena zuddhasvabhAvapariNamanasvarUpaparyAyeNa jAnAti sa eva nizcayena AtmAnaM jAnAti ... // 59 / / AtmajJAnAya namaskArAbhyAsa Avazyako'sti, niSkAmakarmaNe sAmAyikAbhyAsa Avazyako'sti ... // 60 // yAvatkAlaparyantaM manaH kriyAzIlamasti tAvatkAlaparyantaM satyasya prAptirna bhavati, yadA manaH zAntaM bhavati tadA satyasya anubhUtirbhavati ... // 61 // abhyAsavairAgyAbhyAM cittasya yA sAttvikaikAgradhyeyAkAravRttiH saiva yogAbhyAsa:, yogAbhyAsasya mukhyaviSaya AtmasAkSAtkAro'sti ... // 62 // AtmA sUkSmatamo'sti ataH sthUlAt sUkSme, sUkSmAt sUkSmatare, sUkSmatarAt sUkSmatame gamyate ... // 63 / / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 .nandanavanakalpataruH 2...... karuNAyAH sthAyibhAvo'nugraho'sti, upekSAyAH sthAyibhAvo nigraho'sti ... // 64 // AtmA'jJAnasya pradhAnalakSaNaM ahamasti, AtmajJAnasya pradhAnalakSaNaM premA'sti ... // 65 // piNDasthadhyAnAt nirmalatA AyAti, padasthadhyAnAt sthiratA AyAti, khyAtItadhyAnAt tanmayatA AyAti ... // 66 // zrutajJAnAt sthiratA Agacchati, cintAjJAnAd nirmalatA Agacchati, bhAvanAjJAnAt tanmayatA Agacchati ... // 67 / / adhyAtmayogAd nirmalatA prApyate, dhyAnayogAt sthiratA prApyate, samatAyogAt tanmayatA prApyate ... // 68|| aMhisAyAH pAlanArthaM krodhanigrahasya AvazyakatA'sti, saMyamasya pAlanArthaM indriyANAM nigrahasya AvazyakatA'sti, tapaH ArAddhaM icchAnirodhasya AvazyakatA'sti ... // 69 / / AcArasya samatAyA nAma ahiMsA asti, vicArasya samatAyA nAma anekAnto'sti, bhASAyAH samatAyA nAma syAdvAdo'sti, sAmAyikasya samatAyA nAma aparigraho'sti ... // 7 // duSkRtavarjanena zAntirbhavati, sukRtasevanena tuSTirbhavati, zaraNagamanena puSTirbhavati ... // 71 // samatayA jIve jIvatvasya cintanaM bhavati, karmaNi karmatvasya cintanaM bhavati, guNeSu guNatvasya cintanaM bhavati ... ||72 / / 'karemi sAmAiyaM' pApavarjanasya pratijJA asti, 'appANaM vosirAmi' sukRtasevanasya pratijJA asti ... / / 73 / / mokSopAyasya jJAnaM 'jJAnam' samyagjJAnAd nirNItamokSopAyeSu zraddhA 'darzanam', samyagjJAna - samyagdarzanAbhyAM nirNItamokSopAyANAM yathAzakti jIvane AcaraNaM 'cAritram' ... // 74 // - Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .nandanavanakalpataru: 2...... - devatattvasya AdhAre gurutattvamasti, gurutattvasya AdhAre dharmatattvamasti, utpattikrame devo vareNyo'sti, sAdhanAkrame dharmaH pravarho'sti ... // 76 / / yadA Atmani sacitAnandasvarUpasya dhyAnaM kriyate tadA abhaya adveSa - akhedAdayo guNa: svayameva prakaTanti ... // 77 // arhato'kAro'bhayasUcako'sti, rakAro'dveSasUcako'sti, hakAro'khedasUcako'sti ... // 78 // zabdAnusaMdhAnAdarthAnusaMdhAnaM bhavati, arthAnusaMdhAnAt tattvAnusaMdhAnaM bhavati, tattvAnusaMdhAnAt svarUpAnusaMdhAnaM bhavati ... // 79 // mantreSu varNasya pravekatA'sti, mUrtiSvAkArasya anavarAyaMtA'sti, tAbhyAM paramatattvopAsanA bhavati ... // 80 // sAkSAt zrIjinezvaradevasya darzana-vaMdana-pUjana-stavana-dhyAnadibhiryat phalaM milati tadeva phalaM zrIjinapratimAyA darzana-vaMdana-pUjana-stavanadhyAnAdibhirmilati ... // 81 // AjJAvicaye devAdhidevasya AjJA dhyeyA'sti, apAyavicaye kaSTamayasaMsAro dhye yo'sti, vipAka vicaye karmaphalaM dhyeyamasti, saMsthAnavicaye caturdazarAjalokasvarUpaM dhyeyamasti ... // 82 / / aupavastasya trayaH prakArAH santi / gira aupavastam manasa aupavastam vigrahasyaupavastam / gira aupavastAt prANavijayo bhavati, manasa aupavastAd manonigraho bhavati, AhArasya(varmaNaH) aupavastAdindriyajayo bhavati ... ||83 // maitrIbhAvanAyAM jIvasya jIvatvaM dhyeyamasti, pramodabhAvanAyAM guNAdhikatA dhyeyA'sti, kAruNyabhAvanAyAM duHkhAdhikatvaM dhyeyamasti, mAdhyasthyamAvanAyAM pApAdhikatvaM dhyeyamasti ... // 84 / / piNDasthadhyAne prabhorvArtA dhyeyA'sti, padasthadhyAne prabho ma dhyeyamasti, Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 .nandanavanakalpataruH 2 rUpasthadhyAne prabhorAkRtirthyeyA'sti, rUpAtItadhyAne prabhoH zuddhAtmA - dhyeyo'sti // 85 // paramAtmadhyAnaM mUrtyAM sthApyasaMbaMdhena bhavati, mantre vAcyasmaraNena bhavati, AjJApAlane AjJAkAraka saMbaMdhena bhavati // 86 // varNasya saMbaMdhaH prANena saha, prANasya saMbaMdho manasA saha, manasaH saMbaMdha AtmanA saha, AtmanaH saMbaMdho'ntarAtmanA saha, antarAtmanaH saMbaMdhaH paramAtmanA saha asti // 87 // dehadRSTyA pazyannahaM dAso'smi, jIvadRSTyA pazyannAhamAtmAsmi, AtmadRSTyA pazyannahaM paramAtmA'smi // 88 // mantreNa mananapariNAmaH samyagjJAne AyAti mUrtyA darzanapariNAmaH samyagdarzane AyAti, Agamena anusaraNapariNAmaH samyak cAritre Ai // 89 // ayamAtmA dehavAnnAsti kintu dehI asti, zarIravAnnAsti kintu zarIrI asti // 90 // AtmadravyaM yathA yathA vizuddhaM bhavati tathA tathA Atmadravyasya antaraGgasAhajikazaktirvikasati, vizuddhAtmadravyasya vikasyamAnA zaktiH sadA jagate upakArakA eva bhavati // 91 // AjJApAlanaM vinA mokSo nAsti iti zraddhA kathayati, AjJAkArakasya dhyAnaM vinA AjJApAlanaM nAsti iti bhaktiH kathayati // 92 // kriyAyA mUlaM zraddhA'sti, zraddhAyA mUlaM bhaktirasti, bhagavato'cintyasAmarthyasya jJAnamasti, jJAnasya mUlamAtmadravyamasti AjJApAlakasya anurAgeNa tathA AjJAkArakasya anugraheNa mokSamArgo bhavati 118811 sAdhyasya zreSThatAyA jJAnaM bhaktivardhakamasti sAdhanasya zreSThatAyA jJAnaM zraddhAvardhakamasti // 95 // " bhaktermUlaM 118311 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataruH 2...... - - zravaNavAcanAnantaraM tadupari cintanaM bhavet, cintanena jJAnaM vardhate, tena mAdhyasthyabhAvo jAyate ... ||96 / / jJAnaM yathA yathA AtmasAdbhavati tathA tathA svArthavRtteH sthAne parArthavRttirvikasati ... ||97 // jinazAsanaM parajIvAnAM vAtsalyAd bhRtamasti, parajIvAnAM vAtsalyAd jAtamasti, parajIvAnAM vAtsalyena bhRtahRdayAduddhRtamasti ... // 98 // arhadbhagavadbhiH prarUpitaM zrutaM saptanayasvarUpamasti, svAnubhavAduddhRtamasti, kevalyavasthAyAmupadiSTamasti ... // 99 / / upavAsa-SaSThabhakta-aSTabhaktAditapobhirlakSazatabhaveSu yAvatI karmanirjarA na bhavati tAvatI karmanirjarA AtmajJAnasaMpannasAdhaka ekasmin kSaNe karoti ... // 10 // adhyAtmadhyAnayogaH sarvazAstrANAM navanItamasti, paramasaMvararUpamasti, yathA yathA AtmasAt bhavati tathA tathA sAdhakaH sAmyasukhasya anubhavaM karoti, atraiva ca apavargasukhamAsvAdayati ... // 101 / / yathA dIpadarzanArthamanyadIpasya AvazyakatA na bhavati kintu tenaiva dIpaprakAzena dIpo dRzyate, tathA AtmadarzanArthamanyajJAnaprakAzasya AvazyakatA nAsti, kintu antaHsthitena jJAnaprakAzenaiva Atmo dRzyate ... // 102 // ArhantyaM sakalArhatsu sthitamasti, siddhAnAmadhiSThAnamasti, AcAryopAdhyAyasAdhUnAM dhyeyamasti, nAmAkRtidravyabhAvaiH tasya praNidhAnaM kramazaH pApanAzasya puNyalAbhasya AtmajJAnasya AtmadhyAnasya ca kAraNaM bhavati / ... // 103 / / vAcakapadasya jJAnaM vAcyasya smaraNaM kArayati, vAcyapadArthasya jJAnaM vAcakapadasya smaraNaM kArayati iti nyAyena arhatpadasya jJAnamahatparamAtmanaH smaraNaM kArayati, arhatparamAtmanaH smaraNaM zuddhAtmasvarUpasya ca smaraNaM kArayati ... // 104|| - - - Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataru: 2...... jIvo yadA 'sama' pariNAmavAn bhavati tadA pratikSaNaM pratyagrAn nUtnAn jJAnadarzana-cAritraparyAyAn prApnoti, jJAnadarzanacAritraparyAyA nirupamasukhasya hetavaH santi, tasmAt te zAstreSu kAmadhenorapi prabhAvazAlinaH kathitAH ... // 105 / / tanurantavAn asti, AtmA ananto'sti / saMhananaM mUrtamasti, AtmA amUrto'sti / deho dRzyo'sti, AtmA draSTA'sti / tanUrvinAzI asti, AtmA avinAzI asti / dehaH karmajAto'sti, AtmA ajAto'sti / mUl 'mama' buddhirbhavati, Atmani 'ahaM' buddhirbhavati ... // 106 / / zAstrasya marma sAdhanayA milati, kevalaM granthAdhyayanAjjJAnasya pUrNatA na prApyate ... // 107 / / muktimArge pragatiM cikIrSuH sAdhakaH nizcayavyavahArau dvau Adriyeta, dvAbhyAM kasyApi ekasya grahaNAd gatirbhavati, na pragatiH ... // 108 / / namaskAramahAmantreNa cittasya yA vizuddhirbhavati saiva dvAdazAGgyA bhavati, dvAdazAGgyA yA vizuddhirbhavati namaskAramahAmantreNa bhavati, tasmAccaturdazapUrvadharamahAtmApi diSTAntasamaye yadi caturdazapUrvasya svAdhyAyakaraNAya asamartho bhavet tadA zrInamaskAramahAmantrasya dhyAne lIno bhavati tena ca Atmavizuddhi karoti ... // 109 / / yatra krodhAdikASAyikabhAvAnAM prakSAlanasya-rodhanasya lakSyaM ca nAsti tAhA aupavastAditapaH tapo na kintu laGghanamasti ... // 110 / / bhagavadvAcAmAvazyakAdikriyAyAzcanurAgaH svargasukhAni dadAti, na niHzreyasam ... ||111|| aSTAGgayogasya sAraH samatA asti, yama-niyama-Asana-prANAyAma-pratyAhAradhAraNA-dhyAna-samAdhisvarUpANi aSTAGgAni samatAyA upalabdhyai eva santi ... / / 112 // yathA dadhisArAya dadhimanthaH kriyate tathA samatAsvarUpasArasya prAptyarthameva anUnakayogAbhyAso'sti ... / / 113 / / - Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .nandanavanakalpataruH 2.. arhatparamAtmanaH aSTamahAprAtihAryANi utkRSTatamasvabhAvasya utkRSTAni pratIkAni santi // 114 // prayatnaH phaladAyako'sti tatprakArako vizvAsaH sa eva zraddhA ucyate, kRpA phaladAyI asti tatprakArako vizvAsa sa eva bhaktiH kathyate // 115 // upekSya loSTakSeptAraM loSTaM dazati maNDalaH / mRgAriH zaramutprekSya zarakSeptAramRcchati // (AtmadhyAnAdivicArAnvitacintanIyasUktisaGgrahaH "AtmautthAnano pAyo" (bhaMdrakaravijayajI mahArAja) iti "AtmajJAna ane sAdhanApatha" ( amarendravijayajI mahArAja ) iti pustakAccA'nUditaH / ) ... ... " haimavacanAmRtam' 57 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataruH 2...... - / AsvAdaH ] cintanadhArA -muniratnakIrtivijayaH yogasya heturmanasaH samAdhiH, paraM nidAnaM tapasazca yogH| tapazca mUlaM zivavartmavallayA, manaHsamAdhiM bhaja tatkathaJcit / / (adhyAtmakalpadruma 9-15) vyAkhyA-zivavartmavallayAH - zivavartma - mokSamArgastasya vallI-latA tasyA mUlaM tapaH, astIti sarvatrA'dhyAhAraH / tapaso nidAnaM-kAraNaM kIdRzam ? param-zreSTham yoga: - jJAna-zraddhAna-caritrarUpo'sti / yogasya hetuH - manasaH samAdhiH - samAdhAnaM samatA vA'sti / tat - tasmAt kAraNAt kathaJcit - kenA'pi prakAreNa manaHsamAdhi - sarvasyA''dhArabhUtAM bhaja - sevasva // ___ viriNam- mahApuruSANAM karuNayaivA'dyaparyantamasminjagatyAdhyAtmiko mArga udghaTitastiSThati / tAdRzIM teSAM karuNAmanubhavituM na kA'pi sAdhanA'nivAryA / zAstrarUpeNaiva sA jagatyAM vilasatyeva / zAstreNa cA'smAdRzAM dIyamAnaM mArgadarzanameva teSAM karuNA'sti / tadanubhave tvasmAkaM dRssttirevopyoginii| ____ satyaM yo gaveSayati tasya mArgadarzanArthaM tu zAstrarUpeNa mahApuruSAH sarvadopasthitA eva santi / kintu na te kamapi hastaM gRhItvA cAlayanti, kevalamupadizantyeva / sUryo na pathadarzanArthamadho'vatarati sa tu kevalaM prakAzaM prathayati / sa prakAza evA'smAkInI sthitiM mAgaM ca spaSTayati / pazcAttu pathikasya viveka eva pramANaM bhavati / tadvadeva jJAnino mahApuruSA api lakSyaprApteH svAnubhavaprakAzaM zAstradvArA jagatsamakSaM vistArayanti / sa zAstraprakAza eva sarveSAM sthitiM mAgaM ca prakAzayati / tanmArge ca svakIyAM sthitiM jJAtvA pratyekamAtmAnaH svasvAnurUpayA yogyatayA vikAsaM sAdhnuvanti / tatprakAzamavalambya vikAsaM sAdhayannAtmA yadA svIyasvarUpAvasthAnarUpaM paramaM caramaM Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataruH 2...... 50 ca lakSyaM saJjAnIte tatprAptyarthaM ca yaM puruSArthamAdarati tameva mokSapuruSArtha ityamidadhati shaastraanni| zlokenatena zrImunisundarasUribhagavanto mokSArthaM puruSArthayantaM sAdhakamuddizya tasya puruSArthasya sAphalye hetuM drshynti| yat - tapaHpUrvako yogamArgo nizcayena lakSyaM prApayati, kintu yadi sa samAdhimUlo bhavettadaiva / samAdhistu mokSamArgasyA''dhAro'sti / samAdhirahitaH samagraH puruSArthastu niSphalaprAya eva / mUlarahitaM bhavanaM dRzyate kadAcit sundaraM kintu na sa sthAyibhAvaM bhajate / samAdhistu mUlaM vartate sAdhanAyAH / sAdhanAjIvanasya pratyekamavasthA, pravRtyAtmikA vA nivRtyAtmikA vA, tu sAdhanAtvena tadaivA'bhidhIyate yadA sA samAdhisahamUlA syAt / samAdhAnaM samAdhiH / jIvanasya vAstavika AnandaH samAdhAne eva vrttte| abhISTaM pratyanabhISTaM vA prati svasya sadasadAgraho na kadApi lAbhAya saukhyAya vA jAyate / yataH kimapyabhISTamanabhISTaM vA bAhyArthamapekSyaiva varttate / yaH svIyaM svarUpaM prAptuM pravRttaH sa na kadApi bAhyArthe muhyati / tasya kRte tu svarUpAvasthAnameveSTaM, tadbhinnaM tu sarvamaniSTameva / yAvatkAlaM bAhyArthasyA'pekSA varttate tAvadasamAdhireva pravarttate / avekkhA aNANaMde' apekSA nAma anAnandaH / anaanndstvsmaadhirev| mokSo nAma svarUpe'vasthAnam, svarUpAbhAse rucizca saMsAra eva svarUpaprAptyarthaM tu saMsAro'vazyameva tyAjyaH / asamAdhistu saMsArasya paryAyarUpaivA'sti / yadaMzena saMsArAnmukti stadaMzenaiva samAdhirlabhyate / svarUpasahasreNa varttate'yaM saMsAraH / apekSArUpeNa, eSaNArUpeNa, asthairyruupennetyaadynekruupenn| nAsti kiJcinniyataM svarUpaM tasya / samAsato yAvantaH karmaNo bhedAstAvanto bhedAH saMsArasyA'pi santi / kadA kena svarUpeNa sa asmAsu varttate latvatyarthaM sAvadhAnaM ca cintniiymsti| saMsArasya parijJAnaM vinA na tasmAnmuktiH zakyA nA'pi ca samAdheH prAdurbhAvaH zakyaH / varttate'smAkaM vRttiSu saMsAraH, na paristhitiSu nA'pi ca padArthasArthe / te tu jaDaprAyA eva / teSu mamatvarUpeNA'smadIyA svakIyatvabhAvarUpA'vivekitaivA'samAdheH kAraNam / aviveko yAvanna bhidyate na tAvatsaMsAraH parihIyate / tAvacca samAdhirapi durlabhai - Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .....nandanavanakalpataruH 2...... - vAsmAkam / yatra vivekastatra samAdhiryatra cA'vivekastatrA'samAdhiH / vivekastu sarvatrA''vazyakaH, sAdhanAmArge tu vizeSaNa / anyathA prAptavyaM vismRtya vicAle eva bhramaNaM bhvti| sAmAnyataH sAdhanA na kA'pi sarvathA niSphalA bhavati / dvividhaM phalaM tasyAH - ekaM bhautikamaparaM cA''dhyAtmikam / icchAdhInaM puNyaM tu bhautikaM phalam, nirIhabhAvena ca sakalakarmamalakSayeNa svarUpAvasthAnaM tvAdhyAtmikaM phlm|| ____sAmAnyataH sAdhanAkartAraM puNyaprAptistu svaabhaavikyevaa'sti| kintu ya icchApUrvaka puNyamupArjayati taM tatpuNyaM tajjanyeSu bAhyArtheSu rAgaM vA dveSaM vA janayati / ata eva tAdRzaM puNyaM bhautikaM vicAle bhramaNavacca phalamastiH taccA'samAdhirUpameva / yata icchAjanyena puNyenecchApUrtI satyAM yA zAntiH prasannatA vA'nubhUyate sA saadhaaraa'sti| aparaM ca kamapyavalambya yadi prasannatA syAttarhi chadyarUpeNa tatra viSAdo'pi vidyata eva / atastAdRzI prasannatA zAntirvA'samAdhirUpaiva / yastu lakSyamanulakSyaiva sAdhanAM karoti, so'pi puNyaM, puNyAnubhAvAcca sarvAn bAhyArthAn labhate eva / kintu na tasya puNya taM tajjanyeSu bAhyArtheSu bAhyopalabdhiSu ca rAgaM vA dveSaM vA janayati, api tu lakSyaM pratyadhikaM prerayati / atastadastyAdhyAtmikaM samAdhirUpaM ca phalam / yatastatrA'sti sAhajikI niSkAraNA ca prasannatA / sA ca smaadhiruupaiv| ___ atyantaM sUkSmaviSayA vartate samAdhiH / sA tu jJAtumapi duHzakyA tarhi tatprAptistu kIyUpA syAt / asamAdheH samIcInaM jJAnaM vinA tattvataH samAdhiprAptistu durlabhaiva / karmajanyAyAM kasyAmapi sthitau svakIyA rucirarucirvA'samAdhireveti tu nizcitam / ataH svakIyAM rucimaruciM vopekSya nirIhabhAvenaiva kevalaM svabaddhaM lakSyameva yo'nusarati sa eva samAdhibhAg bhavati, lakSyamapi ca prApnoti, svakIyaM mokSapuruSArthaM saphalayatyapi c| lakSyaM yasya zRGgaM na sa madhyavarttiSu dRksundareSvapi vizrAntisthAnatulyasthAneSu - - - - - - %3 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .nandanavanakalpataru: 2...... 61 - - muhyati / evameva svarUpAvasthAnarUpo mokSo yasya lakSyaM na sa puNyaprAptAsu bAhyopalabdhiSu manAgapi muhyati / yataH sarvatra sarvathA sarvadA ca rAgadveSAbhAva eva samAdhiriti tasya matiH syaat| itthamatra nizcitaM yad na mIyate sAdhanA kA'pi kadA'pi kasyacidapi bAhyopalabdhinA phalatvena / kintu tatkAle kIdRzI tasya manaHsthitirityanenaiva mIyate / ___ antato gatvA sarvotkRSTAmapi bAhyopalabdhiM svasAdhyamamanvAnastatra ca rAgAdibhAvamakurvANaH sanneva yaH svIyAM samAdhi rakSati sa eva yogamArgeNa siddhirUpamantaM praapnoti| atra lakSyaM mokSaH, tansAdhanArtha jJAna-zraddhAna-cAritrarUpo yogastu mArgaH / kintu na kevalaM lakSyanizcayo mArgasya ca jJAnaM lakSya prApayataH, tatra gatirapyanivAryaiva / ataH kA nAma gatiH ? sA asmin zloke - 'manaH samAdhiM bhaja tatkathaJcit' ityanena darzitA yat-samAdhistu gatiH / mArgo gatizca, na ko'pyekaH kintUbhe'pi sammIlite eva lakSyaM praapytH| 'gatiM vinA pathajJo'pi nApnoti purmiipsitm'| ataH zrImunisundarasUribhagavantaH kathayanti yad - bho Atman / yadi tvaM mokSaM sAdhayasi tarhi manasaH samAdhiM bhaja // iti zam // | pittAgniH zarkarAzamya: payasA kiM na zAmyati ? // "hemavacanAmRtam" - - - - - Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ..nandanavanakalpataruH 2...... - dRSTi: - munikalyANakIrti vijayaH iha kila bahavo'rthA dRSTizabdasya yathA netraM, jJAnaM, darzanaM, avalokanaM, matamityAdi / kintvAmavikAsAdhvani tasyA anya eva kazcidartho bhavati yaH svAnubhavenaiva svacitte sphurati / zabdaistadanuvAdaH kartumazakya eva / tathA'pi vividhA vicArAstadarthalezamavagantumatra prastutAH / ___sAmAnyato dRSTau paryantau staH / eko mithyAdRSTiraparazca samyagdRSTiH / naitau tasyA bhedau / sA tvekaiva / kintu yathA ekasyA eva rajjvA dve paryavasAne tathaivaito tasyA dvau paryantau / yadA'smAkaM cittaM saGkucityA, jaDarUDhibhiH, kadAgra hai:, asaccintanaiH, paradoSadarzanaiH, svaguNaprakarSeH, krodhAdidoSaizca paripUrNaM tatazca kSudraM bhavati tadA'smAkaM dRSTirmithyAdRSTi rbhavati / saivA'sadRSTirabhidhIyate / ayameva dRSTerekaM paryavasAnam / yadaiva cA'smAkaM cittaM udAratayA, anAgraheNa, satyaparatayA, svadoSadarzanena, paraguNAnumodanaiH, kSamAdiguNaizca zanaiH zanairmithyAdRSTiM visRjya nirmalIbhavati tadA no dRSTiH samyagdRSTirbhavati / ayaM ca dvitIyaH paryantastasyAH / - yathA jalaM zItIbhUya himaM bhavati, uSNIkRtaM ca bASpIbhavatiH yathA voSNatAmApakayantre (tharmo mITara) uSNatAvRddhau pArada UrdhvaM gacchati taddhAnau cA'dho gacchati, tathaiva guNAdivRddhau dRSTirnirmalIbhUya samyagdRSTirbhavati viparyaye ca mithyAdRSTirbhavati / kintvetat sarvamanubhavituM svAM dRSTiM codghATayituM vikAsayituM ca tatparatA, utsAhaH, saGkalpo, dRDhanizcaya ityaadismpttiraavshykii| pratyekaghaTanAyAM sarvatraiva vA sRSTau dRSTerudghATakaM vikAzakaM ca tattvaM bhavatyeva, tadgrahaNaparA dRSTiryadyasmAsu syAt / ataH sarvadA vismayamugdhayA vizAlayA saralayA jijJAsitayA ca | dRSTyA'valokanaM kartavyam / eSa eva dRSTe rudghATakAnAM vikAzakAnAM ca om HAMAR - - - Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataruH 2..... - mArgANAmanyatamo maargH| vastutastu dRSTerudghaTanaM tathA vikAsa eva cittorvIkaraNasya sanmArgaH / yathA yathA tadvikasanaM bhavati yathA ca vayaM tanmArga agresarIbhavAmastathA tathA svayameva cittazuddhirvardhate'zuddhayazca saMsante / punastA azuddhIrUrIkartumavakAzo naiva bhvitvyH| yadyapi kaThina eSa maargH| atra ca kadAcit - 'nA'yamasmAdRzAM sAmarthyagocaro mArgaH' iti vipratipattirapi bhavet citte / kintu tadA svadhyeyaM lakSyIkRtya dhairya cA'valambya tanmArgamamuJcatA sarvA vipratipattayo niraakrnniiyaaH| ___ evaM vighnAnupazamayya yathA yathA puraHsarAmo vayametadadhvani tathA tathA naH svalaghutAH pratyakSIbhavanti / yathA kazcit parvatArohI kaJcit parvatamAro, talahaTTikayA''rabhate / sa yathA yathoparyArohati tathA tathA tasyA'dhaH sthitaM sarvamapi vastu yathAyogyaM pratyakSIbhavati / tathaiva yadA vayaM nijAM dRSTimudghATya tadvikAsamArgaM prApyA'gresarA bhavAmastadA doSAdikRtaM svalAghavaM sutarAmasmAkaM pratyakSIbhavati / yathA no vikAso'dhikastathA doSA api adhikatarAH pratyakSIbhavanti / tatkRtA laghutA api sAkSAt pratibhAsante / ___yadA vayamanena mArgeNa nijalaghutA nijadoSAMzcA'vagacchAmastadA tannAzanopAyA api svayameva sphuranti citte / etairupAyairyadA vayaM doSAn dUrIkurmastadA guNAH svayameva prakaTIbhavantyAtmani / doSanAzanameva guNodbhAvanasya mahAnupAyaH / kiJcA'smin jagati sarvameva vastu sarvadaiva svIyArthakriyAyAM svasthatayA pravartata eva / na kiJcidapi duHsthamasti / kintu yadA'smAkaM dRSTiH svasthA, vikasitA, samIcInA ca bhavati, yadA ca vayaM sarvatra yathArthaM draSTuM svaM praguNIkurmastadaiva'smAkaM sarvatra yathArthaM susthaM ca pratibhAti / yadyasmAkaM dRSTirevA'svasthA, avikasitA, asamarthA ca yathArthatayA'va - Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 .nandanavanakalpataruH 2.. lokituM tadA no jagati sarvamevA'yathArthaM duHsthaM ca pratibhAti / etadarthaparaivaiSA sUktiH 'yathA dRSTistathA sRSTi: / ' ataH sarvadA svadRSTiM vikAzayituM cittaM cordhvakartuM prayatnazIlairbhAvyam / evaM kurvANAH zanaiH zanairvikAsaM prApya doSAn vinAzya guNAMzca prakaTIkRtya samyagdRSTeH parAM kASThAM samavApnuvanti svayameva ca dRSTirUpA sambhUya sarvajagataH preraNAsrotaM bhavanti / avimRzya vidhAtAro bhavanti vipadAM padam // prAyo vicAracaJcUnAM kopaH suprazamaH khalu // 66 ' haimavacanAmRtam " Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandanavanakalpataruH 2...... 65 - - - - vijJApanam - - - niHzulkam niHzulkam niHzulkam kastUryA saha sugandho niHzulkaH lazunena saha durgandho niHzulkaH pizunena saha kapaTaM nizuHlkam karmaNA saha vetanaM niHzulkam dhanena saha cintA niHzulkA vyasanaiH saha rogA niHzulkAH rogaiH saha auSadhaM niHzulkam bhojanena saha tRpti niHzulkA kadalIphalena saha challiniHzulkA zarkarayA saha madhuratA niHzulkA vRkSaiH saha prANavAyuniHzulkaH krodhena saha gAlini:zulkA vismayena saha mugdhatA niHzulkA smayena saha dagdhatA niHzulkA dRSkR taiH saha pApaM niHzulkam sukRtaiH saha puNyaM niHzulkam nandanavanakalpataruNA saha hAsyaM niHzulkam - - - - Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataruH 2...... raGgamaJcaH | paNDitatrikam / pAtrANi trayaH paNDitAH 1. vaiyAkaraNaH 2. tArkikaH 3. kaviH bhikSukaH sadgRhasthaH - mUleSu hi vizuSkeSu zuSka eva mhiiruhH|| hemavacanAmRtam' | - - Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ...nandanavanakalpataruH 2...... 67 bhUmikA- ekasmAd grAmAnmithaH suhRdastrayo brAhmaNA adhyayanaM kartuM kAzImagacchan / brAhmaNopari sarasvatI sadA prasannA' ityuktiM satyApayadbhistairalpenaiva kAlena bahUni zAstrANyadhItAni, svasvaviSaye ca pAraGgatA abhavan / tatraiko vaiyAkaraNo'nyastArki ko'parazca kaviH saJjAtaH / kintu vyavahArAnabhijJatvAd abhimAnitatvAcca trayo'pi pustakapaNDitA evA'bhavan / / ___adhyayanaM samApya yadA te nijagrAmaM pratinivRttAstadA grAmavAsibhirjanaisteSAM svAgataM sammAnaM ca kRtam / etena teSAmabhimAnaM suvRddhimApa - 'yadasmAdRzo jJAnino'smin jagati naiva vidyante' iti / anena te svetarAn janAn tucchatayA mnyern| tatrA'pi vaiyAkaraNo yena kenA'pi saha bhASamANastasya bhASAskhalanAmeva zodhayati sma / tArkikastu sarvatra zaGkAM kurvANaH sarvaM vastu pramANenaiva svIkartumAgrahayati sma / kavistu svIyA'skhalitavANIpravAhe hataprabhamanyaM janaM nimajjayati sma / evameva dinAni gamayatAM teSAM ekadA kimabhUt tat pazyAmaH prathamaM dRzyam (dinatrayeNA'labdhabhikSatvAdatIva bubhukSuH kazcid bhikSuko gRhAd gRhaM bhraman vaiyAkaraNagRhaM prApya-) bhikSukaH paNDitarAja! bhoH paNDitarAja! kimapi khAdyaM dehi bhikSukAya me / dinatrayeNa na kimapi khAditaM mayA / atIva bhukkhA lagitA / pazyedaM khaDDe me poTTe / kRpayaikAM roTikAM dehi / giradhArI bhagavAn tvAM sukhiikrissyti| vaiyAkaraNa: (dvAri Agatya) re bhikSuka ! kimevamasamaJjasaM rAraTaTISi ? samyag vaktu mapi na jAnAsi? 'bhukkhA lagitA' iti na samIcIna: prayogo'sti / 'mAM kSudhA bAdhate' evaM vada / api ca poTTaM khaDDaM ca mA vaadiiH| 'pazya mamodare imAM gartAm' iti kathaya / bhikSukaH (lajjitaH) kSamyatAM mahArAja! mAM khadhA bAdhe / pazya mama undaram / vaiyAkaraNa: (kruddhaH san) bhoH ! kimapi budhyase na vA ? kimidamAlajAlaM vakSi ? idaM samyaktayA shRnnu| 'kSudhA mAM bAdhate, pazya mama udaram' iti / - Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 .... nandanavanakalpataruH 2...... - bhikSukaH adhunA maamnuvd| prabho ! prathamaM me roTikAM dehi / bhRte sati poTTe pazcAnmAM khadhA-gadhAdi shikssy| vaiyAkaraNa: re vatsa ! kimiti roTikA-roTiketi raTan muhyasi ? zabdabrahmaNa upAsanAM sevanaM stavanaM ca kuru / zabdeSveva prANA vidyante / zabdA eva jIvanam / zaktiH sAmarthyaM ca taireva vardhate / tava kSudhA'pi tairvinkssyti| bhikSukaH kintu prabho ! prathamaM me kiJcid... vaiyAkaraNa: (madhya eva) roTikayA kimapi na bhavati bAla ! tvaM zabdabrahmaNa eva sevanaM kuru / tava sarvaduHkhANi vilInIbhaviSyanti / (etacchrutvA khinno dInavadano bhikSurnirAzIbhUya tato nirgacchati, anyatra ca gantuM prakramate / taM gacchantaM vilokya) vaiyAkaraNa: (svagatam) ahaha ! kIdRg me vAcaH sAmarthyam / ? asya varAkasya kSudhA'pi mama vANIpravAhe viliinaa| dvitIyaM dRzyam (bhikSukaH samIpasthaM tArkikagRhaM gacchati) bhikSukaH paNDitarAja ! bho paNDitarAja! dinatrayeNa bubhukssito'smi| dayAM kRtvA me kimapi khAdituM dehi / bhagavAn tvAM sukhiikrissyti| tArkikaH bho bhikSuka ! tava bubhukSitatve kiM pramANamasti? api ca 'dayAM kuru' ityetat kathayituMmamA'dhikArona tava / kiJca bhagavati kiM pramANam ? so'pi tava vacasA mAM sukhIkaraSyitIti kathaM vizvasimi ? bhikSukaH prabho ! mama bubhukSitatve idaM me poTTameva pramANamasti / (udaraM darzayan) pazyA'tra khaDDam / api ca bhagavAMstu sarvatra vidyate / yo'pyanyopari dayAM karoti taM sa sukhiikroti| - Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataruH 2...... 69 - - tArkikaH bhikSukaH tArkikaH bhikSukaH tArkikaH bhikSukaH bho vatsa ! tava poTTaM bubhukSayaiva riktamityatra na kimaNi pramANamasti / riktatA tu prANAyAmenA'pi bhavet / (bhayadrutaH san-) pUjya ! nA'haM kamapi pAnArAma-bAnArAmAdikaM jaane| idaM riktatvaM tu dinatraya bubhukSayaivA'bhavat / na kimapi bhuktaM mayA dinatrayAt / mama tvayi zaGkA bhvti| kRpayA mayi vizvAsaM kuru| (kruddha iva-) re bAla! nyAyasUtrakAraM vihAya nA'nyaM kamapi vizvasimi / kiJca tvaM pratyakSeNaiva sarvAGgasampUrNaH puSTazca dRzyase tathA'pi bubhukSito'smIti vadasi / tarhi ko'tra hetuH kiJcA'numAnam ? yadyetat sarvamupayujya tvamanumAnapramANena pramANIkaroSi cet tadaiva tvAmahaM vishvsimi| prabho ! nA'haM kamapi hanumAnaM jAnAmi / kRpayA me kimapi khAdituM dehi| bho vatsa! tvaM bAlako'si / nyAyazAstramatIva gahanamasti / pramANena vinA cA'haM kimapi kartuM na zaknomi / (etacchrutvA nirviNNo bhikSuko vilakSIbhUya tato nirgcchti|) tRtIyaM dRzyam (tato bhikSukoH kavergRhaM gcchti|) paNDitarAja ! bhoH kavirAja ! (raghuvaMza-kAvyakalazAdipustakAni gRhItvA kAvyAni paThan bahirAgataH) he nara ! tvaM kenA'laGkAreNa vadasi ? kaM ca rasamanubhavasi ? (rudan) prabho ! dinatrayeNA'zanAyito'smi / bahunA'pi bhramaNena na kimapi labdhaM bhikSAyAM mayA'dya / kRpayA kiJcid bhuktAvaziSTamapi tArkikaH bhikSukaH kaviH bhikSukaH Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaviH bhikSukaH kaviH nandanavanakalpataruH 2..... dehi / aho ! tvamannarasAbhAvamanubhavasi ? na kA'pi hAniH / adhunA tvaM kAvyarasapAnaM kuru / AkaNThaM tatsevanena tava sarvANyapi duHkhopAdhivyAdhyAdIni naGkSyanti / tvaM divyasukhAnyanubhaviSyasi / (zlokAn paThati) dayAM kuru pUjyavarya ! bubhukSayA mriye'ham / vatsa ! kimiti duHkhIbhavasi ? kAvyAnandasudhAkuNDe nimajja / kAvyasudhArasapAnenA''nandamanubhava | kAvyarasaM vihAya nA'smin jagati kimapi saukhyapradamasti / kAvyarasaM sevasva / ( uccaiH zlokAn paThati / ) (etacchrutvA naSTacetano bhikSuko matta iva pralapan tato nirgacchati / ) - anuvartate // suprayuktasya dambhasya brahmA'pyantaM na gacchati // (6 haimavacanAmRtam Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . nandanavanakalpataruH 2...... kathaya....re... ko'hama - (ramyareNuH) sAdhvIzrIdivyaguNAzrIjI (1) ghAtAyotthApitA yA muSTiH, kRtA tayaiva kacAkRSTiH ... / (2) kurvatA mayA sannRttam, pazyatA susAdhuvRttam, prAptaM ca padamamRtam / (3) gacchan vIrasamavasRtim, mArge lebhe'haM ca mRtim, prapede svaH surAkRtim ... / (4) zrutvA'haM nijazyAlakahAsam, kurve sma zrAmaNye vilAsam ... / (5) lakSyaM vidhAya jvaladdIpavarttim, kAyotsargazcakre saphalAM raatrim...| (6) AbhIrabhave ArpayaM kSIram, lebhe'ciraM bhavodadhitIram / (7) darzito rAjJyA divyadUtaH, praNAzito mayA bhavabhUtaH / (8) mA bhUd *vi-niryAtanam, tatazcakre dehanipAtanam ... / ( 9 ) saMkalpena naSTaM rogavedanam, tadaiva kRtaM saMsAracchedanam ... / (10) mUrdhani soDhA daNDaprahArA, labdhA mayA sva - saMpadapArA ... / (11) yatsthAnAdAyAto'ham tatraiva yAto nu satvaram ... / (12) bhaGktuM gato mAnasabhramam, bhagnaM ca me bhavakramam ... / (13) dahan dagdhaH karmadAru, dIptaM tu nijajyotizcAru ... / (14) bhaginIvacasA kRta upavAsaH, saMprApto mayA svarvAsaH / (15) mahAparvaNi jeman kUram, vAditaM me kaivlytuurm...| (16) mA gamad bahu - prANiprANam, khAditvA zAkaM kRtaM tattrANam... / (17) sehe'lAbhaparISaho vinA dainyam, prahataM laghu ghAtikarma sainym...| (18) AsInme yatsamarAGgaNam, kRtaM tadeva shraamnnyaanggnnm...| (19) yadyapi bhagavadAjJA bhagnA tadapi bhUtA shivvdhuurmnaa...| 'viH pakSI / 71 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 ......nandanavanakalpataruH 2...... (20) dRSTaM hRSTagorjarjaritagAtram, jagRhe cAritraM muktipaatrm...| (21) vanditaM bhAvena munimaNDalam, cakre mayA nrkkhnnddnm...| (22) supAtre'dAM prathamaM dAnam, vidadhe prabhuNA mtsnmaanm...| (23) zrutvA kevalazabdatrikam , lebhe virti-vaahitrkm...| (24) yatra zrayennityaM kAmaH, tatraiva zrito me aatmraamH...| (25) mAtuH savidhe'kArSaM bhRzaM rodanam, labdhaM zarmadaM rjohrnnm...| (26) prAptuM gato'lpacAmIkaram, prApnottatraiva zrAmaNyavaram.... (27) kriyamANaM mayA bharatanATakam, prApyata cApavargahATakam ... / AstAmatra satAM saGgaH paraloke'pi shrmnne|| "haimavacanAmRtam * upazama vivek-sNvraatmkm| * hATakam - suvrnnm| - - Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataru: 2. (pathikaH ko'pi gacchati mArge / tatpAdeikaM tricakrakaM laghuyAnaM prasarati / ___ taM saMrudhya) pathikaH (cAlakaM prati) - bho ! agniyAnasthalaM jigamiSuraham / cAlaka: Am / upvish| pathikaH kiyanmUlyaM te'bhipretamiti kathaya / cAlakaH rUpyakacatuSkam / / pathikaH iyat? rUpyakadvayamevocitam / cAlakaH na na / ko nayet rUpyakadvayenaiva / pathikaH aho ! alaM praznenaitena / tvamupaviza, ahaM neSyAmi / janaH (kAryarahita eko janaH kAryArthamitastato bhramati / kAryaM ca mRgayate / ekasyAM vipaNau gatvA-) (svAminaM prati) asti kimapi maducitaM kAryaM tava vipaNau ? yadi syAttarhi dehi me sthAnam / svAmI Am, asti / zvasta AgantavyaM tvyaa| janaH kiM vetanaM dAsyati bhavAn / svAmI SaNmAsaparyantaM dvisahasraM rUpyakANi / pazcAcca catuHsahasram / janaH yadyevamasti tarhi ahaM SaNmAsAtpazcAdevA''gamiSyAmi / sArddhacaturaH ahaM rASTrasya sevAM kartumicchAmi / dehi me mArgadarzanam / caturaH mArgasya prastaro mA bhUyAH-ityeva tvayA mahatI sevA kRtA syAt / - muniratnakIrtivijayaH Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 ......nandanavanakalpataruH 2...... yena mudhA na lbhe| ko'pi jano yavAn krINanti / anya Aha - kimarthaM yavAn krINAsi ? tadA tena kathitaM - yena mudhA na labhe / madhye patanti tAni katham ? ekasmin devakule pathikA militA bhaNanti, kena kimapi dRSTam ? tadaiko bhaNati - mayA dRSTaM, kintu yadyatra ko'pi zrAvako na bhavet tarhi kthyaami| sarvaiH kathitam - nAsti / tadA sa bhaNati - pUrvaM mayA samudratIre mahanmahAlayo vRkSo dRSTaH, tasya zAkhAH samudraM sthalaM ca prAptAH / tAsAM yAni patrANi jale patanti tAni jalacarANi bhavanti, sthale sthlcraanni| vAdino bhaNanti - aho ! devasya vibhuutiH| tadA tatrasthita ekaH zrAvako bhaNati - yAni madhye patanti tAni katham ? (shriidshvaikaaliksuutr-cuurnnitH)|| svacchatAyA eva paJca guNAH zreyasaH - pratIka ! parIkSAyAM gaNitaviSaye kiyanto guNAH prAptAH ? pratIkaH - paJca guNAH / zreyasaH - kathaM paJcaiva ? pratIkaH - mayA tUttarapatraM yathAtathameva pratyarpitam, ata eva parIkSakeNa svacchatAyA eva paJca guNA dttaaH| Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataru: 2...... - gardabhAstu zvetA eva vaidezikaH - yUyaM sarve bhAratIyajanAH bhinna-bhinnavarNAH santi / kecit zyAmAH, kecana zvetAH tathA godhUmavarNavantaH, ityevaM yUyaM bhinnavarNAH santi / vayaM tu sarve samAnavarNAH zvetA eva smaH / bhAratIyaH - mUrkhazekhara ! zRNu - ghoTakA eva bhinnavarNAH, gardabhAstu samAnavarNAH zvetA eva bhavanti / -munidharmakIrtivijayaH lolendriye yauvane hi yattapastattapo nnu|| dAruNAstre raNe hi zUraH zUraH sa ucyte|| "haimavacanAmRtam" Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 .......nandanavanakalpataruH 2...... vaidyaH tenaiva prathamaM phUtkRtam (zAmajIkumbhakArasya gardabha ekadA glAno'bhavat / ataH kumbhakArastaM pshuvaidysmiipmnyt|) kumbhakAraH vaidyarAja! mamA'tIva priyo'yaM gardabho'dya glAnIbhUto'sti / kRpayA taM samyag nirUpya tadrogAnurUpamauSadhaM dehi / vaidyaH are kumbhakAra ! kutrA'sti tava gardabhaH ? pazyAmi tAvat tam / (tasya mukha-netra-jihvAdikaM pazyati) hum / gabho'yaM jvaragrasto'sti / gRhANemAM guTikAm / (ekAM mahatIM guTikAM tasmai dadAti / ) anayA guTikayA sa krIDAmAtreNa sajjIbhaviSyati / kumbhakAraH kintu vaidyarAja! kathamahametasmA idamauSadhaM dadyAm / bho jana! na kA'pi cintA kAryA / sarala upaayo'stytr| bhavAnidaM sasuSiraM vaMzakhaNDaM gRhNAtu / gRhaM gatvA prathamamidaM vaMzakhaNDaM tanmukhe prakSipa / tadanu guTikAM suSire sthApayitvoccaiH phUtkuru / tathAkaraNeneyaM guTikA tanmukhe pravekSyati / tasyAH pariNamanena ca tasya rogo nakSyati / zvo'trA''gatya me darzayA'mum / kumbhakAraH upakRto'smi / (dvitIya dine) kumbhakAra : vaidyarAja ! are vaidyarAja ! mRto'ham / aho kumbhakAra ! Agatastvam ? api kuzalI te gardabhaH? (taM dRSTvA) are ! kimiti tava zarIre ime zophAH / kimiti ca vAraM vAraM kaNDUyase? kimabhavat tava ? kumbhakAraH (AkulaH san) kiM kathayAmi vaidyarAja ! bhavadAdazamanusaratA mayA sasuSiro vaMzakhaDo gardabhasya mukhe prakSiptastasmiMzca bhavaddattA guTikA - vaidyaH / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataru: 2...... 77 - - - - - - - - 'pi muktaa| kintu yAdavahaM tatra mukhena phUtkartuM gatastAvattenaiva prathamaM phUtkRtam / guTikA tu manmukhe praviSTA / tadanu imA me pristhitiH| adhunA yadauSadhaM kartavyaM tanmamaiva kuru / buddhArA (rathyAyAM zastradhArosejako macchati / ) usevakaH zAtayAta bho jamAH ! zastradhArAM, churikAdhArAM, kartarIdhArAM zAtayata / kautukI 'bho uttejaka / kiM tvaM buddherdhArAmapi uttejayasi? uttejakaH avazyam / yadi vidyate / -munikalyANakIrtivijayaH - - - priyAH brAhmaNA bhojanapriyAH dvijA vidyApriyAH sAdhavastapaHpriyAH kavayaH kalpanapriyAH bhikSukA yAJcApriyAH zUkarA gartApriyAH zvAno bhaSaNapriyAH bhaktA bhajanapriyAH vaNijo'vidyApriyAH vidyArthina upAdhi(DigrI)priyAH vAgmino jalpanapriyAH bhraSTAcAriNo laJcApriyAH kathAkArA vArtApriyAH netAro bhASaNapriyAH - - Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 | kathaya re ! ko'ham - ityeSAmuttarANi (1) zrIbAhubalI zrIilAcikumAraH (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11) .nandanavanakalpataruH 2...... maNDUkaH ( zrInandamaNikArAtmA) zrIvajrabAhukumAraH zrIcandrAvataMsakanRpaH saMgamaH (zrI zAlibhadrAtmA) zrIsomacandrabhUpAlaH (prasannacandrasya pitA) zrImetAryamunivaraH zrI anAthimuniH (saMsArAvasthAyAm) zrIcaNDarudrAcAryasya nUtanaziSyaH zrIavantisukumAraH (12) zrIzivarAjarSiH (13) zrIgajasukumAlamuniH (14) zrIDhaMDhaNamuniH (15) zrIkUragaDumunivaraH zrIdharmarucimuniH zrIDhaMDhaNamuniH zrIvAlibhUpAlaH, ajitasenAvanIpatizca (zrIpAlasya pitRvyaH) zrIsarvAnubhUtimuniH zrIsunakSatramunivarazca (16) (17) (18) (19) (20) zrIkarakaNDunRpaH (21) zrIkRSNavAsudevaH (22) zrIzreyAMsakumAraH (23) zrIcilAtIputraH (24) zrIsthUlabhadraH (25) zrIvajasvAmI zrIkapiladvijaH (26) (27) zrI aSADhAbhUtiH Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataru: 2...... 72 - zrImadhumatI(mahuvA)nagare "zAsanasamraT-suvarNacandraka"-pradAnasamArambhaH pravartamAno vaikramIyaH zarendriyazUnyayuga(2055)mitaH saMvatsara zrIjinazAsananabho'GgaNamaNInAM tapogacchAdhipatInAM paramagurubhagavatAM zAsanasamrAjAM tAtapAdAnAM zrIvijayanemisUrIzvarANAM svargArohaNArdhazatAbdIvatsaro'sti / tatpUjyAnAM janmabhUmirapyeSA'sti tathA svargArohaNamapi teSAmasyAmeva bhUmau vaikramIyazarazUnyagaganayuga(2005)mitavarSe babhUva / teSAM mahopakAri-satpathapradarzakagurubhagavatAM saMsmaraNapreritaH zrImadhumatInagarasatko jainasaGgho vividhAni cirasmaraNIyAni ca kAryANi zAsanaprabhAvakapUjyA''cAryazrIvijayasUryodayasUrIzvarapaTTadharapUjyA''cAryazrIvijayazIlacandrasUrIzvarANAM mArgadarzanena preraNayA ckurvnnsti| vaikramIye vidhuzaravyomayuga(2052)varSe, zAsanasamrADgurubhagavadbhiH sthApitAyA jainadhArmikapAThazAlAyA varSazatasya pUrNAhutiprasaMge uparyuktA''cAryadvayasya preraNayA 'zAsanasamrATsuvarNacandraka'pradAnayojanA'pi atrasthena zrIsaddhena kAritA''sIt / tadanusandhAnenaivaiSa prasaGgo'dhunopasthito'bhUt / samArambha eSa pUjyAcAryazrIvijaya-zIlacandrasUrIzvarabhagavatAM tathA sAdhvIjIzrIzaziprabhAzrImahodayAnAM ca zubhanizrAyAM vaikramIye zarabhUtagaganayuga (2055)varSe zrAvaNazuklaikAdazIdine aisavIye 22-8-1999 tame dine smpnno'bhuut| paNDitavaryazrIchabIladAsa-kesarIcanda-saMghavImahodaya(sUrata)-paNDitavaryazrIkapUracanda-raNacheDadAsa-vAraiyAmahodaya(bhAvanagara) ityanayoH paNDitavaryayorjJAnakSetre zrIjainasaGke mahAnupakAro'sti / naikazatajainasAdhu-sAdhvImahArAjaiH zrAvakazrAvikAbhizca tayoH sAnnidhye saMskRta-prAkRtabhASAvyAkaraNa-saMskRtaprAkRtagranthadhArmikasUtrANAmabhyAsaH kRto'sti / api ca vRddhAvasthAyAmapi tau svasvAsthyamavagaNayyA'dhunA'pyadhyApayataH / jainazAsanasya dhurINA AcAryavaryA api Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataruH 2...... vividhaprazneSu paNkitavaryayoranayorabhiprAyamayekSante / jJAnagambhIrayoretayorbahumAnaprasaGge paNDitavaryazrIvasantabhAImahodayo mukhyAtithirUpeNopasthito'bhUt / svakIye vaktavye ca tairasyAH pravRtyA anumodanaM kRtamAsIt / 'eSA pravRttirAdarzatvena sarvatra grAhyA' iti coktvA vartamAnakAle pAThazAlAnAM zaithilyaM pradarzitam, tadUrIkaraNArthaM ca sarve preritA api / ___paNDitamahodayayoH candraka-prazastipatra-kambalikApradAnAdibahumAnavidhiH zrImadhumatIjainasaGghasya mukhyaiH sabhyaiH kRtA''sIt / candrakapradAnAdinA sArddhamevaikAdazasahasrarUpyakANAM pRthak pRthag nidhirapi ubhayoH paNDitavaryayoH samarpitaH / kintu na tAbhyAM sa svIkRtaH / ataH pUjyAryavaryANAM satpreraNayA paJcaviMzatisahasrarUpyakapramANaH sa nidhiH sarvatra jainapAThazAlAyAH sahAyikAyai 'zrIjainatattvajJAnapracArakapariSad' ityAkhyasaMsthAyai zrImadhupurIjainasaGghana samarpitaH / tatpazcAdatyantanamrabhAvena svavaktavye paNDitavaryAbhyAM kathitaM yad "nA''vAmasmai bahumAnAya yogyau| kintu sA mahesANAsatkazrIyazovijayajIsaMskRtaprAkRtapAThazAlA te cA'dhyApakA gurubhagavantazcaiva bahumAnArhAH, yerAvAmadhyApitau / AvayoH zrAvakazrAvikAzca sAdaraM smarAvaH / asyAmeva bhUmau jaganmAnyA jagadvandyAH zAsanasamrATapramukhavibhUtayo jAtAH santi / atra dhArmikAbhyAsArthaM pAThazAlA pracalatIti tu zobhanameva kintu tatsaJcAlanamevaM karttavyamasti yena viduSAmavicchinnA paramparA satataM pravarteta / laghuvayaskAnAM pAThazAlA yathA pravartamAnA'sti tathA prauDhavayaskAnAmabhyAsArthamapyAyojanamanivAryamadhunA'sti / atastadapi yathAzIghraM krttvymuu"| ____samArambhasya parisamAptau maGgalapravacanaM tu pUjyAcAryazrIvijayazIlacandrasUribhagavadbhiH kRtam / jJAnasya mahimA tasya ca jIvane'nivAryatA'pi taiH prruupitaa| atyantaM saMvedanapUrNahRdayena cobhayoH paNDitavaryayorjIvanamapi varNitaM yad"prabhUteSvapi vikaTasaMyogaSu tAbhyAM na jJAnasyedaM kSetraM kadApi tyaktam / 'paristhitInAM karmAdhInatvena nAtra zoka: karttavyaH, jJAnameva sanmArga' ityevaM vicAra Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataruH 2...... 81 - - purassaraM tAbhyAM samagrajIvane pravRtiH kRtA'sti / svakIyenA'nubhavaparipakvajJAnaguNena zAsanadhurINAM gurubhagavatAmapi tau mAnyau bhUtau staH / ato nyAyya evaiSa bhumaanH'| bhAratavarSe suvarNacandrakapradAnapurassaraM jainavidvatpaNDitavaryANAM bahumAnaM sarvaprathamevA'tra madhumatInagaryAmAyojitamasti / 'evaMbhUtAn sanmAnAvasarAn vayaM bhaviSyatkAle'pyAyokSyAma ityapi pratijJAtamatratyena zrIjainasadhena / ____ samagrasyA'pi samArambhasya saJcAlanaM zrIsaJjayabhAI ThAra(bhAvanagara)dvArA kRtamAsIt / vizAlajanasamudAyasyopasthitAvayaM samArambhaH sotsAha puurnntaamitH|| karmANyavazyaM sarvasya phalantyeva ciraadpi| | ApurandaramAkITaM sNsaarsthitiriidRshii|| "haimavacanAmRtam" - - - Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataruH 2. - - m - e praakRtvibhaag:| / - - Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataruH 2..... | dhammo - munikalyANakIrtivijayaH amhANa deNiyakajjesu sAmannesu ya AlAvesu amhe aNeya saMdabbhesu bahuvAraM dhammasadaM pauMjAmo / kiM tu na yANimo jaM dhammasaddo kettiyesu atthesu vaavaarijji| ettha kira jiNasAsaNe logigesu vi samaesu dhammasaddo aNeyaatthesu vAvArio atthi / tehiMto keI atthA ettha sNghiaa| ___ * dhammasaddassa savvasAhAraNA vuppattI esA - dhArei logaM ti dhammo, ahavA, duggai paMDaMta jIvaM dhArei tti dhammo, ahavA saMsAradukkhe paDie jIve jo uttime suhe dhAreI so dhammo / * vatthusahAvo dhammo - kassa vi vatthuNo jo sahAvo lakkhaNaM vA so dhammo kahijjai / jahA jIvANa puggalANa ya calaNe sAhejjadANaM ciya sahAvo dhammatthikAyassa / kahiyaM ca 'calaNasahAvo dhammo'tti / avi ya dhammatthikAyo vi dhammasaddeNa avlkkhijji| evaM adhammatthikAyassa ThiisAheja, AgAsassa avagAsadANaM kAlassa vattaNAI, puggalANa pUraNa-galaNaM, jIvANa ya nANa-dasaNasarUvo uvaogo sahAvo / avi ya ghaDassa jalabharaNaM jalAharaNaM ca, pattharassa kaDhiNattaM, jalassa sIyalattaM iccAiyaM / * sadaguTThANaM pi dhammasaddeNa bhaNIai -- jahA jiNapUyaNaM sAmAiyAiAvassayakaraNaM annaM ca savvaM sadaNuTThANaM dhmmo| taM ca AyaraMto sAvao dhammio tti loe psiddhi| * AyAro dhammasaddavacco - jahA sAhUNa paMcamahavvaya-rAibhoyaNaveramaNachaTTavvayapAlaNaM, sAvayANa sammattamUlabArasavayapAlaNaM, rAyANa payAvAlaNaM nAyatolaNaM ca, vaNiyANa ya nIIe vAvArakaraNaM evamAi savvaM dhmmo| Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * puNNaM - sukayamavi dhammasaddassa atthavitthare samAgacchai jahA dANaM, tavo, sAhammiyabhattI, veyAvaccaM annaM vA jaM kiM pi puNNasAhagaM kiccaM taM savvaM dhammo / * .nandanavanakalpataruH 2...... dhammasaddeNa majjAyA vi lakkhijjai / hA samuddo kaiyA vimajjAyArUvaM niyadhammaM na laMghei / kIDAsu vi ke i niyamA majjAyAbhihANA saMti / ko vi khelao te na laMghei / jai kaha vi te niyame laMghei tA tassa daMDo hoi / * guNovi dhammasaddeNa muNijjejja / jahA sUrassa dhIraM vIrassa khaMtI, sAhUNa viNao, kAvurisassa bhayaM, mAyAviNo kavaDaM iccAiyaM / * 84 jAo va dhammasadda kahaNIo jahA suvaNNassa hAra- kaDayAI pajjAo tassa dhammo kahIai / evaM jIvassa maNuyatta - devattAI pajAo taddhammo | - darisa vi dhammasaddo jujjai - * ettha saMsAre bahUNi darisaNAraM vijjaMti / jahA sugayadaMsaNaM, nAyadaMsaNaM, vese siyadaMsaNaM, mImaMsAdaMsaNaM, veyaMtadaMsaNaM, saMkhadarisaNaM, natthiyadaMsaNaM, amhANa ya jaidarisaNaM / eyAI savvAI daMsaNAI dhammasaddeNa jaMpijjaMti / jahA sugayadaMsaNeNa boddhadhammo, jaiNadarisaNeNa ya jaiNadhammo iccAiyaM / avi ya jamarAo vi dhammasaddavacco | * evaM dhammasaddassa aNeya atthehiMto keI atthA ettha jahAmai kahiyA / ettha khaliyaM visohaNIyaM sahiyaehiM viusagaNehiM ti / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ....nandanavanakalpataru: 2...... - de20085200 (saMvegamaMjarIkulaya -munikalyANakIrtivijayaH kulayakAro paDhamasilogeNa maMgalaM karei - sddesnnmlyaanilmNjriavisuddhbhaavshyaaro| jayai jayANaMdayaro vasaMtasamau vva jiNavIro // 1 // anvayaH saddesaNamalayAnilamaMjariavisuddhabhAvasahayAro jayANaMdayaro jiNavIro vasaMtasamau vva jyi| bhAvArtha : jahA malayapavvayAo niggaeNa aNileNa savve vi sahayAra rukkhe maMjarie kAUNa savvajayassa ANaMdayArI vasaMtasamao ettha bhuvarNami jayai, taheva niyamuharUvamalayAyalAo nIharieNaM saddesaNAnileNa jIvANa visuddhabhAva-sarUva-sahayAre NavaNavehiM bhAvehiM maMjarie kAuNa tiNhaM pi bhuvaNANa ANaMdayaro sirivIrajiNiMdo sayA jayai / silogajuyaleNa sayameva niyajIvassa uvaesamAha - saMsArasAyaraM duttaraM pi lIlAi kila samuttiNNA / saMvegapavahaNagayA sappurisA bharahamAIyA // 2 // tAre jIva! tumaM pilahiuM maNuattaNAisAmaggiM / saMvegapavahaNagao bhavajalahiM kIsa na taresi? // 3 // anvayaH bharahamAIyA sappurisA saMvegapavahaNagayA duttaraM pi saMsArasAyaraM kila lIlAi smuttinnnnaa| tA re jIva! tumaM pi maNuattaNAisAmaggiM lahiuM saMvega pavahaNagao kIsa bhavajalahiM na taresi ? / bhAvArtha : re jIva! ettheva bharaha-pasannacaMdAiNo bahuNo sappurisA mukkhAhi lAsasarUvasaMvegapavahaNamArohiUNa, duttaraM pi saMsArasAyaraM, culuyaM piva mannaMtA, kIDaM karaMtA vva appeNa payatteNa tariuM mokkhaM pattA / tA tumaM pi maNuattaNa-Ariadesa-sukulajamma-jiNadhammasaMpatti-savaNa-saddhA - Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .nandanavanakalpataruH 2...... viraimAI savvaM pi sAmaggiM laddhuM saMvegapavahaNamArohiUNa kIsa bhavasAyaraM na taresi ? sAmaggIe dullahattaNaM kahei na puNo puNo vi eaM tuha saMbhAvemi jIva ! sAmaggiM / tAre ! hAresi kahaM pamAyamairAi ummatto ? // 8 // anvayaH jIva ! puNo puNo vi eaM sAmaggiM tuha na saMbhAvemi, tA re (jIva)! pamAyamairAi ummatto kahaM (eyaM) hAresi ? | I bhAvArtha : re jIva ! jai taM eyAe sAmaggIe niyayakajjaM na sAhesi tA annesu jammesu puNo puNo vi esA sAmaggI tuha labbhihii ii na saMbhAvemi / tAre jIva ! taM pamAyamairApANeNa ummatto hoUNa kahameyaM sAmaggiM hAresi ? pamAyaM mottUNaM eyAe sAmaggIe sammaM uvaogaM kAUNa niyayakajjaM sAhesu ii ' bhAvo 86 devA visayapasattA neraiyA vivihadukkhasaMttatA / tiriA vivegavigalA maNuANaM dhammasAmaggI // 1 (kramazaH) Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 87 .nandanavanakalpataruH 2... patrama muni kalyANakIrtivijayaH sotthi sirisaMkhesaramaMDaNasiripAsajiNidaM paNihAya paramaguru sirivijayamisUribhagavaMtaM ca paNamiUNa ANaMdassa dhammalAho kahIai kallANakittiNA / siriANaMda ! pujjaguru bhagavaMtANa puNNanissAe amhe savve vi suheNa vaTTAmo / savvesiM AruggaM suMdaraM asthi / taMpi kusalI havejja / tuha pattaM laddhaM / tae pAiyabhAsA sikkhia tti jANiUNa hariso jAo / taM jiNasAsaNassa kei payatthe paDhiuM icchesi tti tae jANAviaM ao kiMci lihemi / ettha kira jiNasAsaNe devatattaM pahANaM / teNa viNA na kiMci dhammANuTThANaM sujjhai / ao paDhamaM devatattaM NAyavvaM / tattha keriso devo amhehiM pUyaNijjo ArAhaNijjo ya ii paNho uThei / tA puvvamaharisiviraiyagaMthehiMto kiMci devasarUvaM jANAvemi / - 'jo jIvappA sayameva sAhaNaM ArAhaNaM ca kAUNa visuddhacaraNeNa tivvataveNa ya niyasavvakammaMse khaviUNa saMkilesajaNayaM rAgaM, pasamavaNadavANalaM dosaM, sannANapayAsapihANaM ca mohaM viNAsei, jo vIyarAgo bhavai, savva desa - kAlatthe savvapayatthe jANei pAsei ya, jo sAsayasuhaM mANei, jo kiliGakammANa rehaM pi viNAsei, jo savvadevANa pUyaNijjo devAhidevo, jo savvajoINa jhAyavvo, jo savvanIINa kArao desao ya, jassa ya mahimA tiloe pasiddho eriso savvadevANaM pUyaNijjo devAhidevo cciya amhANa devo / ' ettha 'naNu yassa pUyA ArAhaNA ya kahaM kAyavvA ? jao so vIyarAgattaNeNa amha pUyAIhiM pasanno na hoi / jai so pasanno na hoi tA pUyAIhiM kiM lAho ?' ii saMkA havejja / sA evaM nirAkaraNijjA Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataruH 2...... - 88 ___ evaMvihassa devassa jA ANA tassabbhAso cia tassArAhaNA / jo ko vi taM ANaM jahAsattiM pAlei tassa tayaNurUvaM phalaM avassaM labbhai / jahA koi rogI puriso AruggaM pAviukAmo suvejjasamIvaM gacchai niyayaM vAhiM ca taM daMsei / tayA so vejjo tassa Aurassa osahAI dei patthaM ca pAleuM kahei / so Auro jettiyaM tavvayaNaM pAlei osahAI ca gahei tettiyaM tassa rogo Nassai / jai saMpuNNaM pAlei tA tassa savvAo vi vAhIo viNassaMti so ya nIrogo bhavai / jai na pAlei tA na bhvi| ___emeva tassa devassa ANA jeNa jeNa rUveNa pAleja teNa teNa rUveNa dhuvaM saMsArakkhao bhavai / jai saMpuNNaM pAleja tA nicchaeNa mokkho pAvijjai / jai na pAleja tA n| ___ jaM ca 'jai so pasanno na havai tA pUyAIhiM kiM lAho ?' ii saMkiyaM tattha - jahA ciMtAmaNirayaNaM aceyaNaM tahA apasannamavi phalai, taheva vIyarAgo devo jai vi pasanno na havai taha vi tassa pUyAINa phalaM lbbhi| to, tassa devassa ANA kA ? teNa ke riso dhammo bhAsio ? tassa pUyA keNa keNa kahaM ca kAyavvA? iccAiyaM annattha pattaMmi lehissaM ti sN| -- - -- - pecchati jahA sacakkhU puriso dIveNa aMdhakAre vi| jiNasAsaNadIveNa u pAsati evaM Naro matimaM / / m men - - - -- Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataruH 2..... - - / kahA [paraduhabhaMjaNo 'depANade' rAyA -munidharmakIrtivijayaH Asi ummattIbhUA AsADhamAsassa paDhamavuTiMcha pAvia puDhavI / nirasakhittesu karisaohiM vavaNassa AraMbho ko| egayA 'gohilavADa'paesassa 'depANade'nAmao ahivaI appapayaM pecchiUNa karisaANaM samIvaM go| AkiNNIbhUA paMkehiM savvA dhrnnii| aIva duhaM sahia khittaM egaM teNa raNNA pattaM / teNa tayA accheraM diLeM / egeNaM kisIvaleNa halaM vhiaN| tammi hale egeNa risaheNa saha egA itthI juttA ahesi / eaM viittaM kajaM darisia dayAlurAINo hiyayaM duheNa bhariaM / so ciMtei - maha paAa erisI ThiI ? etassa samIvaM natthi anno risaho vi| jhagiti rAyA tassa karisaassa AsaNNaM go| teNa raNNA so kisIvalo AhUyo / na teNa karisaeNa suaM, so tu vapaNaM kuvvanto risahaM itthiM ca tADanto ahesi| ___ samIvaM Agamia raNNA kahiaM - mitta ! khaNaM ciDheja, ahuNA cia Agacchai anno risho| karisaoNa vuttaM - ahuNA natthi maha samao, majjha vapaNakajjaM vilNbiiai| puNaravi raNNA uttaM - mitta ! ciTheja / jayA gavviLeNa karisaoNa kahiaM - ko tumaM ? tuvaM kajjarahio, ahaM tu kjrrtto| amha halaM tu eamea clihii| tassa kaThoraM vacanaM soUNa rAyA gilaanniibhuuo| tahAvi sAhasattaNeNa raNNA pucchiaM - ko tuM? kA jAI tuha ? tayA rukkhasareNa kisIvaleNaM jampiaM - ahaM cAraNo mhi, amho eaM khittamatthi, eaM halamavi maha atthi, tatto halaM tu eamea calihii / jai tumaM kalijugassa paraduhabhaMjaNo vikkamo rAyA bhaveja to eaM halaM geNheja, annahA annattha gacchejja / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandanavanakalpataru: 2...... - - % 3D - avamANajaNaaM vayaNaM soUNa 'gohilavADa' paesassa sAgaravaragaMbhIreNa teNa raNNA itthIi samIvaM gamia vajariaM - bahiNi ! tumaM vissAmejjasu, ahaM eaM halaM gahAmi / tao hale sayamea rAyA jutto hvio| puNo vi halaM cliaN| aha cAraNaitthIa cakkhUhinto assuhArA vhiaa| maha bhAyA dighAuso bhavau, eaM maMgalavayaNaM khi| khaNeNa rAINo sevaA annaM risahaM neUNa AgaA / tao haleNa saha so risaho jutto| tattha do hiMto ko vi na vadai / rAyA tu appANaM gao / pacchA karisaoNa jANiaM - na anno ko vi eso puriso, NavaraM eso tu 'gohilavADa' paesassa ahivaI 'depANade' nAmao amha sAmI ahesi / juggasamaye dhane hiM khitaM bhariaM / tattha egaM acchariaM bhUaM / jammi jammi ThANe rAyA gamio tammi tammi ThANe muttAphalAI uppannAiM / jhaTiti rAyassa sahAmajjhe gao muttAphalANa thAlaM bhariUNa karisao / thAlaM dhariUNa teNa kisIvaleNa sAhiaM- 'mahArAya ! jai ahaM jANeja tayA savvammi khitte tumaM calAvejjasu' / ___aIva ANandeNa raNNA bolliaM - bho ! tuha khitte eANi muttAphalAiM jAyAiM / tesu tumha ccia ahigAro'tthi / tatto tumaM cea eANi muttAphalAI nejjasu, ahaM maMgalatthaM egaM muttAphalaM gahAmi / sAro- savvayA sajjaNA jaNANaM sukajjaM ccea karenti annesiM duhaM dUrIkuNenti, duhINaM assUI luMchanti, tahA tesiM duhijaNANaM saMtattaM hiyayaM sIalIkuNeire / dujaNA - niguNajaNA tu ke simavi sukajaM na karente, NavaraM annesiM citteNAvi suhaM na ahikNkheNti| nANaM niyamaggahaNaM navakAro nayaruI ya niTThA y| paMca na-vibhUsiyANaM na dullahA suggaI loe / / - - - Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandanavanakalpataru: 2...... saDhe saDhattaNaM '-munikalyANakIrtivijayaH ego koi kAsao niyachette uggayAhiM kakkaDIhiM sagaDaM bhariUNa tA vikkeuM nayarAbhimuhaM gacchaMto nayaradAre cia egeNa dhutteNa bhaNio re sAgaDiA ! jai ko vi eyAo savvAo kakkaDIo khAeja tayA taM tassa kiM dAhI?'' teNa 'ko vi ettiyAo kakkaDIo kayA vi na khAeja' ii ciMtiUNa jaMpiyaM- "jo eyA savvA vi khAei tassAhaM taM moyaMga dAhaM jo eyAo nagaradArAo vi na nniisri|' tayA dhutto bhaNai " re ! ahaM ciya tuha kakkaDIo khAemi, tumae ya majjha so moyago dAyavvo jo nagaradArAo vi na niggcchi|" ___ "evaM' ti kAsaeNa aMgIkae dhutteNa nagarajaNA skkhiikyaa| pacchA sagaDaM AroviUNa savvAo vi kakkaDIo Isi Isi cakkhiyA / tao sAgaDiaM bhaNai "bho kAsaA! mae tuha savvA vi kakkaDI khaiyA / ahuNA maM puvvuttaM moyagaM dehi|" kuvieNa kAsaeNa bhaNiaM "are ! imAo kakkaDIo ettheva ciTThati / na khAiyA tumae / kahaM moyagaM demi ? maM payAresi ?'' dhutto kahai - "jai na khaiyA tA vikkinnsu'| to kAsao tA vikkeuM caukke Agao / taM daddUNa bahuNo jaNA kakkaDIo kaiuM smaagyaa| taM ca bhaNaMti - "kimeyAo vikkiNasi ?'' ___"evaM'' ti teNa bhaNie savve vi samIvaM gaMtUNa kakkaDIo pAsaMti / pAsiUNa bhaNiyaM tehiM - "bho sAgaDiA ! ko murukkho atthi jo eyAo khaiyAo kakkaDIo kiNai ?'' eyaM soccA dhutteNa bhaNiyaM "re ! kiM eNhiM pi na khaiya' tti bhaNasi?" - / - - Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......nandanavanakalpataruH 2...... - tayA sAgaDieNa bhaNiyaM "bho ! nAyasAlaM gacchAmo / tattheva nAo bhavissaI' dhutteNa abbhuvagae do vi gayA tattha / doNhaM pi vittaMtaM suNiUNa nAyAhIseNa bhaNiyaM jaM "dhutteNa savvA vi kakkaDI khaiya' tti / jio sAgaDio / ao dhutto moyagaM maggei / teNa kAsao ciMtAulo jaao| ____ etthaMtaraMmi teNa puvvaparicio juttikAro diTTho / to so tassamIvaM gaMtuM viNaeNa namio, taM ca seviuM laggo / tayA tuTTeNa juttikAreNa kaje puDhe eeNa savvo vi kakkaDI-moyagavuttaMto kahio / taM suNittA juttikAreNa so kaNNaMmi kiM pi sikkhAviUNa pesio / ___tayaNu so AvaNAo egaM lahuM moyagaM kiNittA dhutteNa sahio nayaradAraM gao / tattha sakkhiNo AhUyA / tao dhuttassa purao nayaradAramajhe taM moyagaM ThavittA bhaNai "re re moyaga ! jAhi jAhi / NIsara ngrdaaraao|" moyago na NIsarai / tao eeNa sakkhiNo bhaNiyA "mae tumha samakkhameva paiNNA kayA jaM - jai eso maM jiNai tA mae eyassa so moyago dAyavvo jo eyAo nagaradArAo na NIsarai / esa moyago na NIsarai / ao eeNa gaheyavvo eso moygo|" eyaM suNittA savvehiM pi sakkhIhiM taM aMgIkayaM / tao dhutto vi vilakkhIhUo taM moyagaM gaheUNa go| eso vi sAgaDio taM juttikAraM pasaMsaMto niyagihaM go| - jaha tubbhe taha amhe tubbhe vi ya hohihA jahA amhe| | appAheti paDataM paMDuyapattaM kisalayANaM ||(uttraadhyynniyukti) - Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________