Book Title: Karnanuyog Praveshika
Author(s): Kailashchandra Shastri
Publisher: Veer Seva Mandir Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003835/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yugavIra-samantabhadra-granthamAlA-8/2 karaNAnuyoga-pravezikA lekhaka siddhAntAcArya paNDita kailAzacandra siddhAntazAstrI pUrva prAcArya syAdvAda-mahAvidyAlaya vArANasI vIra-sevA-mandira-TrasTa prakAzana For Personal and Private use only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yugavIra-samantabhadra-granthamAlA-6/2 karaNAnuyoga-pravezikA lekhaka siddhAntAcArya paNDita kailAzacandra siddhAntazAstrI pUrva prAcArya, syAdvAda-mahAvidyAlaya, vArANasI ACHARIA SRI KARASSAGARSVRI GYARLANDIR SHREE MAHAVIR JAIN ARADHANA KENDRA Koba, Gandhinagar - 382 007. Ph.: (079) 23276252,23276204-05 JASTROLOGY, MANTRA-TANTRA, YOGA, I & ALL TYPES OF JAIN LITERATURE ARIHANT INTERNATIONAL 230. GALI KUNJAS, DARIBA, DELM46 3278761 vIra-sevA-mandira-TrasTa prakAzana Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthamAlA-sampAdaka va niyAmaka : DaoN0 darabArIlAla koThiyA nyAyAcArya sevA-nivRtta rIDara, jaina-bauddhadarzana, prAcyavidyA-dharmavijJAna saMkAya arit hindU vizvavidyAlaya, vArANasI / lekhaka : siddhAntAcArya paNDita kelAzacandra siddhAntazAstrI TrasTa saMsthApaka : AcArya jugalakizora mukhtAra 'yugavIra' prakAzaka : maMtrI, vIra-sevA-mandira TrasTa bI0 32 / 12, jaina niketana nariyA, po0- bI0 eca0 yU0 vArANasI - 5 ( u0 pra0 ) prathama saMskaraNa : 27 mArca 1675 dvitIya saMskaraNa: 5 agasta 1687 mUlya : dasa rupayA mAtra mudraka : santoSakumAra upAdhyAya nayA saMsAra presa bhadainI, vArANasI / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ do zabda bahuta samaya pahale maiMne 'jaina siddhAnta pravezikA' anukaraNapara karaNAnuyogapravezikA, caraNAnuyoga-pravezikA aura dravyAnuyoga-pravezikA praznottarake rUpameM racI thiiN| ve tInoM vIra-sevA-mandira-TrasTake utsAhI karmaTha maMtrI DaoN0 darabArI lAlajI koThiyA nyAyAcAryake saujanyavaza TrasTakI orase prakAzita ho rahIM haiN| prastuta karaNAnuyoga-pravezikA 744 pAribhASika zabdoMkA, jo karaNAnuyogase sambaddha haiM, artha diyA gayA hai| isI taraha dravyAnuyoga-pravezikAmeM 265 zabdoMkI aura caraNAnuyoga-pravezikAmeM 582 zabdoMkI paribhASAe~ dI gayIM haiN| AzA hai ina anuyogoMke svAdhyAya premiyoMko aura vidvAnoMko bhI isase sahayoga milegaa| yadi aisA huA to maiM apane zramako saphala smjhuugaa| yadi maiM kahIM skhalita huA hUM to vidvAn use sudhAra leveM aura mujhe bhI sUcita kareM / maiMne AgamagranthoM ke anusAra hI pratyeka paribhASA dI hai| syAdvAda-mahAvidyAlaya bhadainI, vaaraannsii| kailAzacandra zAstrI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakakI ora se [ prathama saMskaraNa ] lagabhaga eka varSa pUrvako bAta hai| zraddheya zrImAn paM0 kailAzacandrajI zAstrI, siddhAntAcArya, pUrva prAcArya evaM vartamAna adhiSThAtA syAdvAda-mahAvidyAlaya ke pAsa likhita, kintu aprakAzita mahatvakI vipula sAmagrI dekhI / isa sAmAgro meM unako likho huI kaI maulika choTI-choTI kRtiyA~ thIM / jainadharma-paricaya, Arambhika jainadharma, karaNAnuyoga- pravezikA dravyAnuyoga-pravezikA, caraNAnuyoga - pravezikA aura bhagavAn mahAvIrakA jIvana-carita ye chaha racanAe~ usameM prApta huiiN| inakI upayogitA, mahattA aura maulikatAko jJAtakara zraddheya paNDitajIse unheM vora - sevA - mandira TrasTase prakAzita karaneko anujJA maaNgii| hameM prasannatA hai ki unhoMne saharSa svIkRti de dI / jainadharma - paricaya aura Arambhika jainadharmaM ye do racanAe~ chapakara pAThakoMke hAthoMmeM pahu~ca cukI haiN| Aja karaNAnuyoga- pravezikA, dravyAnuyoga- pravezikA, caraNAnuyoga - pravezikA aura bhagavAn mahAvIrakA jIvana-carita ye cAra kRtiyAM eka sAtha alaga-alaga prakAzita ho rahI haiN| AzA hai pAThaka inheM bar3e cAva se apanAe~ge / hama isa mahAn jJAna-dAna ke lie zraddheya paNDitajoke hRdaya se AbhArI haiM / paNDitajI TrasTa ke TrasTI bhI haiM, isase bhI hameM ApakA sadaiva parAmarzAdi yogadAna sahaja meM milatA rahatA hai / yaha vastutaH unakA mahAna anugraha hai / TrasTa - kameTIkA sahakAra bho hameM prApta hai / usIke kAraNa hama TrasTase lagabhaga 18 mahattvapUrNa kRtiyAM prakAzita kara sake haiM, ataH use bhI hama dhanyavAda dete haiM / assI, vArANasI-5 phAlgunI aSTAhnikA- pUrNimA, vo0 ni0 saM0 2501 27 mArca, 1675 (DaoN0) darabArIlAla koThiyA maMtrI vIra-sevA-mandira TrasTa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya [ dvitIya saMskaraNa ] mArca 1675 meM 'karaNAnuyoga-pravezikA' kA prathama saMskaraNa prakAzita huaa| vaha pAThakoMko anya do pUrva prakAzita dravyAnuyoga-pravezikA aura caraNAnuyoga-pravezikAko taraha itanA pasanda AyA ki vaha tIna-cAra varSa pUrva ho alabhya evaM aprApya ho cukA tathA pAThakoMkI mAMga usake lie nirantara bano rho| kintu paristhitivaza hama isase pUrva use prakAzita nahIM kara paaye| ___ Aja hameM prasannatA hai ki hama usakA dvitIya saMskaraNa nikAlanemeM sakSama ho sake haiN| isake pahale hAla hI meM 'dravyAnuyoga-pravezikA' aura 'caraNAnuyogapravezikA'ke bho dvitIya saMskaraNa prakaTa kara cuke haiN| unakA bhI prathama saMskaraNa aprApya ho cukA thA aura pAThaka unakI mAMga kara rahe the| AzA hai ina tInoM pravezikAoMse svAdhyAyAthiyoMko jJAna-lAbhake sAtha hArdika santoSa lAbha hogaa| ina pravezikAoMkI ullekhanIya vizeSatA yaha hai ki inameM-dravyAnuyogapravezikAmeM dravyAnuyoga sambandhI 265, caraNAnuyoga-pravezikAmeM caraNAnuyogaviSayaka 563 aura karaNAnuyoga-pravezikAmeM karaNAnuyoga sambandhI 744 (kula 1602) mahattvapUrNa evaM jJAnavarddhaka prazna aura unake sarala uttara samAhita haiN| inake prakAzanameM jahA~ TrasTa ke AdaraNIya TrasTo janoMkA sahakAra milA hai vahA~ DaoN0 narendra kumArajI jaina prAdhyApaka, rAjakIya mahAvidyAlaya jakkhinI vArANasI aura zrI lAlajo jainakA bhI pUrA sahayoga prApta huA hai| vAstava meM mere banArasase bonA (sAgara), ma0pra0 cale jAnepara ye donoM mahAnubhAva TrasTa ke grantha prakAzanoM evaM vyavasthAmeM hArdika sahayoga kara rahe haiN| hama ina sabake AbhArI haiN| .. zrI santoSakumAra upAdhyAya, mAlika nayA saMsAra presa bhadainI, vArANasI aura unake parikarako bhI dhanyavAda dete haiM, jo tatparatAse mudraNa-kArya karate haiN| bonA (sAgara), (DaoN0) darabArolAla koThiyA ma0pra0 maMtrI 5 agasta 1687 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNI praznAMka praznAMka anivRttikaraNa guNasthAnakA aMgapraviSTa antarakAla 427 aMgapraviSTake bheda anivRttikaraNa guNasthAnameM aMgabAhya kitanI prakRtiyoMkA bandha 651 anivRttikaraNa guNasthAnameM kina aMgulake bheda akSarAtmaka zruta 300 prakRtiyoMkI bandha vyucchitti 652 akSarotmaka zrutake bheda 301 anivRttikaraNa guNasthAnameM agurulaghu nAmakarma kitano prakRtiyoMkA udaya 676 aghAtI karma 615 anivRttikaraNa guNasthAnameM aghAtI karma kitane 616 kitanI prakRtiyoMkI udaya acakSu darzana 342 vyacchitti 677 acalAvalI 741 anivRttikaraNa gaNasthAnameM atiasthApanAvalI 742 kitanI prakRtiyoMkA sattva 668 addhApalya 28 anivRttikaraNa guNasthAnameM adhAkaraNa 128 sattvavyucchitti 666 adhaHkaraNa aura anubhAga kANDaka 726 apUrvakaraNameM antara anubhAga kANDakotkaraNa kAla 730 adhaHpravRtta saMkramaNa anubhAga bandha 557 adholoka anubhAga sattva suoo adhruvabandha 723 anuyogadvAra kitane 387 anakSarAtmaka zruta 266 __ aMgapraviSTakA prayojana 388 anantAnubandhI 446 antarakaraNa 364 anAkAra upayoga 166 antaraanuyogameM kisakA kathana 364 anAdi bandha 721 antarAya karma 446 anAdeya nAmakarma 524 antarAya karmake bheda anAhAra jIva kauna 384 antarakaraNa upazama 600 anAhAraka jIvake guNasthAna 386 anyonyAbhyastarAzi anivRttikaraNa guNasthAna 131 apakarSakAla 555 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNI 137 436 praznAMka praznAMka apakarSaNa 584 aprazasta upazama apUrvakaraNa guNasthAna 126 apramattaviratoMkI saMkhyA 400 apUrvakaraNa guNasthAnakA ayazaHkIrti nAmakarma 526 antarakAla 427 ayogakevalo guNasthAna apUrvakaraNa guNasthAnameM kitanI ayogakevalI guNasthAnakA kAla 421 prakRtiyoMkA bandha 646 ayogakevalI guNasthAnakA apUrvakaraNa guNasthAnameM kina antarakAla 428 prakRtiyoMkI bandhavyucchitti 650 ayogakevalI guNasthAna kitane haiM 404 apUrvakaraNa guNasthAnameM kitanI ayogakevalI guNasthAna kauna prakRtiyoMkA udaya 674 bhAva apUrvakaraNa guNasthAnameM udaya ayogakevalo guNasthAna meM bandha 658 vyucchitti 675 ayogakevalI guNasthAnameM udaya 686 apUrvakaraNameM kitanI ayogakevalo guNasthAnameM prakRtiyoMkA sattva udayavyucchitti 687 apUrvakaraNa Adi cAra ayogakevalI guNasthAnameM sattva 706 upazamaka guNasthAna kauna ayogakevalI guNasthAnameM bhAvarUpa haiN| 435 sattva vyucchitti 707 aparyApta nAmakarma 512 ardhaccheda apratiSThita pratyeka 236 ardhanArAca saMhanana 460 apratyAkhyAnAvaraNa 465 alpabahutvAnuyogameM apramattavirata guNasthAna 116 kisakA kathana apramattavirata guNasthAnake bheda 117 avagrahajJAna apramattavirata guNasthAnakA avadhijJAna 307 antarakAla 426 avadhijJAnake bheda 308 apramattavirata guNasthAnameM avadhi darzana 343 bandhayogya prakRtiyAM 647 avAyajJAna apramattavirata guNasthAnameM avigAmI praticcheda 558 bandhavyucchitti 648 avasarpiNI utsapiNo / apramattavirata guNasthAnameM udaya 672 avasarpiNI utsarpiNIke bheda 66 apramattavirata guNasthAnameM avirata samyagdRSTI guNasthAna 111 udayavyucchitti 673 avirata samyagdRSTi guNasthAnameM apramattavirata guNasthAnameM sattva 666 antarakAla 426 Liila ILU, 366 291 263 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNI 553 258 praznAMka praznAMka avirata samyagdRSTi guNasthAnameM AnupUrvI nAmakarma 467 bhAva 433 AbAdhAkAla 551 avirata samyagdRSTI guNasthAna AbAdhA kAlakA niyama 552 kitane kAla taka hote haiM 416 AbAdhAvalI 741 avirata samyagdRSTI guNasthAnameM Abhyantara upakaraNa 214 bandha 641 Abhyantara upakaraNa nivRtti 210 avirata samyagdRSTo guNasthAnameM Ayukarma 443 bandha vyucchitti 642 Ayukarmake bheda 470 avirata samyagdRSTI guNasthAnameM AyukarmakA utkRSTa sthitibandha 545 udaya . 666 Ayukarmako AbAdhA 554 avirata samyagdRSTI guNasthAnameM AyukarmakA niyama udaya vyucchitti avirata samyagdaSTI gaNasthAnameM AhAraka sattva 661 AhArakake guNasthAna 385 avirata samyagdaSTI gaNasthAnameM AhAraka kAyayoga / 257 sattva vyucchitti 662 AhAraka mizra kAyayoga avirata samyagdaSTI gaNasthAnako AhAraka aura AhArakamizra eka samaya kama teMtIsa kAyayoga kisake ? 263 sAgara AyuvAloMmeM kyoM utpanna karAyA 417 itara nigoda 244 azubha nAma 518 indriya 205 asaMyama 336 indriya paryApti asaMprAptAsRpATikA saMhanana indriyake bheda asthira nAmakarma iSagati 267 IhAjJAna 262 A AkArayonike bheda ucchavAsa nAmakarma 502 AgAla 735 ucchiSTAvalI 744 AtApa nAmakarma utkarSaNa 582 AtmAMgula uSkarSaNa aura apakarSaNameM kitane AtmAMgulase kisakA mApa paramANu Upara nIce Adeya nAmakarma 523 milAye jAte haiM? 586 161 206 462 516 173 503 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNI 6 praznAMka udayake bheda 125 antara 602 73 317 praznAMka utkRSTa sthitibandha kisake 547 upazAnta kaSAya guNasthAnameM utsedhAMgula udaya 680 utsedhAMgulase mApa kisakA? 31 upazAnta kaSAya guNasthAnameM udaya 578 udayavyucchitti 681 576 upazAnta kaSAya guNasthAnameM satba 702 udayAvalI 581,736 upazAnta kaSAya aura kSINa udoraNA 580 kaSAyameM antara uddhArapalya upazamakaraNa 568 udyota nAmakarma 504 upazamake bheda udvelana prakRtiyAM 561 upazama bhAva aura upazamakaraNameM udvelana kauna karatA hai ? / 562 udvelana saMkramaNa upakaraNa (indriya) 212 Uvaloka upayogake bheda 213 Rjumati manaHparyaya upaghAta nAmakarma 500 Rjumati-vipulamati upapAda janma 183 meM antara 316 upamA mAna 23 upayoga 166 eka kAlameM kitane yoga 278 upakaraNake bheda 167 eka jIvake adhikase upayoga indriya) 218 adhika pradezasattva 575 upazama zreNI 121 eka samayameM eka jIvake kitane upazama zreNike guNasthAna 122 karma paramANu ba~dhate haiM 537 upazama zreNike guNasthAnoMkA eka samayameM baMdhe sabhI karmaaMtarakAla 427 paramANuoMkI sthiti kyA aMtarakAlameM jIva saMkhyA 401 samAna hotI hai 550 upazama samyaktva 354 ekendriyake bayAlIsa bheda 145 upazAMta kaSAya guNasthAna 133 ekendriyake guNasthAna 227 upazAMta kaSAya guNasthAnakA au - antarakAla 427 audArika kAyayoga 253 upazAnta kaSAya guNasthAnameM bandha 655 audArika mizrakAyayoga 254 upazAnta kaSAya guNasthAnameM audArika, audArikamizra bandhavyucchitti 657 kAyayoga kisake 260 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 reafmika samyaktvameM guNasthAna karaNa karaNalabdhi karaNAnuyoga karma karmake bheda karmako avasthAe~ aar utkRSTa sthitibandha karmakA jaghanya sthitibandha karmI bandhayogya prakRtiyA~ karmako udayayogya prakRtiyA~ Sairat are prakRtiyAM karmabhUmija tiryaJca ke tIsa bheda karmabhUmi karmabhUmi kitanI kaSAya kaSAyake bheda kaSAya meM kANDaka 'guNasthAna kAya kArmaNakA yoga kArmaNakA prayoga kisake kAlAnuyoga meM kisakA kathana kina guNasthAnoM meM kauna jJAna kina guNasthAnoM meM kauna saMyama kina guNasthAnoM meM kauna lezyA kina guNasthAnoM meM kauna darzana kisa guNasthAna se kisa guNasthAnameM gamana kisa guNasthAna meM maraNa Jain Educationa International viSayAnukramaNI praznAMka 378 2 362 1 437 438 531 5.1 548 605 606 607 146 60 61 284 285 286 738 228 256 264 293 326 337 348 345 138 136 praznAMka 140 kisa guNasthAna meM marakara kisa gati meM gamana kina avasthAoM meM maraNa nahIM 141 kisa gatimeM kitane samyagdarzana 380 kisa gatimeM kitane guNasthAna 204 kina prakRtiyoMko bandha vyucchitti udayavyucchittike pazcAt 708 kina prakRtiyoMko bandha tathA udayavyucchitti eka sAtha 709 kina prakRtiyoMkI udaya vyucchitti bandhavyucchitti ke pazcAt 710 kisa jIva ke kitanI paryAptiyAM 166 kisa janmavAloMkI kauna yoni 177 kisa yoni se kauna utpanna hotA hai 174 kina jovoMke kauna janma 184 kisa jIva ke kitane prANa kisa indriyakA kaisA AkAra kina jIvoMke kauna liMga kina jIvoMke kitanI indriyAM kina jIvoM meM kauna veda kisa jIvakA kisa narakameM janma 58 kisa jIvakA kisa svarga taka janma 82 kuavadhi jJAna kumati jJAna kuzruta jJAna kubjaka saMsthAna kRtakRtyavedaka kevalajJAna kevaladarzana kevalI ke manoyoga kevalI samudghAta kyoM 162 225 186 For Personal and Private Use Only 226 283 325 323 324 481 374 322 344 251 275 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalo samudghAta meM kitanA samaya kor3Akor3I kSapakazreNI kSapakazreNI meM guNasthAna kSapakazreNImeM jIva saMkhyA kSapakazreNImeM antarakAla kSayopazama labdhi kSAyika samyaktva kSAyika samyaktvakI utpattikA krama kSAyika samyaktvakI sthiti kSAyikake guNasthAna kSAyopazamika samyaktva ke guNasthAna kSAyopazamika samyagdRSTi kisa vidhise zreNi car3hanekA pAtra hotA hai kSINakaSAya guNasthAna kSINakaSAya guNasthAna bandha kSINakaSAya guNasthAna bandhavyucchiti prazmAMka kSetra vipAkI karma kSetra vipAkI prakRtiyA~ viSayAnukramaNI Jain Educationa International 277 38 123 124 402 428 357 368 370 376 377 376 126 134 656 kSINakaSAya guNasthAna udaya kSINakaSAya guNasthAna udaya vyucchitti kSINakaSAya guNasthAna sattva kSINakaSAya guNasthAna sattvavyucchitti 704 kSetra anuyoga meM kisakA kathana 361 kSetraphala 657 682 683 703 gati gatike bheda gati nAmakarma gandha nAmakarma garbhajanma guNakAra guNapratyaya avadhi guNapratyaya avadhi kisake guNayoni bheda guNasthAna guNasthAnake bheda guNasthAnake nAmoMkA karaNa ghana ghanakSetraphala ghanamUla ghanaloka ghanAMgula ghAtAyuSka ghAtIkarma ghAtIkarma ke bheda ghAtIprakRtiyA~ guNazreNi guNahAni guNahAni AyAma gotra karma 445 gotra karma ke bheda 526 gotra karmakA utkRSTa sthiti bandha 546 gomUtrikA gati 270 14 ghrANaindriya 625 626 cakSuindriya For Personal and Private Use Only 11 praznAMka gha 202 203 472 464 152 6 311 312 175 103 104 105 732 566, 733 567 as 15. 12 45 42 76 608 606 612 222 223 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 70 148 330 226 viSayAnukramaNI praznAMka jJAna 287 cakSu darzana 341 jJAna mArgaNAke bheda 288 candramA parivAra 63 jJAnAvaraNa karmake bheda cAritra mohanIya 462 jJAnAvaraNa karmake bandhasthAna 626 cAritra mohanIyake bheda 463 cAra mor3evAlI gati kyoM tiryaJca kahA~ rahate haiM nahIM hotI 271 tiryaJca aura manuSyoMke vaikriyika cAroM kSapakoMkA kAla 421 zarIra kaise 262 cAroM kSapakoMkA kauna bhAva 436 tiryaJca aura manuSyoMkA bhUmipara cAroM upazamakoMkA kAla 420 gamana kisa karmake kAraNa 506 caubIsa tIrthaGkara tiryaJca paJcendriyake bheda caubIsa tIrthaGkarake janma-sthAna 71 tInoM avadhijJAna kisake 314 caubIsa tIrthaGkarake nirvANa-sthAna 72 tIrthaGkara nAmakarma 528 tIrthaGkara nAmakamakA bandha chedopasthApanA saMyama trasa trasa nAlI 98 jagatcha No trasa nAmakarma 507 jagatpratara tresaTha zalAkA puruSa jaghanya barga 560 trairAzika jaghanya vargaNA 562 jaghanya sthitibandha kisake 546 darzana janmake bheda 180 darzanake bheda jAti nAmakarma 473 darzana kaba hotA hai jIva prarUpaNAke bheda 102 darzana mohanIya jobavipAkI karma 627 darzana mohanoyake bheda 457 jovavipAkI karma kaunase 628 darzana mohako kSapaNAkA jIvasamAsa 142 prArambha kahA~ jyotiSka deva darzana mohakI kSapaNAkA jyotiSka devako Ayu 65 prasthApaka jyotiSka devake bheda 60 darzana mohakI kSapaNAkA jyotiSka deva kahA~ rahate haiM 60 niSThApaka jyotiSka devake vimAnoMkA darzana mohako kSapaNAkA . AkAra 62 niSThApana kahAM 375 44 mm 336 456 371 64 373 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzanAvaraNa karma darzanAvaraNa karmake bheda darzanAvaraNa karmake bandha sthAna darzanAvaraNa karmake nau prakRtika bandha sthAnakA svAmI darzanAvaraNa karmake chaha - prakRtika bandha sthAnakA svAmI dubhaMga nAmakarma dusvara nAmakarma devoMke do bheda devoMke bheda dezavirata guNasthAna dezavirata guNasthAnakA antarakAla deza virata guNasthAna meM bandha dezavirata guNasthAna meM bandhavyucchitti dezavirata guNasthAna meM udaya deza virata guNasthAna meM udaya vyucchitti dezavirata guNasthAna meM sattva dezanA labdhi dezaghAti karma dezaghAti karma prakRtiyAM dezopazama dravyaprANa dravyaprANa ke bheda dravya nikSepaNakA artha dravyamAna ke bheda dravyendriya dravyendriyake bheda viSayAnukramaNI praznAMka 440 448 630 Jain Educationa International 631 632 520 522 153 83 112 dvitIya vargaNA dvitIya sparddhaka dhAraNAjJAna dhruvabandha dhruvabandhI prakRtiyAM dha nAmakarmake bheda 426 nAmakarmakI uttara prakRtiyoMkA 643 743 21 207 161 na naraka se nikalA jIva kahAM janma letA hai narakase nikalA jIva kyA nahIM hotA nAnA guNahAni nAmakarma utkRSTa sthitibandha nArakiyoMkI Ayu 644 nArakiyoMke do bheda 668 666 nitya nigoda nArakiyoM ke zarIrakI U~cAI nArAca saMhanana nikAcitakaraNa nidhattikaraNa 356 611 nirantarabandho prakRtiyAM 614 366 186 nidrA 161 nidrAnidrA nirantarabandha aura dhruvabandha meM antara nirmANa nAmakarma nivRtti (indriya) nirvRttike bheda nivRttyaparyAptaka For Personal and Private Use Only 13 praznAMka 563 565. 264 722 745 56 57 568 444 471 543 152 55 55 486 243 604 603 714 716 452 446 527 208 206 155 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 viSayAnukramaNI or x140 573 453 450 44 41 511 praznAMka praznAMka niSeka .556 puNya prakRtiyAM 620 nokaSAya 468 prakRtibandha mokaSAyakA svarUpa 466 prakRtibandhake bheda nyagrodha parimaNDala 476 prakRtibandhApasaraNa 724 prakRtisattva paJca bhAgahAra 586 pracalA paJcendriyake 47 bheda 147 pracalApracalA paraghAta nAmakarma 501 prataraloka parikarmASTaka 3 pratarAMgula paridhi 16 pratyeka vanaspati 235 paridhi aura kSetraphalakA niyama 17 pratyeka vanaspatike bheda 237 parihAravizuddhi saMyama 331 pratyeka zarIra nAmakarma 513 parihAravizuddhi saMyama kisake 332 pratyAkhyAnAvaraNa parodayameM ba~dhanevAlo prakRtiyA~ 711 pratyAgAla 736 paryApta nAmakarma pratyAvalI 740 paryAptaka 154 prathamasthiti 737 paryAptakake guNasthAna 167 prathamopazama samyaktva 355 paryApti prathamopazama samyaktvakI prApti paryAptike bheda kaise 362 paryAptiyoMke Arambha aura prathamopazama samyaktva chuTanepara - pUrNatAkA krama 165 avasthA paryApti aura prANameM bheda prathamopazama samyaktvI kisa paMlya vidhise zreNi car3hanekA pAtra 126 palyake bheda prathamopazama aura dvitoyopazama samyaktvameM antara 108 pANimuktA gati pradezabandha 536 pApakarmakA svarUpa 617 pradezasatva 574 pApa prakRtiyAM pramattasaMyata guNasthAnase ayogapudgala vipAko svarUpa 621 kevalI paryanta pratyeka guNapudgala vipAko svarUpa prakRtiyAM 622 sthAnI jIvake kSetrakA pUrvake bheda sparzana pRthivokAyika 231 pramasa aura apramatta saMyatakA puNyakarmakA svarUpa 416 157 158 5 620 412 kAla Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNI 15 306 praznAMka praznAMka pramattasaMyata gaNasthAnakA antarakAla 426 bharata kSetrameM parivartana pramattasaMyata guNasthAna 113 bhavapratyaya avadhi pramattasaMyata guNasthAnameM bhavapratyaya avadhi kisake 310 kitane jIva 366 bhavanavAsI deva kahAM rahate haiM pramattasaMyata guNasthAnameM bandha 645 bhavanavAso devake bheda pramattasaMyata guNasthAnameM bandha bhavanavAso devakI Ayu vyucchiti 646 bhava-vipAkI-svarUpa 623 pramattasaMyata guNasthAnameM udaya 670 bhava-vipAko prakRtiyAM 624 pramattasaMyata guNasthAnameM bhavyamArgaNAke bheda 346 udaya vyucchitti 671 bhavya-abhavyakA svarUpa 350 pramattasaMyata guNasthAnameM satva 665 bhavya-abhavyake guNasthAna pramANAMgula 32 bhAgahAra pramANAMgulase kisakA mApa bhAgahAroMkA pramANa 567 114 bhAvaprANa 160 pramAdake bheda bhAvaveda kisa guNasthAna taka 282 prarUpaNAkA svarUpa 101 bhAvaveda-dravyavedameM asamAnatA 281 prazasta upazama bhAvAnuyogameM kisakA kathana 365 prANa bhASAparyApti 187 163 prANake bheda 188 bhogabhUmi prAyogyalabdhi 360 bhogabhUmi kitanI bhogabhUmija tiyaMJcake bheda / 150 67 351 33 pramAda 115 - - r WW phAli 286 260 265 matijJAna matijJAnake bheda 532 matijJAnake vistArase bheda 533 madhyaloka 266 manuSyoMke nau bheda 232 manuSya kahAM rahate haiN| 506 manaHparyApti 245 manaHparyayajJAna 305 manaHparyayajJAnake bheda bandha bandhake bheda bahu-bahuvidha Adi bAdarajIva bAdara nAmakarma bAdara aura sUkSmajIva bArahaveM dRSTivAdake bheda 151 170 164 315 316 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNI praznAMka 248 171 daya praznAMka manaHparyaya kisake 320 mohanIya karmakI uttara prakRmanoyogameM gaNasthAna 250 tiyoMmeM utkRSTa sthitibandha 542 mAnake bheda 18 mArgaNA 200 yathAkhyAta saMyama 334 mArgaNAke bheda 201 yazaHkIti nAma 525 mithyAtva guNasthAna 106 yoga 247 mithyAtva gaNasthAnameM bandha 634 yogake bheda mithyAtva gaNasthAnameM yojana bandhavyucchitti yoni mithyAtva guNasthAnameM udaya 656 / / yonike bheda 172 mithyAtva guNasthAnameM udaya yoni aura janmameM antara 178 vyacchitti mithyAtva guNasthAnameM satva 688 rasanA indriya 221 mithyAdRSTI jIvoMkA kSetra 405 rasa nAmakarma 465 mithyAdRSTiI jIvoMkA sparzana 407 rAjU mithyAdRSTI jIvoMkA antara 423 mithyAdRSTI jIvoMkI saMkhyA 367 labdhi 217 mithyAdRSTI jIvoMkA kAla 513 labdhiyAM kitanI mithyAdRSTI jIvoMkA kauna labdhyaparyAptaka labdhyaparyAptakake guNasthAna mithyAtva karma 461 labdhyaparyAptakake kitane janma 170 mizra guNasthAna 106 labdhyaparyAptakakA janma 185 mizra guNasthAnameM bandha 636 lAMgalikA gati 266 mizra guNasthAnameM bandha lezyA vyucchitti lezyAke bheda 347 mizra guNasthAnameM udaya loka mizra guNasthAnameM udaya lokakA AkAra vyucchitti 665 lokako moTAI Adi mizra guNasthAnameM sattA 660 lokake bheda mizra guNasthAnakI vizeSatA 110 loka kahAM sthita hai mohanIya karma 442 lokako kisane racA mohanIya karmake bheda 455 lokottara mAnake bheda 356 156 'bhAva 166 640 663 50 C. 88 05 4 . Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNI praznAMka 505 255 256 261 87 . 88 10 463 16 7 146 484 474 praznAMka laukAntika deva ___80 vihAyogati nAmakarma laukika mAna 16 vaikriyika kAyayoga vaikriyika mizrakAyayoga vacanayogameM guNasthAna 252 vaikriyika aura vaikriyika vajravRSabhanArAca saMhanana 487 mizrayoga kisako vajranArAca saMhanana 488 vyantara devoMke bheda vanaspatikAyake bheda 234 vyantara kahAM rahate haiM varga vyantaroMkI Ayu vargaNA 561 vyavakalana vargamUla vyavahArapalya varNa nAmakarma vyAsa vAtavalaya 67 vyucchitti vAmana saMsthAnanAma 482 vikalendriyake nau bheda zaroraaMgopAMga nAma vigrahagati 265 zarora nAmakarma vigrahagatike bheda 266 zarIraparyApti vizuddhilabdhi 358 zarIrabandhana nAmakarma vistArase jIvasamAsa 144 zarIra saMghAta nAmakarma vistArase yonike bheda 176 zarIra saMsthAna nAmakarma vihAravatsvasthAna AdikA zarIrameM aMga upAMga ___ abhiprAya 406 zubha nAmakarma veda 267 zrutajJAna vedake bheda zrutajJAnake bheda vedaka samyaktva 365 zvAsocchvAsaparyApti vedaka samyaktvakI sthiti 368 zreNi car3hanekA abhiprAya vedanA samudghAta AdikA zreNi car3hanekA pAtra svarUpa 274 zrotra indriya vedanIya karma 441 vedanIya karmake bheda 454 saMkalana vedanoya karmako uttara prakRtiyoM saMkramaNa ___ meM utkRSTa sthitibandha 544 saMkramaNake niyama vipulamati manaHparyaya 318 saMkSepameM jIvasamAsa 160 475 477 485 517 267 266 162 120 125 224 587 588 143 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 422 328 403 viSayAnukramaNI praznAMka praznAMka saMkhyAmAnake bheda 22 samyagmithyAdRSTi guNasthAnameM saMkhyA anuyogameM kathana bhAva 432 saMjvalana kaSAya 467 samyagmithyAdRSTi aura asaMyata saMjJA 164 samyagdRSTi jIvoMkA sparzana 410 saMjJAke bheda 165 sayogakevalI guNasthAna / saMjJo 381 sayogakevalo guNasthAnakA saMjJIke guNasthAna 382 kAla saMyama 327 sayogakevalI guNasthAnakA saMyama mArgaNAke bheda antarakAla 426 saMyamAsaMyama 335 sayogakevalI guNasthAnake saMyatAsaMyata jIvoMkA kAla 418 jIvoMkI saMkhyA saMyatAsaMyata jIvoMkA sparzana 411 sayogakevalI guNasthAnakA saMyatAsaMyata Adi guNasthAnoMmeM bandha jIva saMkhyA 368 sayogakevalI guNasthAnakI saMyatAsaMyata jIvoMkA kAlameM bandhavyucchitti 657 bhAva sayogakevalI guNasthAnakA saMsthAna nAma aura AnupUrvI nAmameM antara sayogakevalI guNasthAnameM saMhanana nAmakarma 486 udayavyucchitti sakala pratyakSa 321 sayogakevalI guNasthAnameM sacitta yoni AdikA svarUpa 176 satva sattva athavA sattA sapratiSThita pratyeka sattva athavA sattAke bheda sapratiSThita apratiSThitako satprarUpaNAmeM kathana pahacAna 240 satya manoyoga AdikA svarUpa 246 sammUchana janma sadavasthA rUpa upazama 601 samudghAta 272 samyaktva 352 samudghAtake bheda 273 samyaktva mArgaNAke bheda 353 sabhI kevalo kyA samudghAta samyak-mithyAdRSTi guNasthAna karate haiM 276 (mitra) kA antarakAla 425 samyaktva prakRti samyagmithyAdRSTi guNasthAna samyaktva prakRtikA nAma samyajIvoMkA kAla 415 ktva kyoM 456 434 udaya 684 705 208 572 386 458 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyak mithyAtvakarma samacaturasra saMsthAna nAma samaya prabaddhakA svarUpa aura pramANa samaya prabaddhakA vibhAga sarva saMkramaNa sarvaghAtI sarvaghAtI prakRtiyA~ sarvopazama sahasrAra svarga taka hI kucha adhika Ayu honekA kAraNa sAkAra upayoga sAgara sAtizaya apramatta sAdhAraNa vanaspati sAdhAraNa vanaspatike bheda sAdhAraNa vanaspatikA nivAsa sAdhAraNa zarIra nAma sAdibandha sAntarabandha sAntarabandha prakRtiyA~ sAmAyika saMyama sAsAdana guNasthAna sAsAdana guNasthAna bandha sAsAdana guNasthAna bandhavyucchitti sAsAdana guNasthAna udaya sAsAdana guNasthAna udayavyu0 sAsAdana guNasthAna satva sAsAdana guNasthAna bhAva sAsAdana guNasthAna sparzana viSayAnukramaNI praznAMka 460 478 242 241 514 720 sAntara nirantarabandhI prakRtiyAM 716 718 717 326 Jain Educationa International 538 536 566 617 613 367 78 168 37 116 236 sAsAdana guNasthAna kAla sAsAdana samyagdRSTI Adi pratyeka guNasthAnavAle kitane kSetra meM rahate haiM sAsAdana se saMyatAsaMyatataka pratyeka guNasthAna meM jIva saMkhyA 638 661 662 686 431 408 siddhoM kA kSetra subhaga nAmakarma susvara nAmakarma sUkSma jIva sUkSma nAmakarma sUkSma sAmparAya saMyama sUkSma sAmparAya guNasthAna sUkSma sAmparAya guNasthAnakA antarakAla sUkSma sAmparAya guNasthAnakA bandha sUkSma sAmparAya guNasthAnako bandhavyucchitti sUkSma sAmparAya guNasthAnakA udaya sUkSma sAmparAya guNasthAna meM udayavyucchitti 107 637 sUkSma sAmparAya guNasthAna meM satva sUkSma sAmparAya guNasthAna meM satvavyucchitti sUcyaMgula styAnagRddhi sthAvara nAmakarma sthAvara For Personal and Private Use Only 16 praznAMka 414 406 3868 8.6 516 521 233 510 333 132 427 653 654 678 676 700 701 36 451 508 230 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNI 81 praznAMka praznAMka sthAvara aura trasoMke guNasthAna 246 sparddhaka 564 sthitikANDaka 726 svasthAna apramatta 118 sthitikANDaka AyAma 727 svargase cayakara nirvANa jAnevAle sthiti aura anubhAgakA apakarSaNa585 deva sthiti aura anubhAgakA utkarSaNa583 svargoMmeM janma va maraNakA antara 75 sthitibandha 540 svargoMmeM devoMkI Ayu 77 sthitibandhApasaraNa 725 svargoM meM devAMganAoMkI Ayu 76 sthiti racanAkI apekSA niSakoMmeM svargoM meM devAMganAoMkI utpatti 74 dravyakA pramANa lAnekI vidhi570 svodayameM baMdhanevAlo prakRtiyAM 712 sthitisatva 576 svodaya aura parodayameM ba~dhanevAlI sthira nAmakarma 515 prakRtiyAM 713 sparzana indriya sparzana anuyogakA niyama 362 huNDaka saMsthAna nAma sparza nAmakarma 466 huNDAvasarpiNIke cihna 220 483 86 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1.pra.-karaNAnuyoga kise kahate haiM ? u.-jisameM loka aura alokakA vibhAga, kAlakA parivartana, gaNita, guNasthAna, mArgaNA tathA karmoke bandha AdikA varNana hotA hai use karaNAnuyoga kahate haiN| 2. pra-karaNa kise kahate haiM ? u0--karaNa gaNitako bhI kahate haiM aura jIvake bhAvako bho karaNa kahate haiN| 3. pra0-parikarmASTaka kinheM kahate haiM ? u0-saMkalana, vyavakalana, guNakAra, bhAgahAra, varga, vargamUla, ghana aura ghanamUla ina AThoMko parikarmASTaka kahate haiN| 4. pra0-saMkalana kise kahate haiM ? u0-lokameM jise jor3anA kahate haiM use hI saMkalana kahate haiM / jaise-do aura do cAra hote haiN| 5. pra0-vyavakalana kise kahate haiM ? u0-lokameM jise ghaTAnA yA bAkI nikAlanA kahate haiM use vyavakalana kahate haiM / jaise-cArameMse doko ghaTAnese do zeSa rahate haiN| 6. pra0-guNakAra kise kahate haiM ? u0-guNA karanekA nAma guNakAra hai / jaise-cArako dose guNA karanepara ATha hote haiN| 7. pra0-bhAgahAra kise kahate haiM ? u0-bhAga denekA nAma bhAgahAra hai| jaise-cArameM dokA bhAga denese do labdha AtA hai| 8.pra0-varga kise kahate haiM ? u0-samAna do rAziyoMkA parasparameM guNA karanekA nAma. varga hai / jaisedoko dose guNA karanepara cAra hotA hai / so dokA varga cAra hai / vargako kRti bhI kahate haiN| 9. pra0-ghana kise kahate haiM ? __u0-samAna tona rAziyoMko parasparameM guNA karanekA nAma ghana hai| jaise-cArako tIna jagaha rakhakara parasparameM guNA karanese cauMsaTha hotA hai| so cArakA ghana cauMsaTha hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA 10. pra0-vargamUla kise kahate haiM ? u0-jisakA varga karanese jo rAzi hotI hai use usa rAzikA vargamUla kahate haiN| jaise-dokA varga karanese cAra rAzi utpanna hotI hai| so do cArakA vargamUla hai| 11. pra0-prathama, dvitIya Adi vargamUla kise kahate haiM ? u0-jisa rAzikA jo vargamala hotA hai use usa rAzikA prathama vargamala kahate haiM aura prathama vargamUlakA jo vargamUla hotA hai use usI rAzikA dvitIya vargamala kahate haiN| isI taraha dUsare vargamalakA jo vargamala hotA hai use usI rAzikA tRtIya vargamUla kahate haiN| jaise-paiMsaTha hajAra pA~ca sau chattIsakA prathama vargamUla dosau chappana, dvitIya vargamUla solaha, tRtIya vargamUla cAra aura caturtha vargamUla do hotA hai| 12. pra0-~ghanamUla kise kahate haiM ? u.-jo rAzi jisakA ghana karanese hotI hai usa rAzikA vaha ghanamUla hotA hai| jaise-cArakA ghana karanese cauMsaTha rAzi hotI hai / ataH cauMsaThakA ghanamUla cAra hai| 13.pra0-rAzika kise kahate haiM ? u0-pramANa, phala aura icchA ye tIna rAziyA~ haiN| jisa pramANase jo phala utpanna ho vaha to pramANa rAzi aura phala rAzi hai aura jitanI apanI icchA ho usakA nAma icchA rAzi hai| ye tona rAzi sthApita karake phala rAziko icchA rAzise guNA karake usameM pramANa rAziko bhAga denese jo pramANa Ave vahI labdha hotA hai / jaise-cAra hAthake chiyAnabe aMgula hote haiM to dasa hAthake kitane aMgala hae aisA trairAzika kiyaa| yahA~ pramANa rAzi cAra hAtha, phala rAzi chiyAnave aMgula aura icchA rAzi dasa hAtha / so dasako chiyAnavese guNA karake usameM cArakA bhAga denepara dosau cAlIsa aMgula labdha huaa| 14. pra0-kSetraphala kise kahate haiM ? ___ u0-lambAI, caur3AI, U~cAImeMse jahA~ dokI vivakSA ho ekako na ho use pratara kSetra yA vargarUpa kSetra kahate haiM aura lambAIko caur3AIse guNA karane para jo phala AtA hai use kSetraphala kahate haiN| jaise-cAra hAtha lambe aura pA~ca hAtha caur3e kSetrakA kSetraphala 20 hAtha huaa| 15. pra0-dhana kSetraphala kise kahate haiM ? / .u0-jahA~ lambAI, caur3AI aura U~cAI tInoMkI vivakSA ho use dhana kSetra kahate haiM aura usake kSetraphalako khAta phala yA dhana kSetraphala kahate haiN| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA jaise-cAra hAtha lambe, cAra hAtha caur3e aura pAMca hAtha U~ce kSetrakA khAtaphala 44445= 80 hAtha huaa| 16. pra0-vyAsa yA paridhi kise kahate haiM ? u.-golAkAra kSetrake bIca meM jitanA vistAra hotA hai use vyAsa kahate haiM aura golAkAra kSetrakI golAIke pramANako paridhi kahate haiN| 17. pra0-paridhi aura kSetraphalakA kyA niyama hai ? u0-moTetaurapara vyAsase tiganI paridhi hotI hai aura paridhiko vyAsakI cauthAIse guNA karanepara kSetraphala hotA hai tathA kSetraphalako U~cAI yA gaharAIse guNA karanepara khAtaphala hotA hai| 18. pra0-mAnake kitane bheda haiM ? u0-do bheda haiM-laukika mAna aura lokottara mAna / 19. pra0-laukika mAna kise kahate haiM ? u0-lokameM pracalita mAnako laukika mAna kahate haiN| usake chai bheda haiMmAna, unmAna, avamAna, gaNimAna, pratimAna aura tatpratimAna / anna vagairaha mApaneke baratanoMko mAna kahate haiM / tarAjUko unmAna kahate haiN| cullU vagairahako avamAna kahate haiN| jaise--eka cullU jl| eka Adiko gaNimAna kahate haiN| jaise-eka, do, ton| guMjA Adiko pratimAna kahate haiM, jaiserattI, mAsA vgairh| ghor3eko lambAI vagairaha dekhakara usakA mUlya A~kanA tatpratimAna hai| 20. pra0-lokottara mAnake kitane bheda haiM ? u.-cAra bheda haiM-dravyamAna, kSetramAna, kAlamAna aura bhAvamAna / eka paramANu jaghanya dravyamAna hai aura saba dravyoMkA samUha utkRSTa dravyamAna hai| eka pradeza jaghanya kSetramAna hai aura samasta AkAza utkRSTa kSetramAna hai| eka samaya jaghanya kAlamAna hai aura sarvakAla utkRSTa kAlamAna hai| sUkSma nigodiyA labdhyaparyAptaka jIvakA paryAya zrutajJAna jaghanya bhAvamAna hai aura kevalajJAna utkRSTa bhAvamAna hai| 21. pra0-dravyamAnake kitane bheda haiM ? u0-do bheda haiM-saMkhyAmAna aura upamAmAna / 22. pra0-saMkhyAmAnake kitane bheda haiM ? 17. tri0 sA0, gA0 17 / 18-16. tri0 sA0, gA0 6 / 20-21. tri0 sA0, gA0 11-12 / 22. saMkhyAmAnake bhedoMkA vistRta svarUpa jAnane ke liye tri0 sA0, gA0 15-51 dekho| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA u-tIna bheda haiM-saMkhyAta, asaMkhyAta aura ananta / asaMkhyAtake tIna bheda haiM-parItAsaMkhyAta, yuktAsaMkhyAta aura asaMkhyAtAsaMkhyAta / anantake bhI tIna bheda haiM-parItAnanta, yuktAnanta aura anantAnanta / isataraha sAta bheda hue| inameMse bhI pratyekake jaghanya, madhyama aura utkRSTake bhedase tIna-tIna bheda haiM / isa taraha ikkIsa bheda hue| 23. pra0-upamA mAnake kitane bheda haiM ? u0-ATha bheda haiM-palya, sAgara, sUcyaMgula, pratarAMgula, ghanAMgula, jagacchreNI, jagatpratara aura loka / 24. pra0-palya kise kahate haiM ? u.-palya kahate haiM gaDDheko / usa gaDDhe se pAye gaye kAlako bhI palya yA palyopama kahate haiN| 25. pra0-patyake kitane bheda haiM ? u0-palyake tIna bheda haiM-vyavahArapalya, uddhArapalya aura addhApalya' / bAkoke do palyoMke vyavahArakA mUla honese prathama palyakA nAma vyavahArapalya hai| isake dvArA kisIko mApA nahIM jaataa| dUsarekA nAma uddhArapalya hai kyoMki usase uddhRta ( nikAle gaye ) romoMke AdhArase dvIpa aura samudroMko gaNanA kI jAtI hai| tIsarekA nAma addhApalya hai| addhA kAlako kahate haiM ataH isase manuSya, tiryaJca, deva vagairahakI Ayu mApI jAtI hai| 26. pra0-vyavahArapalya kise kahate haiM ? u0-pramANAMgulase mApe gaye yojana barAbara lambe-caur3e aura gahare arthAt do hajAra kosa gahare aura do hajAra kosa caur3e gola gaDDhe meM, eka dinase lekara sAta dina takake janme hue mer3he ke bAloMko, kaicIse aisA kATakara ki jise phira kATA na jA sake, khUba Thokakara bhara do| yaha pahalA vyavahArapalya hai| sau-sau varSameM eka roma nikAlanepara jitane samayameM vaha gaDDhA khAlI ho utane kAlako vyavahAra-palyopamakAla kahate haiM / 27. pra0-uddhArapalya kise kahate haiM ? u0--vyavahArapalyake pratyeka romake buddhike dvArA itane Tukar3e karo jitane asaMkhyAta koTi varSake samaya hote haiM aura unheM do hajAra kosa gahare aura do hajAra kosa caur3e gola gaDDhe meM bhara do| use uddhArapalya kahate haiN| usameM se prati samaya eka-eka roma nikAlanepara jitane samayameM vaha khAlI ho utane kAlako uddhArapalyopama kahate haiN| 28. pra0-addhApalya kise kahate haiM ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA u0--uddhArapalyake pratyeka romake punaH itane Tukar3e karo jitane sau varSameM samaya hote haiM aura unheM pUrvokta pramANa gaDDhe meM bhara do| use addhApalya kahate haiN| usameMse prati samaya eka-eka roma nikAlanepara jitane samayameM vaha gaDDhA khAlI ho utane kAlako addhApalyopama kahate haiM / 29. pra0-aMgulake kitane bheda haiM ? u0-aMgulake tIna bheda haiM-utsedhAMgula, pramANAMgula aura aatmaaNgul| 30. pra0-utsedhAMgula kise kahate haiM ? u0-anantAnanta paramANuoMke saMghAtase eka utsaMjJAsaMjJA nAmakA skandha utpanna hotA hai| ATha utsaMjJAsaMjJA milakara eka saMjJAsaMjJA nAmaka skandha hotA hai| ATha saMjJAsaMjJA milakara eka truTireNu hotA hai| ATha truTireNu milakara eka trasareNa hotA hai| ATha trasareNu milakara eka rathareNa hotA hai ATha rathareNa milakara eka devakuru uttarakuruke manuSyake kezakA agrabhAga hotA hai| una AThake milanese eka ramyaka aura harivarSake manuSyake kezakA agrabhAga hotA hai| una AThake milanese hairaNyavata aura haimavata kSetrake manuSyake kezakA agrabhAga hotA hai| una AThake milanese bharata, airAvata aura videha kSetrake manuSyake kezakA agrabhAga hotA hai| una AThake milanese eka lokha hotI hai| ATha lIkhakI eka jU hoto hai| ATha jUMkA eka yavamadhya hotA hai aura ATha yavamadhyoM ( jauke bIcake bhAgoM) kA eka utsedhAMgula hotA hai| . 31. pra0-utsedhAMgulase kyA mApA jAtA hai ? u0-utsedhAMgulase deva, nArakI, manuSya aura tiryaJcoMke zarIrako U~cAI, devoMke nivAsa sthAna tathA nagarAdi aura akRtima jinAlayakI pratimAoMkI U~cAI mApI jAtI hai| 32. pra.-pramANAMgula kise kahate haiM ? u0-utsedhAMgulase pA~ca sau gunA pramANAMgula hotA hai| yahI avasarpiNI kAlake prathama cakravartI bharatakA AtmAMgula hotA hai| usa samaya usose grAma, nagara AdikA mApa kiyA jAtA thaa| 33. pra0-pramANAMgulase kyA mApA jAtA hai ? u0-dvIpa, samudra, kulAcala, vedo, nadI, kuNDa, sarovara aura bharata Adi kSetroMkA mApa pramANAMgulase hI hotA hai| 34. pra-AtmAMgula kise kahate hai ? 32. tri0 pra0, gA0 1,110 / 34. tri0 pra0, gA0 1,111 / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA u.-bharata aura airAvata kSetrameM jisa-jisa kAlameM jo manuSya huA karate haiM usa-usa kAlameM unhIM manuSyoMke aMgulakA nAma AtmAMgula hai| 35. pra0-AtmAMgulase kyA mApA jAtA hai ? u0-jhAro, kalaza, darpaNa, bherI, zayyA, gAr3I, hala, mUsala, astra, siMhAsana, camara, chatra, manuSyoMke nivAsa sthAna, nagara, udyAna AdikA mApa apane-apane samayake AtmAMgulase hotA hai| 36. pra0-yojana kise kahate haiM ? u0-chai aMgulakA eka pAda, do pAdako eka vitasti ( bAlizta ), do vitastikA eka hAtha, cAra hAthakA eka dhanuSa aura do hajAra dhanuSakA eka yojana hotA hai| 37. pra0-sAgara kise kahate haiM ? u0-dasa kor3Akor3I vyavahAra palyoMkA eka vyavahAra sAgaropama, dasa kor3Akor3o uddhArapalyoMkA eka uddhAra sAgaropama aura dasa koDAkor3I addhApalyoMkA eka addhA sAgaropama hotA hai| 38. pra0-kor3Akor3I kise kahate haiM ? u0-eka karoDako eka karor3ase guNA karanepara jo labdha Aye use koDAkor3I kahate haiN| 39. pra0-sUcyaMgula kise kahate haiM ? u0-addhApalyake jitane arddhaccheda hoM utanI jagaha addhApalyako rakhakara parasparameM guNA karanepara jo rAzi utpanna ho utane AkAza pradezoMkI muktAvalo karanepara eka sUcyaMgula hotA hai| so eka aMgula lambe pradezoMkA pramANa jaannaa| 40. pra0-arddhacheda kise kahate haiM ? u0-kiso rAzike AdhA-AdhA honeke vAroMko arddhaccheda kahate haiN| arthAt jo rAzi jitanI bAra samarUpase AdhI-AdhI ho sakatI hai usake utane hI arddhaccheda hote haiN| jaise-solahake arddhaccheda cAra hote haiM kyoMki solaha rAzi cAra bAra AdhI-AdhI ho sakatI hai-8, 4, 2, 1 / 41. pra0-pratarAMgula kise kahate haiM ? u0-sUcyaMgulake vargako pratarAMgUla kahate haiN| 42. pra0-ghanAMgula kise kahate haiM ? u0-sUcyaMgulake ghanako ghanAMgula kahate haiN| so eka aMgula lambA, eka aMgula caur3A aura eka aMgula U~cA, pradezoMkA parimANa jAnanA / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA 43. pra0-jagaccheNI kise kahate haiM ? u0--palyake arddhacchedoMke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa ghanAMgulako rakhakara unheM parasparameM guNA karanepara jo rAzi utpanna ho use jagacchreNI kahate haiN| so sAta rAju lambI AkAzake pradezoMkI paMkti pramANa jAnanI caahiye| 44. pra.-jagatpratara yA prataraloka kise kahate haiM ? u0-jagaccheNIke vargako arthAt jagatzreNIko jagatzreNose guNA karane para jo pramANa ho use jagatpratara yA prataraloka kahate haiN| so jagacchaNI pramANa lambe aura caur3e kSetra meM jitane pradeza AyeM utanA jAnanA caahiye| 45. pra0-ghanaloka kise kahate haiM ? u0-jagatzreNIke ghanako loka athavA ghanaloka kahate haiN| so jagatzreNI pramANa lambe, caur3e aura U~ce kSetrameM jitane pradeza AyeM utanA jAnanA caahiye| 46. pra0-rAja kise kahate haiM ? u0-jagatzreNIke sAtaveM bhAgako rAjU kahate haiM / 47. pra0-loka kise kahate haiM ? u.-jitane AkAzameM dharma, adharma Adi chai dravya pAye jAte haiM tathA jIva aura pudgaloMkA gamanAgamana hotA hai utane AkAzako loka athavA lokAkAza kahate haiN| 48. pra0-loka kahA~para sthita haiM ? u0-samasta AkAzake madhya bhAgameM loka sthita hai| usake bAhara saba ora ananta AkAza hai jise alokAkAza kahate haiN| 49. pra0-isa lokako kisane kaba racA hai ? u0-yaha loka akRtrima hai, kisIkA banAyA huA nahIM hai, isakA na Adi hai aura na anta hai, yaha sadAse hai aura sadA rhegaa| 50. pra0-lokakA AkAra kaisA hai ? u.-apane donoM pairoMko phailAkara tathA donoM hAtha kaTi pradezake donoM ora rakhakara khar3e hue puruSakA jaisA AkAra hotA hai vaisA hI lokakA AkAra hai / athavA Adhe mRdaMgako khar3A karake usake Upara pUre mRdaMgako khar3A rakhanese jaisA AkAra hotA hai vaisA hI lokakA AkAra hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA 51.pra.-lokakI moTAI, caur3AI aura UMcAI kitanI hai ? u0-lokakI moTAI uttara aura dakSiNa dizAmeM sarvatra sAta rAjU hai, caur3AI pUraba aura pazcima dizAmeM nIce jar3ameM sAta rAja hai| Upara kramase ghaTakara sAta rAjakI U~cAI aura caur3AI eka rAja hai| phira kramase bar3hakara sAr3he dasa rAjakI U~cAIpara caur3AI pAMca rAja hai| phira kramase ghaTakara caudaha rAjUkI UMcAIpara caur3AI eka rAjU hai tathA nIcese Upara taka U~cAI caudaha rAjU hai| 52.pra0-lokake kitane bheda haiM ? u0-lokake tIna bheda haiM-- adholoka, madhyaloka aura Urdhvaloka / adholokakI U~cAI sAta rAjU hai, madhyalokako U~cAI eka lAkha yojana hai aura UrdhvalokakI U~cAI eka lAkha yojana kama sAta rAjU hai| 53. pra0-adholokakA vizeSa svarUpa kyA hai ? u0-Adhe mRdaMgake AkAra adholokameM nIce nIce kramase ratnAprabhA zarkarAprabhA, vAlukAprabhA, paMkaprabhA, dhUmaprabhA, tamaHprabhA aura mahAtamaHprabhA ye sAta pRthiviyA~ eka-eka rAjake antarAlase haiN| inakA rUr3hi nAma kramase dharmA, vaMzA, meghA, aMjanA, ariSTA, madhavI aura mAdyavo hai / ina pRthiviyoMmeM kramase tIsa lAkha, paccIsa lAkha, dasa lAkha, tIna lAkha, pAMca kama eka lAkha aura pAMca, isa taraha caurAsI lAkha naraka vila haiN| pahalI pRthivIse lekara pAMcavIM pRthivIke tIna cauthAI bhAga paryanta to ati garmI hai aura pAcavIM pRthivoke zeSa caturtha bhAgameM tathA chaThI aura sAtavIM pRthivImeM atiThaMDa hai| inameM rahane vAle nArakiyoMko kSaNabharake liye bhI sukha nahIM miltaa| 54. pra0-nArakiyoMkI Ayu kitanI hotI hai ? u0-sAtoM narakoMmeM kramase eka, tona, sAta, dasa, satraraha, bAIsa aura teMtIsa sAgarako utkRSTa sthiti hai tathA jaghanya sthita prathama narakameM dasa hajAra varSa hai aura Ageke narakoMmeM apanese pahale narakameM jo utkRSTa sthiti hai vahI unameM jaghanya sthiti hai| 55. pra0-nArakiyoMke zarIrakI UMcAI kitanI hai ? u0-prathama narakameM zarIrakI U~cAI sAta dhanuSa tona hAya chai aMgula hai, Ageke narakoMmeM yaha U~cAI dUno-dUnI hai| 56.pra.-narakase nikalA huA jIva kahA~ janma letA hai ? u0-narakase nikalA huA jIva manuSya aura tiryaJca gatimeM hI janma letA hai tathA karmabhUmimeM saino paryAptaka aura garbhaja ho hotA hai, bhogabhUmimeM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA janma nahIM letA aura na asaMjJo labdhyaparyAptaka hotA hai / kintu sAtaveM narakase nikalA huA jIva saMjJI paryApta garbhaja tiryaJca hI hotA hai manuSya nahIM hotA / 57. pra0 - naraka se nikalakara jIva kyA-kyA nahIM hotA ? u0- naraka se nikalA huA jIva manuSya paryAyameM janma lenepara bhI nArAyaNa, balabhadra aura cakravartI nahIM ho sakatA tathA cauthe Adi narakoM se nikalA huA tIrthaGkara bhI nahIM hotA / pA~cavIM Adi narakoMse nikalA huA jIva mokSa nahIM jA sakatA / chaThIM Adi narakoM se nikalA huA muni pada dhAraNa nahIM kara sakatA aura sAtaveM narakase nikalA huA pahale guNasthAnameM hI rahatA hai, Uparake guNasthAnoMmeM nahIM car3hatA / 58. pra0 - kauna jova kisa naraka taka janma le sakatA hai ? u0- asaMjJo paJcendriya prathama naraka taka, sarIsRpa dUsare naraka taka, pakSI tIsare naraka taka, sarpa cauthe taka, siMha pA~caveM taka, strI chaTheM taka aura manuSya tathA matsya sAtaveM naraka taka janma le sakate haiM / 59. pra0 - madhyalokakA vizeSa svarUpa kyA hai ? u0- madhyalokake bIcobIca eka lAkha yojana caur3A aura thAlI kI taraha gola jambUdvIpa hai / jambUdvIpake bIca meM eka lAkha yojana U~cA sumeru parvata hai | eka hajAra yojana jamInake bhItara isakA mUla hai / ninyAnabe hajAra yojana pRthivoke Upara hai aura cAlosa yojanakI isakI cUlikA ( coTI ) hai / tInoM lokakA mApaka hone se ise meru kahate haiN| meruke noce adholoka hai, meruke Upara lokake anta paryanta Urdhvaloka hai aura merukI U~cAIke barAbara madhyaloka hai / jambUdvIpa ke bIca meM pazcima pUraba lambe che kulAcala (parvata) par3e hue haiM unase jambUdvIpa ke sAta khaNDa ho gaye haiM / pratyeka khaNDa meM eka-eka kSetra hai / unake nAma isa prakAra haiM- bharata, haimavata, hari, videha, ramyaka, hairaNyavata aura airAvata / bharata kSetrakA vistAra uttara-dakSiNa pA~ca sau chabbIsa yojana aura eka yojanake unnIsa bhAgoM meMse chai bhAga hai / bharata kSetra ke bIca meM pazcima pUraba lambA vijayArdha parvata par3A huA hai| usase bharata ke do bhAga ho gaye haiM - eka uttara bharata aura eka dakSiNa bharata / himavAna parvatase nikalakara gaMgA aura sindhu nAmakI nadiyA~ uttara bharata kSetrameMse bahatI huI vijAyArdhaM parvatakI guphAoMse nikalakara dakSiNa bhAratameM bahatI haiM aura lavaNa samudrameM mila jAtI haiM / unake kAraNa bharata kSetrake chai khaNDa ho gaye haiM / bharata kSetrase 57. tri0 sA0, gA0 204 / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA dUnA vistAra himavAn parvatakA hai aura himavAna se dUnA vistAra haimavata kSetrakA hai| isa taraha videha kSetra taka dUnA-dUnA vistAra hotA jAtA hai aura phira Age AdhA-AdhA vistAra hotA jAtA hai| videha kSetrake bIca meM meru parvata hai, meruse uttara tarapha uttarakuru hai aura dakSiNa tarapha devakuru hai / jambUdvIpako cAroM taraphase khAIkI taraha ber3he hue do lAkha yojana caur3A lavaNa samudra hai| lavaNa samudrako cAroM taraphase ber3he hue cAra lAkha yojana caur3A dhAtakokhaNDa dvIpa hai| isa dhAtakIkhaNDa dvIpameM uttara aura dakSiNakI ora uttara dakSiNa lambe do iSvAkAra parvata khar3e hue haiN| unase vibhakta ho jAnese isa dvIpake do bhAga ho gaye haiM-eka pUrva dhAtakIkhaNDa aura dUsarA pazcima dhAtakIkhaNDa / donoM bhAgoMke bIca meM eka-eka meru parvata haiM aura unakI donoM ora kSetra kUlAcalavagairahakI racanA jambUdvIpakI taraha hai| isa taraha dhAtakIkhaNDameM saba racanA jambUdvIpa se dUnI hai| dhAtakokhaNDa ko cAroM tarapha se ber3he hae ATha lAkha yojana caur3A kAlodadhi samudra hai aura kAlodadhiko ber3he hue solaha lAkha yojana caur3A puSkaradvIpa hai / puSkaradvIpake bIcobIca cUr3Ike AkArakA mAnuSottara nAmA parvata par3A huA hai jisase puSkaradvIpake do khaNDa hogaye haiM / puSkara dvopake pUrvArdha bhAgameM dhAtakIkhaNDakI taraha hI saba racanA hai| jambUdvIpa, dhAtakokhaNDa aura puSkarArdhadvIpa tathA lavaNodadhisamudra aura kAlodadhi samudra itane kSetrako manuSya loka kahate haiN| kyoMki mAnuSottara parvatase Age manuSyoMkA vAsa nahIM hai| puSkaradvIpase Age paraspara eka dUsareko ber3he hue dUne-dUne vistAravAle madhyalokake anta paryanta asaMkhyAta dvIpa samudra haiN| sabake anta meM svayaM surakSA nAmakA dvIpa aura usako ghere hue svayambhUramaNa nAmakA samudra hai| 60. pra0-karmabhUmi kise kahate haiM ? u0-jahA~ asi, maSi, kRSi, vANijya, vidyA aura zilpa ina chai karmoMkI pravRtti ho use karmabhUmi kahate haiN| 61. pra0-karmabhUmiyA~ kitanI haiM ? u0-pA~ca meru sambandho, pA~ca bharata, pAMca airAvata aura devakuru uttarakuruko chor3akara pA~ca videha isa prakAra saba milAkara 15 karmabhUmiyA~ haiM / 62. pra0-bhogabhUmi kise kahate haiM ? u0-jahA~ dasa prakArake kalpavRkSoMse prApta bhogoMko hI bhogA jAtA hai aura chai karmoko pravRtti nahIM hai use bhogabhUmi kahate haiN| 63. pra0-bhogabhUmiyA~ kitanI haiM ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA u0-saba bhogabhUmiyA~ tIsa haiN| jinameMse pAMca meru sambandhita, pA~ca haimavata aura pAMca hairaNyavata ina dasa kSetroMmeM jaghanya bhogabhUmi hai| pA~ca hari aura pA~ca ramyaka ina dasa kSetroMmeM madhyama bhogabhUmi hai| pA~ca devakuru aura pA~ca uttarakuru ina dasa kSetroMmeM uttama bhogabhUmi hai| 64. pra0-kyA bharatAdi kSetroM meM sadA eka sI hI avasthA rahatI hai ? u0-bharata aura airAvata kSetroMmeM avasarpiNI aura utsarpiNI kAlake chai samayoMke dvArA parivartana huA karatA hai| zeSa kSetroMmeM sadA eka-sA hI kAla baratatA hai| 65. pra0-avapiNI aura upiNI kAla kise kahate haiM ? u0-jisa kAla meM manuSya aura tiryaJcoMkI Ayu, zarIrakI U~cAI aura vibhUti Adi ghaTate rahate haiM use avasarpiNI kAla kahate haiM aura jisa kAla meM ye bar3hate rahate haiM use utsarpiNo kAla kahate haiN| 66. pra0-avasarpiNI aura utsarpiNI kAlake cha bheda kauna se haiM ? u0-suSamAsuSamA, suSamA, suSamA duSamA, duSamA suSamA, duSamA aura atiduSamA ye chai avasarpiNo kAlake bheda haiM aura atiduSamAse suSamAsuSamA paryanta chai bheda utsarpiNI kAlake haiN| 67. pra0-bharatakSetrameM parivartanakA krama kaisA hai ? u0-suSamAsuSamA kAlake AdimeM bharatakSetrameM uttama bhogabhUmi rahatI hai / suSamAsuSamA kAlakA pramANa cAra kor3Akor3o sAgara hai| phira kramase hAni hote hote suSamA kAlakA Arambha hotA hai| usameM madhyama bhogabhUmi rahatI hai usakA pramANa tona kor3Akor3I sAgara hai| phira kramase hAni hote hote suSamAduSamA kAla Arambha hotA hai usameM jaghanya bhogabhUmi rahatI hai| tosare kAlameM eka palyopamakA AThavA~ bhAga zeSa rahanepara kulakara utpanna hote haiM jo bhogabhUmise karmabhUmi hote samaya jo kaThinAiyA~ upasthita hotI haiM unheM dUra karake janatAkA upakAra karate haiM / antima kulakarake pazcAt yahA~ cauthA duSamAsuSamA kAla baratane lagatA hai aura karmabhU makA Arambha hotA hai| isa kAla meM yahA~ tresaTha zalAkA puruSa utpanna hote haiN| vIra bhagavAnkA nirvANa hone ke pazcAt tona varSa, ATha mAsa aura eka pakSa bItane para pA~caveM duSamAkAlakA praveza hotA hai| usakA pramANa ikkIsa hajAra varSe hai| isa kAlameM dharma vagairahakA hrAsa hotA jAtA hai| jaba isa kAlameM tIna varSa sAr3he ATha mAsa zeSa rahate haiM to antima muni AryakA zrAvaka aura zrAvakAkA maraNa hotA hai aura dharmakA uccheda ho jAtA hai| taba atiduSamA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA nAmakA chaThA kAla AtA hai, vaha bhI ikkIsa hajAra varSakA hotA hai| isa kAlameM unacAsa dina zeSa rahanepara bharata kSetrameM pralayakAla A jAtA hai| pralayakAla unacAsa dinake botanepara avasapiNIkAla samApta ho jAtA hai aura utsarpiNIkAla praveza karatA hai| isake ArambhameM 46 dinataka suhAvanI varSA hotI hai jisase pralayakAlameM jalI huI pRthvI zItala ho jAtI hai aura pahAr3oM ko guphAoMmeM chipe hue strI-puruSa phirase isapara basanA Arambha kara dete haiN| utsarpiNIke prathama atiduSamA kAlake bIta jAnepara dUsarA duSamAkAla Arambha hotA hai| isa kAlameM eka hajAra varSa zeSa rahanepara bharata kSetrameM caudaha kulakara utpanna hote haiN| jo manuSyoMko agni jalAnA aura usapara bhojana pakAnekI zikSA dete haiM tathA vivAhakI prathA pracalita karate haiN| phira tIsarA duSamAsUSamA kAla praveza karatA hai| isa kAlameM pUnaH tresaTha zalAkA puruSa utpanna hote haiN| tIsare kAlake bItanepara cauthA suSamAduSamAkAla praveza karatA hai usa samaya yahA~ jaghanya bhogabhUmi ho jAtI hai| isake pazcAt pA~cavA~ suSamAkAla praviSTa hotA hai usa samaya madhyama bhogabhUmi hotI hai| phira suSamAsuSamA nAmaka chaThA kAla praveza karatA hai taba uttama bhogabhUmi ho jAtI hai| utsarpiNI kAlake bItanepara punaH avasarpiNI kAla Arambha ho jAtA hai| isa prakAra bharata aura airAvata kSetra meM avasarpiNIke pazcAt utsapiNI aura utsarpiNIke pazcAt avasarpiNIkA krama calA karatA hai| asaMkhyAta utsapiNI avasarpiNI bItanepara eka huNDAvasapiNIkAla AtA hai jisameM kucha vicitra bAteM hotI haiN| 68. pra.- huNDAvasarpiNIke cihna kyA haiM ? u0-huNDAvasarpiNo kAlameM tIsare suSamAduSamA kAlake rahate hue hI karmabhUmikA Arambha hone lagatA hai| usa kAlameM prathama tIrthaGkara aura prathama cakravartI bhI utpanna ho jAte haiN| kucha jIva mokSa bho cale jAte haiN| cakravartI kA mAna bhaMga hotA hai, vaha eka naye varNa brAhmaNakI racanA karatA hai| cauthe duSamAsuSamA kAlameM 63 meMse 58 zalAkA puruSa ho janma lete haiN| nauveMse solahaveM tIrthaGkara taka sAta tIrthaGkaroMke tIrtha meM dharmakA viccheda ho jAtA hai / sAtaveM, teIsaveM aura antima tIrthaGkarapara upasarga hotA hai| gyAraha rudra aura nau nArada hote haiM / pA~caveM duSamA kAlameM cANDAla Adi jAtiyA~ tathA kalkI upakalko hote haiM ye aneka naI bAteM huNDAvasarpiNo kAla meM hotI haiN| 69. pra-tresaTha zalAkA puruSa kinheM kahate haiM ? 68. tri0 pra0, adhi0 4, gA0 1616-1623 / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA u.-caubIsa tIrthaGkara, bAraha cakravartI, nau balabhadra, nau nArAyaNa aura nau pratinArAyaNa ye tresaTha zalAkA puruSa arthAt gaNanIya mahApuruSa kahe jAte haiM / 70. pra.-caubIsa tIrthaGkaroMke nAma kyA haiM ? u0-RSabha, ajita, sambhava, abhinandana, sumati, padmaprabha, supArzva, candraprabha, puSpadanta, zItala, zreyAMsa, vAsupUjya, vimala, ananta, dharma, zAnti, kunthu, ara, malli, munisuvrata, nami, nemi, pArzva aura varddhamAna ye bharata kSetrameM utpanna hue caubIsa tIrthaGkaroMke nAma haiN| 71. pra0-caubIsa tIrthaGkaroMkA janma sthAna kahA~ hai ? u0-RSabhanAtha, ajitanAtha, abhinandananAtha, sumatinAtha aura ananta nAthakA janmasthAna ayodhyA hai| saMbhavanAthakA janmasthAna zrAvastI nagarI hai, padmaprabhakA janmasthAna kauzAmbI hai, supArzva aura pArzvanAthakA janmasthAna vArANasI ( banArasa ) hai, candraprabhakA janmasthAna candrapurI aura zreyAMsanAthakA janmasthAna siMhapurI ( banArasake pAsa sAranAtha ) hai / puSpadantakA janma sthAna kAkandI, zItalanAthakA bhaddalapura ( bhelasA ), vAsupUjyakA campAnagarI, vimala nAthakA kaMpilA, dharmanAthakA ratnapurI ( ayodhyAke pAsa ), zAnti, kunthu aura aranAthakA hastinApura, mallinAtha aura naminAthakA mithilApurI, neminAthakA zaurIpura (baTezvarake pAsa ), munisuvratanAthakA rAjagRha aura vardhamAnakA janmasthAna kuNDalapura hai| 72. pra0-caubIsa tIrthaGkaroMke nirvANasthAna kaunase haiM ? u0-bhagavAn RSabhadevakA nirvANasthAna kailAsaparvata hai, vAsupUjyakA campApura, neminAthakA giranAraparvata aura mahAvIra varddhamAnakA nirvANasthAna pAvApurI hai / zeSa tIrthaGkaroMko nirvANa-bhUmi sammedazikhara parvata hai| 73. pra0-UrdhvalokakA vizeSa svarUpa kyA hai ? u0-meruse lekara sAta rAjU U~cA Urdhvaloka hai| usameM chai rAjUko U~cAI meM solaha svarga haiN| so merutalase lekara Der3ha rAjUkI U~cAImeM saudharma aura IzAna svarga haiN| unake ikatIsa paTala haiN| so meruko coTose eka bAlake agra bhAga barAbara antarAla chor3akara prathama paTala hai| usake Upara asaMkhyAta yojanakA antarAla chor3akara dUsarA paTala hai| isI taraha asaMkhyAta asaMkhyAta yojanakA antarAla chor3akara Upara-Upara paTala haiN| pratyeka paTalake bocameM jo eka vimAna hotA hai use indrakavimAna kahate haiN| so meruke Upara Rtu nAmakA indrakavimAna hai| usoko sodhameM Upara-Upara pratyeka paTala meM eka-eka indraka vimAna jAnanA caahiye| pratyeka paTalameM usa indrakavimAnakI cAroM dizAoM meM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA paMktibaddha vimAna haiM unheM zreNibaddha kahate haiM tathA una zreNibaddha vimAnoMke bIca, meM vidizAoM meM jo vimAna bikhere hae phaloMkI taraha sthita haiM unheM prakIrNaka kahate haiN| pratyeka paTala sambandhI uttara dizAke zreNibaddha vimAna aura vAyavya tathA IzAna vidizAke prakIrNaka vimAna IzAna indra ke adhIna hai, ataH unheM IzAna svarga kahate haiM aura zeSa saba indrakavimAna, tIna dizAke zreNibaddha vimAna aura naiRtya tathA Agneya vidizAke prakIrNaka vimAna saudharmendra ke adhIna haiM / ataH unheM saudharma svarga kahate haiM / saudharma aizAna yugalase Upara Der3ha rAjUko U~cAI meM sAnatkumAra aura mAhendra svarga haiN| inake sAta paTala haiN| so saudharma yugalake antima paTalase asaMkhyAta yojana Upara prathama paTala hai| usake Upara asaMkhyAta asaMkhyAta yojanakA antarAla chor3a chor3akara dvitoya Adi paTale haiN| inameM bhI ukta prakArase indraka Adi vimAna haiN| unameMse uttara dizAke zreNivimAna aura vAyavya tathA IzAna koNake prakIrNaka vimAna uttarendra mahendrake adhIna hai ataH unheM mAhendra svarga kahate haiM / zeSa vimAna dakSiNendra sanatkumArake adhIna haiM ataH unheM sAnatkumAra svarga kahate haiM / isa taraha Upara-Upara anya yugala tathA unake paTala jaannaa| itanA vizeSa hai ki sAnatkumAra yugalase Upara zeSa chai yugala Adhe-Adhe rAjUmeM sthita haiN| isa taraha chai rAjUmeM solaha svarga haiM tathA brahmabrahmottara yugala, lAntavakApiSTha yugala, zukra-mahAzukra yugala aura zatAra-sahasrAra yugaloMmeM eka-eka ho indra hai tathA Anata-prANata yugala aura AraNa-acyuta yUgaloM meM do-do indra haiN| unameM Anata aura AraNa dakSiNendra haiM tathA prANata aura acyuta uttarendra haiN| AraNa acyuta svargake antase Upara eka rAjUkI U~cAI meM kalpAtIta deva rahate haiN| unameM sabase prathama graiveyaka haiN| veyakake tIna vibhAga haiM-adhoveyaka, madhyapraiveyaka aura uparima graiveyaka / pratyekake tIna-tIna paTala haiM / so acyuta svargake antase Upara asaMkhyAta yojana antarAla chor3akara adhograiveyakakA prathama paTala hai| usake Upara isI taraha antarAla chor3a-chor3akara Upara-Upara paTala haiN| uparima praiveyakake antima paTalase Upara asaMkhyAta yojana antarAla chor3akara nau anudiza vimAna haiN| so bIcameM eka indrakavimAna hai, cAroM dizAoMmeM cAra zreNibaddha vimAna haiM aura cAroM vidizAoMmeM cAra prakIrNakavimAna haiN| unase asaMkhyAta yojana Upara pA~ca anuttaravimAna haiN| unake bIca meM sarvArthasiddhi nAmaka indrakavimAna hai aura cAroM dizAoMmeM vijaya, vaijayanta, jayanta aura aparAjita nAmaka cAra zreNivimAna haiN| pA~ca anuttaroMse bAraha yojana Upara siddhakSetra hai| 74. pra0-svargo meM devAMganAoMkI utpatti kahA~ hotI hai ? u0-saba kalpavAsinI devAMganAe~ saudharma aura IzAna svargameM ho utpanna Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga- pravezikA 15 hotI haiM / pIche ve jina devoMkI niyoginI hotI haiM ve deva unheM apane-apane svargo meM le jAte haiM / 75. pra0 - svargImeM janma aura maraNakA antara kAla kitanA hai ? u0- yadi kisI svarga meM kisIkA janma na ho yA koI na mare to usakA utkRSTa viraha kAla kramase saudharma yugalameM sAta dina, dUsare yugalameM eka pakSa, phira cAra svargoM meM eka mAsa, phira cAra svargImeM do mAsa, phira cAra svargoM meM chai mAsa aura zeSagraiveyaka vagairaha meM chai mAsa jAnanA / 76. pra0 - svargo devAMganAoMkI AyukA pramANa kitanA hai ? u0- saudharma Adi solaha svargImeM devAMganAoM kI utkRSTa Ayu kramase pA~ca, sAta, nau, gyAraha, teraha, pandraha, satraha, unnIsa, ikkIsa, teIsa, paccIsa, sattAIsa, coMtIsa, ikatAlIsa, ar3atAlisa aura pacapana palya hai aura jaghanya Ayu saudharma yugala meM kucha adhika eka palya hai / 77. pra0 - svargImeM devoMkI AyukA pramANa kitanA hai ? u0- saudharma yugala meM devoMkI jaghanya Ayu eka palyase kucha adhika hai / utkRSTa Ayu saudharma yugalameM kucha adhika do sAgara, sAnatkumAra mAhendra kalpa meM kucha adhika sAta sAgara, brahma brahmottara meM kucha adhika dasa sAgara, lAMtava kApiSTha svarga meM kucha adhika caudaha sAgara, zukra mahAzukra meM kucha adhika solaha sAgara, zatAra sahasrArameM kucha adhika aThAraha sAgara, Anata prANata meM bIsa sAgara aura AraNa acyutameM bAIsa sAgara hai / isase Age naugraiveyakoMmeM kramase teIsa, caubIsa, paccIsa, chabbIsa, sattAIsa, aTTAIsa, unatIsa, tIsa aura ikatIsa sAgara pramANa utkRSTa Ayu hai / nau anudizoM meM battIsa sAgara aura pA~ca anuttaroM meM taiMtIsa sAgara utkRSTa Ayu hai tathA nIceke yugalameM jo utkRSTa Ayu hai, vahI eka samaya adhika Uparake yugala meM jaghanya Ayu hai / 78. pra0 - sahasrArasvarga taka hI kucha adhika Ayu honekA kAraNa kyA hai ? u0 - jo samyagdRSTi ghAtAyuSka hotA hai usake apane-apane svargakI utkRSTa Ayu se antarmuhUrta kama AdhA sAgara pramANa Ayu adhika hotI hai aura aisA jIva sahasrArasvarga paryanta hI janma letA hai / 79. pra0 - ghAtAyuSka kise kahate haiM ? u0 - jisa jIvane pUrvabhavameM AyukA baMdha kiyA, pIche vaha Ayu ghaTakara thor3I raha gayI usa jIvako ghAtAyuSka kahate haiM / 75. vi0 sA0, gA0 542 / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA 80.pra0-laukAntika devoMkA vizeSa svarUpa kyA hai ? ___ u0-laukAntika deva brahmaloka svargake antameM rahate haiM, saba samAna hote haiM, brahmacArI honese devaSike tulya mAne jAte haiN| anya deva unakI pUjA karate haiM, tIrthaGkaroMke tapakalyANakake samaya unheM pratibodhana karaneke lie jAte haiM / inako Ayu ATha sAgara hotI hai| 81.30-svargase cayakara nirvANa pAnevAle deva kauna kauna haiM ? u0-saudharma svargakA indra, usako paTTadevI zacI, usake cAroM lokapAla, sAnatkumAra Adi saba dakSiNa indra, saba laukAntika deva aura sarvArthasiddhike saba deva vahA~se cayakara manuSya ho, niyamase mokSa prApta karate haiN| 82. pra0-kauna jIva kisa svarga taka janma le sakatA hai ? u -asaMyata yA dezasaMyata manuSya aura asaMyata tayA dezasaMyata tiryaJca adhikase adhika 16veM svarga taka janma lete haiN| dravyaliMgI nirgrantha sAdhu uparima graiveyaka taka janma le sakate haiN| samyagdaSTi mahAvatI sarvArthasiddhi taka janmale sakate haiN| samyagdaSTi bhogabhUmiyA~ jIva saudharma yUgala taka aura mithyAdaSTi bhogabhUmiyA~ jIva bhavanavAsI, vyantara aura jyotiSka devoMmeM janma lete haiN| paJcAgnitapa tapanevAle tapasvI adhikase adhika bhavanavAsI Adi tIna prakArake devoMmeM janma lete haiN| caraka aura parivrAjaka saMnyAsI brahmasvarga taka tathA AjIvaka sampradAyake sAdhu solahaveM svarga taka janma le sakate haiN| 83. pra0-devoMke vizeSa bheda kaunase haiM ? u0-devoMke cAra bheda haiM-bhavanavAsI, vyantara, jyotiSka aura vaimAnika / 84. pra0-bhavanavAsI devoMke kitane bheda haiM? u.-bhavanavAsI devoMke dasa bheda haiM-asurakumAra, nAgakumAra, vidyutkumAra suparNakumAra, agnikumAra, vAtakumAra, stanitakumAra, udadhikumAra, dvIpakumAra aura dikkumaar| 85. pra0-bhavanavAsI deva kahA~ rahate haiM ? u0-ratnaprabhA pRthivIke paGkabahula bhAgameM asurakumAroMke bhavana haiM aura kharabhAgameM zeSa nau kumAroMke bhavana haiN| bhavanoMmeM rahaneke kAraNa inheM bhavanavAsI kahate haiN| 86. pra0-bhavanavAsI devoMkI Ayu kitanI hai ? u0-asurakumAroMkI eka sAgara, nAgakumAroMkI tIna palya, suparNakumAroM kI ar3hAI palya, dvIpakumAroMkI do palya tathA zeSa chai kumAroMkI Der3ha-Der3ha palya utkRSTa Ayu hotI hai tathA sabakI jaghanya Ayu dasa hajAra varSa hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga- pravezikA 87. pra0 - vyantara devoMke kitane bheda haiM ? u0- ATha bheda haiM- kinnara, kiMpuruSa, mahoraga, gandharva, yakSa, rAkSasa, bhUta aura pizAca / 88. pra0 - vyantara deva kahA~ rahate haiM ? u0- vividha dezAntaroMmeM rahanevAle devoMko vyantara kahate haiM / so yoM to citrA aura vajrA pRthivIke madhyase lekara meru parvatakI U~cAI paryanta madhyaloka meM vyantaroM kA nivAsa hai kintu ratnaprabhA pRthivI ke paMkabahula bhAga meM rAkSasa aura khara pRthivI bhAga meM zeSa sAta prakAra ke vyantara rahate haiM / 89. pra0 - vyantara devoM kI Ayu kitanI hai ? u0- vyantara devoMkI utkRSTa Ayu eka palyase adhika hai aura jaghanya Ayu dasa hajAra varSa hai | 90. pra0 - jyotiSka devoMke kitane bheda haiM ? u0 - jyotiSka devoMke pA~ca bheda haiM- sUrya, tArA / cUMki ye jyoti ( camaka ) vAle hote haiM, kahate haiM / 91. pra0 - jyotiSka deva kahA~ rahate haiN| 17 u0- citrA pRthivI se sAta sau nabbe yojana Upara tAre haiM / tAroMse dasa yojana Upara sUrya hai / sUryase assI yojana Upara candramA hai / candramAse cAra yojana Upara nakSatra haiM / nakSatroMse cAra yojana Upara budha hai / budhase tIna yojana Upara zukra hai / zukrase tIna yojana Upara bRhaspati hai / bRhaspatise tIna yojana Upara maMgala hai | maMgalase tIna yojana Upara zanaizcara hai / isa taraha citrAse sAta sau nabbe yojana Uparase lekara nausau yojana paryanta eka sau dasa yojanakI moTAimeM jyotiSka deva rahate haiM / -02 candramA, graha, nakSatra aura isaliye inheM jyotiSka 92. pra0 - jyotiSka devoMke vimAnoMkA AkAra Adi kaisA hai ? - gola nIMbUko bIca meM se kATakara Adhe bhAgako caur3A bhAga UparakI ora karake rakhanese jaisA AkAra hotA hai vaisA hI AkAra saba jyotiSka vimAnoMkA hai / so candramAke vimAnakA vyAsa eka yojanake ikasaTha bhAgoM meM se chappana bhAga hai aura sUryake vimAnakA vyAsa ar3atAlIsa bhAga hai / rAhu aura ketuke vimAnakA vyAsa kucha kama eka yojana hai / ye donoM vimAna kramase candramA aura sUryake vimAnake nIce calate haiM aura chai mAsa bItane para parvake dina candramA aura sUrya ko Dhaka lete haiN| isIkA nAma grahaNa hai / 93. pra0 - eka candramAkA parivAra kitanA hai ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA u0- eka candramA ke parivAra meM eka sUrya, chiyAsaTha hajAra nausau pacahattara kor3Akor3I tAre haiM / 18 graha, aTThAIsa nakSatra aura 94. pra0 - jyotiSka devoMkA vizeSa svarUpa kyA hai ? u0 - manuSya loka arthAt ar3hAI dvIpa aura do samudroMmeM jyotiSka vimAna meruparvatase gyAraha sau ikkIsa yojana dUra rahakara sadA usake cAroM ora ghUmA karate haiM / inake ghUmanese ho dina rAta hotA hai / sUryakA gamana kSetra eka sau assI yojana jambUdvIpa meM hai aura tIna sau tIsa yojana lavaNasamudra meM hai / eka sau tirAsI dina meM sUrya apane gamana kSetrako pUrA karatA hai| zrAvaNa mAsameM sUrya ekadama andara hotA hai aura phira bAhara kI ora gamana karanA prArambha kara detA hai, isIko dakSiNAyana kahate haiM / mAgha mAsa meM sUryaM ekadama bAhara hotA hai aura phira bAhara se andarakI ora AnA zurU karatA hai / isoko uttarAyaNa kahate haiM / jaba sUrya ekadama abhyantarameM hotA hai taba 18 muhUrta ( karIba sAr3he caudaha ghaMTe) kA dina aura bAraha muhUrta ( sAr3he nau ghaMTe ) kI rAta hotI hai aura jaba ekadama bAhara hotA hai to 18 muhUrta kI rAta aura bAraha muhUrtakA dina hotA hai / pracalita cAndramAsake anusAra ikasaThaveM dina eka tithike ghaTane se varSa meM tIna sau cauvana dina hote haiM jabaki saura mAsake hisAba se varSa meM tIna sau chiyAsaTha dina hote haiM / ataH varSa meM bAraha dina bar3hanese ar3hAI varSa bItane para eka mAsa adhika hotA hai aura varSa meM teraha mAsa hote haiM / manuSya lokase bAhara bhI jyotiSka deva haiM kintu ve calate nahIM haiM, sthira haiM / 95. pra0 - jyotiSka devoMkI Ayu kitanI hai ? u0 0 - jyotiSka devoMkI utkRSTa Ayu eka palyase adhika hai aura jaghanya Ayu palyake AThaveM bhAga hai / 96. pra0 - siddhoM kA kSetra kahA~ para hai ? u0- tInoM lokoMke Upara ISatprAgbhAra nAmakI AThavIM pRthivI hai, usake madhya meM zveta chatrake AkArakA gola aura manuSya lokake samAna paiMtAlIsa lAkha yojana caur3A siddhakSetra hai / usake Upara tanuvAtavalaya meM siddha bhagavAn virAjamAna rahate haiM / 97. pra0 - vAtavalayakA svarUpa kyA hai ? u0- jaise vRkSako chAla hotI hai vaise hI lokako ghere hue vAtavalaya haiMvalaya ke AkAra vAyu haiN| ve tIna haiM - lokake ghere hue ghanodadhivAtakA valaya hai, usake Upara ghanavAtakA valaya hai aura usake Upara tanuvAtakA valaya hai / lokake nIce aura pAzrvoMmeM nIce se lagAkara eka rAjUkI U~cAI paryanta eka Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA eka vAtavalaya bosa-bIsa hajAra yojana moTA hai aura eka rAjUse Upara eka sAtha ghaTakara tInoM vAtavalayoMko moTAI kramase sAta, pA~ca aura cAra pojana hai / phira kramase ghaTatA huA madhyalokake nikaTa tInoMkA bAhulya kramase pAMca, cAra aura tIna yojana hai| phira kramase bar3hate hue brahmalokake nikaTameM tInoMkA bAhulya kramase sAta, pA~ca aura cAra yojana hai / phira kramase ghaTate hue Urdhvalokake nikaTameM tInoMkA bAhulya kramase pA~ca, tIna aura cAra yojana hai / 98.pra0-sanAlokA svarUpa kyA hai? u0- lokake madhyameM basanAlo hai| lokake nIcese lekara lokake Upara antaparyanta caudaha rAjU U~cI hai aura eka rAjU lambI tathA eka rAjU caur3I hai| trasa jIva isImeM rahate haiM, isIse ise trasanAlI kahate haiN| isake bAhara zeSa lokameM sthAvara jIva ho pAye jAte haiN| 99. pra0-tiryaJca kahA~ rahate haiM ? u0-tiryaJcoMmeM ekendriya jIva to sarvalokameM rahate haiM, vikalatraya (doindriya, teindriya aura cauindriya jIva ) karmabhUmimeM aura antake Adhe dvIpa tathA antake svayaMbhUramaNa samudrameM hI rahate haiM tathA paJcendriya tiryaJca madhyalokameM rahate haiN| kintu jalacara tiryaJca lavaNasamudra, kAlodadhi samudra aura svayaMbhUramaNa samudrake sivAya anya samudroMmeM nahIM haiN| 100. pra0-manuSya kahA~ rahate haiM ? u.-manuSya kevala manuSyaloka, jambUdvIpa, lavaNa samudra, dhAtakIkhaNDa, kAlodadhi aura puSkarArdhadvIpameM hI rahate haiN| 101. pra.-prarUpaNA kisako kahate haiM ? u0-kathana karanekA nAma prarUpaNA hai / jaise-jIvakA kathana karaneko jovaprarUpaNA kahate haiN| 102. pra0-jIvaprarUpaNAke kitane prakAra haiM ? u0-saMkSepase to do hI prakAra haiM--eka guNasthAna aura dUsarA maargnnaa| inhIMke vistArase jIvaprarUpaNAke bosa bheda ho jAte haiM-guNasthAna, mArgaNAsthAna, jovasamAsa, paryApti, prANa, upayoga aura 14 maargnnaaeN| 68. tri0 sA0, gA0 143 / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA 103.pra.--guNasthAna kisako kahate haiM ? u0-darzana mohanIya Adi karmoMke udaya, upazama, kSaya, kSayopazamase honevAle jIvake bhAvoMko guNa kahate haiN| una guNoMkI tAratamyarUpa avasthA vizeSako guNasthAna kahate haiN| 104. pra0-guNasthAnake kitane bheda haiM ? u0-guNasthAnake caudaha bheda haiM-mithyAtva, sAsAdana, mizra, avirata samyagdRSTi, dezavirata, pramattasaMyata, apramattasaMyata, apUrvakaraNa, anivRttikaraNa, sUkSmasAparAya, upazAntamoha, kSINamoha, sayogakevalI aura ayogakevalI / 105. pra0-guNasthAnoMke ye nAma honekA kAraNa kyA hai ? u0-mohanIya karma aura yoga / kyoMki Adike cAra guNasthAna to darzana mohanIya karmake nimittase hote haiM, pA~caveMse lagAkara bArahaveM guNasthAna paryanta ATha guNasthAna cAritramohanIyake nimittase hote haiM aura terahavA~ tathA caudahavA~ guNasthAna yogoMke nimittase hotA hai / 106. pra0-mithyAtva guNasthAnakA kyA svarUpa hai ? u-darzana mohanIyake bheda mithyAtva prakRtike udayase honevAle atattva zraddhAnarUpa jIvake bhAvako mithyAtva guNasthAna kahate haiM / yaha guNasthAna darzanamohanIyake udayase hotA hai, isIse isameM audayika bhAva kahA hai| isa guNasthAnavAlA mithyAdRSTi jIva yathArtha vastukA zraddhAna nahIM karatA aura jaise pitta-jvara vAle rogIko mIThA dUdha acchA nahIM lagatA vaise hI use dharma bhI acchA nahIM lgtaa| 107. pra0-sAsAdana guNasthAnakA kyA svarUpa hai ? u.-prathamopazama athavA dvitIyopazama samyaktvake kAlameM kamase kama eka samaya aura adhikase adhika chai AvalIkAla zeSa rahanepara, anantAnubandhI kaSAyake cAra bhedoMmeMse kisI eka kaSAyakA udaya honese jo jova apane samyaktvase cyuta ho jAtA hai use sAsAdana samyagdRSTi kahate haiN| arthAt samyaktvarUpI parvatakI coTIse girakara mithyAtvarUpI bhUmikI ora AnevAlA jIva sAsAdana samyagdRSTi hai / isa guNasthAnameM pAriNAmika bhAva kahA hai kyoMki yaha guNasthAna darzana mohanIya karmake udaya vagairahakI apekSAse nahIM hotA kintu anantAnubandhI kaSAyake udayase hotA hai aura anantAnubandhI kaSAya cAritramohanIyakA bheda hai| 108. pra0-prathamopazama samyaktva aura dvitIyopazama samyaktvameM kyA antara hai? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA . u0-mithyAdRSTi jIvake anantAnubandho krodha, mAna, mAyA, lobha aura mithyAtva, samyamithyAtva aura samyaktva prakRti ina sAta prakRtiyoMke upazama honese cauthe Adi guNasthAnoMmeM jo upazama samyaktva hotA hai use prathamopazama samyaktva kahate haiM aura sAtaveM guNasthAnameM upazamazreNI car3haneke sammukha avasthAmeM kSAyopazamika samyaktvase jo upazama samyaktva hotA hai use dvitIyopazama samyaktva kahate haiN| 109. pra0-mizraguNasthAnakA kyA svarUpa hai ? u0- samyamithyAtva mohanIyake udayase na to kevala mithyAtvarUpa pariNAma hote haiM aura na kevala samyaktvarUpa pariNAma hote haiM / kintu mile hue dahI aura gur3ako taraha eka judo ho jAtirUpa samyamithyAtva pariNAma hote haiM / isIko mizraguNasthAna kahate haiM / 110. pra.-mizraguNasthAnakI vizeSatA kyA hai ? u0-mizraguNasthAnase pAMcaveM Adi guNasthAnoMmeM car3hanA zakya nahIM hai tathA mizra guNasthAnameM agale bhavakI AyukA bandha nahIM hotA aura na maraNa hI hotA hai| 111. pra0-cauthe avirata samyagdRSTi guNasthAnakA kyA svarUpa hai ? u0-aupazamika, kSAyopazamika athavA kSAyika samyaktvase sahita hote hae jo jIva cAritra mohanIyakA udaya honese vratoMse rahita hotA hai use avirata samyagdaSTi guNasthAna vAlA kahate haiN| sArAMza yaha hai ki vaha na to indriyoMke viSayoMkA tyAgI hotA hai aura na trasa aura sthAvara jIvoMkI hiMsAkA tyAgI hotA hai, kevala jinendra devake dvArA kahe hue upadezapara apanI AsthA rakhatA hai / cauthe guNasthAnase lekara Ageke sabhI guNasthAnoMmeM niyamase samyaktva hotA hai| 112. pra0-dezavirata athavA viratAvirata nAmaka pA~caveM guNasthAnakA kyA svarUpa hai ? u0-pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyakA udaya honese yadyapi sakalasaMyama nahIM hotA kintu ekadezasaMyama hotA hai| isahIko dezavirata kahate haiN| isa dezavirata guNasthAnavAlA jIva trasa hiMsAse to virata hotA hai aura sthAvara jovoMkI hiMsAse virata nahIM hotaa| isaliye ise viratAvirata yA saMyatAsaMyata bho kahate haiN| . 113. pra.-pramattavirata nAmaka chaThe guNasthAnakA kyA svarUpa hai ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 karaNAnuyoga-pravezikA u.-cAritramohanIyakA kSayopazama honese sakalasaMyamake hote hue bhI jisa munike pramAdakA sadbhAva hotA hai vaha pramattavirata nAmaka chaThe guNasthAnavartI hotA hai| 114. pra0-pramAda kise kahate haiM ? u0-acche kAryoM meM utsAhake na honekA nAma pramAda hai| 115. pra0-pramAdake kitane bheda haiM ? u0-pandraha bheda haiM-cAra vikathA ( strokathA, bhojanakathA, rASTrakathA aura rAjakathA ), cAra kaSAya ( krodha, mAna, mAyA, lobha), pA~ca indriyA~, eka nidrA aura eka sneha / 116. pra0-apramattavirata nAmaka sAtaveM guNasthAnakA kyA svarUpa hai ? u0-saMjvalanakaSAya aura nokaSAyoMkA manda udaya honese pramAdarahita saMyama bhAvako apramattavirata guNasthAna kahate haiN| 117 pra0-apramatta viratake kitane bheda haiM ? u0-do bheda haiM-svasthAna apramatta aura sAtizaya aprmtt| 118. pra0-svasthAna apramatsa kise kahate haiM ? u0-jo samasta pramAdoMko naSTa karake vrata, guNa aura zolase bhUSita hai, dharmadhyAnameM lIna usa jJAno muniko svasthAna apramatta kahate haiN| 119. pra0-sAtizaya apramatta kise kahate haiM ? u0-jo apramattavirata upazamazreNi athavA kSapakazreNi car3haneke abhimukha hotA huA, cAritramohanIyakI ikkIsa prakRtiyoMkA upazama athavA kSaya karane meM nimittabhUta adhaHkaraNa, apUrvakaraNa aura anivRttikaraNa ina tIna prakArake pariNAmoMmeMse pahale adhaHkaraNako karatA hai use sAtizaya apramatta kahate haiN| 120. pra0-zreNi car3hanese kyA abhiprAya hai? u0-sAtaveM guNasthAnase Age guNasthAnoMko zreNiyA~ haiM-ekakA nAma upazamaNi hai aura dUsarokA nAma kSapakazreNi hai| pratyeka zreNimeM cAra-cAra guNasthAna hote haiN| jinameM yaha jIva kramase Upara jAtA hai| isIko zreNi car3hanA kahate haiN| 121. pra0-upazamaNi kise kahate haiM ? u0-jisameM cAritra mohanoyakI ikkIsa prakRtiyoMkA upazama kiyA jAye use upazamazreNi kahate haiN| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga- pravezikA 122. pra0 - upazamazreNike guNasthAna kauna-kauna haiM ? u0- AThavA~, nauvA~, dasavA~ aura gyArahavA~ ye cAra guNasthAna upazama zreNike haiM / 123. pra0 - kSapakazreNi kise kahate haiM ? u0- jisameM cAritra mohanIyako 21 prakRtiyoMkA kSaya kiyA jAtA hai, use kSapakazreNi kahate haiM / 23 124. pra0 - kSapakazreNike guNasthAna kaunase haiM ? u0- AThavAM, nauvAM, dasavAM aura bArahavAM, ye cAra guNasthAna kSapaka zreNike haiN| 125. pra0 - zreNi car3hanekA pAtra kauna hai ? u0- sAtaveM guNasthAnavartI kSAyika samyagdRSTI aura dvitIyopazama samyagdRSTI hI zreNi car3ha sakate haiM / kSAyika samyagdRSTI upazama zreNi bhI car3ha sakatA hai aura kSapakazreNi bhI car3ha sakatA hai kintu dvitIyopazama samyagdRSTI kevala upazamazreNi hI car3ha sakatA hai, kSapakazreNi nahIM car3ha sakatA tathA prathamopazama samyagdRSTI aura kSAyopazamika samyagdRSTI zreNi nahIM car3ha sakate / 126. pra0 -- prathamopazama samyaktva athavA kSAyopazamika samyaktvavAlA kisa vidhise zreNi car3hanekA pAtra bana sakatA hai ? u0- prathamopazama samyaktvavAlA prathamopazama samyaktvako chor3akara kSAyo: pazamika samyaktvako grahaNa kre| phira adhaHkaraNa, apUrvakaraNa aura anivRttikaraNa rUpa pariNAmoMke dvArA pahale anantAnubandhIkaSAyakA visaMyojana kare aura antarmuhUrta kAla takakA vizrAma lekara punaH adhaHkaraNa Adi rUpa pariNAmoM dvArA yA to darzanamohanIyakI tIna prakRtiyoMkA upazama karake dvitIyopazama samyagdRSTI ho jAye yA unakA kSaya karake kSAyika samyagdRSTo ho jAye / taba zreNi car3hanekA pAtra ho sakatA hai / 127. pra0 - visaMyojana kise kahate haiM ? u0- anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA, lobhake karma paramANuoMko bAraha kaSAya aura nava nokaSAyarUpa pariNamAneko visaMyojana kahate haiM / 128. pra0 - adhaHkaraNa kisako kahate haiM ? u0- jisa karaNa meM Upara ke samaya meM vartamAna jIvake pariNAma jaiso vizuaarat liye hue hoM, vaisI hI vizuddhatAko liye hue pariNAma noce ke samaya meM vartamAna jIvake bhI hote haiM use adhaHpravRttakaraNa kahate haiN| jaise--do jovoMne Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga pravezikA eka sAtha adhaHpravRttakaraNako prArambha kiyA / dvitIya Adi samaya bItane para unameM se eka jIvake pariNAma jaiso vizuddhatAko liye hue hote haiM, dUsare jIvake so vizuddhatAko liye hue pariNAma prathama samaya meM bhI hote haiM / isa prakAra isa karaNa meM Upara aura nIceke samaya sambandhI pariNAmoMkI samAnatA aura asamAnatA honese ise adhaHpravRttakaraNa kahate haiM / isakA kAla antarmuhUrta hai / 129. pra0 - apUrvakaraNa kisako kahate haiM ? u0- jisameM prati samaya apUrva apUrva pariNAma hoM use apUrvakaraNa guNasthAna kahate haiM / sArAMza yaha hai ki isa karaNa meM Upara ke samayoM meM sthita jIvoMke aura nIce samayoM meM sthita jIvoMke pariNAma kabhI bhI samAna nahIM hote / kintu eka hI samaya meM sthita jIvoMke pariNAma samAna bhI hote haiM aura samAna nahIM bhI hote / jaise - jina jIvoMko apUrvakaraNameM Aye pA~cavA~ samaya hai, una jIvoM ke jaise pariNAma hote haiM vaise pariNAma jina jIvoMko apUrvakaraNameM Aye eka, do, tIna yA cAra athavA chai samaya hue haiM, unake kabhI bhI nahIM hote / tathA pAMcaveM samaya meM vartamAna jIvoMke pariNAma paraspara meM samAna bhI hote haiM aura nahIM bho hote / isakA kAla bhI antarmuhurta hai / 1 130. pra0 - adhaHkaraNa aura apUrvakaraNa meM kyA antara hai ? u0- adhaHkaraNa meM bhinna-bhinna samayoMmeM vartamAna jIvoMke pariNAmoMmeM jaise samAnatA hotI hai apUrvakaraNa meM vaha nahIM hotI tathA adhaHkaraNameM jaise eka samaya meM sthita jIvoM ke pariNAmoM meM samAnatA aura asamAnatA donoM hotA hai vaise apUrvakaraNa meM bhI hoto hai / 131. pra0 - anivRttikaraNa kisako kahate haiM ? - u0- jisa karaNa meM bhinna samayavartI jIvoMke pariNAma asamAna hI hote haiM aura eka samayavartI jIvoMke pariNAma samAna hI hote haiM, usako anivRttikara kahate haiM / jaise -jina jIvoM ko anivRttikaraNa meM Aye hue pA~cavA~ samaya hai uma trikAlavartI jIvoMke pariNAma paraspara meM samAna hI hote haiM, hona adhika nahIM hote tathA ve pariNAma, jina jIvoMko anivRttikaraNa meM Aye hue cauthA mahuA hai, unake vizuddha pariNAmoMse anantaguNe vizuddha hote haiM / isI taraha jina jIvoMko anivRttikaraNa meM Aye hue chaThA samaya huA hai, unake pariNAma pA~caveM samayavartI jovoMke vizuddha pariNAmoMse anantaguNe vizuddha hote haiM / isI taraha sarvatra jAnanA / 132. pra0 - sUkSmasAmparAya guNasthAnakA kyA svarUpa hai ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA 25 u.-jisa guNasthAnameM atyanta sUkSma avasthAko prApta lobha kaSAya mAtrakA udaya zeSa rahatA hai usako sUkSmasAmparAya nAmakA dasavA~ guNasthAna kahate haiN| 133. pra0-upazAntakaSAya guNasthAnakA kyA svarUpa hai ? u0-jaise gadale pAnImeM phiTakarI DAlanese pAnI Uparase nirmala ho jAtA hai aura gAda usake nIce baiTha jAtI hai vaise hI jisa jIvakA mohanIya karma pUrI tarahase upazAnta ho jAtA hai, vaha jIva upazAnta kaSAya nAmaka dasaveM guNasthAnavAlA kahA jAtA hai| isa guNasthAnakA kAla antarmuharta hai| kAla pUrA ho jAnepara mohanIyakA udaya ho AtA hai, jisase isa guNasthAnavAlA jIva girakara nIceke guNasthAnoMmeM A jAtA hai| 134. pra0-kSINakaSAya guNasthAnakA kyA svarUpa hai ? u0-mohanIya karmako samasta prakRtiyoMkA kSaya ho jAnese jisakA citta sphaTikake pAtrameM rakhe hue jalake samAna nirmala hotA hai usako kSINakaSAya guNasthAnavAlA kahate haiN| 135. pra0-upazAntakaSAya aura kSINakaSAyameM kyA antara hai ? u0-upazAntakaSAya jIvake yadyapi mohakA udaya nahIM hai phira bhI mohanIya karmakI sattA hai kintu kSINakaSAya jIvake mohanIya karmakA udaya bho nahIM hai aura astitva bhI nahIM hai| phira bhI donoMke hI pariNAmoMmeM kaSAyoMkA abhAva hai ataH donoMke yathAkhyAta cAritra hotA hai aura donoM hI bAhya aura abhyantara parigrahase rahita honeke kAraNa nimrantha kahe jAte haiN| 136. pra0-sayogakevalI guNasthAnakA kyA svarUpa hai ? u0-jo kevala jJAnarUpI sUryake dvArA logoMkA ajJAnarUpI andhakAra dUra karate haiM aura kSAyika samyaktva, kSAyika cAritra, kSAyika jJAna, kSAyika darzana, kSAyika dAna, kSAyika lAbha, kSAyika bhoga, kSAyika upabhoga, kSAyika vorya, ina nau kevalalabdhiyoM ke prakaTa hone se jo paramAtmA kahe jAte haiM unako sayoga-kevalo guNAsthAnavartI kahate haiN| Azaya yaha hai ki yogako mukhyatA hone se unhe sayoga kahate haiM, kevalajJAnI honese kevalo kahate haiM aura ghAti karmokA nirmUla nAza kara dene se ve jina kahe jAte haiN| isa taraha usakA pUrA nAma sayogakevalo jina sArthaka hai| 137, pra0-ayogakevalo guNasthAna kyA svarUpa hai ? u.-samasta karmoMkA Asrava ruka jAnese jinake navIna karmabandhakA sarvathA abhAva hai tathA manoyoga, vacanayoga aura kAyayogase rahita honeke kAraNa jo ayoga kahe jAte haiM unako ayogakevalI kahate haiN| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA 138. pra.-kisa guNasthAnase jIva kisa guNasthAnameM jA sakatA haiM ? u0-mithyAdRSTi tosare, cauthe, pA~caveM aura sAtaveM guNasthAnako prApta kara sakatA hai| dUsare sAsAdanaguNasthAnavAlA jIva girakara mithyAtvameM hI AtA hai, Upara nahIM car3ha sktaa| mizra guNasthAnavAlA pahale yA cauthe guNasthAnako prApta hotA hai| avirata samyadaSTI aura dezavirata, apramatta saMyata guNasthAna taka pramatta saMyatake sivAya anya kisI bhI guNasthAnako prApta ho sakate haiN| pramattasaMyata gaNasthAnavAlA apramatta saMyata paryanta dvaiguNasthAnoMmeMse kisI bhI gaNasthAnako prApta ho sakatA hai| apramattasaMyata guNasthAnavAlA chaThe gaNasthAnako yA apUrvakaraNa guNasthAnako prApta hotA hai| upazamazreNivAle jIva upazamazreNIke guNasthAnoMpara kramase car3hate haiM aura kramase hI utarate haiN| arthAt apUrvakaraNa, anivRttikaraNa aura sUkSmasAmparAya guNasthAnavAle eka apane se noceke aura eka apanese Uparake, isa taraha do hI guNasthAnoMko prApta kara sakate haiM aura upazAnta kaSAya guNasthAnavAlA Upara nahIM car3hatA, nIce hI AtA hai ataH vaha eka sUkSmasAmparAya guNasthAnako hI prApta hotA hai| kSapakazreNivAle jIva AThaveM, nauveM, dasaveM aura bArahaveM Adi guNasthAnameM kramase car3hate haiN| 139. pra0-kisa guNasthAnameM maraNa hotA hai ? u.-tIsare guNasthAnameM tathA kSapakazreNike cAra guNasthAnoMmeM aura terahaveM guNasthAnameM maraNa nahIM hotaa| zeSa guNasthAnoMmeM hotA hai| 140. pra0-kisa guNasthAnameM marakara jIva kisa gatimeM jAtA hai ? u0-pahale aura cauthe guNasthAnase marakara jIva cAroM gatiyoMmeMse kisI bho gatimeM jA sakatA hai| sAsAdanase marakara naraka gatimeM nahIM jAtA, zeSa tInoMmeMse kisI bhI gatimeM jA sakatA hai| caudahaveM guNasthAnase mukti hotI hai aura zeSa sAta guNasthAnoMse marakara jova niyamase devagatimeM janma letA hai| 141. pra0-kina avasthAoMmeM maraNa nahIM hotA? u0-mizra kAyayogavAle, prathamopazama samyaktvavAle aura sAtaveM naraka meM dUsare Adi guNasthAnoMmeM vartamAna jovoMkA maraNa nahIM hotaa| anantAnubandhIkA visaMyojana karake jo jova mithyAtva guNasthAnameM A jAtA hai eka antarmuhUrta taka usakA maraNa nahIM ho sktaa| darzanamohakA kSaya karanevAlA jaba taka kRtyakRtya nahIM ho jAtA taba taka usakA maraNa nahIM hotaa| 138, karmakANDa, gA0 557-556 / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA .. 142. pra0-jIvasamAsa kise kahate haiM ? u0--jinake dvArA athavA jinameM saba saMsArI jIvoMkA saMgraha kiyA jAtA hai unheM jIvasamAsa kahate haiN| 143 pra0-saMkSepase jIvasamAsake kitane bheda haiM ? u.-caudaha bheda haiM-ekendriyake do bheda-bAdara aura sUkSma, vikalendriyake tIna bheda-do indriya, teindriya aura cauindriya tathA paJcendriyake do bheda-sainI aura asaino| ye sAtoM paryAptaka aura aparyAptakake bheda se do-do prakAra ke hote haiN| 144.pra.-vistArase jIvasamAsake kitane bheda haiM ? u0-aTThAnabe-ekendriyake bayAlIsa, vikalendriyake nau, paJcendriyake saiNtaalos| 145. pra0-ekendriyake bayAlIsa bheda kaunase haiM ? / u0-pRthvIkAyika, jalakAyika, agnikAyika, vAyukAyika aura sAdhAraNa vanaspatikAyikake do bheda nityanigoda aura itaranigoda ye chahoM bAdara bhI hote haiM aura sUkSma bhI hote haiM, ataH bAraha bheda hue, tathA pratyeka vanaspatikAyika ke do bheda haiM-sapratiSThita aura apratiSThita / ye caudahoM paryAptaka, nirvRttyaparyAptaka aura labdhyaparyAptakake bhedase tIna-tIna prakArake hote haiM / isa taraha ekendriyake 42 jIvasamAsa hote haiN| 146. pra0-vikalendriyake nau bheda kaunase haiM ? u0-doindriya, teindriya aura cauindriyake paryAptaka, nityaparyAptaka aura labdhyapaptikakI apekSAse nau jIvasamAsa hote haiN| 147. pra0-paJcendriyake saiMtAlIsa bheda kaunase haiM ? u.-tiryaJca paJcendriyake 34, manuSyake nau, devoMke do aura nArakiyoMke do| 148. pra0-tiryaJca paJcendriyake 34 bheda kaunase haiM ? u0-karmabhUmiyAke tosa aura bhogabhUmiyAke cAra / 146. pra-karmabhUmiyA tiryaJcake tIsa bheda kaunase haiM ? u0--karmabhUmiyAke tIna bheda haiM-jalacara, nabhacara aura thlcr| ye tIna saMjJo aura asaMjIke bhedase do-do prakArake hone ke kAraNa chai bheda hue| ye chahoM garbhaja bhI hote haiM aura napuMsaka bhI hote haiN| garbhajoMmeM paryApta aura nivRttyaparyApta ye do bheda hote haiM aura sammUrchanoMmeM paryApta, nivRttyaparyApta aura labdhya Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 karaNAnuyoga-pravezikA paryApta ye tIna bheda hote haiM / ataH karmabhUmiyA paJcendriya tiryaJcake 6x2= .12 + [(6x3) = 18 ] = 30 / kula tIsa bheda hote haiM / 150. pra0- -bhogabhUmiyA tiryaJcake cAra bheda kaunase haiM ? u0- bhogabhUmi meM jalacara tiryaJca nahIM hote tathA saba garbhaja aura saMjJo hI hote haiM / ataH thalacara aura nabhacara aura unake paryAptaka aura nirvRttyaparyAptakakI apekSA cAra bheda hue / 151. pra0. - manuSyoMke nau bheda kaunase haiM ? u0- - AryaMkhaNDa ke manuSya, mleccha khaNDake manuSya, bhogabhUmike manuSya aura kubhogabhUmike manuSya, isa prakAra manuSyake cAra bheda haiM / inameM se AryakhaNDa ke manuSya paryAptaka, nirvRtyaparyAptaka aura labdhyaparyAptakake bhedase tIna prakAra ke hote haiM aura zeSa tona paryAptaka aura nirvRtyaparyAptakake bhedase do-do hI prakAra ke hote haiM / 152. pra0 - nArakiyoMke do bheda kaunase haiM ? u0- paryAptaka aura nirvRtyaparyAptaka / 153. pra0 - devoMke do bheda kaunase haiM ? u0- paryAptaka aura nirvRtyaparyAptaka / 154. pra0 - paryAptaka kise kahate haiM ? u0 -- jisa jIvako zarIraparyApti pUrNa ho gaI hai usako paryAptaka kahate haiM / 155. pra0- - nirvRtyaparyAptaka kise kahate haiM ? - jaba taka jIvako zarIraparyApti pUrNa na huI ho, kintu niyamase pUrNa honevAlI ho, taba taka usa jIvako nirvRttyaparyAptaka kahate haiM / 156. pra0 - labdhyaparyAptaka kise kahate haiM ? 1-02 u0--jisa jIvakI eka bhI paryApti pUrNa na ho aura zvAsake aTThArahaveM bhAga meM hI maraNa honevAlA ho usako labdhyaparyAptaka kahate haiM / 157. pra0 -- paryApti kise kahate haiM ? u0- AhAravargaNA, bhASAvargaNA, aura manovagaMNAke paramANuoM ko zarIra Adi rUpa pariNamAneko zaktikI pUrNatAko paryApti kahate haiM / 158. pra0 - paryApti ke kitane bheda haiM ? u0- paryAptike cha bheda haiM- AhAraparyApti, zaroraparyApti, indriyaparyApti, zvAsocchvAsa paryApti, bhASAparyApti aura manaH paryApti / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA 159. pra0-AhAraparyApti kise kahate haiM ? u0-AhAravargaNAke paramANuoMko khala aura rasabhAga rUpa pariNamAnekI kAraNabhUta jovakI zaktiko pUrNatAko AhAraparyApti kahate haiM / 160. pra0-zarIraparyApti kise kahate haiM ? u.-jina paramANuoMko khala rUpa pariNamAyA thA unako hAr3a vagairaha kaThina avayavarUpa aura jinako rasarUpa pariNamAyA thA unako rudhira Adi rUpa pariNamAneko kAraNabhUta jIvako zaktiko pUrNatAko zarIraparyApti kahate haiN| 161. pra0-indriyaparyApti kise kahate haiM ? u0- AhAravargaNAke paramANuoMko indriyake AkArarUpa pariNamAnemeM tathA indriya dvArA viSaya grahaNa karane meM kAraNabhUta jIvako zaktikI pUrNatAko indriyaparyApti kahate haiN| 162. pra.-zvAsocchvAsa paryApti kise kahate haiM ? u0-AhAravargaNAke paramANuoMko vAsocchvAsa rUpa pariNamAnemeM kAraNa bhUta jIvako zaktikI pUrNatAko zvAsocchvAsa paryApti kahate haiN| 163. pra0-bhASAparyApti kise kahate haiM ? u0-bhASAvargaNAke paramANuoMko vacanarUpa pariNamAnemeM kAraNabhUta jIvako zaktikI pUrNatAko bhASAparyApti kahate haiN| 164. pra0-manaHparyApti kise kahate haiM ? u.-manovargaNA ke paramANuoMko dravya manarUpa pariNamAnemeM tathA usake dvArA guNa-doSakA vicAra, boto bAtakA smaraNa Adi kArya karanemeM kAraNabhUta jovako zaktiko pUrNatAko manaHparyApti kahate haiN| 165. pra0--paryAptiyoMke Arambha aura pUrNatAkA kyA krama hai ? u0-apane apane yogya paryAptiyoMkA Arambha to eka sAtha hI hotA hai kintu unakI pUrNatA kramase hotI hai| saba paryAptiyoMke pUrNa honekA kAla antarmuhUrta hai aura eka-eka paryAptike pUrNa honekA kAla bhI antarmuhUrta hai| kintu pahalese dUsarekA, dUsarese tIsarekA isa taraha chaThe takakA kAlakramase bar3A-bar3A antarmuhUrta hai| 166. pra0-kisa jIvake kitanI paryAptiyA~ hotI haiM ? u0-ekendriyake bhASA aura manake binA zeSa cAra paryAptiyA~ hotI haiN| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA doindriya, taindriya, cauindriya aura asaMjJIpaJcendriya jIvoMke manake binA zeSa pA~ca paryAptiyA~ hotI haiM aura saMjJo paJcendriya ke chahoM paryAptiyA~ hotI haiN| 167. pra.-paryAptakake kitane guNasthAna ho sakate haiM ? u.--paryAptakake sabhI guNasthAna ho sakate haiN| 168. pra0-nivRttyaparyAptakake kitane guNasthAna hote haiM ? u0-pahalA, dUsarA, cauthA aura chaThA meM cAra guNasthAna hote haiN| 169. pra0-labdhyaparyAptakake kitane guNasthAna hote haiM ? u.-labdhaparyAptakake kevala pahalA guNasthAna hotA hai / 170. pra.-labdhyaparyAptaka jIva eka antarmahUrtameM kitane janma dhAraNa karatA hai? u0-chiyAsaTha hajAra tIna sau chattIsa / 171. pra0-yoni kise kahate haiM ? u0-jIvake utpatti sthAnako yoni kahate haiN| 172. pra0-yonike kitane bheda haiM ? u0-do, AkAra yoni aura guNa yoni| 173. pra0--AkArarUpa yonike kitane bheda haiM ? u0-strIke zarIrameM honevAlI AkAra rUpa yonike tIna bheda haiMzaMkhAvarta yoni, kUrmonnata yoni aura vaMzapatra yoni / 174 pra0-kisa yonimeM kauna utpanna hotA hai ? u.-zaMkhAvartaka yonimeM to garbha nahIM rhtaa| kUrmonnata yonimeM tIrthaGkara, cakravartI, nArAyaNa Adi utpanna hote haiM aura vaMzapatra yonimeM janasAdhAraNa utpanna hote haiN| 175. pra0-guNa yonike kitane bheda haiM ? u0-nau sacitta, acitta, sacittAcitta, zota, uSNa, zItoSNa, saMvRta, vivRta, sNvRtvivRt| 176. pra0-sacitta AdikA kyA svarUpa hai ? u0-cetana sahita pudgala skandhako sacitta kahate haiN| usase viparItako acitta kahate haiN| jo pudgala skandha sacitta acitta donoM rUpa hote haiM unheM sacittAcitta kahate haiN| zIta sparzase yukta pudgala skandhako zIta kahate haiM / uSNa sparzase yukta pudgala skandhako uSNa kahate haiM / jo pudgala ubhaya rUpa hoM unheM zItoSNa kahate haiM / jisa pudgala skandhakA AkAra gupta hotA hai, jisase Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA use dekhA nahIM jA sakatA, use saMvRta kahate haiM / jisako dekhA jA sakatA hai use vivRta kahate haiM aura jo donoM rUpa hoM use saMvRtavivRta kahate haiN| 177. pra0-kisa janmavAloMkI kauna yoni hotI hai ? u0-upapAda janmavAloMko acitta, zIta yA uSNa aura saMvRta yoni hotI hai| garbha janmavAloMko sacittAcitta, zIta-uSNa yA zItoSNa aura saMvRta yoni hotI hai| sammUrchana janmavAloMko sacitta, acitta yA sacittAcitta, zIta uSNa yA zItoSNa aura saMvRta athavA vivRta yoni hotI hai| itanA vizeSa hai ki tejaskAyika jIvoMkI yoni uSNa hI hotI hai tathA ekendriyoMko yoni saMvRta aura vikalendriyoMkI vivRta hoto hai| 178. pra0-yoni aura janmameM kyA bheda hai ? u0-yoni AdhAra hai, janma Adheya hai; kyoMki sacitta Adi yoniyoMmeM jIva sammUrchana Adi janma lekara utpanna hotA hai| 179. pra0-vistArase yonika bheda kitane haiM ? u0-vistArase yonike bheda caurAsI lAkha haiM-nityanigoda, itaranigoda, pRthvIkAyika, jalakAyika, tejaskAyika aura vAyukAyika ina chahoMmeMse pratyekako sAta-sAta lAkha yoniyA~ haiN| pratyeka vanaspatikI dasa lAkha yoniyA~ haiN| doindriya teindriya aura cauindriyameMse pratyekako do do lAkha yoniyA~ haiN| deva nArakI aura paJcendriya tiyaMJcoMmeMse pratyekako cAra-cAra lAkha yoniyAM haiM aura manuSyoMkI caudaha lAkha yoniyA~ haiN| 180. pra0-janmake kitane bheda haiM ? u0-tIna-sammUrchana janma, garbha janma aura upapAda janma / 181.30-sammarchana janma kise kahate haiM ? u.-tInoM lokoMmeM sarvatra mAtA pitAke sambandhake binA saba orase pudgaloMko grahaNa karake jo zarIrako racanA ho jAtI hai use sammUrchana janma kahate haiN| 182. pra0-garbhajanma kise kahate haiM ? . u0-strIke udarameM mAtA pitAke raja voryake milanese jo zarIrakI racanA hotI hai, use garbha janma kahate haiN| 183. pra0-upapAda janma kise kahate haiM ? u0-jahA~ pahuMcate hI eka antarmuhUrtameM pUrNa zarIra bana jAtA hai aise deva nArakiyoMke janmako upapAda janma kahate haiN| ... 184. pra0-kina jIvoMke kauna sA janma hotA hai ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA 30-devanArakiyoMke upapAda janma hI hotA hai| jarAyuja janmake samaya (prANoke zarIrake Upara jAlakI taraha jo rudhira mAMsakI khola lipaTI rahatI hai use jarAyu kahate haiM aura usase utpanna honevAloMko jarAyuja kahate haiM ) aNDaja ( aNDese utpanna honevAle ) aura pota ( janmake samaya jinake zarIrapara koI AvaraNa nahIM hotA tathA jo yonise nikalate hI calane phirane lagate haiM) ina tIna prakArake prANiyoMke garbha janma hI hotA hai tathA zeSa-jIvoMke sammUrchana janma hotA hai| 185. pra0-labdhyaparyAptaka jIvoMke kauna sA janma hotA hai ? u0-labdhyaparyAptaka jIvoMke sammUrchana janma hotA hai / 186. pra0-kaunase jIvoMke kauna liMga hotA hai ? u0-nArakI aura sammUrchana jIvoMke napuMsaka liMga hI hotA hai / devoMke pulliga aura strIliMga hI hotA hai, zeSa jovoMke tonoMmeMse koI bhI liMga hotA hai| 187. pra0-prANa kise kahate haiM ? u0--jinake saMyogase yaha jIva jIvana avasthAko aura viyogase maraNa avasthAko prApta hotA hai unheM prANa kahate haiM / 188. pra0-prANake kitane bheda haiM ? u-do haiM-dravyaprANa aura bhAvaprANa / 189. pra0-dravyaprANa kisako kahate haiM ? u0-pudgaladravyase utpanna hue dravya indriya vagairaha kI pravRttiko dravyaprANa kahate haiN| 190. pra0-bhAvaprANa kise kahate haiM ? u0-AtmAkI jisa zaktike nimittase indriya vagairaha apane kAryameM pravRtta hoM, use bhAvaprANa kahate haiM / 191. pra0-dravyaprANake kitane bheda haiM ? u0-dasa haiM-mana, vacana, kAya, sparzana indriya, rasana indriya, ghrANa indriya, cakSu indriya, zrotra indriya, zvAsocchvAsa aura Ayu / 192. pra0 -kisa jIvake kitane prANa hote haiM ? u0-sainI paJcendriya paryApta jIvake dazoM prANa hote haiN| asainI paJcendriyaparyAptake manake binA nau prANa hote haiN| cauindriyake mana aura zrotra indriyake binA ATha prANa hote haiN| teindriyake mana, zrotra aura cakSuindriyake binA sAta prANa hote haiN| doindriyake mana, zrotra, cakSu aura ghrANa indriyake Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA . binA chai prANa hote haiN| ekendriyake sparzanaindriya, kAyabala, zvAsocchavAsa aura AyU ye cAra prANa hote haiN| yaha paryApta avasthAkI apekSA jaannaa| aparyApta dazAmeM sainI aura asainI paJcendriyake sAta prANa ho hote haiM, kyoMki zvAsocchvAsa, bacanabala aura manobala ye tIna prANa paryApta dazAmeM hI hote haiN| cauindriyake zrotrake binA cha, teindriyake cakSuke binA pA~ca, doindriyake ghrANake binA cAra aura ekendriya aparyAptake rasanAke binA tIna hI prANa hote haiN| 193. pra0-paryApti aura prANameM kyA bheda hai ? u0-paryApti karaNa hai, prANa kArya hai| 194. pra0-saMjJA kise kahate haiM ? u0-vAMchA ( cAha ) ko saMjJA kahate haiN| 195. pra0-saMjJAke kitane bheda haiM ? u0-cAra haiM-AhAra, bhaya, maithuna aura parigraha / 196.30-upayoga kise kahate haiM ? u0-jIvake lakSaNarUpa pariNAmako, jo caitanyake honepara hI hotA hai, upayoga kahate haiN| 197. pra0-upayoga kitane bheda haiM ? u0-do haiM-sAkAra upayoga aura anAkAra upayoga / 198. pra0-sAkAra upayogake kitane bheda haiM ? u0-ATha haiM-matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, manaHparyayajJAna, kevalajJAna, kumatijJAna, kuzrutajJAna aura kuavadhi athavA vibhaMgajJAna / 199. pra0-anAkAra upayoga kitane bheda haiM ? u0-cAra haiM-cakSudarzana, acakSudarzana, avadhidarzana aura kevaladarzana / 200 pra0-mArgaNA kisako kahate haiM ? u0-jinameM athavA jinake dvArA jovoMko khojA jAtA hai unakA nAma mArgaNA hai| 161. go0 jI0, gA0 130 / 166. go0 jI0; gA0 141 / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 - 201. pra0 - mArgaNAke kitane bheda haiM ? u0 - caudaha haiM - gati, indriya, kAya, yoga, veda, kaSAya, jJAna, saMyama, darzana, lezyA, bhavyatva, samyaktva, saMjJitva aura AhAra / 202. pra0 - gati kisako kahate haiM ? u0- gatinAmA nAmakarmake udayase utpanna huI jIvakI paryAya vizeSako gati kahate haiM / 2030 pra0 - gatike kitane bheda haiM ? u0- cAra haiM- narakagati, tiryaJcagati, manuSyagati aura devagati / 204. pra0 - kisa gati meM kitane guNasthAna hote haiM ? - devagati aura narakagatimeM Adike cAra guNasthAna hote haiM, tiryaJcagatimeM Adike pA~ca guNasthAna hote haiM aura manuSyagatimeM caudaha guNasthAna hote haiM / -02 karaNAnuyoga-pravezikA 205 pra0 - indriya kisako kahate haiM ? u0- AtmA ke cihna vizeSako indriya kahate haiM / 206. pra0 - indriyake kitane bheda haiM ? u0- do haiM - dravyendriya aura bhAvendriya | 207. pra - dravyendriya kisako kahate haiM ? u0- nirvRtti aura upakaraNako dravyendriya kahate haiM / 208. pra0 - nirvRtti kisako kahate haiM ? - karmake dvArA honevAlI racanA vizeSako nirvRtti kahate haiM / 209. pra0 - nivRtti ke kitane bheda haiM ? 1-02 u0 - do haiM - Abhyantara nirvRtti aura bAhya nirvRtti | - 21. pra0 - Abhyantara nirvRtti kise kahate haiM ? u0- AtmAke vizuddha pradezoMko indriyoMke AkAra racanA honeko Abhyatara nirvRtti kahate haiM / 211. pra0 -- bAhya nirvRtti kisako kahate haiM ? u0- pudgaloMkI indriyake AkAra racanA honeko bAhya nirvRtti kahate haiM / 212. pra0 - upakaraNa kisako kahate haiM ? u0- nirvRttikA upakAra karanevAle pudgaloMko upakaraNa kahate haiM / 213. pra0 -- upakaraNake kitane bheda haiM ? u0- do haiM - Abhyantara aura bAhya / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA 214. pra0-Abhyantara upakaraNa kisako kahate haiM ? u0-cakSu indriyameM kAle sapheda maNDalakI taraha saba indriyoMmeM jo nivattikA upakAra karatA hai, usako Abhyantara upakaraNa kahate haiN| 215. pra0-bAhya upakaraNa kisako kahate haiM ? u0-cakSumeM palakoMkI taraha saba indriyoMmeM jo nirvRttikA upakAra karatA hai, usako bAhya upakaraNa kahate haiN| 216.30-bhAvendriya kisako kahate haiM ? u0-labdhi aura upayogako bhAvendriya kahate haiN| 217. pra0-labdhi kisako kahate haiM ? u0-jJAnAvaraNa karmake kSayopazama vizeSako labdhi kahate haiN| 218. pra0-upayoga kisako kahate haiM ? u0-labdhike nimittise AtmAkA jo pariNamana hotA hai, usako upayoga kahate haiN| 219. pra0-dravyendriyake kitane bheda haiM ? u0--pA~ca haiM-sparzana, rasanA, ghrANa, cakSa aura zrotra / 220. pra0-sparzana indriya kise kahate haiM ? u0-jisake dvArA sparzakA jJAna ho use sparzana indriya kahate haiN| 221. pra0-rasanA indriya kise kahate haiM? u0-jisake dvArA rasakA jJAna ho use rasanA indriya kahate haiN| 222. pra0-ghrANa indriya kisako kahate haiM ? u0-jisake dvArA gaMdhakA jJAna ho use ghrANa indriya kahate haiN| 223. pra0-cakSa indriya kisako kahate haiM ? u0--jisake dvArA rUpakA jJAna ho use cakSu indriya kahate haiN| 224. pra0-zrotra indriya kisako kahate haiM ? u-jisake dvArA zabdakA jJAna ho use zrotra indriya kahate haiN| 225. pra0-kisa indriyakA kaisA AkAra hotA hai ? u0-zrotra indriyakA AkAra jau kI nAloke samAna hai| cakSukA masUrake samAna, rasanAkA Adhe candramA yA khuNeke samAna, ghrANakA kadambake phUlake samAna AkAra hai aura sparzana indriya aneka AkAravAlI hai| 226. pra0--kina jIvoMke kitanI indriyA~ hotI hai ? u0-pRthivIkAyika, jalakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika aura vanasaMtikAyika / ina ekendriya jIvoMke eka sparzana indriya ho hotI hai / laTa Adi Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 karaNAnuyoga pravezikA doindriya jIvoMke sparzana aura rasanA ye do indriyA~ hotI haiN| cIMTI Adi teindriya jIvoMke sparzana, rasanA aura ghrANa ye tIna indriyA~ hotI haiM / bhauMrA Adi cauindriya jIvoMke sparzana, rasanA, ghrANa aura cakSu ye cAra indriyA~ hotI haiM / sA~pa, ghor3A, manuSya Adi paJcendriya jIvoMke pA~coM indriyA~ hotI haiM / 227. pra0 - ekendriya Adike kitane guNasthAna hote haiM ? u0- ekendriya, doindriya, teindriya, cauindriya aura asaMjJo paJcendriya train eka mithyAdRSTi guNasthAna hotA hai / saMjJo paJcendriyake caudaha guNasthAna hote haiM / 228. pra0- -kAya kisako kahate haiM ? u0- trasa sthAvara nAmakarmake udayase utpanna huI jIvako trasa sthAvara paryAya kAya kahate haiM / 226. pra0 - trasa kisako kahate haiM ? u0- trasa nAmakarmake udayase doindriya, teindriya, cauindriya aura paJcendriyoMmeM janma lenevAle jIvoMko trasa kahate haiM / 230. pra0 - sthAvara kisako kahate haiM ? u0- sthAvara nAmakarmake udayase pRthivI, jala, agni, vAyu aura vanaspatimeM janma lenevAle jIvoMko sthAvara kahate haiM / isIse sthAvara kAya ke pA~ca bheda haiM-- pRthivokAyika, jalakAyika, taijaskAyika, vAyukAyika aura vanaspatikAyika | 231 pra0 - pRthivIkAyika kise kahate haiM ? u0- pRthivIrUpa zarIrako pRthivIkAya kahate haiM / vaha jinake pAyA jAye una jIvoMko pRthivIkAyika kahate haiM athavA jina jIvoMke pRthivokAya nAmakarmakA udaya hai unheM pRthivIkAyika kahate haiM / isI taraha jalakAyika Adi bhI jAnanA / 232. pra0- - bAdara kisako kahate haiM ? u0- jo anya padArthase ruka jAya vA dUsare padArthoM ko roke, aise sthUla zarIrake dhArI jIvoMko bAdara kahate haiM / 233. pra0 - sUkSma kisako kahate haiM ? - jo na kisIse ruke aura na dUsaroM ko roke, aise sUkSma zarIrake dhArI jIvoM ko sUkSma kahate haiM / 234. pra0 -- vanaspatike kitane bheda haiM ? u0- do haiM - pratyeka aura sAdhAraNa / u0 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA 235. pra0-pratyeka vanaspati kisako kahate haiM ? u0--jisameM eka jIvakA eka zarIra hotA hai use pratyeka vanaspati kahate haiN| 236. pra0-sAdhAraNa banaspati kisako kahate haiM ? u.-jisameM bahutase jIvoMkA eka hI zarIra samAna rUpase hotA hai use sAdhAraNa vanaspati kahate haiN| 237. pra0-pratyeka vanaspatika kitane bheda haiM ? u0-do haiM-sapratiSThita aura apratiSThita / 238. pra0-sapratiSThita pratyeka kisako kahate haiM ? u0-jisa pratyeka vanaspatike Azraya aneka sAdhAraNa vanaspati hoM use sapratiSThita pratyeka kahate haiN| 239. pra0-apratiSThita pratyeka kisako kahate haiM ? u.-jisa pratyeka vanaspatike Azraya koI bhI sAdhAraNa vanaspati na ho, use apratiSThita pratyeka kahate haiN| 240. pra0-sapratiSThita aura apratiSThitakI kyA pahacAna hai ? u0-jisa pratyeka vanaspatimeM sirA jaise kakar3IkI lakIra, saMdhi jaise nAraMgIkI phA~ke, parva jaise gannekI gA~Tha, gUDha hoM tathA jisako tor3anepara khaTase samAna do Tukar3e ho jAyeM vaha sapratiSThita pratyeka hai, aura jisakI sirAyeM vagairaha spaSTa ho gaI hoM aura jo tor3anepara barAbara na TUTe vaha apratiSThita pratyeka hai| isI prakAra jisa vanaspatikI chAla moTI ho vaha sapratiSThita hai aura jisakI chAla patalI ho vaha apratiSThita hai| 241. pra0-sAdhAraNa vanaspati sapratiSThita pratyeka vanaspatike hI rahatI . hai yA anyatra bhI rahatI hai ? u0-pRthivI, jala, teja aura vAyukAyake zarIra, kevalokA zarIra, AhAraka zarIra, devoMkA zarIra aura nArakiyoMkA zarIra ina zarIroMmeM sAdhAraNa vanaspatikA nivAsa nahIM hai / zeSa saba jIvoMke zarIroMmeM sAdhAraNa vanaspatikA nivAsa rahatA hai| 242.30-sAdhAraNa vanaspatike kitane bheda haiM ? u0-do haiM-nitya nigoda aura itara nigoda / 243. pra0-nitya nigoda kisako kahate haiM ? u.-jo anAdikAlase nigoda paryAyako ho dhAraNa kiye hue haiM aura jinhoMne kabhI bhI trasa paryAya prApta nahIM kI una jovoMko nityanigoda kahate haiN| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA 244.pra.-itara nigoda kisako kahate haiM ? u0-jo bIcameM anya paryAya dhAraNa karake nigodameM jAte haiM unheM itara nigoda kahate haiN| 245. pra0--bAdara aura sUkSma jIva kauna-kaunase haiM ? u.-pRthivokAyika, jalakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, nityanigoda aura itaranigoda ye chai bAdara bhI hote haiM aura sUkSma bhI hote haiN| bAkIke saba jIva bAdara hI hote haiM, sUkSma nahIM hote| 246. 30-sthAvara aura trasoMke kitane guNasthAna haiM ? u0-sthAvara jIvoMke eka mithyAdRSTi guNasthAna hI hotA hai, asa jovoMke caudahoM guNasthAna ho sakate haiN| 247. pra0-yoga kisako kahate haiM ? u0-pudgala vipAkI zarIra aura aMgopAMga nAmakarmake udayase manovargaNA, vacanavargaNA aura kAyavargagaNAke avalambanase yukta AtmAko jo zakti pudgala skandhoMko karma aura nokarmarUpa pariNamAne meM samartha hai, use bhAvayoga kahate haiM aura usa zaktike dhArI AtmAke pradezoMmeM jo halana-calana hoto hai vaha dravyayoga hai| 248. pra-yogI ke kitane bheda haiM ? u0-pandraha haiM-cAra manoyoga ( satya manoyoga, asatya-manoyoga, ubhayamanoyoga, anubhaya-manoyoga ), cAra vacanayoga ( satya-vacanayoga, asatyavacanayoga, ubhaya-vacanayoga, anubhaya-vacanayoga) aura sAta kAyayoga audArika kAyayoga, audArika mizrakAyayoga, vaikriyika kAyayoga, vaikriyika mizrakAyayoga, AhAraka kAyayoga, AhAraka mizrakAyayoga aura kaarmnnkaayyog| 249. pra--satya manoyoga vagairahakA kyA svarUpa hai ? u0-ghaTako ghaTa jAnanA yA kahanA satya hai, ghaTako paTa jAnanA yA kahanA asatya hai, kamaMDaluko ghaTa kahanA yA jAnanA ubhaya hai kyoMki kamaMDala bho ghaTakI taraha pAnI bharaneke kAma AtA hai, isIliye satya hai aura kamaNDalu kA AkAra ghaTa jaisA nahIM hai isIliye asatya hai, aura satya asatyake nirNayase rahita padArtha anubhaya haiM / satya, asatya, ubhaya aura anubhaya rUpa padArthoM meM jo mana aura vacanakI pravRtti hotI hai arthAt cAra prakArake padArthoMko jAnane yA kahane ke liye jIva jo prayatna karatA hai so satya Adi padArthoMke sambandhase cAra prakArakA manoyoga aura cAra prakArakA vacanayoga hotA hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA 250. pra.-manoyoga kina guNasthAnoM meM hotA hai| u0-asatya manoyoga aura ubhaya manoyoga bArahaveM guNasthAna taka hote haiM aura satya manoyoga tathA anubhaya manoyoga sayogakevalo nAmaka terahaveM guNasthAna taka hote haiN| 251. pra0-kevalIke manoyoga kaise sambhava hai ? u0-indriyajJAnase rahita honeke kAraNa sayogakevaloke mukhya rUpase to manoyoga nahIM hai kintu aMgopAMga nAmakarmakA udaya honese hRdayameM sthita dravyamanake liye manovargaNAke skandha barAbara Ate rahate haiN| ataH manoyoga upacAra mAtrase hai| 252. pra0-vacanayoga kina guNasthAnoMmeM hotA hai ? u0-asatya vacanayoga aura ubhaya vacanayoga bArahaveM guNasthAna taka hote haiM aura satya vacanayoga tathA anubhaya vacanayoga terahaveM guNasthAna taka hote haiN| 253. pra0-audArika kAyayoga kise kahate haiM ? u0-manuSya aura tiryaJcoMke sthUla zarIrako audArika kahate haiM aura usake nimittase honevAle yogako audArika kAyayoga kahate haiN| 254. pra0-audArika mizrakAyayoga kisako kahate haiM ? u0-audArika zarIra jaba taka pUrNa nahIM hotA, taba taka mizra kahalAtA hai| usake dvArA honevAle yogako audArika mizrakAyayoga kahate haiN| 255. pra0-vaikriyika kAyayoga kisako kahate haiM ? / . u0-aneka guNa aura RddhiyoMse yukta zarIrako vaikriyika zarIra kahate haiM aura usake dvArA honevAle yogako vaikriyika yoga kahate haiN| 256. pra0-vaikriyika mizrakAyayoga kisako kahate haiM ? u0-vaikriyika zarIra jaba taka pUrNa nahIM hotA, taba taka mizra kahalAtA hai aura usake dvArA jo yoga hotA hai use vaikriyika mizrakAyayoga kahata haiN| 257. pra0- AhAraka kAyayoga kisako kahate haiM ? u0-chaThaveM guNasthAnavartI muni apaneko sandeha honepara jisa zarIrake dvArA kevalIke pAsa jAkara sUkSma arthoMko grahaNa karatA hai use AhAraka zarIra kahate haiM aura usake dvArA honevAle yogako AhAraka kAyayoga kahate haiN| 258. pra0-AhAraka mizra kAyayoga kisako kahate haiM ? u0-jaba taka AhAraka zarIra pUrNa nahIM hotA, arthAt AhAra vargaNArUpa pudgala skandhoMko AhAraka zarIra rUpa pariNamAne meM samartha nahIM hotA, taba taka Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA usako AhAraka mizra kahate haiM aura usake dvArA jo yoga hotA hai use AhAraka mizra kAyayoga kahate haiN| 259. pra0-kArmaNa kAyayoga kisako kahate haiM ? / u0-jJAnAvaraNa Adi ATha prakArake karmaskandhako ho kArmaNa zarIra kahate haiM aura usake dvArA honevAle yogako kArmaNa kAyayoga kahate haiN| 260. pra0-audArika aura audArika mizra kAyayoga kisake hote haiM ? u0-tiryaJca aura manuSyoMke hote haiN| 261. pra0-vaikriyika aura vaikriyika mizra kAyayoga kisake hote haiM ? u0-devoM aura nArakiyoMke hote haiN| 262. pra0-tiryaJca aura manuSyoMke bhI vaikriyika zarIra sunA jAtA hai so kaise? u0-audArika zarIra do prakArakA hotA hai-vikriyAtmaka aura avikriyAtmaka / unameMse jo vikriyAtmaka audArika zarIra hai vahI manuSyoM aura tiryaJcoMke vaikriyika rUpase kahA jAtA hai / usakA yahA~ para grahaNa nahIM hai| 263. pra0-AhAraka aura AhAraka mizra kAyayoga kisake hote haiM ? u0-RddhidhArI chaThe guNasthAnavartI muniyoMke hote haiN| 264. pra0-kArmaNa kAyayoga kisake hotA hai ? / u.--vigraha gatimeM sthita cAroM gatiyoMke jIvoMke tathA pratara aura lokapUraNa samudghAtako prApta kevalIke kArmaNa kAyayoga hotA hai / 265. pra0-vigraha gati kise kahate haiM ? u.--vigraha zarIrako kahate haiN| nayA zarIra dhAraNa karaneke liye jo gati hotI hai use vigraha gati kahate haiM / athavA 'vigraha' arthAt nokarma pudgaloM kA grahaNa karaneke nirodhake sAtha jo gati hotI hai use vigraha gati kahate haiM / athavA 'vigraha' arthAt mor3ako lie hue jo gati hotI hai use vigraha gati kahate haiN| 266.pra.-vigraha gatike kitane bheda haiM ? u0--cAra haiM - iSugati yA Rjugati, pANimuktAgati, lAMgalikAgati aura gomUtrikA gti| 267. pra0-iSugati kisako kahate haiM ? u0--dhanuSase chUTe hue bANake samAna mor3A rahita gatiko iSugati kahate haiN| isa gatimeM eka samaya lagatA hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA 268.30-pANimuktA gati kisako kahate haiM ? u.--jaise hAthase tirache pheMke gaye dravyakI eka mor3evAlI gati hotI hai uso prakAra saMsAro jIvoMkI eka mor3evAlo gatiko pANimuktA gati kahate haiN| yaha gati do samaya' vAlI hotI hai / 269. pra0-lAMgalikA gati kisako kahate haiM ? u0-jaise hala meM do mor3e hote haiM vaise hI do mor3evAlI gatiko lAMgalikA gati kahate haiN| yaha gati tIna samayavAlI hotI hai| 270. pra0-gomUtrikA gati kisako kahate haiM ? u0-jaise gAyakA calate hue mUtra karanA aneka mor3oMvAlA hotA hai uso prakAra tIna mor3evAlI gatiko gomUtrikA kahate haiM / yaha gati cAra samayavAlI hotI hai| 271. pra0-cAra mor3evAlI gati kyoM nahIM hotI? u0-lokake madhyase lekara Upara, noce aura tirache kramase vidyamAna AkAzake pradezoMko paMktiko zreNi kahate haiN| isa zreNike anusAra hI jovoMkA gamana hotA hai| zreNikA ullaMghana karake gamana nahIM hotaa| isalie aisA koI sthAna nahIM hai jahA~para pahu~caneke lie cAra mor3e lene pdd'eN| 272. pra0-samudghAta kise kahate haiM ? u0-mUla zarIrako binA chor3e jovake pradezoMke bAhara nikalaneko samudghAta kahate haiN| 273. pra0-samudghAtake kitane bheda haiM ? u.-sAta bheda haiM-vedanA samudghAta, kaSAya samudghAta, vikriyA samudghAta, mAraNAntika samudghAta, taijasa samudghAta, AhAraka samudghAta aura kevalI smudghaat| 274. pra0-vedanA samudghAta vagairahakA kyA svarUpa hai ? u0 - bahuta pIr3Ake nimittase AtmapradezoMke bAhara nikalaneko vedanA samudghAta kahate haiN| krodha Adi kaSAyake nimittase AtmapradezoMke bAhara nikalaneko kaSAya samudghAta kahate haiN| vikriyAke nimittase AtmapradezoMke bAhara nikalaneko vikriyA samudghAta kahate haiN| maraNa honese pahale navIna paryAya dhAraNa karaneke kSetra paryanta pradezoMke bAhara nikalaneko mAraNAntika samudghAta kahate haiM / azubha yA zubha taijasake sAtha AtmapradezoMke bAhara nikalaneko taijasa samudghAta kahate haiN| pramatta guNasthAnavartI munike AhAraka Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA zarIrake sAtha AtmapradezoMke bAhara nikalaneko AhAraka samudghAta kahate haiM aura kevalajJAnIke samudghAtako kevalI samudghAta kahate haiN| 275. pra0-kevalI samudghAta kyoM karate haiM ? u.-Ayu karmakI sthitise anya tIna karmoMkI sthiti adhika honepara unakI sthiti bhI Ayu karmake samAna karaneke lie kevalI samudghAta karate haiN| 276. pra0-sabhI kevalI samudghAta karate haiM kyA ? | u0-yativRSabha AcAryake matase sabhI kevalI samudghAta karake hI mukta hote haiN| anya AcAryake matase kucha kevalI samudghAta karate haiM aura kucha nahIM krte| 277. pra0kevalI samudghAtameM kitanA samaya lagatA hai ? u0-kevalI samudghAtameM ATha samaya lagate haiM-pahale samayameM AtmapradezoMko phailAkara daNDake AkAra karate haiN| dUsare samayameM kapATake AkAra karate haiM, tIsare samaya meM pratararUpa karate haiM aura cauthe samayameM AtmapradezoMse lokako para dete haiN| pA~caveM samayase lokapUraNase pratararUpa, chaThemeM pratarase kapATarUpa, sAtaveMmeM kapATase daNDarUpa aura AThaveMmeM phirase zarorameM praviSTa ho jAte haiN| 278. pra0-eka kAlameM yoga kitane hote haiM ? u0--eka kAlameM eka jIvake eka hI yoga hotA hai| 279. pra.-veda kisako kahate haiM ? u0-cAritra mohanIyake bheda puruSaveda, stroveda aura napuMsakavedarUpa noMkaSAyake udayase utpanna huI maithunakI abhilASAko bhAvaveda kahate haiM aura nAmakarmake udayase zarIrameM prakaTa honevAle cihna vizeSako dravyaveda kahate haiN| 280. pra0-vedake kitane bheva haiM ? u0-tIna haiM-puruSaveda, strIveda aura npuNskved|| 281. pra.-bhAvaveda aura dravyaveda samAna hI hote haiM yA asamAna bhI? u0-deva, nArakI, bhogabhUmi yA tiryaJca aura manuSyoMmeM jaisA dravyaveda hotA hai vaisA hI bhAvaveda bhI hotA hai| kintu karmabhUmiyA manuSya aura tiryaJcoMmeM kinhIMke to jaisA dravyaveda hotA hai vaisA hI bhAvaveda hotA hai aura kinhIMke dravyaveda dUsarA hotA hai aura bhAvaveda dUsarA hotA hai| 282. pra0-bhAvaveda kisa guNasthAna taka hotA hai ? u0-nauveM guNasthAnake saveda bhAga paryanta hotA hai| isake Age jIva vedarahita hote haiN| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA 283. pra0-kina jIvoM meM kaunasA veda hotA hai ? u0-nArako napuMsakavedo ho hote haiN| devoMmeM strI aura puruSa do hI veda hote haiN| manuSya aura tiryaJcoMmeM tInoM veda pAye jAte haiN| 284. pra0-kaSAya kisako kahate haiM ? u0-jo jIvake karmarUpI kheta kA karSaNa karato hai use kaSAya kahate haiN| 285. pra0-kaSAyake kitane bheda haiM ? u0-cAra haiM-krodha, mAna, mAyA aura lobha / 286. pra0-kaSAya kitane guNasthAna taka rahatI hai ? u0-krodha, mAna aura mAyA nauveM guNasthAna taka hote haiM aura lobhakaSAya dasaveM guNasthAna taka rahatI hai| usake bAdake guNasthAnavAle jova akaSAya hote haiN| 287. pra0-jJAna kisako kahate haiM ? u0-jisake dvArA jIva trikAlavartI samasta dravya, unake guNa aura unakI paryAyoMko pratyakSa yA parokSa rUpase jAnate haiM use jJAna kahate haiN| 288. pra0-jJAnamArgaNAke kitane bheda haiM ? u0-ATha haiM-matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, manaHparyayajJAna, kevalajJAna, kumatijJAna, kuzrutajJAna aura kuvadhijJAna / 289. pra.-matijJAna kisako kahate haiM ? u0-pA~ca indriyoM aura manako sahAyatAse jo padArthakA grahaNa hotA hai use matijJAna kahate haiN| 290. pra0-matijJAnake kitane bheda haiM ? u0-cAra haiM-avagraha, IhA, avAya aura dhaarnnaa| 261. pra0-avagraha kisako kahate haiM ? u.-indriya aura padArthakA sambandha honeke anantara samayameM jo Adya grahaNa hotA hai use avagraha kahate haiN| jaise-cakSuse sapheda rUpakA jAnanA avagraha hai| 292. pra0-IhA kisako kahate haiM ? u0-avagrahase jAne hue padArthake vizeSako jAnane ke lie abhilASA rUpa jo jJAna hotA hai use IhA kahate haiN| jaise--yaha sapheda rUpavAlI vastu kyA hai ? yaha to baguloM ko paMkti mAlUma hoto hai| 293. pra0-avAya kisako kahate haiM ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e karaNAnuyoga-pravezikA u0-IhAke dvArA jAne gaye padArthake nizcayAtmaka jJAnako avAya kahate haiM / jaise--yaha baguloMkI paMkti ho hai| 294. pra0-dhAraNA kisako kahate haiM ? u0-kAlAntarameM bhI vismaraNa na hone rUpa saMskArake janaka jJAnako dhAraNA kahate haiN| 295. pra0-matijJAnake vistArase kitane bheda haiM ? u0-tIna sau chattIsa-matijJAnake viSayabhUta padArtha do prakArake haiMeka vyaMjanarUpa yA avyakta aura eka artharUpa yA vyakta / padArthake avagrahAdi cAroM jJAna hote haiM aura vyakta padArthakA kevala avagraha hI hotA hai| vyakta padArthake avagrahako arthAvagraha kahate haiM aura avyakta padArthake avagrahako vyaMjanAvagraha kahate haiN| vyaMjanAvagraha cakSa aura manake sivAya zeSa cAra indriyoM se hotA hai isaliye usake cAra bheda hue aura arthake avagraha Adi cAroM jJAna hote haiM tathA pratyeka jJAna pA~coM indriyoM aura chaThe manase hotA hai isalie caubIsa bheda hue| inameM vyaMjanAvagrahake cAra bheda milAnese aTThAIsa bheda hae tathA artharUpa aura vyaMjanarUpa viSayake bAraha bheda haiM-baha, bahuvidha, kSipra, anisata, anukta aura dhruva tathA inake pratipakSo-eka, ekavidha, akSipra, nisRta, ukta aura adhruva / ina bArahoM prakArake viSayoMkA aTThAIsaaTThAIsa prakArakA jJAna honese matijJAnake tIna sau chattIsa bheda haiN| 296. pra0-bahu, bahuvidha AdikA kyA svarUpa hai ? , u0-jahA~ bahuta vyaktiyoMkA matijJAna ho, usake viSayako bahu kahate haiM / jahA~ bahuta jAtiyoMkA matijJAna ho usake viSayako bahuvidha kahate haiM / jaisebahuta sI gAyoMko bahujJAna kahate haiM aura kAlI, pIlI Adi bahuta prakAra kI gAyoMke jJAnako bahuvidha jJAna kahate haiN| eka vyaktiko eka kahate haiM jaiseeka gau| eka jAtiko ekavidha kahate haiM jaise-eka prakArako aneka gaayeN| kSipra zIghrako kahate haiM, jaise-zoghra girato haI jaladhArA / akSipra mandagatise calatI huI vastuko kahate haiM, jaise-mandagatise jAtA huA ghor3A / anisRta Dhake hue ko kahate haiM, jaise-jala meM DUbA huA hAtho / nisRta prakaTako kahate haiM, jaise-jalase bAhara khar3A huA hAtho / anukta binA kahe hue ko kahate haiM, jaise-binA hI kucha kahe kisIke abhiprAyako jAna lenA anuktajJAna hai| ukta kahe hue ko kahate haiM, jaise-kisIne kahA yaha ghaTa hai| dhruva sthirako kahate haiM, jaise-parvata / adhruva asthira ko kahate haiM, jaise-kSaNa sthAyI bijlo| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga- pravezikA 297. pra0 - zrutajJAna kisako kahate haiM ? u0- matijJAnase jAne hue padArthakA avalambana lekara uso padArtha se sambaddha anya padArthake jJAnako zrutajJAna kahate haiM / pU 298. pra0 - zrutajJAnake bheda kitane haiM ? u0- zrutajJAnake do bheda haiM- eka akSarAtmaka aura dUsarA anakSarAtmaka / 299. pra0 - anakSarAtmaka zrutajJAna kisako kahate haiM ? u0- jo zrutajJAna akSara ke nimittase utpanna nahIM hotA kintu liMga (cihna) ke nimittise utpanna honA hai, use anakSarAtmaka athavA liMgaja zrutajJAna kahate haiM / jaise - zItalavAyukA sparza honepara zItalavAyu jAnanA to matijJAna hai aura usake pazcAt hI vAtaprakRtivAleko yaha zItalavAyu hAnikAraka hai, aisA jAnanA anakSarAtmaka zrutajJAna hai / 300 pra0-- akSarAtmaka zrutajJAna kisako kahate haiM ? u0- akSararUpa zabdake nimittase utpanna honevAle zrutajJAnako akSarAtmaka zrutajJAna kahate haiM / jaise--jIva haiM aisA karane para zrotrendriyake dvArA jo zabdakA jJAna huA vaha to matijJAna hai aura usa jJAnake pazcAt jIva nAmaka padArtha hai, aisA jo jJAna huA vaha akSarAtmaka zrutajJAna hai / 301. pra0 - akSarAtmaka zrutajJAnake kitane bheda haiM ? u0- do bheda haiM-- eka aMgapraviSTa aura dUsarA aMgabAhya / 302. pra0 - aMgapraviSTa zrutajJAna kisako kahate haiM ? u0- bhagavAn tIrthaGkarane kevalajJAna ke dvArA saba padArthoMko jAnakara divyadhvanike dvArA upadeza diyaa| unake sAkSAt ziSya gaNadhara ne usa upadezako apano smRtimeM rakhakara bAhara aMgoMmeM saMkalita kiyA / yaha aMgapraviSTa zrutajJAna hai / 303. pra0 - aMgabAhya zrutajJAna kisako kahate haiM ? u0- AcAryoMne alpabuddhi ziSyoMpara dayA karake una aMga-granthoMke AdhArapara jo grantha race ve aMgabAhya kahalAte haiM / 304. pra0 - aMgapraviSTa zrutajJAnake bheda kitane haiM ? u0- bAraha haiM - AcAra, sUtrakRta, sthAna, samavAya, vyAkhyAprajJapti, jJAtRdharmakathA, upAsakAdhyayana, antaHkRddaza, anuttaropapAdikadaza, praznavyAkaraNa, vipAkasUtra aura dRSTivAda / 304. aMgapraviSTa zrutajJAnake bAraha bhedoMmeM kina-kina viSayoMkA varNana hai yaha jAnane ke lie dekho - jayadhavalA, 1 bhAga, pR0 122-132 / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 karaNAnuyoga-pravezikA -- - bArahaveM dRSTivAda aMgake kitane bheda haiM ? 305. pra0 u0- pAMca bheda haiM-- parikarma, sUtra, prathamAnuyoga, pUrva aura cUlikA / 306. pra0 - pUrva ke kitane bheda haiM ? u0- caudaha bheda haiM- utpAdapUrva, agrAyaNI, vIryapravAda, asti nAsti: pravAda, jJAnapravAda, satyapravAda, AtmapravAda, karmapravAda, pratyAkhyAnapravAda, vidyAnuvAda, kalyANapravAda, prAvAvAya, kriyAvizAla aura lokabindusAra / 307. pra0 - avadhijJAna kisako kahate haiM ? u0- dravya, kSetra, kAla aura bhAvakI maryAdA liye jo rUpI padArthoMko spaSTa jAne / 308. pra0 -- avadhijJAnake kitane bheda haiM ? u0- do bheda haiM- bhavapratyaya aura guNapratyaya / 309. pra0 - bhavapratyaya avadhijJAna kisako kahate haiM ? u0- bhavake nimittise honevAle avadhijJAnako bhavapratyaya kahate haiM / arthAt jo jIva nArakI yA devakI paryAya dhAraNa karatA hai, usake avadhijJAna avazya hotA hai, isaliye use bhavapratyaya kahate haiM / 310. pra0 - bhavapratyaya avadhi kisake hotA hai ? u0-- bhavapratyaya avadhijJAna devoM, nArakiyoM aura tIrthaGkaroMke hotA hai / 311. pra0--- guNapratyaya avadhi kisako kahate haiM ? u0- guNa arthAt vrata niyama vagairahake nimittise honevAle avadhijJAnako guNapratyaya kahate haiN| 312. pra0-- guNapratyaya avadhi kisake hotA hai ? u0- manuSya aura tiryazvoM ke / 313. pra0- - dUsare prakAra se avadhijJAnake kitane bheda haiM ? u0- tIna bheda haiM- dezAvadhi, paramAvadhi aura sarvAvadhi / inameM se dezAdhito bhavapratyaya bhI hotA hai aura guNapratyaya bhI / zeSa donoM guNapratyaya hI hote haiM / 314. pra0 - tInoM avadhijJAna kisake hote haiM ? u0-- jaghanya dezAvadhi to manuSya aura tiryaJcoMke hI hotA hai, deva nArakiyoMke nahIM hotA / utkRSTa dezAvadhi saMyamI manuSyoMke hI hotA hai aura paramAvadhi tathA sarvAvadhi caramazarIrI mahAvratI manuSyoMke hI hote haiM / 315. pra0 - mana:paryaya jJAna kisako kahate haiM ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga- pravezikA 47 u0 - dUsare ke manameM sthira rUpI padArthako jo spaSTa jAne use mana:paryaya jJAna kahate haiM / 316. pra0 - mana:paryaya jJAnake kitane bheda haiM ? u0- do bheda haiM- eka Rjumati aura dUsarA vipulamati / 317. pra0 - Rjumati mana:paryaya kisako kahate haiM ? u0- dUsare ke mana meM sarala rUpase sthita rUpI padArthako jo spaSTa jAne / 318. pra0 - vipulamati mana:paryaya kisako kahate haiM ? u0- dUsare ke manameM sarala athavA jaTila rUpase sthita rUpI padArthako jo spaSTa jAne / 319. pra0 - Rjumati aura vipulamatimeM kyA antara hai ? u0- Rjumati mana:paryaya apane aura anya jIvoMke sparzanAdi indriya aura mana, vacana kAyayogakI apekSAse utpanna hotA hai / kintu vipulamati manaHparyaya avadhijJAnakI taraha inakI apekSA ke binA hI utpanna hotA hai tathA Rjumati vizuddha pariNAmoMkI ghaTavArI honese pratipAtI hai / kintu vipulamati apratipAtI hai, kevalajJAna utpanna hone taka banA rahatA hai| 320. pra0 - mana:paryaya jJAna kisake hotA hai ? u0- pramatta Adi sAta guNasthAnoM meM RddhidhArI aura vardhamAna caritravAle mahAmuniyoMke hI hotA hai / 321. pra0---sakala pratyakSa kisako kahate haiM ? - kevalajJAna ko / 411 322. pra0 - kevalajJAna kisako kahate haiM ? u0- pratipakSI cAra ghAtiyA karmoMke nAza ho jAnese, indriya aura manakI sahAyatA ke binA sampUrNa padArthoM ko jo eka sAtha jAnatA hai, use kevalajJAna kahate haiM / 323. pra0 - kumatijJAna kisako kahate haiM ? u0- mithyAtvasahita indriyajanya jJAnako kumatijJAna kahate haiM / kumatijJAno binA kahe svayaM ho dUsaroMko kaSTa pahu~cAne vAle kAryoM meM pravRtti karatA hai / 324. pra0 - kuzrutajJAna kisako kahate haiM ? u0 - mithyAtvasahita zrutajJAnako kuzrutajJAna kahate haiM / 325. pra0 -- kuavadhijJAna kise kahate haiM ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 karaNAnuyoga-pravezikA u0- mithyAtvasahita avadhijJAnako kuavadhi yA vibhaMgajJAna kahate haiM / 326. pra0 - kina guNasthAnoMmeM kauna-kauna jJAna hote haiM ? u0- kumatijJAna, kuzrutajJAna aura kuavadhijJAna Adike do guNasthAnoM meM hote haiM kintu itanI vizeSatA hai kumati aura kuzruta ekendriya Adike bhI hote haiM jaba ki kuavadhi sainI paJcendriya paryAptakake hI hotA hai / matijJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna cauthe se bArahaveM guNasthAna taka hote haiM / mana:paryaya chaThe se bArahaveM guNasthAna taka hotA hai aura kevalajJAna terahaveM aura caudahaveM guNasthAnoM meM tathA siddhoM meM hotA hai / 327. pra0 - saMyama kisako kahate haiM ? u0- ahiMsA Adi vratoMko dhAraNa karane, IrSyA Adi samitiyoM ko pAlane, krodha Adi kaSAyoM kA nigraha karane, mana, vacana, kAyarUpa daNDakA tyAga karane aura sparzana Adi pA~ca indriyoMko jItanekA nAma saMyama hai / 328. pra0 - saMyama mArgaNAke kitane bheda haiM ? u0- sAta bheda haiM- sAmAyika, chedopasthApanA, parihAravizuddhi, sUkSmasAmparAya, yathAkhyAta, saMyamAsaMyama aura asaMyama / 329. pra0 - sAmAyika saMyama kisako kahate haiM ? u0--'maiM saba prakArake sAvadyayogakA tyAga karatA hU~' isa prakAra sakala sAvadyayogake tyAgako sAmAyika saMyama kahate haiM / 330. pra0- - chedopasthApanA saMyama kisako kahate haiM ? - usa eka vratakA cheda arthAt do, tIna Adi bheda karake upasthApana arthAt dhAraNa karaneko chedopasthApanA saMyama kahate haiM / 1-02 331. pra0 - parihAravizuddhi saMyama kisako kahate haiM ? u0 - hiMsAkA parihAra hI jisameM pradhAna hai aise saMyamako parihAravizuddhi saMyama kahate haiM / 332. pra0 - parihAravizuddhi saMyama kisake hotA hai ? u0- tIsa varSa taka icchAnusAra bhogoMko bhogakara aura sAmAyika yA chedopasthApanA saMyama dhAraNa karake jo pratyAkhyAna pUrvaka bhale prakAra adhyayana karatA hai aura tapovizeSase parihAra Rddhiko prApta kara letA hai, aisA tapasvI manuSya tIrthaMGkarake pAdamUlameM parihAravizuddhi saMyama ko dhAraNa karatA hai / 333. pra0 - sUkSmasAmparAya saMyama kisako kahate haiM ? u0- sAmAyika athavA chedopasthApanA saMyamako dhAraNa karanevAle muni Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA ko kaSAya jaba atyanta sUkSma ho jAtI hai taba ve sUkSmasAmparAya saMyamo kahe jAte haiN| 334. pra0-yathAkhyAta saMyama kisako kahate haiM ? u0-samasta mohanIyakarmake upazamase athavA kSayase jaisA AtmAkA nirvikAra svabhAva hai vaisA ho svabhAva ho jAnA yathAkhyAta cAritra hai| 335. pra0-saMyamAsaMyama kisako kahate haiM ? -u0-samyagdarzanapUrvaka pA~ca aNuvrata, tIna guNavrata aura cAra zikSAvratoMke dhAraNa karaneko saMyamAsaMyama kahate haiN| 336.pra0-asaMyama kisako kahate haiM ? u.-jIva-hiMsA aura indriyoMke viSayoMse virata na honeko asaMyama kahate haiN| 337. pra0-kina guNasthAnomeM kauna sA saMyama hotA hai ? u0-sAmAyika aura chedopasthApanA chaThese nauveM guNasthAna taka hote haiN| parihAravizuddhi chaThe aura sAtaveM guNasthAnameM hotA hai| sUkSmasAmparAya saMyama kevala dasaveM guNasthAnameM hotA hai| yathAkhyAta saMyama gyArahase lekara caudahaveM guNasthAna taka hotA hai / saMyamAsaMyama pA~caveM guNasthAnameM hotA hai aura asaMyama Adike cAra guNasthAnameM hotA hai| 338. pra0-darzana kisako kahate haiM ? u.-sAmAnya vizeSAtmaka bAhya padArthoM ko alaga-alaga bheda rUpase grahaNa na karake jo sAmAnya grahaNa hotA hai, usako darzana kahate haiN| arthAt viSaya aura viSayIke yogya dezameM honeko pUrvAvasthAko darzana kahate haiN| 339. pra0-darzana kaba hotA hai ? u0-jJAnake pahale darzana hotA hai| binA darzanake alpajJAniyoMko jJAna nahIM hotaa| parantu sarvajJa devake jJAna aura darzana eka sAtha hote haiN| 340. pra0-darzanake kitane bheda haiM ? u0-cAra-cakSudarzana, acakSudarzana, avadhidarzana aura kevaladarzana / 341. pra0-cakSudarzana kisako kahate haiM ? u0-cakSu indriyase honevAle matijJAnake pahale jo sAmAnya grahaNa hotA hai, use cakSudarzana kahate haiN| 342. pra0-acakSudarzana kisako kahate haiM ? u0-cakSuke sivAya anya indriyoM aura mana sambandhI matijJAnake pahale jo sAmAnya grahaNa hotA hai use acakSudarzana kahate haiN| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 karaNAnuyoga-pravezikA 343. pra.-avadhidarzana kisako kahate haiM ? u0-avadhijJAnase pahale honevAle sAmAnya grahaNako avadhidarzana kahate haiN| 344. pra.-kevaladarzana kisako kahate haiM ? u.-kevalajJAnake sAtha honevAle sAmAnya grahaNako kevaladarzana kahate haiN| 345. pra0-kauna sA darzana kina guNasthAnoM meM hotA hai ? ..u0-cakSudarzana aura acakSudarzana bArahaveM guNasthAna taka hote haiN| avadhidarzana cauthese bArahaveM guNasthAna taka hotA hai aura kevaladarzana terahaveM tathA caudahaveM guNasthAnameM aura siddhoMmeM hotA hai / 346. pra0-lezyA kisako kahate haiM ? u0-kaSAyase anuraMjita kAyayoga, vacanayoga aura manoyogakI pravRttiko lezyA kahate haiN| 347. pra0-lezyAke kitane bheda haiM ? u.-kaSAyakA udaya chai prakArakA hotA hai-tIvratama, tIvratara, totra, manda, mandatara, mandatama-kaSAyake udayake ina chai prakAroMke kramAnusAra lezyAke bhI chai bheda hote haiM-kRSNalezyA, nIlalezyA kApotalezyA, tejolezyA, pAlezyA aura shuklleshyaa| 348. pra0-kauna lezyA kina guNasthanoM meM hotI hai ? u0--kRSNalezyA, nIlalezyA aura kApotalezyA, cauthe guNasthAna taka, tejolezyA aura padmalezyA sAtaveM gaNasthAna taka aura zuklalezyA terahaveM guNasthAna taka hotI hai| 349. pra0-bhavya mArgaNAke kitane bheva haiM ? u0-do haiM-bhavya aura abhvy| 350. pra0-bhavya-amavya kisako kahate haiM ? u0 - jo jIva Age mukti prApta kareMge unheM bhavya kahate haiM aura muktigamanakI yogyatA na rakhanevAle jIvoMko abhavya kahate haiN| 351. pra.-bhavya-abhavyake kitane guNasthAna hote haiM ? u0-bhavya jIvoMke caudaha guNasthAna hote haiM aura abhavyoMke kevala eka pahalA guNasthAna hI hotA hai| 352 pra0-samyaktva kisako kahate haiM ? 348, isa sambandhameM vizeSa jAnaneke lie dekho-khaNDAgama, 1 pu0, pR0 362 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga- pravezikA 51 u0- jinendra bhagavAnke dvArA kahe gaye chai dravya, pA~ca astikAya aura nau padArthoM kA zraddhAna karaneko samyaktva kahate haiM / 353. pra0 - samyaktva mArgaNAke kitane bheda haiM ? u0- chai bheda haiM- upazama samyaktva, vedaka yA kSAyopazamika samyaktva, kSAyika samyaktva, samyak mithyAtva, sAsAdana samyaktva aura mithyAtva | 354. pra0 - upazama samyaktva kisako kahate haiM ? u0- anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA, lobha aura mithyAtva, samyak mithyAtva tathA samyaktva mohanIya, ina sAta karmaprakRtiyoMke upazamase, kIcar3a ke nIce baiTha jAnese nirmala hue jalake samAna jo padArthoM kA nirmala zraddhAna hotA hai use upazama samyagdarzana kahate haiN| usake do bheda haiM-prathamopazama samyaktva aura dvitIyopazama samyaktva | 355. pra0 - prathamopazama samyaktva kisako hotA hai ? - cAroM gatiyoMmeM se kisI bhI gati meM vartamAna bhavya, sainI paJcendriya, paryAptaka, vizuddha pariNAmI sAkAra upayogI, zubhalezyA vAle aura karaNa - labdhi se sahita anAdi athavA sAdi mithyAdRSTi jIvako hI prathamopazama samyaktvakI prApti hotI hai / u0- 356. pra0 - labdhiyA~ kitanI haiM ? u0- pAMca haiM - kSayopazama labdhi, vizuddhi labdhi, dezanA labdhi, prAyogya labdhi aura karaNa labdhi / inameM se cAra labdhiyA~ to bhavya, abhavya sabhIke hotI haiM, kintu karaNa labdhi bhavya ke ho hotI hai aura usake hone para samyaktva avazya hotA hai / 357. pra0 - kSayopazama labdhi kisako kahate haiM ? u0 - jisa samaya karmoMkA anubhAga pratisamaya anantaguNA ghaTatA huA udaya meM AtA hai taba kSayopazama labdhi hotI hai / kyoMki utkRSTa anubhAgake anantaveM bhAga mAtra dezaghAtI sparddhakoM kA udayAbhAva rUpakSaya aura udayako na prApta sarvaghAtI sparddhakoMkA sadavasthA rUpa upazamakI prAptikA nAma kSayopazama labdhi hai / 358. pra0 - vizuddhi labdhi kisako kahate haiM ? u0- kSayopazama labdhike hone se sAtA vedanIya Adi prazasta prakRtiyoM ke bandha meM kAraNa jo dharmAnurAgarUpa zubha pariNAma hotA hai usakI prAptiko vizuddhi labdhi kahate haiM / 353. labdhisAra, gA0 2 / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA - 359. pra0-dezanA labdhi kisako kahate haiM ? u.-chai dravya aura nau padArthoMkA upadeza karanevAle AcArya vagairahake lAbhako athavA upadezita padArthako dhAraNAke lAbhako dezanAlabdhi kahate haiM / 360 pra0-prAyogya labdhi kisako kahate haiM ? u0-Upara kahI gayI tona labdhiyoM se yukta jIva prati samaya vizuddha hotA huA Ayuke binA zeSa sAta karmoM kI sthiti antaHkor3Akor3I sAgara pramANa zeSa rakhatA hai tathA pahale jo anubhAga thA, usameM anantakA bhAga dene para bahubhAga pramANa anubhAgako dekhakara zeSa eka bhAga pramANa anubhAgako rakhatA hai| isa kAryako karaneko yogyatAke lAbhako prAyogya labdhi kahate haiN| 361. pra0-karaNa labdhi kisako kahate haiM ? u0-adhAkaraNa, apUrvakaraNa aura anivRttikaraNa rUpa pariNAmoMke lAbhako karaNa labdhi kahate haiM / isakA svarUpa pahale kahA jA cukA hai| 362. pra0-prathamopazama samyaktvakI prApti kisa prakAra hotI hai ? u-anivRttikaraNa kAla antarmuhUrtake saMkhyAta bhAgoMmeMse vaha bhAga kAla bIta jAne para jaba eka bhAga kAla zeSa rahatA hai taba prathama samyaktvake abhimukha huA anAdi mithyAdRSTi mithyAtvakA antarakaraNa karatA hai aura sAdimithyAdRSTi jIva darzana mohanIyakA antarakaraNa karatA hai / vaha sattAmeM sthita mithyAtva prakRtike dravyako mithyAtva, mizra aura samyaktva prakRti rUpa pariNamAtA hai| __ 363. pra0-prathamopazama samyaktvake chUTanepara kyA avasthA hotI hai ? u0-upazama samyaktvakA antarmuhartakAla bItane para anAdi mithyAdRSTike to mithyAtvakA udaya hotA hai aura sAdi mithyAdaSTi yA to mithyAdRSTi hokara vedaka athavA upazama samyaktvako prApta karatA hai yA samyagmithyAdRSTi hokara vedaka samyaktvako prApta karatA hai| 364. pra0-antarakaraNa kisako kahate haiM ? . u0-jisa karmakA antarakaraNa karanA ho usakI prathama sthiti aura dvitIya sthitiko chor3akara madhyavartI antarmuharta mAtra sthitike niSekoMkA abhAva karane ko antarakaraNa kahate haiN| jaise-mithyAdRSTi mithyAtvakarmakA antarakaraNa karatA hai| isameM antarmuhUrta kAla lagatA hai / so vaha anAdikAlase udayameM AnevAle mithyAtvakarmako antarmuhUrta pramANa sthiti sambandho niSekoMko chor3akara usase Uparake antarmuhUrta pramANa sthitike niSekoMko apane sthAnase 362. SaTkhaNDAgama, khaM0 1, bhA0 6, cUlikA 8 / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga - pravezikA 53 uThAkara kuchako prathama sthiti ( nIcekI sthiti ) sambandhI niSekoMmeM milA detA hai aura kuchako dvitoya sthiti ( Uparako sthiti ) sambandhI niSekoM meM milA detA hai| isa taraha vaha taba taka karatA rahatA hai jaba taka antarmuhUrta pramANa sthitike pUre niSeka samApta na ho jAyeM / jaba madhyavartI samasta niSeka UparakI athavA nIce kI sthitike niSekoMmeM de diye jAte haiM aura prathama sthiti tathA dvitIya sthiti bIcakA antarAyAma mithyAtva karmake niSekoMse sarvathA zUnya ho jAtA hai taba antarakaraNa pUrNa ho jAtA hai / u0 365. pra0 - vedaka athavA kSAyopazamika samyaktva kisako kahate haiM ? 0 - anantAnubandhI kaSAyakA aprazasta upazama athavA visaMyojana honepara aura mithyAtva tathA samyak mithyAtva prakRtikA prazasta upazama athavA aprazasta upazama athavA kSayonmukha honepara tathA dezaghAtI samyaktva prakRtikA udaya honepara jo tattvArthazraddhAna hotA hai use vedakasamyaktva kahate haiM / isIko kSAyopazamika samyaktva bhI kahate haiM kyoMki sarvaghAtI anantAnubandhI kaSAya mithyAtva aura samyak mithyAtvakA udayAbhAva rUpakSaya tathA sadavasthArUpa upazama honepara aura dezaghAtI samyaktva prakRtikA udaya honepara vedaka samyaktva hotA hai / isase isIkA dusarA nAma kSAyopazamika samyaktva hai / 366. pra0 - aprazasta upazama yA dezopazama kise kahate haiM ? u0- jisameM vivakSita prakRti udaya Ane yogya to na ho kintu usakA sthiti anubhAga ghaTAyA bar3hAyA jA sake athavA saMkramaNa vagairaha kiye jA sake, use aprazasta upazama yA dezopazama kahate haiM / 367. pra0 - prazasta upazama yA sarvopazama kisako kahate haiM ? u0- jisameM vivakSita prakRti na to udaya Ane yogya ho ho aura na usakA sthiti anubhAga ghaTAyA jA sake tathA na saMkramaNa vagairaha hI kiyA jA sake use prazasta upazama yA sarvopazama kahate haiM / 368. pra0--vedaka samyaktvakI sthiti kitanI hai ? u0--vedaka samyaktvakI jaghanya sthiti antarmuhUrta aura utkRSTa sthiti chiyAsaTha sAgara pramANa hai / 369. pra0 - kSAyika samyaktva kisako kahate haiM ? u0- anantAnubandho krodha, mAna, mAyA, lobha aura mithyAtva samyakmithyAtva aura samyaktva ina sAta prakRtiyoMke kSayase jo nirmala zraddhAna hotA hai vaha kSAyika samyaktva hai / 370. pra0 - kSAyika samyaktvakI utpattikA kyA krama hai ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA u.-asaMyata, deza saMyata pramatta saMyata athavA apramatta saMyata guNasthAnavartI vedaka samyagdRSTi manuSya pahale to adhaHkaraNa, apUrvakaraNa aura anivRttikaraNake antameM anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA, lobhakA saMviyojana karatA hai arthAt unheM bAraha kaSAya aura nava nokaSAya rUpa kara detA hai| usake pazcAt darzana mohanoyako kSapaNAkA Arambha karatA hai| 371. pra0-darzana mohanIyako kSapaNAkA Arambha kahA~ karatA hai ? __u0-ar3hAI dvIpa-samudroMmeM sthita pandraha karmabhUmiyoMmeM jahA~ jisa kAlameM kevalI tIrthaGkara hote haiM vahA~ usa kAlameM karmabhUmiyA manuSya hI darzana mohanIyako kSapaNAkA Arambha karatA hai| 372. pra0-darzana mohanIyako kSapaNAkA prasthApaka kauna kahalAtA hai ? u0-darzana mohanIyako kSapaNAke lie kiye gae adhaHkaraNake prathama samayase lekara jabataka jIva mithyAtva aura samyak mithyAtva prakRtikA dravyako samyaktva prakRtirUpa saMkramaNa karAtA hai tabataka use darzanamohakI kSapaNAkA prasthApaka kahate haiN| 373. pra0-darzana mohanIyakI kSapaNAkA niSThApaka kaba kahalAtA hai ? u.--kRtakRtya vedaka honeke prathama samayase lekara Ageke samayoMmeM darzana mohako kSapaNA karanevAlA jIva niSThApaka kahalAtA hai| 374. pra0-kRtakRtya vedaka kisako kahate haiM ? u0-darzana mohanoyako kSapaNAke liye kiye gaye tIna kAraNoMmeMse anivRttikaraNake anta samayameM samyaktva prakRtike antima phAlike dravyako noceke niSakoMmeM kSepaNa karaneke pazcAt anantara samayase lagAkara anivRttikaraNa kAlake saMkhyAtaveM bhAga mAtra antarmuharta kAlaparyanta jIva kRtakRtya vedaka kahA jAtA hai kyoMki jisane karane yogya kArya kara liyA use kRtakRtya kahate haiM so darzanamohako kSapaNAke yogya kArya anivRttikaraNa kAlake anta samayameM ho ho jAtA hai / ataH vaha kRtakRtya vedaka kahA jAtA hai| 375. pra0-darzana mohakI kSapaNAkA niSThApana kahA~ karatA hai ? u0-darzana mohanIyako kSapaNAkA Arambha karanevAlA manuSya kRtakRtya vedaka honeke pazcAt AyukA kSaya honese yadi maraNako prApta hotA hai to samyaktva grahaNa karanese pahale bA~dhI huI Ayuke anusAra cAroM gatiyoMmeM utpanna hokara darzana mohanIyakI kSapaNAko pUrNa karatA hai| usameM itanA vizeSa 3750 SaTkhaNDAgama, pu0 4, pR0 26 / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA uThA hai ki kRtakRtya vedakake kAlake cAra bhAga karake unameMse yadi prathama bhAgameM maratA hai to niyamase deva hI hotA hai, dUsare bhAgameM maranese deva yA manuSya hotA hai; tIsare bhAgameM maranese deva, manuSya yA tiryaJca hotA hai aura cauthe bhAgameM maranese cAroMmeMse kisI bhI gatimeM janma letA hai| 376. 30-kSAyika samyaktvakI kitanI sthiti hai ? u0-anya samyaktvoMkI taraha kSAyika samyaktva utpanna hokara chUTatA nahIM hai| phira bhI kSAyika samyaktva utpanna honeke pazcAt kSAyika samyagdRSTi jIvake saMsArameM rahanekI apekSAse kSAyika samyaktvakI jaghanya sthiti antarmuharta aura utkRSTa sthiti antarmuharta ATha varSa kama do pUrva koTo aura taiMtosa sAgarase kucha adhika hai kyoMki kSAyika samyagdaSTi jIva prathama to usI bhavase mukta ho jAtA hai jisa bhavameM usane darzanamohakA kSaya karake kSAyika samyaktva prApta kiyA hai| yadi kSAyika samyaktva prApta karanese pahale usane parabhavako Ayu bA~dha lI ho to vaha tIsare bhavase mukta ho jAtA hai aura yadi usane manuSya yA tiryaJcakI Ayu bA~dho ho to cauthe bhavameM avazya mukta ho jAtA hai| 377. pra0-kSAyika samyaktva kina guNasthAnoMmeM rahatA hai ? u0--cauthese caudahaveM guNasthAna tk| 378.pra0-aupazamika samyaktva kitane guNasthAnoM meM rahatA hai ? u0--prathamopazama samyaktva cauthese sAtaveM guNasthAna taka aura dvitIyopazama samyaktva cauthese gyArahaveM guNasthAna taka rahatA hai| 379. pra0-kSAyopamika samyaktva kitane guNasthAnoM meM rahatA hai ? u0--cauthese sAtaveM guNasthAna taka / 380. pra0--kisa gatimeM kitane samyaktva hote haiM ? u.--prathama narakameM tInoM samyaktva pAye jAte haiM, kintu zeSa chai narakoMmeM kSAyika samyaktva nahIM pAyA jaataa| tiryaJcoM, manuSyoM aura devoMmeM tonoM samyaktva pAye jAte haiN| kevala itanI vizeSatA hai ki bhavanavAsI, vyantara aura jyotiSka devoMmeM tathA deviyoMmeM kSAyika samyaktva nahIM pAyA jaataa| 381. pra0-saMjJo kisako kahate haiM ? / u0--jo jIva manakI sahAyatAse zikSA vagairahako grahaNa kara sakatA hai use saMjJI kahate haiM aura jo aisA nahIM kara sakatA use asaMjJo kahate haiN| 382.pra.-saMjJIke kitane guNasthAna hote haiM ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA u0-saMjJoke prayamase lekara bAraha guNasthAna hote haiM aura asaMjJoke kevala eka pahalA guNasthAna hI hotA hai| 383.pra.-AhAraka kisako kahate haiM ? u0-audArika, vaikriyika aura AhAraka ina tIna zarIroMmeMse apane yogya kisI eka zarora, bhASA tathA manake yogya pudgala vargaNAoMko jo jIva niyamase grahaNa karatA hai use AhAraka kahate haiM aura audArika Adi zarIrake yogya pudgala vargaNAoMke grahaNa na karanevAle jIvoMko anAhAraka kahate haiN| - 384. pra0-anAhAraka jIva kauna haiM ? __u0-vigrahagatimeM sthita jIva, pratara aura lokapUraNa samudghAta karanevAle sayogakevalI tathA ayogakevalo aura siddha jIva niyamase anAhAraka hote haiM, zeSa jIva AhAraka hote haiN| 385. pra0-AhArakake kitane guNasthAna hote haiM ? u.-AhArakake pahalese lekara teraha guNasthAna taka hote haiN| 386. pra0-anAhArakake kitane guNasthAna hote haiM ? u0-anAhArakoMke pAMca guNa sthAna hote haiM-pahalA, dUsarA, cauthA, terahavA~ aura caudahavA~ / 387. pra0-anuyogadvAra kitane haiM ? u0-sat, saMkhyA, kSetra, sparzana, kAla, antara, bhAva aura alpa bahutva ye ATha anuyogadvAra haiN| 388.pra0-anuyogadvAroMkA kyA prayojana hai ? - u0-ye ATha anuyogadvAra arthAt adhikAra avazya ho jAnane cAhiye kyoMki inakI jAnakAroke binA guNasthAna aura mArgaNAsthAnoMkA ThIka-ThIka jJAna nahIM ho sktaa| 389. pra.-satprarUpaNA kisakA kathana karatI hai ? u0-satprarUpaNA padArthoM ke astitvakA kathana karatI hai| usa kathanake do prakAra haiM-eka ogha kathana aura eka Adeza kathana / sAmAnya kathanako ogha Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA kahate haiN| jaise-mithyAdRSTi gaNasthAna hai, sAsAdana samyagdRSTi guNasthAna hai Adi, aura vizeSa rUpase kathana karaneko Adeza kahate haiN| jaise-nArakI jIvoMke cAra guNasthAna hote haiM, tiryaJcoMke pA~ca guNasthAna hote haiM Adi / 390. pra0- saMkhyA anuyoga kisakA kathana karatA hai ? u.-satprarUpaNAmeM jina padArthoMkA astitva kahA gayA hai unakI saMkhyAkA kathana saMkhyA anuyogameM hotA hai| jaise---mithyAdaSTi ananta haiM, sAsAdana samyagdRSTi palyake asaMkhyAtaveM bhAga haiM / isa kathanake bhI do prakAra haiM-ogha aura aadesh| 391. pra0-kSetra anuyoga kisakA kathana karatA hai ? ___u0-ukta donoM anuyogoMke dvArA jAne hue dravyoMkI vartamAna avagAhanAkA kathana kSetrAnuyoga karatA hai| jaise-mithyAdRSTi jova sarvalokameM rahate haiM, isake bho pUrvavat do bheda haiN| 392. pra0-sparzanAnuyoga kisakA kathana karatA hai ? u0-ukta tIna anuyogoMke dvArA jAne hue dravyoMke atotakAla viziSTa kSetrakA kathana arthAt bhUtakAla meM jitane kSetrako sparza kiyA hai aura vartamAnameM jitane kSetrako sparza kiyA jA rahA hai, usakA kathana sparzanAnuyoga karatA hai| isa kathanake bhI pUrvavat do prakAra haiM / 393. pra0-kAlAnuyoga kisakA kathana karatA hai ? u0-pUrvokta cAra anuyogoMke dvArA jAne gaye dravyoMke kAlakA kathana kAlAnuyoga karatA hai / jaise-mithyAdRSTi jIva sarvadA pAye jAte haiN| isake bhI pUrvavat do prakAra haiN| 394. pra0-antarAnuyoga kisakA kathana karatA hai ? u0 -jina padArthoM ke astitva, saMkhyA, kSetra, sparzana aura kAlakA jJAna ho gayA hai unake antara kAlakA kathana antarAnuyoga karatA hai| jaise-eka jIvakI apekSA mithyAtva guNasthAnakA antarakAla kamase kama antarmuhUrta hai| 395. pra0-bhAvAnuyoga kisakA kathana karatA hai ? u.-ukta anuyogoMke dvArA jJAta dravyoMke bhAvoMkA kathana bhAvAnuyoga karatA hai| jaise-mithyAdRSTi guNasthAna meM audAyika bhAva hotA hai Adi / isa kathanake bho pUrvavat do prakAra haiN| 396. pra0-alpabahutvAnuyoga kisakA kathana karatA hai ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA u0-ukta anuyogoMke dvArA jAne hue dravyoMke alpa-bahutva hInatA, adhikatAkA kathana alpabahutvAnuyoga karatA hai| isa kathanake bhI pUrvavat do prakAra hai| 397. pra0--mithyAdRSTi jIva kitane haiM ? u0-ananta haiN| 398. pra0-sAsAdana samyagdaSTise lekara saMyatAsaMyata guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavI jIva kitane haiM ? u0--palyopama asaMkhyAtaveM bhAga haiN| 399. pra0-pramattasaMyata jIva kitane haiM ? u0-koTipRthaktva pramANa haiN| 'pRthaktva' se tIna koTike Upara aura nau koTike nIce jitanI saMkhyA hai vaha lenA caahie| ataH pramattasaMyata jIvoMkA pramANa pA~ca karor3a, terAnabe lAkha, aThaTAnabe hajAra, do sau chaha hai| 400. pra0-apramattasaMyata jIva kitane haiM ? u0-saMkhyAta haiM, arthAt pramattasaMyata jIvoMke pramANase apramattasaMyata jIvoMkA pramANa AdhA hai, kyoMki pramattasaMyata guNasthAnake kAlase apramattasaMyata guNasthAnakA kAla saMkhyAtaguNA hIna hai| 401. pra0-upazama zreNIke cAra guNasthAnoM meM jIvoMkA pramANa kitanA u.-upazama zreNoke pratyeka guNasthAnameM eka samayameM jaghanyase eka jIva praveza karatA hai aura utkRSTase cauvana jIva praveza karate haiN| yaha sAmAnya kathana hai| vizeSakI apekSA nirantara ATha samaya paryanta upazama zreNIpara car3hanevAle jIvoMmeM adhikase adhika prathama samaya meM solaha, dUsare samayameM caubIsa, tIsare samaya meM tIsa, cauthe samayameM chattIsa, pAMcaveM samayameM bayAlosa, chaThe samaya meM ar3atAlIsa, sAtaveM samayameM cauvana aura AThaveM samayameM bhI cauvana jIva upazama zreNIpara car3hate haiN| isa sabakA pramANa tIna sau cAra hotA hai| 402. pra0-kSapaka zreNIke cAra guNasthAnoMmeM jIvoM kA pramANa kitanA u0-chai mhiinaa| ATha samayameM kSapaka zreNoke yogya ATha samaya hote haiM / unameM jaghanyase eka jIva eka samayameM aura utkRSTase eka sau ATha jova kSapaka guNasthAnameM praveza karate haiN| yaha sAmAnya kathana hai| vizeSase kSapaka zreNovAloMkA pramANa upazama zreNIvAloMse dugunA hai| 403. pra0-sayogakevalI jIva kitane haiM ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA u.-sayogakevalI jIvoMkI saMkhyA ATha lAkha, aTThAnabe hajAra, pA~ca sau do hai| 404. pra0-AyogakevalI jIva kitane haiM ? u0-ayogakevalI jIvoMkA pramANa kSapaka zreNovAle jIvoMke barAbara hI hotA hai| 405. pra0-mithyAdRSTi jIva kitane kSetrameM rahate haiM ? u.-sarvalokameM rahate haiN| 406. pra0-sAsAdana samyagdRSTi se lekara ayogakevalI guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavAle jIva kitane kSetrameM rahate haiM ? u0-lokake asaMkhyAtaveM bhAga pramANa kSetra meM rahate haiN| kintu itanA vizeSa hai ki pratara samudghAta karanevAle sayogakevalI lokake asaMkhyAta bahubhAga pramANa kSetrameM aura lokapuraNa samudghAta karanevAle sayogakevalI sarvalokameM rahate haiN| 407. pra0-mithyAdRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? u0-sarvaloka sparza kiyA hai| 408. pra0-sAsAdana samyagdRSTi jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? u0-lokakA asaMkhyAtavA~ bhAga sparza kiyA hai aura vihAravatsvasthAna, vedanA samudghAta, kaSAya samudghAta tathA vaikriyika samudghAtagata sAsAdana samyagdRSTi jIvoMne trasanAlIke caudaha bhAgoM meM se kucha kama ATha bhAga pramANa kSetrako sparza kiyA hai aura mAraNAntika samudghAta karanevAle sAsAdana samyagdRSTI jIvoMne trasanAlIke caudaha bhAgoMmeMse kucha kama bAraha bhAga pramANa kSetrako sparza kiyA hai| jo isa prakAra hai-sumeru parvatake mUla bhAgase lekara Upara ISatprAgbhAra pRthivI taka sAta rAju hote haiM aura noce chaTho pRthivo taka pA~ca rAju hote haiN| una donoMko milA denese sAsAdAna samyagdRSTI jIvoMke mAraNAntika kSetrakI lambAI kucha kama bAraha rAju hoto hai / 409. pra0-vihAravatsvasthAna vagairahase kyA abhiprAya hai ? u0-svasthAna, samudghAta aura upapAdake bhedase jaba jIvoMkI avasthA tIna prakArako hotI hai| unameM svasthAnake do prakAra haiM-eka svasthAnasvasthAna aura dUsarA vihAravatsvasthAna / apane utpanna honeke grAma AdimeM sonA, uThanA-baiThanA vagairaha svasthAnasvasthAna hai aura apane utpatti sthAnako chor3akara anyatra AnA-jAnA Adi vihAravatsvasthAna hai| sAta samudghAtoMkA sva407. SaTkhaNDAgama, pu0 4, pR0 26 / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 karaNAnuyoga-pravezikA rUpa pahale batalAyA hai / upapAda utpanna hone ke prathama samaya meM hotA hai / ina avasthAoMke dvArA jIvane jitane kSetrameM gamAnAgamana vagairaha kiyA ho utanA usakA sparza hotA hai / 410. pra0- - samyagmithyAdRSTI aura asaMyata samyagdRSTI jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? u0- svasthAnakI apekSA lokakA asaMkhyAtavA~ bhAga sparza kiyA hai aura vihAravatsvasthAna, vedanA kaSAya aura vaikriyika samudghAtakI apekSA kucha kama ATha baTe caudaha bhAga sparza kiyA hai jo ki meruke mUlase Upara chai rAju aura nIce do rAju pramANa hai tathA upapAdakI apekSA asaMyatasamyagdRSTI jIvoMne kucha kama chai baTe caudaha rAju bhAga sparza kiyA hai; kyoMki asaMyata samyagdRSTI jIvoMkA upapAda kSetra isase nIce nahIM hai / 411. pra0 - saMyatAsaMyata jIvoMne kitanA kSetra sparza kiyA hai ? u0- lokake asaMkhyAtaveM bhAga kSetra sparza kiyA hai aura mAraNAntika samudghAta avasthA meM kucha kama chai baTe caudaha rAju kSetra sparza kiyA hai / 412. pra0 - pramattasaMyata guNasthAnase lekara ayogakevalI guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI jIvane kitanA kSetra sparza kiyA hai ? u0- lokakA asaMkhyAtavA~ bhAga sparza kiyA hai kintu sayogakevaliyoMne lokakA asaMkhyAtavA~ bhAga, asaMkhyAta bahubhAga aura sarvaloka sparza kiyA hai / 413. pra0 - mithyAdRSTI jova kitane kAla taka hote haiM ? u0- nAnA jIvoM kI apekSA mithyAdRSTI sadA rahate haiM / eka jIvakI apekSA tIna prakAra haiM- anAdi ananta, anAdi sAnta aura sAdi sAnta / abhavya mithyadRSTIkA kAla anAdi ananta hai kyoMki abhavyake mithyAtvakA Adi aura anta nahIM hotA / bhavya jIvake mithyAtvakA kAla anAdi sAnta bhI hotA hai aura sAdi sAnta bhI hotA hai / sAdi sAnta mithyAtvakA kAla jaghanyase antarmuhUrta hai kyoMki koI samyagmithyAdRSTI athavA asaMyata samyagdRSTI, athavA saMyatAsaMyata athavA pramattasaMyata jIva mithyAtvako prApta hokara aura antarmuhUrta kAla taka mithyAtva meM rahakara punaH samyagmithyAtvako yA asaMyata samyaktvako yA saMyamAsaMyamako athavA apramatta saMyamako prApta kara sakatA hai tathA eka jovakI apekSA sAdi sAnta mithyAtvakA utkRSTa kAla kucha kama ardha pudgala parAvartana hai / kyoMki Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga- pravezikA 61 eka bAra samyaktva hoke chUTa jAnepara bhI jIva adhikase adhika kucha kama ardhaM pudgala parAvartana kAlataka hI saMsArameM ThaharatA hai / 414. pra0 - sAsAdana samyagdRSTI jIva kitane kAla taka hote haiM ? u0- nAnA jIvoMkI apekSA jaghanyase eka samaya taka hote haiM aura utkRSTase patyopamake asaMkhyAtaveM bhAga kAlataka hote haiN| khulAsA isa prakAra hai - palyopamake asaMkhyAtaveM bhAga mAtra uparAma samyagdRSTI jIva upazama samyaktvake kAla meM eka samaya mAtra zeSa rahanepara eka sAtha sAsAdana guNasthAnako prApta hue aura eka samaya taka sAsAdana samyagdRSTI rahakara dUsare samaya meM sabake saba mithyAtvameM cale gaye / usa samaya tInoM lokoM meM koI bhI sAsAdana samyagdRSTo nahIM rahA / isa taraha nAnA jIvoM kI apekSA jaghanyakAla eka samaya prApta huA / palyopamake asaMkhyAtaveM bhAga upazama samyagdRSTI jIva upazama samyaktvake kAla meM eka samayase lekara chai AvalI avaziSTa rahanepara sAsAdana guNasthAnako prApta hue| ve jaba taka mithyAtvako prApta nahIM hote taba taka anya bhI upazama samyagdRSTI sAsAdana guNasthAnako prApta hote rahate haiM / isa taraha utkRSTase palyopamake asaMkhyAtaveM bhAga kAla taka sAsAdana guNasthAna pAyA jAtA hai aura eka jIvakI apekSA sAsAdana guNasthAnakA jaghanya kAla eka samaya aura utkRSTa kAla chai AvalI hai; kyoMki upazama samyaktvake kAlameM kamase kama eka samaya aura adhika se adhika chai AvalI kAla zeSa rahane para upazama samyagdRSTI jIva sAsAdana guNasthAnako prApta hotA hai aura jitanA upazama samyaktvakA kAla zeSa rahatA hai utanA ho sAsAdana guNasthAnakA kAla hotA hai / 415. pra0 - samyagmithyAdRSTI jIva kitane kAla taka hote haiM ? u0 - nAnA jovoMkI apekSA jaghanyase antarmuhUrta taka aura utkRSTa se palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga kAla taka hote haiN| khulAsA isa prakAra haimohanIya karmakI aTThAIsa prakRtiyoMko sattA rakhanevAle mithyAdRSTi athavA vedaka samyaktva sahita asaMyata samyagdRSTI saMyatAsaMyata tathA pramattasaMyata guNasthAna vAle jIva pariNAmoMke nimittase samyagmithyAtva guNasthAnako prApta hue aura vahA~ antarmuhUrta kAla taka Thaharakara mithyAtvako athavA asaMyata samyadRSTIko prApta ho gaye / taba samyak mithyAtva naSTa ho gyaa| isa prakAra usakA kAla antarmuhUrtaM siddha huA / isI taraha pUrvokta guNasthAnavartI jIva samyagmithyAtvako prApta hue aura vahA~ antarmuhUrtaM kAlataka rhe| jaba taka ve vahA~ rahe taba taka anya bhI pUrvokta guNasthAnavartI jova samyak mithyAtvako Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA prApta hote rhe| isa taraha palyopamake asaMkhyAtaveM bhAga mAtra kAlataka samyaka mithyAtva guNasthAnameM jIva bane rahate haiN| usake pazcAta niyamase usameM koI jIva nahIM rhtaa| eka jIvako apekSA samyagmithyAdRSTI jIvakA jaghanya aura utkRSTakAla antarmuhUrta hai| kintu jaghanyase utkRSTa kAla saMkhyAtaguNA hai| isase adhika kAlataka koI jIva isa guNasthAna meM nahIM Thahara sktaa| 416. pra0--asaMyata samyagdRSTI jIva kitane kAla taka hote haiM ? u.---nAnA jIvoMkI apekSA sarvadA hote haiM, unakA kabhI abhAva nahIM hotaa| eka jIvakI apekSA jaghanya kAla antarmuhUrta hai aura utkRSTa kAla sAdhika taiMtIsa sAgara hai| jo isa prakAra hai-koI pramattasaMyata yA aprabhatta saMyata yA upazama zreNI vAlA jIva marakara eka samaya kama tetIsa sAgara Ayu vAle anuttara vimAnavAsI devoMmeM utpanna huaa| vahA~se cyuta hokara pUrvakoTiko AyuvAle manuSyoMmeM utpanna huaa| vahAM antarmuhUrta Ayuke zeSa rahane taka vaha asaMyata samyagdRSTI hI rhaa| isake pazcAt apramata saMyamI hokara kramase mukta ho gyaa| isa taraha antarmuhUrta kama pUrva koTi adhika tetosa sAgara asaMyata samyagdRSTIkA utkRSTa kAla hotA hai| 417. pra.- Upara asaMyata samyagdRSTI jIvako eka samaya kama taitIsa sAgarakI Ayu vAle devoMmeM hI kyoM utpanna karAyA hai ? u0-usake binA asaMyata samyagdRSTI guNasthAnakA kAla itanA nahIM bana sakatA, kyoMki jo pUre teMtIsa sAgarakI AyuvAle devoMmeM utpanna hokara manuSyoMmeM utpanna hogaa| vaha varSa pRthaktva Ayuke zeSa rahanepara niyamase saMyama dhAraNa kara legA aura jo eka samaya kama tetIsa sAgarakI AyuvAle devoMmeM utpanna hokara manuSyoMmeM utpanna hogA vaha antarmuhUrta kama pUrva koTi kAla taka asaMyamake sAtha rahakara phira nizcayase saMyama dhAraNa kregaa| 418. pra.-saMyatAsaMyata jIva kitane kAla taka hote haiM ? u0-nAnA jIvoMkI apekSA sarvadA hote haiM, unakA kabhI abhAva nahIM hotaa| eka jIvakI apekSA jaghanyakAla antarmuhUrta hai aura utkRSTakAla kucha kama pUrvakoTi varSa hai| jo isa prakAra hai-koI tiryaJca yA manuSya mithyAdRSTI saMjJo paJcendriya paryAptaka sammUrchana tiryaJcoMmeM utpanna huaa| sabase laghu antamuMhUrta kAlameM paryApta hokara, vizrAma letA huA, vizuddha hokara saMyamAsaMyamI ho gayA aura pUrva koTi kAla taka saMyamAsaMyamako pAlakara marakara deva ho gyaa| taba saMyamAsaMyama chUTa gyaa| isa taraha Adike tIna antarmuhUrta kama pUrvakoTi pramANa saMyamAsaMyamakA utkRSTa kAla hai| Jain Educationa international For Personal and Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga- pravezikA 63 419. pra0 - pramatta aura apramatta saMyata jIva kitane kAla taka hote haiM ? u0- nAnA jIvoMkI apekSA sarvadA hote haiM / inakA eka kSaNake liye bho kabhI abhAva nahIM hotaa| eka jIvako apekSA pramatta aura apramatta saMyatakA jaghanyakAla eka samaya aura utkRSTakAla antarmuhUrta hai / jo isa prakAra hai - koI apramattasaMyata eka samaya Ayu zeSa rahane para pramattasaMyata ho gayA aura eka samaya taka pramattasaMyata rahakara marakara deva ho gyaa| isI taraha koI pramatasaMyata eka samaya Ayu zeSa rahane para apramatta saMyata ho gayA aura eka samaya taka apramatta saMyata rahakara marakara deva ho gayA / isa taraha pramatta aura apramatta guNasthAnakA jaghanya kAla eka samaya hotA hai / eka apramattasaMyata pramattasaMyata hokara aura antarmuhUrta taka vahAM rahakara mithyAdRSTi ho gayA aura eka pramattasaMyata apramatta saMyata hokara aura eka antarmuhUrta taka rahakara pramattasaMyata ho gayA / isa taraha se donoMkA utkRSTa kAla antarmuhUrta hotA hai / 420. pra0 - cAroM upazama zreNIvAle jIva kitane kAla taka hote haiM ? u0- nAnA jIvoM kI apekSA jaghanyase eka samayataka aura utkRSTase antahote haiM / jo isa prakAra hai-upazama zreNI se utaranevAle anivRttikaraNa upazAmaka jIva eka samaya Ayu zeSa rahanepara apUrvakaraNa guNasthAnavartI hue aura eka samaya taka vahAM rahakara dUsare samaya meM mare aura deva ho gaye / isa taraha apUrvakaraNa upazAmakakA jaghanya kAla eka samaya huA / isI taraha zeSa tInoM upazAmakoMkA jaghanyakAla bhI jAnanA / vizeSa itanA hai ki anivRttikaraNa aura sUkSmasAmparAya guNasthAnavartI upazAmaka jIvoM kA eka samaya kAla upazamazreNIpara car3hate aura utarate hue donoM prakArase hotA hai kintu upazAntakaSAya upazAmakakA eka samaya kAla car3hate hue jIvoM kI apekSA ho hotA hai / utkRSTa kAla isa prakAra hai- aneka Apramatta saMyata jIva tathA upazama zreNIse utaranevAle aneka anivRttikaraNa guNasthAnI jIva apUrvakaraNa upazAmaka hue| jaba taka ve usa guNasthAnameM rahe taba taka anya bhI car3hate-utarate hue jIva apUrvakaraNa guNasthAna meM Ate rahe aura antarmuhUrta kAla taka bane rahe / isake pazcAt apUrvakaraNa meM koI bhI jIva nahIM rahA / isI taraha tInoM upazAmakoMkA utkRSTakAla samajha lenA cAhiye / eka jIvakI apekSA cAroM upazAmakoM kA jaghanyakAla eka samaya hai jo ukta eka samaya kAlako taraha hotA hai / utkRSTakAla antamuhUrta hai kyoMki apUrvakaraNa Adi cAroM guNasthAnoM meM se pratyekameM eka jIva adhika se adhika antarmuhUrta kAla taka Thahara sakatA hai / 421. pra0 - cAroM kSapakoM aura ayoga kevalIkA kitanA kAla hai ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA u0-nAnA jovoMko apekSA aura eka jIvakI apekSA jaghanyakAla bho aura utkRSTakAla bhI sAmAnyase antarmuhUrta hai| 422. pra0-sayogakevalI kitane kAla taka hote haiM ? u.-nAnA jIvoMkI apekSA sarvadA hote haiM, kabhI bhI inakA abhAva nahIM hotA / eka jIvakI apekSA jaghanyakAla antarmaharta hai kyoMki koI kSoNakaSAya sayogakevalI hI antarmuhUrtakAla taka rahakara ayogakevalo ho gyaa| utkRSTa kAla ATha varSa antarmuhUrta kama pUrvakoTI pramANa hai, kyoMki pUrvakoTokI AyuvAlA koI manuSya ATha varSakA honepara saMyamI huA aura phira kramase sayogakevalo huaa| vahA~ ATha varSa kucha antarmuhUrta kama pUrvakoTo kAlataka rahakara ayogakevalI ho gyaa| 423. pra0-mithyAdRSTikA antarakAla kitanA hai ? . u0-nAnA jIvoMkI apekSA antarakAla nahIM hai kyoMki mithyAdRSTi jIvoMkA kabhI bhI abhAva nahIM hotaa| eka jIvakI apekSA jaghanya antarakAla antarmaharta hai aura utkRSTa antarakAla kucha kama eka sau battIsa sAgara hai kyoMki koI mithyAdRSTI jova eka antarmuhurta ke liye samyagdRSTi hokara punaH mithyAdRSTI ho jAtA hai tathA koI mizyAdRSTi jIva kucha kama chiyAsaTha sAgara kAlataka samyagdRSTi rahakara antima samayameM samyagmithyAtvako prApta hokara punaH chiyAsaTha sAgarake liye samyagdRSTi ho jAtA hai aura antarmahurta kama do chiyAsaTha sAgarake antima samayameM mithyAtvako prApta hotA hai| isa taraha eka jovakI apekSA mithyAdRSTi guNasthAnakA utkRSTa antara kucha kama eka sau battIsa sAgara hotA hai| .. 424. pra0-sAsAdana samyagdRSTi guNasthAnakA antara kAla kitanA hai ? u0-nAnA jIvoMkI apekSA jaghanya antarakAla eka samaya aura utkRSTa antarakAla palyake asaMkhyAtaveM bhAga haiN| kyoMki kamase kama eka samaya aura adhikase adhika palyake asaMkhyAtaveM bhAga kAlataka sAsAdana samyaktvameM koI bhI jova nahIM pAyA jaataa| eka jIvako apekSA jaghanya antarakAla palyopamake asaMkhyAtaveM bhAga haiM; kyoMki upazama samyaktvase girane para hI sAsAdana samyaktva hotA hai aura eka bAra upazama samyaktvameMse mithyAtva AjAnepara Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA punaH palyopamake asaMkhyAtaveM bhAga kAla bItanepara hI upazama samyaktvakI prApti hotI hai| eka jIvakI apekSA utkRSTa antarakAla kucha kama ardhapudgala parAvartana hai; kyoMki eka anAdi mithyAdaSTi jovane upazama samyaktvako prApta karake ananta saMsArako ardha pudgala parAvartanamAtra kiyaa| punaH antarmuhUrtataka samyagdRSTi rahakara vaha sAsAdanasamyaktvI ho gyaa| vahA~se mithyAtvameM calA gayA aura ardhapudgala parAvartana kAlataka mithyAtvameM rahakara upazama samyaktvako prApta karake punaH sAsAdana guNasthAnako prApta huaa| isa taraha utkRSTa antarakAla jaannaa| 425. pra0-samyagmithyAdRSTi guNasthAnakA antarakAla kitanA hai ? u0-nAnA jIvoMkI apekSA jaghanya antarakAla eka samaya hai aura utkRSTa antarakAla palyakA asaMkhyAtavA~ bhAga hai / eka jIvako apekSA jaghanya antarakAla antarmuhUrta hai aura utkRSTa antarakAla kucha kama ardha pudgala parAvartana hai| isakA upapAdana sAsAdana samyagdRSTike antarakAlako dRSTi meM rakhakara kara lenA caahie| 426. pra0-asaMyata samyagdRSTi guNasthAnase lekara apramattasaMyata guNa. sthAna taka pratyeka guNasthAnakA antarakAla kitanA hai ? u0-nAnA jIvoMko apekSA antarakAla nahIM hai| kyoMki ukta guNasthAnoMmeM sadA hI jIva pAye jAte haiN| eka jIvako apekSA ukta guNasthAnoMkA jaghanya antarakAla antarmuharta hai| vaha isa prakAra hai-eka asaMyata samyagdRSTi saMyamAsaMyamako prApta huA aura eka antarmuhUrta taka saMyamAsaMyamI rahakara punaH asaMyata samyagdRSTI ho gyaa| eka saMyatAsaMyata mithyAdaSTi ho gayA yA asaMyata samyagdaSTo athavA saMyamo ho gayA aura eka antarmuharta taka vahA~ rahakara punaH saMyatAsaMyata ho gyaa| isI taraha eka pramattasaMyata apramattasaMyata hokara punaH pramattasaMyata ho gayA aura eka apramattasaMyata upazama zreNopara car3hakara punaH lauTA aura apramattasaMyata ho gyaa| isI taraha pratyeka ukta guNasthAnakA jaghanya antarakAla antarmuhUrta hotA hai tathA utkRSTa antarakAla kucha kama ardhapudgala parAvartana hai / so anAdi mithyAdRSTi jIvako samyaktva utpanna karAkara usa guNasthAnameM bhejanA cAhiye aura vahA~se cyuta karAkara puna: mithyAtvameM lAkara kucha kama ardhapudgala parAvartana kAla taka bhramaNa karAkara, punaH samyaktva utpanna karAkara usa guNasthAnameM le jAnA cAhiye / isa taraha karanese utkRSTa antarakAla nikalatA hai| 425. SaTkhaNDAgama, pu. 5, pR0 14-15 / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA 417. pra0-upazama kSeNIke cAroM guNasthAnoMkA antarakAla kitanA .. u0-nAnA jIvoMkI apekSA jaghanya antara eka samaya hai / jo isa prakAra hai-bahutase jIva apUrvakaraNa guNasthAnameM gaye aura usakA kAla samApta honepara kucha Upara car3ha gaye, kucha nIce gira gaye aura eka samaya taka apUrvakaraNameM koI bhI nahIM rhaa| usake bAda dUsare samayameM sAtaveMse car3hakara aura nauveMse girakara aneka jIva apUrvakaraNa guNasthAnavartI ho gye| isa prakAra eka samaya jaghanya antara huaa| isI taraha zeSa tIna guNasthAnoMkA bhI antara jAnanA caahiye| upazama zreNIke cAroM guNasthAnoMkA utkRSTa antarakAla varSa pRthaktva hai, kyoMki adhikase adhika varSa pRthaktva taka koI jova upazAmaka zreNoke muNasthAnoMmeMse kiso guNasthAna meM nahIM raha sakatA / cAroM upazAmakoMkA eka jIvakI apekSA jaghanya antara antarmuhUrta hai| kyoMki eka apUrvakaraNa upazAmaka jIva Uparake guNasthAnoMmeM car3hakara aura vahA~se girakara punaH apUrvakaraNa upazAmaka ho gyaa| isa prakAra antarmahartakAla jaghanya antara huA, kyoMki anivRttikaraNase lagAkara punaH apUrvakaraNa upazAmaka honeke pUrva jo nauveM, dasaveM, gyArahaveM aura punaH gyArahaveMse dasaveM aura nauveM guNasthAnameM AnA hotA hai so ina pAMcoM hI guNasthAnoMkA kAla ekatra karanepara bhI antarmuhurta hI hotA hai| isI prakAra zeSa tInoM upazAmakoMkA bhI eka jIvako apekSA jaghanya antarakAla samajha lenA caahiye| cAroM upazAmakoMkA eka jIvakI apekSA utkRSTa antara kucha kama ardha pudgala parAvartana hai| so eka anAdi mithyAdRSTi jIvako samyaktva utpanna karake phira saMyamI banAkara phira upazama zreNoke yogya apramattasaMyata banakara upazama zreNopara car3hA aura vahA~se girakara mithyAtvameM jAkara kucha kama ardhapudgala parAvartana kAla taka bhramaNa karake punaH samyagdaSTi ho, saMyama dhAraNa karake upazama zreNopara cddh'aa| isa taraha karanese uskRSTa antarakAla kucha kama ardhapudgala parAvartana hotA hai| 428. pra0-cAroM kSapaka aura ayogakevalI guNasthAnakA antarakAla .. kitanA hai ? u0-nAnA jIvoMko apekSA jaghanya antara eka samaya hai aura utkRSTa antara chai mAsa hai| kyoMki adhikase adhika eka sau ATha apUrvakaraNa kSapaka eka ho samayameM sabake saba anivRttikaraNa kSapaka ho gaye aura eka samayake lie eka bhI jIva apUrvakaraNa kSapaka nahIM rhaa| dUsare samayameM punaH bahutase jova apUrvakaraNa kSapaka ho gaye / isa taraha jaghanya antara eka samaya hotA hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 karaNAnuyoga-pravezikA isI taraha eka sau ATha apUrvakaraNa kSapakomeMse sabake saba eka sAtha anivRttikaraNa kSapaka ho gaye aura chai mAsa taka koI bhI jIva kSapaka apUrvakaraNa nahIM huaa| ataH utkRSTa antara chai mAsa hotA hai| isI taraha zeSa guNasthAnoMkA bho jaghanya aura utkRSTa antara jAna lenaa| eka jIvakI apekSA ukta cAroM kSapakoMkA aura ayogakevalI guNasthAnakA antara nahIM hai kyoMki kSapaka zreNIbAle jIvoMkA patana nahIM hotaa| 429. pra0-sayogakevalI guNasthAnakA antarakAla kitanA hai? . - u0-nAnA jIvoM tathA eka jIvakI apekSA bhI sayogakevalI guNasthAnakA antara nahIM hai| kyoMki sayoga kevaliyoMkA kabhI abhAva nahIM hotA tathA sayogakevalIse ayogakevalo hue jIva punaH sayogakevalI nahIM hote| 430. pra0-mithyAdRSTi guNasthAna kauna-sA bhAva hai ? . u0-mithyAtva karmake udayase utpanna honeke kAraNa mithyAdaSTi guNasthAna audayika bhAva hai kyoMki jo udayase ho use audayika kahate haiN| 431. pra.-sAsAdana samyagdRSTi kauna-sA bhAva hai ? u0-Adike cAra guNasthAnoMmeM jo bhAva batalAye gaye haiM vaha darzana mohanIyako apekSAse batalAye gaye haiM / isaliye darzana mohanIya karmake udaya, upazama, kSaya athavA kSayopazamase na hone ke kAraNa sAsAdana samyaktva pAriNAmika bhAva hai, kyoMki jo bhAva kisI karmoM ke udaya, upazama, kSaya athavA kSayopazamase nahIM hotA use pAriNAmika kahate haiN| 432. pra0-samyagmithyAvRSTi kauna-sA bhAva hai ? u0-samyagmithyAtva karmakA udaya honepara zraddhAna-azraddhAna rUpa jo milA huA jIva bhAva hotA hai usameM jo zraddhAnakA aMza hai vaha samyaktvakA hissA hai, use samyagmithyAtva karmakA udaya naSTa nahIM krtaa| isaliye samyagmithyAtva bhAva kSAyopazamika hai| 433. pra0-asaMyata samyagdRSTi kauna-sA bhAva hai ? u0-darzana mohanIyakI upazamase upazama samyaktva utpanna hotA hai, isaliye asaMyata samyagdRSTi aupazamika bhAva hai / darzana mohanIyake kSayase kSAyika samyaktva hotA hai, isaliye asaMyata samyagdaSTi kSAyika bhAva hai| samyaktva prakRtike dezaghAtI sparddhakoMke udayake sAtha rahanevAlA samyaktva kSAyopazamika kahalAtA hai| isaliye asaMyata samyagdRSTi kSAyopazamika bhAva hai / isa taraha asaMyata samyagdaSTi guNasthAnameM tIna bhAva hote haiN| ... Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keraNAnuyoga-pravezikA - 434. pra0-saMyatAsaMyata, pramattasaMyata aura apramattasaMyata kauna-se bhAva haiM ? u0-cAritra mohanIya karmake udayakA kSayopazama honepara saMyatAsaMyata, pramattasaMyata aura apramattasaMyata bhAva utpanna hote haiN| isaliye ye tInoM bhAva kSAyopazamika haiN| 435. pra0-apUrvakaraNa Adi cAroM upazama guNasthAna kauna-se bhAva haiM ? u0-inameM cAritra mohanIyakI ikkIsa prakRtiyoMkA upazama hotA hai, isaliye cAroM guNasthAna aupazamika bhAvarUpa haiN| 436. pra0-cAroM kSapaka, sayogakevalI aura ayogakevalI kauna-se bhAva haiM ? u0-karmoMko kSaya karaneke kAraNa aura karmoMke kSayase utpanna honeke kAraNa cAroM kSapaka vagairaha kSAyika bhAvarUpa haiN| 437. pra0-karma kisako kahate haiM ? u0-jo pudgala skandha jIvake rAga, dveSa Adi pariNAmoMke nimittase karmarUpase pariNata hokara jIvake sAtha bandhako prApta hotA hai usako karma kahate haiN| 438. pra.--karmake kitane bheda haiM ? u0-ATha bheda haiM-jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra aura antarAya / 439. pra0-jJAnAvaraNa karma kisako kahate haiM ? u0--jo jIvake jJAna guNako DhA~katA hai usako jJAnAvaraNa karma kahate haiN| 440. pra0--darzanAvaraNa karma kisako kahate haiM ? u0-jo jIvake darzana guNako DhA~katA hai usako darzanAvaraNa karma kahate haiN| 441. pra0-vedanIya karma kisako kahate haiM ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 karaNAnuyoga-pravezikA u-jo jovake sukha aura duHkhake anubhavanakA kAraNa hai, usako vedanIya karma kahate haiN| 442. pra0-mohanIya karma kisako kahate haiM ? u0-jo jIvako mohita karatA hai vaha mohanIya karma hai| 443. pra0-Ayu karma kisako kahate haiM ? u0-jisake nimittase jIva nAraka Adi bhavoMmeM jAtA hai tathA usameM amuka samaya taka rukA rahatA hai, vaha Aya karma hai| 444. pra0-nAma karma kisako kahate haiM ? u0-jo zarIra AkAra Adi nAnA prakArakI racanA karatA hai, vaha nAmakarma hai| 445. pra0- gotra karma kisako kahate haiM ? u0-jo jIvako ucca athavA nIca kula meM utpanna karatA hai, vaha gotra karma kahA jAtA hai| 446. pra0-antarAya karma kisako kahate haiM ? u0-jo dAna, lAbha, bhoga, upabhoga Adi meM vighna karanemeM samartha hai, usako antarAya karma kahate haiN| 447. pra.-jJAnAvaraNa karmake kitane bheda haiM ? u0-pAMca bheda haiM-matijJAnAvaraNa, zrutajJAnAvaraNa, avadhijJAnAvaraNa, manaHparyayajJAnAvaraNa aura kevalajJAnAvaraNa / 448. pra0-darzanAvaraNa karmake kitane bheda haiM ? u.-nau bheda haiM-nidrAnidrA, pracalApracalA, styAnagRddhi, nidrA, pracalA, cakSudarzanAvaraNa, acakSudarzanAvaraNa, avadhidarzanAvaraNa aura kevldrshnaavrnn| 449. pra0-nidrAnidrA kisako kahate haiM ? u.-jisake tova udayase jIva vRkSakI coTIpara bhI gAr3ha nidrAmeM sotA hai, use nidrAnidrA kahate haiN| . 450. pra0-pracalApracalA kisako kahate haiM ? u.-jisake tIvra udayase jIva baiThA yA khar3A-khar3A so jAtA hai, sote hue muMhase lAra giratI hai, zarIra kAMpatA hai, use pracalApracalA kahate haiN| 451. pra0-styAnagRddhi kisako kahate haiM ? u0-jisake tova udayase uThAye jAnepara bhI prANI punaH so jAtA hai, Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA sote hue bhI kArya kara DAlatA hai, bar3abar3AtA hai aura dAMta kiTakiTAtA hai use styAnagRddhi kahate haiN| 452. pra0-nidrA kisako kahate haiM ? u.-jisake tIvra udayase jIva thor3A sotA hai, uThAye jAnepara jaldI uTha baiTatA hai, aura thor3A-sA bhI zabda honese jaldI saceta ho jAtA hai, use nidrA kahate haiN| 453. pra0-pracalA kisako kahate haiM ? u0--jisake tIva udayase AMkheM aisI rahatI haiM, mAnoM unameM reta bharA hai, sira bhArI rahatA hai aura netra bAra-bAra banda hote aura khulate haiM use pracalA kahate haiN| 454. pra0-vedanIya karmake kitane bheda haiM ? u0-do bheda haiM-sAtAvedanIya aura asAtAvedanoya / 455. prA-mohanIya karmake kitane bheda haiM ? u0-do bheda haiM-darzana mohanIya aura cAritra mohanIya / 456. pra0-darzana mohanIya kisako kahate haiM ? u0-deva, zAstra aura gurumeM ruci athavA zraddhA honeko darzana yA samyagaH darzana kahate haiN| usako jo mohita karatA hai arthAta viparIta kara detA hai, usako darzana mohanIya karma kahate haiN| sArAMza yaha hai ki jisa karmake udayase kudevameM deva buddhi, kuzAstrameM zAstra buddhi aura kugurumeM gurubuddhi hotI hai, athavA deva, guru, zAstrameM asthira zraddhAna rahatA hai, athavA deva-kudeva, zAstra-kuzAstra, guru-kuguru donoMmeM zraddhA hotI hai, vaha darzana mohanIya hai| 457. pra0-darzana mohanIyake kitane bheda haiM ? u0-bandhakI apekSA darzana mohanoya karma eka prakArakA hai kintu sattvako apekSA usake tIna bheda haiM-samyaktva, samyak-mithyAtva aura mithyAtva / kyoMki jaise cakkomeM dale gaye kodoMke kodoM, cAvala aura kana isa prakAra tIna vibhAga ho jAte haiM vaise hI prathamopazama samyaktva honeke samaya apUrvakaraNa Adi pariNAmoMke dvArA dale gaye darzana mohanIya karmake tIna bheda ho jAte haiN| 458. pra0-samyaktva prakRti kisako kahate haiM ? ___ u0-jisa karmake udayase deva, zAstra vagairahakI zraddhAmeM zithilatA AtI hai, vaha samyaktva prakRti hai| 459. pra0-samyaktva prakRtikA 'samyaktva' yaha nAma kyoM hai ? . Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA u0-isakA udaya samyagdarzanakA sahacArI hai, isaliye ise upacArase 'samyaktva' kahate haiN| 460.30-samyak mithyAtva kisako kahate haiM ? .. u.--jisake udayase eka sAtha deva-kudeva, zAstra-kuzAstra aura guru-kuguru meM zraddhA hotI hai, vaha samyak mithyAtva prakRti hai| 461. pra0-mithyAtvakarma kise kahate haiM ? u0-jisa karmake udayase deva, zAstra, gurumeM azraddhA hotI hai vaha mithyA. tvakarma hai| ___462. pra0-cAritra mohanIya karma kisako kahate haiM ? u0-pApake kAryoMkA tyAgakara deneko cAritra kahate haiN| usa cAritrako jo mohita karatA hai arthAt DhAMkatA hai, use cAritra mohanIya karma kahate haiM / - 463. pra0-cAritra mohanIyake kitane bheda haiM ? u0-do bheda haiM-kaSAya vedanIya aura nokaSAya vedanIya / kaSAya vedanIyake solaha bheda haiM-anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA, lobha, apratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAna, mAyA, lobha; pratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAnA, mAyA, lobha aura saMjvalana krodha, mAna, mAyA, lobha tathA nokaSAya vedanIyake nau bheda haiM-strIveda, puruSaveda, napuMsakaveda, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsaa| 464. pra0-anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA, lobha kisako kahate haiM ? u0-ananta bhavoMko bAMdhanA ho jisakA svabhAva hai aise krodha, mAna, mAyA, lobhako anantAnubandhI krodha mAna, mAyA, lobha kahate haiN| sArAMza yaha hai ki ina kaSAyoMkA saMskAra ananta bhavoM taka mAnA gayA hai / ye cAroM hI kaSAya samyaktva aura cAritra donoMko ghAtato haiN| 465. pra0-apratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAna, mAyA, lobha kisako kahate haiM ? u.-apratyAkhyAna saMyamAsaMyama yA deza cAritrako kahate haiN| usako jo AvaraNa karatA hai use apratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAna, mAyA, lobha kahate haiN| 466. pra.-pratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAna, mAyA, lobha kisako kahate haiM ? u0-pratyAkhyAna kahate haiM saMyama athavA mahAvratako / usako jo AvaraNa karate haiM ve pratyAkhyAnAvaraNIya krodha, mAna, mAyA, lobha kahalAte haiN| 467. pra0--saMjvalana krodha, mAna, mAyA, lobha kisako kahate haiM ? Jain Educationa international For Personal and Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 karaNAnuyoga-pravezikA ____u0--jo kaSAya cAritrakA ghAta to nahIM karatI kintu yathAkhyAta cAritrako utpanna nahIM hone detI usako saMjvalana krodha, mAna, mAyA, lobha kahate haiN| 468. pra0-nokaSAya kisako kahate haiM ? u0-ISat kaSAyako nokaSAya kahate haiN| 469. pra.-nokaSAyoMkA kyA svarUpa hai ? u0--jisake udayase puruSakI AkAMkSA utpanna hotI hai usako strIveda kahate haiN| jisake udayase strIke prati AkAMkSA utpanna hotI hai usako puruSaveda kahate haiM aura jisake udayase strI aura puruSa donoMke prati AkAMkSA ho vaha napuMsakaveda hai| jisake udayase jIvameM hAsya nimittaka rAga utpanna hotA hai usa karmaskandhako hAsya kahate haiN| jisake udayase jIvameM rAga bhAva utpanna hotA hai usako rati kahate haiM jisake udayase jIvameM kisIke prati aruci utpanna hotI hai usako arati kahate haiM / jisake udayase jIvake zoka utpanna hotA hai usako zoka kahate haiN| jisake udayase jIvake bhaya utpanna hotA hai, usako bhaya kahate haiN| jisake udayase glAni utpanna hotI hai usako jugupsA kahate haiM / ye saba nokaSAya haiN| 470. pra0-Ayu karmake kitane bheda haiM ? - u0-cAra bheda haiM-narakAyu, tiryaJcAyu, manuSyAyu aura devAyu / jisake udayase jIvako nAraka bhavameM ThaharanA par3e, use narakAyu kahate haiN| jisake udayase jIvako tiyaMJca bhavameM ThaharanA par3e, use tiryaJcAyu kahate haiN| isI prakAra manuSyAyu aura devAyukA svarUpa jAnanA / 471. pra0-nAma karmake kitane bheda haiM ? u0-tirAnabe-cAra gatinAma ( naraka, tiryaJca, manuSya, deva ), pA~ca jAti nAma ( ekendriya, doindriya, teindriya, cauindriya, paJcendriya ), pA~ca zarIra nAma (audArika, vaikriyika, AhAraka, taijasa, kArmaNa ), pA~ca zarIra bandhana nAma ( audArika, vaikriyika, AhAraka, tejasa, kArmaNa), pA~ca zarIra saMghAta nAma ( audArika, vaikriyika vagairaha ), chai zarIrasaMsthAna nAma ( samacaturasra zarIra saMsthAna, nyagrodha parimaNDala zarIra saMsthAna, svAti zarIra saMsthAna, kubja zarIra saMsthAna, vAmana zarIra saMsthAna. huNDaka zarIra saMsthAna nAma ), tIna zarIra aMgopAMga nAma ( audArika zarIra aMgopAMga nAma, vaikiyika zarIra aMgopAMga nAma, AhAraka zarIra aMgopAMga nAma ), chai zarIra saMhanana nAma ( vajraRSabha nArAca zarIra saMhanana, vajra nArAca zarIra saMhanana, nArAca zarIra saMhanana, ardhanArAca zarIra saMhanana, kolaka zarIra saMhanana aura Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA asamprAptAsapATikA zarIra saMhanana ), pA~ca varNanAma ( kRSNa, nIla, rudhira, pota, zukla varNanAma ), do gaMdha nAma ( sugandha, durgandha ), pAMca rasa nAma (titta, kaTuka, kasailA, khaTTA, mIThA nAma ), ATha sparza nAma ( karkaza, mRdu, guru, laghu, snigdha, sUkSma, zIta aura uSNa nAmakarma ), cAra AnupUrvI nAma (naraka, tiryaJca, manuSya, deva ), eka aguru laghu nAma, eka upaghAta nAma, eka paraghAta nAma, eka ucchavAsa nAma, eka AtApa nAma, eka udyota nAma, do vihAyogati nAma ( prazasta aura aprazasta ), eka trasa nAma, eka sthAvara nAma, eka vAdara nAma, eka sUkSma nAma, eka paryApta nAma, eka aparyApta nAma, eka pratyeka zarIra nAma, eka sAdhAraNa zarIra nAma, eka sthira nAma, eka asthira nAma, eka zabha nAma, eka azubha nAma, eka subhaga nAma, eka durbhaga nAma, eka susvara nAma, eka dusvara nAma, eka Adeya nAma, eka anAdeya nAma eka yazaHkIrti nAma, eka ayaza kIrti nAma, eka nirmANa nAma aura eka tIrthaGkara nAma / 472. pra0-gati nAmakarma kisako kahate haiM ? u0-Ayu karma ke udayase jisa bhAvameM avasthita honepara zarIra Adi karma udayako prApta hote haiM, vaha bhAva jisa karmake udayase hotA hai usako gati nAmakarma kahate haiN| usake cAra bheda haiN| jisa karmake udayase jIvoMke nAraka bhAva hotA hai vaha naraka gati karma hai| isI prakAra zeSa bhedoMkA bhI artha jaannaa| 473 pra0-jAti nAmakarma kisako kahate haiM ? u0- jIvoMke sadRza pariNAmako jAti kahate haiN| ataH jisa karmake udayase jovoMmeM atyanta sadRzatA utpanna hotI hai usako jAti nAmakarma kahA jAtA hai| usake pA~ca bheda haiN| jisa karmake udayase ekendriya jIvoMkI ekendriya jIvoMke sAtha ekendriya bhAvase sadazatA hotI hai, vaha ekendriya jAti nAmakarma hai| usake bhI aneka bheda haiN| isI prakAra doindriya jAti nAma Adi ke viSayameM bhI jaannaa| 474 pra0-zarIra nAmakarma kisako kahate haiM ? u0-jisa karmake udayase AhAra vargaNAke pudgala skandha tathA tejasa aura kArmaNa vargaNAke pudgala skandha zarIra yogya pariNAmoMke dvArA pariNata hote hue jIvake sAtha sambaddha hote haiM, usako zarIra nAmakarma kahate haiN| usake pAMca bheda haiN| jisa karmake udayase AhAra vargaNAke pudgala skandha audArika zarIra rUpase pariNata hote haiM use audArika zarIra nAmakarma kahate haiN| jisa karmake udayase AhAra vargaNAke pudgala skandha vaikriyika zarIra rUpase parisa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yugavIra-samantabhadra-granthamAlA-8/2 karaNAnuyoga-pravezikA lekhaka siddhAntAcArya paNDita kailAzacandra siddhAntazAstrI pUrva prAcArya syAdvAda-mahAvidyAlaya vArANasI vIra-sevA-mandira-TrasTa prakAzana For Personal and Private use only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA u0-viSama AkArako huNDa kahate haiN| jisa karmake udayase zarIrakA AkAra pUrvokta pA~ca AkAroMse bhinna eka vicitra ho prakArakA ho use huNDaka saMsthAna nAmakarma kahate haiN| 484. pra0-zarIra aMgopAMga nAmakarma kisako kahate haiM ? u0-jisa karmake udayase zarIrake aMga aura upAMgoMkI racanA hotI hai| usake tIna bheda haiM-jisa karmake udayase audArika zarIrake aMga upAMga utpanna hoM vaha audArika zarIra aMgopAMga nAmakarma hai| isa prakAra zeSa do kA bhI artha kahanA caahiye| 485. pra0-zarIrameM aMga upAMga kaunase haiM ? u0-zarIrameM do paira, do hAtha, eka nitamba, pITha, hRdaya aura mastaka ye ATha aMga hote haiN| inake sivAya anya upAMga hote haiM jaise lalATa, bhauM, kAna, nAka, A~kha, tAlu, jIbha vgairh| 486. pra0-saMhanana nAmakarma kisako kahate haiM ? u-jisa karmake udayase zarIrameM haDDI aura usakI sandhiyoMkI racanA ho| 487.30-vajraRSabha nArAca zarIra saMhanana nAmakarma kisako kahate u0-haDDiyoMke saMcayako saMhanana aura veSTanako RSabha kahate haiN| jisa karmake udayase vajramaya haDDiyA~ vajramaya veSTanase veSTita aura vajramaya nArAca se kIlita hotI haiN| 488. pra0-vajranArAca saMhanana nAmakarma kisako kahate haiM ? u0-jisa karmake udayase pUrvokta asthibandhana hI vajramaya veSTanase rahita ho| 489. pra0-nArAca saMhanana nAmakarma kisako kahate haiM ? u0-jisa karmake udayase nArAca arthAt kIleM sahita hAr3a hoM kintu vajramaya na hoN| 490. pra0-ardhanArAca saMhanana nAmakarma kisako kahate haiM ? u.-jisa karmake udayase hAr3oMkI sandhiyA~ nArAcase AdhI biMdhI huI hoN| 491.pra.-kIlaka saMhanana nAmakarma kisako kahate haiM ? u.-jisa karmake udayase haDDiyA~ parasparameM kolita hoM, vaha kIlaka saMhanana nAmakarma hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA 492. pra0-asamprAptAsapATikA saMhanana nAmakarma kisako kahate haiM ? . u0-jisa karmake udayase jude-jude hAr3a zirAoMse ba~dhe hue hoN| 493. pra0-varNa nAmakarma kisako kahate haiM ? u0-jisa karmake udayase jIvake zarIrameM apano jAtike anusAra niyata kAle-pIle Adi varNako utpatti ho| 494. pra0-gandha nAmakarma kisako kahate haiM ? u.-jisa karmake udayase jIvake zarIrameM apano jAtike anusAra niyata gandha utpanna hotI hai| 495. pra0-rasa nAmakarma kisako kahate haiM ? u0-jisa karmake udayase jovake zarorameM apano jAtike anusAra niyata tikta Adi rasa utpanna hoN| 496. pra0-sparza nAmakarma kisako kahate haiM ? u0--jisa karmake udayase jIvake zarIrameM apanI jAtike anusAra niyata sparza utpanna hotA hai|| 497. pra0-AnupUrvI nAmakarma kisako kahate haiM ? u0-jisa karmake udayase janmase pahale aura maraNake poche bocake eka, do aura tona samayameM arthAt vigraha gatimeM vartamAna jIvake pradezoMkA AkAra, maraNase pahaleke zarIrake AkAra hotA hai| 498.30-saMsthAna nAmakarma aura AnupUrvI nAmakarmameM kyA antara hai ? u.-saMsthAna nAmakarmakA udaya zarIra grahaNake prathama samayase hotA hai Ara AnupUrvIkA udaya vigraha gatimeM hotA hai| AnupUrvI ke udayase ho jIva icchita gatimeM jAtA hai| vigraha gatimeM AkAra vizeSa banAye rakhanA aura icchita gatimeM gamana karAnA ye donoM hI AnupUrvI ke kArya haiN| 499. pra0- aguru laghu nAmakarma kisako kahate haiM ? u.-jisa karmake udayase jIvakA zarIra na to loheke goleke samAna bhAro ho aura na Akako rUIko taraha halkA ho| 500. pra0-upaghAta nAmakarma kisako kahate haiM ? u.---jisa karmake udayase jovako por3A denevAle avayava hoM, jaise-bAraha soMgeke siiNg| 501. pra0-paraghAta nAmakarma kisako kahate haiM ? ..456. SaTkhaNDAgama, pu0 6, pR0 56-57 / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga- pravezikA u0 - jisa karma ke udayase parakA ghAta karanevAle avayava hoM / jaise--- sA~pa ko dAr3ha meM viSa, bicchU ke DaMka, siMhake nakha, danta Adi / 502. pra - ucchvAsa nAmakarma kisako kahate haiM ? u0- jisa karma ke udayase jIva ucchvAsa aura niHzvAsa lene meM samartha hotA hai| 503. pra0 - AtApa nAmakarma kisako kahate haiM ? u0- jisa karma ke udayase jIvake zarIra meM AtApa hotA hai / jaise- pRthivokAyika jovoMke zarIra rUpa sUrya maNDalameM AtA pAyA jAtA hai| 504. pra0 - udyota nAmakarma kisako kahate haiM ? | u0--jisa karmake udayase jIva ke zarIra meM udyota utpanna hotA hai / jaisecandra khadyota vagairaha zarIra meM udyota pAyA jAtA hai / 505. pra0 - vihAyogati nAmakarma kisako kahate haiM ? 77 u0- vihAyas nAma AkAzakA hai| jisa karma ke udayase jIvakA AkAza meM gamana ho usako vihAyogati nAmakarma kahate haiM / 506. pra0- - tiryazva aura manuSyoMkA bhUmipara gamana kisa karmake udayase hotA hai ? 401 u0- vihAyogati nAmakarmake udayase / 507. pra0 - trasa nAmakarma kisako kahate haiM ? - jisa karmake udayase doindriya Adi paryAya ho / 508. pra0 - sthAvara nAmakarma kisako kahate haiM ? u0- jisa karma ke udayase jova sthAvara paryAyako prApta ho / 509. pra0 - bAdara nAmakarma kisako kahate haiM ? u0- jisa karmake udayase jova bAdarakAya vAloMmeM utpanna ho / 510. pra0 - sUkSma nAmakarma kisako kahate haiM ? - jisa karmake udayase jIva sUkSmatAko prApta ho / 511. pra0 - paryApta nAmakarma kisako kahate haiM ? u0 - jisa karmake udayase jova paryApta hotA hai / 512. pra0 - aparyApta nAmakarma kisako kahate haiM ? u0- jisa karma ke udayase jova paryAptiyoM ko samApta karane meM samartha nahIM hotA / 513. pra0 - pratyeka zarIra nAmakarma kisa ko kahate haiM ? u0- jisa karmake udayase jova pratyeka zarora hotA hai, arthAt eka zarora meM eka ho jova pAyA jAtA hai / u0 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 karaNAnuyoga-pravezikA 514. pra0-sAdhAraNa zarIra nAmakarma kisako kahate haiM ? u0-jisa karmake udayase jIva sAdhAraNa zarIra vAlA hotA hai / 515. 30-sthira nAmakarma kisako kahate haiM ? u0-jisa karmake udayase rasa, rudhira Adi dhAtue~ sthira hoM, unakA vinAza na ho| 516. pra0-asthira nAmakarma kisako kahate haiM ? u0-jisa karmake udayase rasa, rudhira Adi dhAtue~ asthira hoN| 517. pra0-zubha nAmakarma kisako kahate haiM ? u0-jisa karmake udayase aMga aura upAMga ramaNoya hote haiN| 518. pra0-azubha nAmakarma kisako kahate haiM ? u0-jisa karmake udayase aMga aura upAMga sundara na hoN| 519. pra0-subhaga nAmakarma kisako kahate haiM ? u0-saubhAgyako utpanna karanevAle karmako subhaga nAmakarma kahate haiN| 520. pra0-durbhaga nAmakarma kisako kahate haiM ? u0-durbhAgyako utpanna karanevAle karmako durbhaga nAmakarma kahate haiN| 521. pra0-susvara nAmakarma kisako kahate haiM ? . u0-jisa karmake udayase jIvoMkA madhura svara hotA hai| 522. pra0-dusvara nAmakarma kisako kahate haiM ? u0-jisa karmake udayase jIvoMke burA svara hotA hai| 523. pra0-Adeya nAmakarma kisako kahate haiM ? u0--jisa karmake udayase jova Adeya hotA hai, arthAt bahumAnya hotA hai| 524. pra0-anAdeya nAmakarma kisako kahate haiM ? u.-jisa karmake udayase jova anAdaraNIya hotA hai| 525. pra0-yazaHkoti nAmakarma kisako kahate haiM ? u.- yaza nAma guNa kA hai| usake prakaTa karaneko kIrti kahate haiN| jisa karmake udayase logoMke dvArA vidyamAna athavA avidyamAna guNoMko bhI prakaTa kiyA jAtA hai, vaha yazaHkoti nAmakarma hai| 526. pra0-ayazaHkoti nAmakarma kisako kahate hai ? u0-jisa karmake udayase logoMke dvArA vidyamAna athavA avidyamAna durguNoMko prakaTa kiyA jAtA hai usako ayazaHkIti nAmakarma kahate haiM / 527. pra0-nirmANa nAmakarma kisako kahate haiM ? u.-niyata mAnako nirmANa kahate haiN| usake do bheda haiM-pramANa nirmANa aura sthAna nirmANa / jaMghA, sira, hAtha vagairaha avayavoMke pramANake niyAmaka Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA karmako pramANa nirmANa karma kahate haiM aura kAna, A~kha, nAka Adi aMgoMkA apane-apane sthAnapara niyAmaka jo karma ho usako sthAna nirmANa nAmakarma kahate haiN| 528.pra0-tIrthaGkara nAmakarma kisako kahate haiM ? u0-jisa karmake udayase jova trilokameM pUjya hotA hai| 529. pra0-gotra karmake kitane bheda haiM ? u0-do-uccagotra aura nIcagotra / 530. pra0 -antarAyakarmake kitane bheda haiM ? u0-pA~ca bheda haiM-dAnAntarAya, lAbhAntarAya, bhogAntarAya, upabhogAntarAya aura vIryAntarAya / jisa karmake udayase dAnameM, lAbhameM, bhogameM, upabhogameM aura vorya meM vighna hotA hai use kramazaH dAnAntarAya; lAbhAntarAya Adi kahate haiN| 531. pra0-karmokI kitanI avasthAeM hotI hai ? u0-karmoM ko dasa avasthAe~ hotI haiM-bandha, sattA, udaya, udIraNA, udayAvalI, utkarSaNa, apakarSaNa, saMkramaNa, nidhatti aura nikaacnaa| inhIMko dasa karaNa kahate haiN| 532. pra0-bandha kisako kahate haiM ? u0-navIna karma pudgaloMke AtmAke sAtha baMdhaneko bandha kahate haiM / 533.30-bandhake kitane bheda haiM ? u0-bandhake cAra bheda haiM-prakRtibandha, pradezabandha, sthitibandha aura anubhAgabandha / 534. pra0-prakRtibandha kisako kahate haiM ? u0-karma rUpa hone yogya pudgaloMkA jJAnAvaraNa Adi mUla prakRti rUpa aura unake bheda uttara prakRti rUpa pariNamana honekA nAma prakRtibandha hai| 535. pra0-prakRtibandhake kitane bheda haiM ? u0-prakRtibandhake do bheda haiM-mUla prakRtibandha aura uttara prakRtibandha, mUla prakRtibandhake jJAnAvaraNa Adi ATha bheda haiM aura unake jitane prabheda haiM utane ho uttara prakRtibandhake bheda haiN| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA 536. pra.-pradezabandha kisako kahate haiM ? u.-prati samaya eka jIvake jitane pudgala paramANu karmarUpa pariNamana karate haiM unake pramANako pradezabandha kahate haiN| 537. pra0-eka samaya meM eka jIvake kitane karmaparamANu ba~dhate haiM ? u0-prati samaya eka jIvake eka samaya prabaddhakA bandha hotA hai / 538. pra0-samayaprabaddhakA svarUpa aura usakA pramANa kyA hai ? u0- abhavya rAzise anantagune aura siddharAzike anantaveM bhAga paramANuoMkI eka kArmaNa vargaNA hotI hai aura utanI hI kArmaNa vargaNAoMkA eka samayaprabaddha hotA hai| prati samaya eka jIvake itane karmaparamANu ba~dhate haiM isIse ise samayaprabaddha kahate haiM / yaha eka sAdhAraNa pramANa hai| yogakI tIvratA athavA mandatAke anusAra samayaprabaddhameM paramANuoMkA pramANa bar3hatA gharatA rahatA hai| 539. pra0-samayaprabaddha ke vibhAgakA kyA krama hai ? u0-eka samayameM grahaNa kiyA gayA samayaprabaddha yathAyogya mUlaprakRti aura uttaraprakRtirUpa pariNamana karatA hai| sabase kama bhAga Ayu karmarUpa pariNamana karatA hai, usase adhika bhAga do bhAgoMmeM samAna rUpase vibhAjita hokara nAmakarma aura gotrakarmarUpa pariNamana karatA hai| una donoM karmoke bhAgase adhika bhAga tIna bhAgoMmeM barAbara-barAbara vibhAjita hokara jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya karmarUpa pariNamana karatA hai| ina tInoM karmoko milane vAle bhAgase bhI adhika bhAga mohanIya karmarUpa pariNamana karatA hai aura mohanIyase bhI adhika bhAga vedanIya karmako milatA hai| Ayu, gotra aura vedanIyako chor3akara zeSa pA~ca varmoko jo bhAga milatA hai vaha unakI uttara prakRtiyoMmeM yathAyogya vibhAjita ho jAtA hai| 540. prala-sthitibandha kisako kahate haiM ? u0-karmarUpa pariNata hue skandhoMmeM AtmAke sAtha ThaharanekI miyAdake baMdhaneko sthitibandha kahate haiN| 541. 40~-karmoMkA utkRSTa sthitibandha kitanA hai ? u0- pAMcoM jJAnAvaraNa, navoM darzanovaraNa, pA~coM anna. rAya aura vedanIya karmakA utkRSTa sthitibandha tosa kor3Akor3I sAgara pramANa hai| mohanIya karmakA utkRSTa sthitibandha sattara kor3Akor3I sAgara pramANa hai| nAma aura gotrakarmakA utkRSTa sthitibandha bIsa kor3Akor3I sAgara pramANa hai aura AyukarmakA utkRSTa sthitibandha taitIsa sAgara pramANa hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA 81 542. pra0-mohanIya karmako uttara prakRtiyoMkA utkRSTa sthitivandha kitanA hai? u0-mithyAtva karmakA utkRSTa sthitibandha sattara kor3Akor3I sAgara pramANa hai| solaha kaSAyoMkA utkRSTa sthitibandha cAlIsa koDAkor3I sAgara pramANa hai| puruSaveda, hAsya aura ratikA utkRSTa sthitibandha dasa kor3Akor3I sAgara hai| napuMsakaveda, arati, zoka, bhaya, jugupsAkA utkRSTa sthitibandha bIsa kor3Akor3I sAgara hai aura strIvedakA utkRSTa sthitibandha pandraha kor3Akor3I sAgara pramANa hai| 543. pra0-nAmakarmako uttara prakRtiyoMkA utkRSTa sthitibandha kitanA u0-manuSya gati, manuSyagatyAnupUrvIkA pandraha kor3Akor3I sAgara, devagati, devagatyAnupUrvI, samacaturasra saMsthAna, vajraRSabha nArAca saMhanana, prazastavihAyogati, sthira, zubha, subhaga, susvara, Adeya, yazaHkotikA dasa kor3Akor3I sAgara, narakagati, narakagatyAnupUrvI, tiryaJcagati, tiryaJcagatyAnupUrvI, ekendriyapaJcendriyajAti, audArika vaikriyika taijasa kArmaNa zarIra, audArika aura vaikriyika aMgopAMga, huNDaka saMsthAna, asaMprAptAsRpATikA saMhanana, varNa, gandha, rasa, sparza, aguru laghu, upaghAta, paraghAta, ucchvAsa, Atapa, udyota, aprazasta vihAyogati, trasa, sthAvara, bAdara, paryApta, pratyeka zarIra, asthira, azubha, durbhaga, duHsvara anAdeya, ayazaHkorti aura nirmANa karmakA bIsa kor3Akor3o sAgara, doindriya teindriya cauindriyajAti, vAmana saMsthAna kIlaka saMhanana, sUkSma aparyApta aura sAdhAraNa nAmakarmakA aThAraha kor3Akor3I sAgara, AhAraka zarIra, AhAraka aMgopAMga aura tIrthaGkara nAmakA antaHkoDAkor3I sAgara, nyagrodha parimaNDala saMsthAna aura vajranArAca saMhananakA bAraha koDAkor3I sAgara, svAti saMsthAna aura nArAca saMhananakA caudaha koDAkor3I sAgara, svAti saMsthAna aura ardhanArAca saMhananakA solaha koDAkor3I sAgara pramANa utkRSTa sthitibandha hotA hai| 544. pra0-vedanIya karmako uttara prakRitiyoMkA utkRSTa sthitibandha kitanA hai ? u.-asAtA vedanIyakA tIsa kor3Akor3I sAgara aura sAtA vedanIyakA pandraha kor3Akor3I sAgara pramANa utkRSTa sthitibandha hotA hai| 545. pra0-Ayu karmake bhedoMkA utkRSTa sthitibandha kitanA hai ? u.-narakAyu aura devAyukA utkRSTa sthitibandha teMtIsa sAgara aura tiryaJcAyukA utkRSTa sthitibandha tIna palyopama hotA hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA 546. pra0-gotrakarmake bhedoMkA utkRSTa sthitibandha kitanA hai ? u0-ucca gotrakA dasa kor3Akor3I sAgara aura nIca gotrakA bIsa kor3Akor3I sAgara pramANa utkRSTa sthitibandha hotA hai| 547. pra0-yaha utkRSTa sthitibandha kisake hotA haiM ? u0-sainI paJcendriya paryAptaka jIvake hotA hai| 548. pra0-karmoMkA jaghanya sthitibandha kitanA hai ? u0-pA~coM jJAnAvaraNa, cAra darzanAvaraNa, mohanIya, Ayu aura pA~coM antarAyoMkA jaghanya sthitibandha antarmuhUrta hai / nAma aura gotra karmakA jaghanya sthitibandha ATha muhUrta pramANa hai aura vedanIya karmakA jaghanya sthitibandha bAraha muhUrta pramANa hai| 549. pra0-yaha jaghanya sthitibandha kisake hotA hai? u.-mohanIya karmakA jaghanya sthitibandha anivRtti bAdara sAmparAya nAmaka nauveM guNasthAnameM, Ayu karmakA jaghanya sthitibandha karmabhUmiyA manuSya tiyaMJcoMmeM aura zeSa karmokA jaghanya sthitibandha sUkSma sAmparAya nAmaka dasaveM guNasthAnameM hotA hai| 550. pra0-eka samayameM baMdhe hue sabhI pudgala paramANuoMkI sthiti kyA samAna hotI hai ? u0-eka sayayameM jo sthitibandha hotA hai usameM bandha samayase lagAkara AbAdhA kAlaparyanta to bandhe hue paramANaoMkA udaya nahIM hotaa| AbAdhA kAla bItane para prathama samayase lekara bandho huI sthitike anta samaya paryanta pratyeka samayameM eka-eka niSekakA udaya hotA hai| ataH prathama niSekakI sthiti eka samaya adhika AbAdhAkAla mAtra hotI hai, dUsare niSakakI sthiti do samaya adhika AbAdhAkAla mAtra hotI hai, isa taraha kramase eka-eka samaya bar3hate bar3hate antake niSekase pahale niSekako sthiti eka samaya kama sthitibandha pramANa hai aura antima niSekakI sthiti sampUrNa sthitibandha pramANa hai| jaise mohanIya karmako sattara koDAkor3A sAgarako sthiti bndho| usameMse sAta hajAra varSa to AbAdhAkAla hai| ataH prathama niSekako sthiti eka samaya adhika sAta hajAra varSa hai| dUsare Adi niSekoMkI sthiti kramase eka-eka samaya bar3hatebar3hate antima niSekakI sthiti sattara koDAkor3I sAgara hotI hai| 551. pra0-AbAdhAkAla kise kahate haiM ? u.-karmakA bandha honeke pazcAt jabataka vaha karma udaya athavA udIraNA avasthAko prApta nahIM hotA, utane kAlako AbAdhAkAla kahate haiN| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA 552. pra0-AbAdhAkAlakA kyA niyama hai ? u0-udayakI apekSA Ayukarmake sivAya zeSa sAta karmokI AbAdhA eka koDAkor3I sAgarako sthitimeM sau varSa pramANa hotI hai| ataH jisa karmakI sthiti sattara kor3Akor3I sAgara pramANa ba~dhatI hai, usakA AbAdhAkAla sAta hajAra varSa hai| jisa karmakI sthiti cAlosa koDAkor3I sAgara hai usakI AbAdhA cAra hajAra varSa hai| jisakI sthiti tIsa koDAkor3I sAgara hai usakA AvAdhAkAla tIna hajAra varSa hai| isI taraha saba karmoMkI sthiti meM AbAdhAkAla jAnanA / jisa karmako sthiti antaH kor3Akor3o sAgara hai usakA AbAdhAkAla antarmuharta hai| 553. pra0-Ayu karmako AbAdhAkA kyA niyama hai ? u0-Ayu karmakI AbAdhA anya karmokI taraha sthitibandhake anusAra nahIM hotii| isIse Ayuke sthitibandhameM AbAdhAkAla nahIM ginA jAtA kyoMki AyukA AbAdhAkAla pUrva paryAyameM hI bIta jAtA hai| ataH Ayu karmake prathama niSekakI sthiti eka samaya, dUsare niSekako do samaya, isa taraha kramase bar3hate-bar3hate antima niSekakI sthiti sampUrNa sthitibandha pramANa hotI hai| 554. pra-Ayu karmakA AbAdhAkAla kitanA hai ? u0-Ayu karmakA bandha anya karmoM kI taraha sadA nahIM hotaa| deva aura nArakiyoMke chai mahIne Ayu zeSa rahane para aura bhogabhUmiyA jIvoMke nau mahInA Ayu zeSa rahane para usake tribhAgameM Ayu karmakA bandha hotA hai| karmabhUmiyA manuSya tiryaJcoMke apanI sampUrNa Ayuke tribhAgameM Ayu karmakA bandha hotA hai| so karmabhUmiyA jIvako utkRSTa Ayu eka koTI pUrva hoto hai / ataH eka koTI pUrvakA tribhAga Ayu karmakA utkRSTa AbAdhAkAla hai| vibhAgake dvArA ATha apakarSa kAloMmeM AyukarmakA bandha hotA hai| kintu yadi kisI bhI apakarSa kAlameM Ayu nahIM ba~dhato to kinhIM AcAryake matase eka AvalIke asaMkhyAtaveM bhAga aura kinhIM AcAryake matase antarmuhUrta pramANa Ayuke avazeSa rahane para uttara bhavako AyukA bandha hotA hai| ataH AyukarmakA jaghanya AvAdhAkAla antarmuhUrta athavA AvalokA asaMkhyAtavA~ bhAga hotA hai| 555. pra0--apakarSakAla kise kahata haiM ? u0-vatamAna Ayuko apakRSya arthAt ghaTA-ghaTAkara AgAmI parabhavako Ayu jisa kAlameM baMdhe use apakarSa kAla kahate haiM / jaise-kiso karmabhUbhiyA manuSyakI Ayu ikyAso varSa hai / usa Ayuke do bhAga botane para jaba sattAIsa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA varSako Ayu zeSa rahatI hai to tIsare bhAgake lagate hI prathama samayase lekara antarmuhata kAla paryanta prathama apakarSa kAla hotA hai| usameM parabhavakI AyukA bandha hotA hai| yadi na ba~dhe to usake bhI do bhAga botane para jaba nau varSakI Ayu zeSa rahatI hai taba antarmuharta ke liye dusarA apakarSakAla AtA hai / usameM bhI Ayu na ba~dhe to tIna varSakI Ayu zeSa rahane para tIsare apakarSa kAla meM Ayu ba~dhatI hai| usameM bho na ba~dhe to eka varSa Ayu zeSa rahane para cauthe apakarSa kAlameM Ayu ba~dhato hai| isa taraha bhujyamAna AyukA jitanA pramANa ho usake tribhAga-tribhAgameM ATha apakarSa kAla hote haiN| AyubaMdhake yogya pariNAma ina apakarSa kAloMmeM hI hote haiM kintu aisA koI niyama nahIM hai ki ina apakarSoMmeM AyukA baMdha honA hI caahiye| bandha honA ho to hotA hai, na honA ho to nahIM hotaa| 556. pra0-niSeka kisako kahate haiM ? u0-eka samayameM jitane karmaparamANu udayameM AyeM unake samUhako niSeka kahate haiN| 557. pra0-anubhAgabandha kisako kahate haiM ? u0-jaise bhAjana vagairahake nimittase puSpa vagairaha madirA rUpa ho jAte haiM, usameM aiso zakti ho jAtI hai ki usake ponese puruSako thor3A yA bahuta nazA ho AtA hai| vaise ho rAgAdike nimittase jo pudgala karmarUpa hote haiM unameM aisI zakti hotI hai jisase udayakAla Anepara ve jIvake jJAnAdi guNoM kA thor3A yA bahuta ghAta karate haiN| bandha hote samaya karmameM aisI zaktike par3ane kA nAma ho anubhAgabaMdha hai| 558. pra0-avibhAgo praticcheda kisako kahate haiM ? u.-zaktike avibhAgo aMzako avibhAgo praticcheda kahate haiN| 559. pra0-varga kisako kahate hai ? u.-avibhAgo praticchedoMke samUhako varga kahate haiN| cUMki pratyeka paramANu meM aneka avibhAgo praticcheda hote haiM isaliye pratyeka paramANu eka varga hai| 560. pra0-jaghanya varga kisako kahate haiM ? u0.-thor3e anubhAga vAle paramANuko jaghanya varga kahate haiN| 561. pra0-vargaNA kisako kahate haiM ? u.-samAna avibhAgo praticchedoMse yukta vargoMke samUhako vargaNA kahate haiN| 562. pra0-jaghanya vargaNA kisako kahate haiM ? u0-jaghanya vargoM ke samUhako jaghanya vargaNA kahate haiM / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA 563. pra0-dvitIya vargaNA kisako kahate haiM ? u0-jaghanya vargase eka adhika avibhAgo praticchedoMse yukta vargoM ke samUhako dvitIya vargaNA kahate haiN| 564. pra0-sparddhaka kisako kahate haiM ? u0-ukta prakArase eka-eka avibhAgI praticcheda adhika vargoM ke samUha rUpa vargaNA jahA~ taka upalabdha hoM, una saba vargaNAoMke samUhako sparddhaka kahate haiN| 565. pra0-dvitIya sparddhaka kisako kahate haiM ? u.-prathama sparddhakake Upara kramase eka-eka avibhAgI praticcheda adhikavAle vargoke samUha vargaNA jaba taka upalabdha hoM, una saba vargaNAoMke samUhako dvitIya sparddhaka kahate haiN| 566. pra0-guNahAni kisako kahate haiM ? u0-sparddhakoMke samUhako guNahAni kahate haiN| 567. pra0-guNahAni AyAma kisako kahate haiM ? u0-eka guNahAnike samayoMke samUhako guNahAni AyAma kahate haiN| 568. pra0-nAnA guNahAni kisako kahate haiM ? u0--guNahAnike pramANako nAnA guNahAni kahate haiN| 569. pra0-anyonyAbhyastarAzi kisako kahate haiM ? u0-nAnA guNahAni pramANa hue rakhakara unheM parasparameM guNanese jo pramANa hotA hai use anyonyAbhyastarAzi kahate haiN| 570. pra0--sthiti racanAko apekSA niSekoMmeM dravyakA pramANa lAnekI vidhi kyA hai? u0-jaise, kiso jovane eka samayameM tirasaTha sau paramANuoMke samUharUpa samayaprabaddhakA baMdha kiyA aura usameM 48 samayakI sthiti pdd'o| guNahAni , nAnAguNahAni 6, anyonyAbhyastarAzi 64 sthApana karake sarva dravyako sAdhika Der3ha gaNahAnikA bhAga dene para prathama niSekakA dravya AtA hai| jaise-tirasaTha sauko sAdhika bArahakA bhAga denese 512 Ate haiN| prathama niSekako do guNahAnikA bhAga denese cayakA pramANa AtA hai| jaise 512 ko 16 kA bhAga denese 32 AtA hai, yaha caya hai| so dvitIya Adi niSekoMkA dravya eka-eka caya ghaTatA jaannaa| jaise 512, 480, 448, 416, 384, 352, 320, 228 / isa taraha ghaTate-ghaTate jisa niSekameM prathama niSekase AdhA dravya pAyA jAye vahA~se dUsaro guNahAni prArambha hotI hai| jaise-dUsaro guNahAnike prathama Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA niSekakA dravya 256 hai| yahA~ cayakA pramANa prathama guNahAnise AdhA hai arthAt 16 hai / so yahA~ bhI dvitIya Adi niSekoMkA dravya kramase eka-eka caya ghaTatA huA jaannaa| jaise 256, 240, 224, 208, 162, 176, 160, 144 / isa prakAra prathama gaNahAnise dvitIya guNahAnikA dravya aura cayakA pramANa jaise AdhA hotA hai vaise hI tRtIya Adi guNahAniyoMmeM apanese pUrvapUrvako guNahAniyoMse dravya aura cayakA pramANa kramase AdhA-AdhA hotA jAtA hai| isa taraha nAnA guNahAni pramANa 6 guNa hAniyoMmeM niSekoMke dravyakA pramANa lAnA caahiye| jaise-tIsarI guNahAnimeM 128, 120, 112, 104, 66, 88, 80,72 / cauthI guNahAnimeM 64, 60, 56, 52, 48, 44, 40, 36 / pAMcavIMmeM 32, 30, 28, 26, 24, 22, 20, 18 / chaThImeM 16, 15, 14, 13, 12, 11, 10,6 / 571. pra0-sattva athavA sattA kisako kahate haiM ? u0-aneka samayoMmeM ba~dhe hue karmoMkA vivakSita kAla meM jIvake astitva honekA nAma sattva hai| 572. pra0-sattvake kitane bheda haiM ? u0-sattva bhI cAra prakArakA hai-prakRti-sattva, pradeza-sattva, sthitisattva aura anubhaag-sttv| 573. pra0-prakRti sattva kisako kahate haiM ? u0-aneka samayoMmeM baMdhI huI jJAnAvaraNa Adi mUla karmoM aura unako uttara prakRtiyoMke astitvako prakRti sattva kahate haiN| 574. pra0-pradeza sattva kisako kahate haiM ? u0-una prakRti rUpa pariName pudgala paramANuoMke astitvako pradeza sattva kahate haiN| 575. pra0-eka jIvake adhika se adhika kitanA pradeza sattva hotA hai ? u0-pratyeka saMsArI jova eka-eka samayameM eka-eka samayaprabaddhakA baMdha karatA hai aura una samayaprabaddhoMkA eka-eka niSeka kramase nirjarAko prApta hotA hai| jina samayaprabaddhoMke saba niSeka khira gaye unakA to astitva hI nahIM rhaa| zeSameMse kisI samayaprabaddhakA eka niSeka zeSa rahA, bAkI niSaka khira gaye, kisI samayaprabaddhake do niSeka zeSa rahe, zeSa niSeka khira gye| isa kramase jisa samayaprabaddhakA kevala eka ho niSaka khirA, usake bAko sabhI niSeka maujUda haiM aura jisakA eka bhI niSeka nahIM khirA usake sabhI niSeka maujUda haiN| isa taraha bAkI bace sabhI paramANuoM kA pramANa kucha kama Der3ha guNa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA hAnise guNita samaya prabaddha pramANa jaannaa| itanA hI pradeza sattva eka jovake hotA hai| 576. pra0-sthitisattva kisako kahate haiM ? / u0-sattAmeM sthita aneka samayoMmeM baMdhI prakRtiyoMkI sthitike sattvako sthitisatva kahate haiN| so una prakRtiyoMke jisa samayaprabaddhakA eka niSeka hI sattAmeM sthita hai usakI eka samaya pramANa sthiti sattva hai, jisake do niSeka sattAmeM sthita haiM, usakA do samaya pramANa sthitisattva hai aura jisa samayaprabaddhakA eka bhI niSeka nahIM galA usake prathamAdi niSekoMkA kramase eka do Adi samaya adhika AbAdhAkAla mAtra sthitisattva jAnanA aura antima niSekakA sampUrNa sthitibandha pramANa sthitisattva jaannaa| 577. pra0-anubhAga sasva kisako kahate haiM ? u0-una aneka samayoMmeM baMdhI huI prakRtiyoMkA jo anubhAga sattAmeM sthita hai use anubhAga sattva kahate haiN|| 578. pra0-udaya kisako kahate haiM ? u0--sthiti pUrI hone para karmake phala deneko udaya kahate haiN| 579. pra0-udayake kitane bheda haiM ? u0-cAra bheda haiM-prakRti udaya, pradeza udaya, sthiti udaya aura anubhAga udaya / mUla prakRti athavA uttara prakRtikA udaya AnA prakRti udaya hai / udaya rUpa prakRtike paramANuoMkA phalonmukha honA pradeza udaya hai, sthitikA udaya honA sthiti udaya hai aura anubhAgakA udaya honA anubhAga udaya hai| 580. pra0-udoraNA kisako kahate haiM ? u0-udayAvalIke bAharake niSekoMko udayAvaloke niSekoMmeM milAnA arthAt jisa karmakA udayakAla nahIM AyA usa karmako udaya kAlameM le AnekA nAma udIraNA hai| 581. pra0-udayAvalI kisako kahate haiM ? u0-vartamAna samayase lagAkara eka AvalI mAtra kAlameM udaya Ane yogya niSekoMko udayAvalI kahate haiN| 582. pra0-utkarSaNa kisako kahate haiM ? u0-sthiti aura anubhAgake bar3haneko utkarSaNa kahate haiM / 583. pra0-sthiti aura anubhAgakA utkarSaNa kisa prakAra hotA hai ? u0-thor3e samayameM udaya Ane yogya noceke niSekoMke paramANuoMko Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 karaNAnuyoga-pravezikA bahuta kAlameM udaya Aneke yogya Uparake niSekoMmeM milAnA sthiti utkarSaNa hotA hai tathA thor3e anubhAga vAle nIceke spardhakoMke paramANuoMko bahuta anubhAgavAle Uparake spardhakoMmeM milAnese anubhAga utkarSaNa hotA hai| 584.pra0-apakarSaNa kisako kahate haiM ? / u.-sthiti aura anubhAgake ghaTanekA nAma apakarSaNa hai| 585. pra.---sthiti aura anubhAgakA apakarSaNa kaise hotA hai ? u0-bahata kAlameM udaya Aneke yogya Uparake niSekoMke paramANuoMko zIghra udayameM AnevAle nIceke niSekoMmeM milAnese sthiti apakarSaNa hotA hai aura bahuta anubhAga vAle Uparake spardhakoMke paramANuoMko thor3e anubhAga vAle nIceke sparddhakoMmeM milAnese anubhAga apakarSaNa hotA hai| 586. pra0-utkarSaNa aura apakarSaNameM kitane paramANu Upara nIce - milAye jAte haiM ? u0-vivakSita sarva paramANuoMmeM utkarSaNa athavA apakarSaNa bhAgahArakA bhAga denese jo eka bhAga mAtra paramANa Ate haiM unako yathAyogya Upara athavA nIceke niSekoMmeM milAnese utkarSaNa athavA apakarSaNa hotA hai| 587. pra0-saMkramaNa kisako kahate haiM ? u0--eka prakRtike paramANuoMkA sajAtIya anya prakRti rUpa honekA nAma saMkramaNa hai| jaise--vizuddha pariNAmoMke nimittase pahale baMdhI huI asAtA vedanoya prakRtike paramANuoMkA sAtAvedanIya rUpa pariNamana hotA hai / 588.30-saMkramaNa karaNakA niyama kyA hai ? u0-bandha dazAmeM ho saMkramaNa hotA hai / mUla prakRtiyoMmeM saMkramaNa nahIM hotA arthAta jJAnAvaraNa karmake paramANa darzanAvaraNa rUpa nahIM ho skte| uttara prakRtiyoMmeM bhI darzana mohanIya aura cAritra mohanIyameM paraspara saMkramaNa nahIM hotA tathA eka Ayu dUsarI Ayu rUpa nahIM ho sktii| 589. pra0-saMkramaNake lie upayogI pA~ca bhAgahAra kaunase haiM ? u0- udvelana, vidhyAta, adhaHpravRtta, muNa-saMkramaNa, sarva saMkramaNa-ye pA~ca bhAgahAra haiN| 590. pra0-udvelana saMkramaNa kisako kahate haiM ? u0-adhaHpravRtta Adi tIna karaNoMke binA hI udvelana prakRtike paramANuoMmeM udvelana bhAgahArakA bhAga dene para eka bhAga mAtra paramANu jahA~ anya prakRti rUpa pariNamana karate haiM use udvelana saMkramaNa kahate haiN| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA 591. pra0-udvelana prakRtiyAM kauna sI haiM ? u0-AhAraka zarIra, AhAraka aMgopAMga, samyaktva prakRti, mizra prakRti, devagati, devagatyAnupUrvI, narakagati, narakagatyAnupUrvI, vaikriyika zarIra, vaikriyika aMgopAMga, ucca gotra, manuSyagati, manuSyagatvAnupUrvI ye teraha udvelana prakRtiyA~ haiN| 592. pra0- udvelana prakRtiyoMkI udvelanA kauna karatA hai ? u0-zurUkI cAra prakRtiyoMkI udvelanA to cAroM gatiyoMke mithyAdRSTi jIva karate haiN| phira chai prakRtiyoMkI udvelanA ekendriya aura vikalendriya jIva karate haiN| zeSa tIna prakRtiyoMkI udvelanA tejaskAyika aura vAyukAyika jIva karate haiN| 593. pra0-vidhyAtasaMkramaNa kisako kahate haiM ? u0-manda vizuddhi vAle jIvake jinakA bandha nahIM pAyA jAtA, una vivakSita prakRtiyoMke paramANaoMmeM vidhyAta bhAgahArakA bhAga denepara eka bhAga mAtra paramANu jahA~ anya prakRtirUpa pariNamana karate haiM use vidhyAtasaMkramaNa kahate haiN| 594. pra0-adhaHpravRttasaMkramaNa kisako kahate haiM ? .. u0-baMdhanevAlI prakRtiyoMmeM adhaHpravRtta bhAgahArakA bhAga dene para eka bhAga mAtra paramANu jahA~ baMdhako prApta anya prakRti rUpa pariNamana karate haiM use adhaHpravRttasaMkramaNa kahate haiN| 595. pra0-guNasaMkramaNa kisako kahate haiM ? u0-vivakSita azubha prakRtiyoMke paramANuoMmeM guNa saMkramaNa bhAgahArakA bhAga dene para jahA~ prati samaya asaMkhyAtaguNe-asaMkhyAtaguNe paramANu anya prakRti rUpa pariNamana karate haiM use guNasaMkramaNa kahate haiN| 596.30-sarvasaMkramaNa kisako kahate haiM ? u0-prati samaya vivakSita prakRtike paramANu anya prakRti rUpa pariNamana karate-karate jahA~ anta samayameM antake kANDakakI antima phAlI rUpa sabhI paramANu anya prakRtirUpa pariNamana karate haiM use sarvasaMkramaNa kahate haiN| 597. pra0-bhAgahAroMkA pramANa kyA hai ? u0-sarvasaMkramaNa bhAgahArakA pramANa to eka hai| usase asaMkhyAta guNA guNasaMkramaNa bhAgahArakA pramANa hai| usase bhI asaMkhyAta guNA utkarSaNa aura apakarSaNa bhAgahArakA pramANa hai| usase bhI asaMkhyAtaguNA adhaHpravRttasaMkramaNa bhAgahArakA pramANa hai| usase bhI asaMkhyAtaguNA vidhyAtasaMkramaNa bhAgahArakA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA pramANa hai aura usase bhI asaMkhyAtaguNA udvelanasaMkramaNa bhAgahArakA pramANa 598. pra0-upazama karaNa kisako kahate haiM ? u0-vivakSita prakRtike jo niSeka udayAvalIse bAhara haiM, unake paramANuoMko udayAvalImeM Aneke ayogya karane kA nAma upazama athavA upazAnta karaNa haiN| 599. pra.-upazamake kitane bheda haiM ? u0-do haiM-eka antarakaraNarUpa upazama aura dUsarA sadavasthArUpa upazama / 600. pra0-antarakaraNarUpa upazama kisako kahate haiM ? u0-antarakaraNakA svarUpa pahale kahA hai, antarakaraNake dvArA AgAmI kAlameM udaya Ane yogya karma paramANuoMko Age-pIche udaya Ane yogya karane kA nAma antarakaraNarUpa upazama hai| 601.30-savavasthArUpa upazama kisako kahate haiM ? / 30-AgAmI kAlameM udaya Ane yogya niSekoMke sattAmeM rahanekA nAma sadavasthArUpa upazama hai| 602. pra0-upazama bhAva aura upazAnta karaNameM kyA antara hai ? u0-upazama bhAva to mohanIya karmakA ho hotA hai kintu upazAntakaraNa saba prakRtiyoMkA hotA hai tathA upazAntakaraNa AThaveM guNasthAna paryanta hI hotA hai kintu upazama bhAva gyArahaveM guNasthAna paryanta pAyA jAtA hai| 603. pra0-nidhattikaraNa kisako kahate haiM ? ___ula-vivakSita prakRtike paramANuoMkA saMkramaNa karaneke aura udayAvalImeM Aneke yogya na honA nidhattikaraNa hai| 604 pra0-nikAcitakaraNa kisako kahate haiM ? u0-vivakSita prakRtike paramANuoMkA saMkramaNa karane athavA udayAvalImeM Aneke athavA utkarSaNa athavA apakarSaNa karaneke yogya na honA nikAcita. karaNa hai| 605. pra0-karmokI bandhayogya prakRtiyAM kitanI haiM ? u0-pAMca jJAnAvaraNa, nau darzanAvaraNa, do vedanIya, chabbIsa mohanIya, cAra Ayu, sar3asaTha nAma, do gotra aura pAMca antarAya-ye saba eka sau bIsa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61 kareNInuyoga-pravezikA prakRtiyA~ bandha yogya haiM, kyoMki mohanIya karmakI samyamithyAtva aura samyaktva prakRti ina do prakRtiyoMkA bandha nahIM hotA, kevala udaya aura sattva hotA hai tathA nAmakarmako 63 prakRtiyoM meM se pA~ca bandhana aura pAMca saMghAta cUMki zarIra nAmakarmake avinAbhAvI haiM isaliye bandha aura udaya avasthAmeM ina dasoMkA antarbhAva zarIra nAmakarmameM hI kara liyA jAtA hai| isI taraha varNa, gandha, rasa aura sparzake 20 bhedoMko unhImeM garbhita karake bandha aura udaya avasthAmeM kevala cArakA hI grahaNa kiyA jAtA hai| ataH 2+10+ 16= 28 ke ghaTanese bandhayogya prakRtiyA~ 120 haiN| 606. pra0-karmoMkI udayayogya prakRtiyA~ kitanI haiM ? u0-5+6+2+2+4+67+2+5=122 prakRtiyA~ udaya yogya hotI haiN| 607. pra0-karmokI sattvayogya prakRtiyAM kitanI haiM ? u.-jJAnAvaraNa Adi ATha karmoMko kramase 5+6+2+2+4+63 +2+5= 148 prakRtiyA~ sattvayogya haiN| 608. pra.-ghAtiyA karma kisako kahate haiM ? u0-jo jovake jJAnAdika guNoMko ghAte use ghAtiyA karma kahate haiN| 609. pra0-ghAtiyA karmake kitane bheva haiM ? u0-do bheda haiM-sarvaghAtI aura deshghaatii| 610. pra0-sarvaghAtI karma kisako kahate haiM ? u0--jo jIvake jJAnAdike guNoMko pUrI tarahase ghAte use sarvaghAti karma kahate haiN| 611. pra0-dezaghAti karma kisako kahate haiM ? u0-jo jIvake jJAnAdi guNoMko eka deza ghAte use dezaghAti karma kahate haiN| 612. pra0-ghAtiyA karma kaunase haiM ? u0-pA~ca jJAnAvaraNa, do darzanAvaraNa, aTThAisa mohanIya aura pA~ca antarAya-ye saba ghAtiyA kama haiN| - 613. pra0-sarvaghAtI prakRtiyA~ kitanI haiM ? u0-ikkIsa haiM-jJAnAvaraNakI eka kevalajJAnAvaraNa, darzanAvaraNakI 6 ( kevala darzanAvaraNa aura pA~coM nidrA ), mohanoyakI 14 (anantAnubandhI 4, apratyAkhyAnAvaraNa '4, pratyAkhyAnAvaraNa 4, mithyAtva aura smykmithyaatv)| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA 614. pra0- - dezaghAtI prakRtiyA~ kitanI aura kaunasI haiM ? u0- chabbIsa haiM - jJAnAvaraNakI 4 ( matijJAnAvaraNa, zrutajJAnAvaraNa, avadhijJAnAvaraNa aura mana:paryayajJAnAvaraNa ), darzanAvaraNakI 3 ( cakSudarzanAvaraNa, acakSudarzanAvaraNa aura avadhidarzanAvaraNa), mohanIyakI 14 ( saMjvalana 4, nokaSAya, samyaktva 1 ) aura antarAya kI 5 / 62 615. pra0 - aghAtikarma kisako kahate haiM ? u0- jo jIvake jJAnAdi guNoMko na ghAte use aghAti karma kahate haiM / 616. pra0 - aghAtiyA karma kitane haiM ? -2 vedanIya, 4 Ayu, 93 nAma aura 2 gotra, ye aghAtikarma haiM / 617. pra0 - puNyakarma kisako kahate haiM ? u0- jisake udayameM jIvako iSTa vastukI prApti ho / - 02 618. pra0 - pApakarma kisako kahate haiM ? u0- jisake udayameM jIvako aniSTa vastukI prApti ho / 616. pra0 - puNyaprakRtiyA~ kitanI aura kauna-sI haiM ? u0- sAtAvedanIya, tIna Ayu ( tiryaJca, manuSya aura deva ), ucca gotra, manuSyagati, manuSyagatyAnupUrvI devagati, devagatyAnupUrvI, paJcendriyajAti, pA~ca zarora, pA~ca bandhana, pA~ca saMghAta, tIna aMgopAMga, zubhavarNaM 5, zubhagaMdha 2 zubha rasa 5, zubhasparza, samacaturasra saMsthAna, vajraRSabha nArAcasaMhanana, agurulaghu, paraghAta, ucchvAsa, Atapa, udyota, prazastavihAyogati, trasa, bAdara, paryApta, pratyekazarIra, sthira, zubha, subhaga, susvara, Adeya, yazaskIrti, nirmANa aura tIrthaGkara ye 68 prakRtiyAM puNyarUpa haiM / , 620 pra0 - pApaprakRtiyA~ kitanI aura kauna-sI haiM ? -- u0- - ghAtiyA karmoMkI 47 prakRtiyAM, nIcagotra, asAtAvedanIya, naraka Ayu, narakagati, narakagatyAnupUrvI, tiryazvagati, tiyaMzvagatyAnupUrvI, ekendriya Adi 4 jAtiyAM, zeSa pAMca saMsthAna, zeSa pAMca saMhanana, azubha varNa 5, azubha rasa 5, 3 zubha gandha 2, azubha sparza, upaghAta, aprazasta vihAyogati, sthAvara, sUkSma, aparyApta, sAdhAraNa, asthira, azubha, dubhaMga, duHsvara, anAdeya, ayaza:kIrti - ye pApa prakRtiyAM haiM / 3 621. pra0 - pudgala vipAkI karma kisako kahate haiM ? u0- - jisakA phala pudgala meM ho / jaise- zarora nAmakarma ke udayase pudgala ho zarorarUpa hokara pariNamana karatA hai / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA 622. pra0 - pudgalavipAkI prakRti kitanI aura kauna-sI haiM ? u0- pAMca zarIra, pAMca bandhana, pAMca saMghAta, chai saMsthAna, tIna aMgopAMga, chai saMhanana, pAMca varNa, do gandha, pAMca rasa, ATha sparza, nirmANa, AtApa, udyota sthira, asthira, zubha, azubha, pratyeka, sAdhAraNa, agurulaghu, upaghAta, paraghAta - ye bAsaTha prakRtiyAM pudgala vipAkI haiM / 623. pra0 - bhavavipAko karma kisako kahate haiM ? u0- jisakA phala manuSyAdi bhava rUpa ho / 624. pra0 - bhavavipAkI prakRtiyA~ kauna-sI haiM ? u0- cAroM Ayukarma bhavavipAkI haiM / 625. pra0 - kSetravipAko karma kisako kahate haiM ? u0- jisake phalase paralokako gamana karate samaya vigrahagatimeM jIvakA AkAra pUrva zarIrakA-sA banA rahe / 626. pra0 - kSetravipAkI prakRtiyA~ kauna-sI haiM ? u0- cAroM AnupUrvI nAmakarma kSetravipAkI haiM / 627. pra0 - - jIvavipAkI karma kisako kahate haiM ? 63 u0- jisakA phala jIvameM ho / 628. pra0 - jovavipAkI prakRtiyA~ kitanI aura kauna-sI haiM ? u0- do vedanIya, do gotra, ghAtiyA karmoMkI 47 prakRtiyA~ tathA nAmakarmakI sattAIsa ( cAra gati, pAMca jAti, ucchvAsa, prazasta vihAyogati, aprazasta vihAyogati, trasa, sthAvara, bAdara, sUkSma, paryApta, aparyApta, subhaga, dubhaMga, susvara, du:svara, Adeya, anAdeya, yazaskIrti, ayazaskIti aura tIrthaMkara) ye aTThahattara prakRtiyAM jIvavipAkI haiM / 13 629. pra0 -- jJAnAvaraNa karmake kitane bandhasthAna haiM ? u0- jJAnAvaraNa karmakA eka hI bandhasthAna hai kyoMki jJAnAvaraNa karma kI pAMcoM prakRtiyAM dasaveM guNasthAna taka pratyeka jIvake baMdhatI haiM aura usake bAda pAMcoM hI nahIM baMdhatI / 630. pra0 -- darzanAvaraNa karmake kitane bandhasthAna haiM ? u0- tIna - nauprakRtika, chaiprakRtika aura cAraprakRtika / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA 631. pra0 - darzanAvaraNakarmake nauprakRtika bandhasthAnakA svAmI kauna hai ? u0- mithyAdRSTi aura sAsAdanasamyagdRSTi jIvoMke darzanAvaraNa karma kI nau prakRtiyAM baMdhatI haiN| Ageke guNasthAnoMmeM nidrA-nidrA, pracalApracalA aura syAnamRddhikA bandha nahIM hotA / 64 - 632. pra0 - darzanAvaraNakarmake chaprakRtika sthAnakA svAmI kauna hai ? u0 - samyagmithyAdRSTi guNasthAna se lekara apUrvakaraNa guNasthAnake prathama bhAga taka ukta tIna nidrAoMke sivAya zeSa chai prakRtiyoMkA bandha hotA hai / Age nidrA aura pracalAkA bandha nahIM hotA hai / 14 633. pra0 - vyucchitti kisako kahate haiM ? u0- jisa guNasthAna meM jina karmaprakRtiyoMke bandha, udaya aura sattvakI vyucchitti kahI ho usa guNasthAna taka hI una prakRtiyoMkA bandha, udaya athavA sattva pAyA jAtA hai / Ageke kisI bhI guNasthAna meM una prakRtiyoMkA baMdha, udaya athavA satva nahIM hotA / isIko vyucchiti ( abhAva ) kahate haiM / 634. pra0 - mithyAtva guNasthAna meM kina prakRtiyoMkA bandha hotA hai ? u0- mithyAtva guNasthAna meM tIrthaGkara, AhAraka zarIra aura AhAraka aMgopAMga ina tIna prakRtiyoMkA bandha nahIM hotA / ataH AThoM karmokI bandha yogya eka sau bIsa prakRtiyoM meM se tIna ghaTAne para 117 prakRtiyAM bandha yogya haiM / 635. pra0 - tIrthaGkara prakRtikA bandha kisake hotA hai ? - cauthe asaMyata samyagdRSTi guNasthAnase lekara sAtaveM apramatta guNasthAna paryanta hI kevalI yA zrutakevalIke caraNoMke nikaTa tIrthaMkara prakRtike bandhakA prArambha karate haiM / u0 636 pra0 - mithyAtvaguNasthAna meM kina prakRtiyoMkI bandhavyucchitti hotI hai ? u0- mithyAtva, huNDaka saMsthAna, napuMsaka veda, asaMprAptAspATikA saMhanana, ekendriya, sthAvara, AtApa, sUkSma, aparyApta, sAdhAraNa, doindriya, teindriya, cauindriya jAti, narakagati, narakagatyAnupUrvI aura narakAyu, ina solaha prakRtiyoM ke bandhakA kAraNa mithyAtva hI hai / ataH mithyAtva guNasthAna se Age inakA bandha nahIM hotA / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga- pravezikA 65. 637. pra0 - sAsAdana guNasthAnameM kitanI prakRtiyoMkA bandha hotA hai ? - pahale guNasthAna meM jo 117 kA bandha hotA hai unameM se mithyAtva guNasthAna meM jinakI vyucchitti hotI hai una solaha prakRtiyoMko ghaTAnepara sAsAdana meM 101 prakRtiyAM bandha yogya haiM / u0 638. pra0 - sAsAdana guNasthAnameM kina prakRtiyoMkI bandhavyucchitti hotI hai ? - anantAnubandhI cAra styAnagRddhi, nidrAnidrA, pracalApracalA, dubhaMga, dusvara, anAdeya, nyagrodha parimaNDala, svAti kubjaka vAmana ye cAra saMsthAna, vajranArAca, nArAca, ardhanArAca, kIlaka ye cAra saMhanana, aprazasta vihAyogati, strIveda, nIcagotra, tiyaMcagati, tiryaJcagatyAnupUrvI, tiryazvAyu udyota ye paccIsa prakRtiyAM anantAnubandhI kaSAyake udayase baMdhatI haiM / ataH sAsAdana guNasthAna se Age inakA bandha nahIM hotA / u0 639. pra0 - tIsare mina guNasthAna meM kitanI prakRtiyoMkA bandha hotA hai ? u0- dUsare guNasthAnameM bandha yogya prakRtiyA~ 101 haiM / unameM se vyucchita huI paccIsa prakRtiyoMko ghaTAnepara zeSa 76 bacatI haiN| kintu isa guNasthAna meM kisI bhI AyukarmakA bandha nahIM hotA / ataH pahale guNasthAnameM narakAyu aura dUsare guNasthAna meM tiryazvAyukI bandhavyucchitti honese zeSa baco manuSyAyu aura devAyuko bhI ghaTA dene para tIsare guNasthAna meM bandha yogya prakRtiyA~ 74 rahatI haiM / 640. pra0 - mizra guNasthAna meM kitanI prakRtiyoMkI bandhavyucchitti hotI hai ? u0- mizra guNasthAna meM kisI bhI prakRtikI bandhavyucchiti nahIM hotI / 641. pra0 - cauthe avirata samyagdRSTi guNasthAnameM kitanI prakRtiyoM kA bandha hotA hai ? - tIsare guNasthAna meM 74 prakRtiyoMkA bandha hotA hai | manuSyAyu, devAyu aura tIrthaMkara prakRtikA bandha bar3ha jAnese cauthe guNasthAna meM bandha yogya prakRtiyA~ 77 rahatI haiM / 101 642. pra0 - cauthe guNasthAna meM kina prakRtiyoMkI bandha vyucchitti hotI hai ? u0- apratyAkhyAnAvaraNa kaSAya 4, vajraRSabha nArAcasaMhanana, audArika zarIra; audArika aMgopAMga, manuSyagati, manuSyagatyAnupUrvI, manuSyAyu ye dasa prakRtiyA~ apratyAkhyAnAvaraNa kaSAyake udayake nimittase baMdhato Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA haiN| ataH cauthe guNasthAnake anta samayameM inake bandhakI vyucchitti ho jAtI hai| 643. pra0-pA~caveM dezavirata guNasthAnameM kitanI prakRtiyoMkA bandha hotA hai? u0-cauthe guNasthAnameM jo 77 prakRtiyoMkA bandha hotA hai unameMse cauthe meM vyacchinna huI dasa prakRtiyoMko ghaTAnese zeSa rahI 67 prakRtiyA~ pA~caveMmeM baMdhatI haiN| 644. pra0-pA~caveM guNasthAnameM kina prakRtiyoMkI bandha vyucchitti hotI hai ? u0-cAra pratyAkhyAnAvaraNa kaSAya apane udayake nimittase baMdhatI haiN| ataH pAMcaveM guNasthAnake anta samayameM inakI vyucchitti ho jAtI hai| .645. pra-chaThe pramattavirata guNasthAnameM kitanI prakRtiyoMkA bandha hotA hai? u0-pAMcaveM guNasthAnameM 67 prakRtiyoMkA bandha hotA hai, unameMse vyucchinna huI cAra pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyoMko ghaTAnepara zeSa rahI 63 prakRtiyoMkA bandha chaThe guNasthAnameM hotA hai| 646. pra.-chaThe guNasthAnameM kina prakRtiyoMkI bandha vyucchitti hotI hai ? 30-asthira, azubha, asAtAvedanIya, ayazaskoti, arati aura zoka ye cha prakRtiyAM pramAdake nimittase baMdhatI haiN| ataH chaThe gaNasthAnake anta samayameM inake bandhakI vyucchitti ho jAtI hai| 647. pra0-sAtaveM apramattavirata guNasthAnameM bandha yogya prakRtiyAM kitanI haiM? u.-chaThe gaNasthAnameM 63 prakRtiyoMkA bandha hotA hai aura 6 kI bandha vyucchitti hotI hai ataH 63 meMse chai ghaTAnese zeSa 57 bacatI haiN| kintu sAtaveMmeM AhAraka zarIra aura AhAraka aMgopAMgakA bandha bar3ha jAnese bandha yogya prakRtiyAM 56 haiN| 648. pra0- sAtaveM guNasthAnameM kina prakRtiyoMkI bandha vyucchitti hotI hai ? u0-sAtaveM guNasthAnake anta meM eka devAyuko bandha vyucchitti hotI hai| 649. pra0-AThaveM apUrvakaraNa guNasthAnameM kitanI prakRtiyoMkA bandha hotA hai ? u0-sAtaveM guNasthAnameM 56 prakRtiyoMkA bandha hotA hai| unameM se vyucchinna huI devAyuko ghaTAnepara 58 prakRtiyoMkA bandha AThave meM hotA hai / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA 650. pra0-AThaveM guNasthAnameM kina prakRtiyoMkI bandha vyucchitti hotI hai ? u0-AThaveM guNasthAnake prathama bhAgase nidrA aura pracalAkI bandha vyucchitti hotI hai| chaThe bhAgameM tIrthaGkara, nirmANa, prazasta vihAyogati, paJcendriya, taijasa, kArmaNa, AhAraka, aMgopAMga, samacaturasra saMsthAna, devagati, devagatyAnupUrvI, vaikriyika, vaikriyika aMgopAMga, varNa, gandha, rasa, sparza, agurulaghu, upaghAta, paraghAta, ucchvAsa, trasa, bAdara, paryApta, pratyeka, sthira, zubha, subhaga, susvara, Adeya ina tIsa prakRtiyoMkI vyucchitti hotI hai aura antima bhAgameM hAsya, rati, bhaya aura jugupsAko vyucchitti hotI hai| 651. pra.-nauveM anivRttikaraNa guNasthAna meM kitanI prakRtiyoMkA bandha hotA hai? u0 -AThaveM guNasthAnameM ba~dhanevAlI 58 prakRtiyoMmeM vyucchinna huI 36 prakRtiyoMko ghaTAnepara zeSa rahI bAIsa prakRtiyoMkA bandha nauveM guNasthAnameM hotA hai| 652. pra0-nauveM guNasthAnameM kina prakRtiyoMkI bandhavyucchitti hotI hai ? u0-anivRttikaraNake pAMca bhAgoMmeM kramase puruSaveda, saMjvalana krodha, saMjvalana mAna, saMjvalana mAyA aura saMjvalana lobhako bandha vyucchitti hotI hai| 653. pra0-dasaveM sUkSma sAmparAya guNasthAnameM kitanI prakRtiyoMkA bandha hotA hai ? u0-nauveM guNasthAnameM bandhayogya bAIsa prakRtiyoMmeMse vyucchinna huI pA~ca prakRtiyoMko ghaTAnepara zeSa rahIM 17 prakRtiyoMkA bandha dasaveM guNasthAnameM hotA hai| 654. pra0 - dasaveM guNasthAnameM kitano prakRtiyoMkI bandhavyucchitti hotI hai| ____ula-dasaveM guNasthAnake antameM pAMca jJAnAvaraNa, cAra darzanAvaraNa, pA~ca antarAya, yazaHkIrti aura uccagotra ina solaha prakRtiyoMkI bandha vyucchitti hotI hai| 655. pra0-gyArahaveM upazAnta kaSAya guNasthAnameM kitanI prakRtiyAM baMdhatI haiM? u0-dasaveM guNasthAnameM jo 17 prakRtiyoMkA bandha hotA hai unameMse vyucchinna huI solaha prakRtiyoMko ghaTAnepara zeSa rahI eka sAtAvedanIyakA bandha hotA hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA 656. pra0 - bArahaveM aura terahaveM guNasthAnameM kitanI prakRtiyoMkA bandha hotA hai ? u0- eka sAtAvedanIyakA bandha hotA hai / 657. pra0 - gyArahaveM, bArahaveM aura terahaveM guNasthAnameM kina prakRtiyoMkI bandha vyucchitti hotI hai ? u0- gyArahaveM, bArahaveM meM eka bhI prakRtiko bandhavyucchitti nahIM hotI / terahaveM guNasthAna meM ba~dhanevAlI eka sAtAvedanIyakI vyucchitti hotI hai| 658. pra0 - caudahaveM ayogakevalI guNasthAnameM kitanI prakRtiyoMkA bandha hotA hai ? - eka bhI prakRtikA bandha nahIM hotA / 659. pra0 - mithyAtva guNasthAna meM udaya kitanI prakRtiyoMkA hotA hai ? u0- samyaktva prakRti, samyak mithyAtva, AhArakazarIra, AhAraka aMgopAMga aura tIrthaGkara prakRti- ina pA~ca prakRtiyoMkA udaya isa guNasthAnameM nahIM hotA / ataH udayayogya 122 prakRtiyoM meM se pA~ca ghaTAnepara 117 kA udaya hotA hai / 660. pra0 - mithyAtva guNasthAna meM udaya vyucchitti kina prakRtiyoMkI hotI hai ? u0 u0- mithyAtva guNasthAnake antima samaya meM mithyAtva, ekendriya, dondriya, trIndriya, coindriya, jAti, AtApa, sthAvara, sUkSma, aparyApta, sAdhAraNa - ina dasa prakRtiyoMkI udaya vyucchitti hotI hai / yaha mahAkarma prakRti prAbhRtakA upadeza hai / cUrNi sUtrake kartA AcArya yativRSabhake upadeza se mithyAtva guNasthAnake antima samaya meM pA~ca prakRtiyoMkI udaya vyucchitti hotI hai; kyoMki cAra jAti aura sthAvara prakRtiyoMko udaya vyucchitti sAsAdana guNasthAna meM mAnI hai / 661. pra0 - sAsAdana guNasthAnameM udaya kitanI prakRtiyoMkA hotA hai ? u0- pahale guNasthAna meM jo 117 prakRtiyoMkA udaya hotA hai, unameM se vyucchinna huI pAMca prakRtiyoMko ghaTAnepara zeSa 112 rahatI haiM / parantu sAsAdanameM narakagatyAnupUrvIkA udaya na honese 111 prakRtiyAM udayayogya hotI haiM / 662. pra0 - sAsAdana guNasthAna meM udaya vyucchitti kitanI prakRtiyoMkI hotI hai ? 660. SaTkhaNDAgama, khaNDa 3, pu0 8 pR0 6 / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA u0-sAsAdana guNasthAnake antima samayameM anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA, lobha, ekendriya Adi cAra jAti aura sthAvara ina nau prakRtiyoMko udaya vyucchitti hotI hai| 663. pra0-mizra guNasthAnameM kitanI prakRtiyoMkA udaya hotA hai ? __u0-dUsare guNasthAnameM 111 prakRtiyoMkA udaya hotA hai| unameMse vyucchinna nau prakRtiyoMko ghaTAnepara zeSa 102 meMse narakagatyAnupUrvIke sivAya (kyoMki vaha dUsare guNasthAnameM ghaTAI jA cukI hai ) zeSa tona AnupUrvI ghaTAnepara zeSa rahIM 66 prakRtiyoMmeM eka samyak mithyAtva prakRtikA udaya yahAM honese tIsare guNasthAnameM udayayogya prakRtiyAM 100 haiN| 664. pra0- mizraguNasthAnameM AnupUrvIkA udaya kyoM nahIM hotA? u0-tIsare guNasthAnameM maraNa na honese kisI bhI AnupUrvIkA udaya nahIM hotaa| 665. pra0-tIsare guNasthAnameM udaya vyucchitti kina prakRtiyoMkI hotI hai ? u.-eka samyak mithyAtva prakRtikI udaya vyucchitti tIsare guNasthAnameM hoto hai| 666. pra0-cauthe guNasthAnameM udaya kitanI prakRtiyoMkA hotA hai ? u0-tosare gaNasthAnameM 100 prakRtiyoMkA udaya hotA hai| unameM se vyucchinna prakRti samyak mithyAtvako ghaTAnepara 66 zeSa rahatI haiN| inameM cAroM AnupUrvI aura samyaktva prakRtiko milAnese 104 prakRtiyoMkA udaya cauthe guNasthAnameM hotA hai| __667. pra0-cauthe guNasthAnameM udaya vyucchitti kina prakRtiyoMkI hotI 1. u0-apratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAna, mAyA, lobha, narakAyu, devAyu, narakagati, devagati, vaikriyika zarIra, vaikriyika aMgopAMga, cAroM AnupUrvI, dubhaMga, anAdeya, ayazaskIti, ina satraha prakRtiyoMkI udaya vyucchitti cauthe avirata samyagdRSTI guNasthAnameM hotI hai| 668. pra0-pA~caveM guNasthAnameM udaya kitanI prakRtiyoMkA hotA hai ? u0-cauthe guNasthAnameM jo 104 prakRtiyoMkA udaya kahA hai, unameMse myucchinna huIM 17 prakRtiyoMko ghaTAnepara zeSa 87 prakRtiyoMkA udaya hotA hai| 669. pra0-pA~caveM guNasthAnameM udaya vyucchitti kina prakRtiyoMkI hotI hai ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 karaNAnuyoga-pravezikA u0-pratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAna, mAyA, lobha, tiryaJcAyu, tiryaJcagati, udyota, nIca gotra ina ATha prakRtiyoM ko udaya vyacchitti pA~caveM dezavirata guNasthAnameM hotI hai| 670.pra0-chaThe guNasthAnameM udaya kitanI prakRtiyoMkA hotA hai ? u.-pA~caveM guNasthAnameM 87 prakRtiyoMkA udaya kahA hai| unameMse vyucchinna prakRti AThake ghaTAnepara zeSa rahIM 76 prakRtiyoMmeM AhAraka zarIra aura AhAraka aMgopAMgako milAnese 81 prakRtiyoMkA udaya chaThe guNasthAnameM hotA hai| 671. pra0-chaThe guNasthAnameM udaya vyucchitti kina prakRtiyoMkI hotI u0-nidrAnidrA, pracalApracalA, styAnagaddhi, AhAraka zarIra, AhAraka aMgopAMga ina pA~ca prakRtiyoMko udaya vyacchitti chaThe pramatta saMyata guNasthAnameM hotI hai| 672. pra0-sAtaveM guNasthAnameM udaya kitanI prakRtiyoMkA hotA hai ? u0-chaThe guNasthAnameM jo 81 prakRtiyoMkA udaya hotA hai unameMse vyucchinna huI pA~ca prakRtiyoMko ghaTAnepara zeSa 76 prakRtiyoMkA udaya hotA hai| 673. pra0-sAtaveM guNasthAnameM udaya vyucchitti kina prakRtiyoMkI hotI hai ? u0-ardhanArAca, kolaka, asamprAptAsapATikA saMhanana, samyaktva prakRti ina cAra prakRtiyoMkI udaya vyucchitti sAtaveM apramatta saMyata guNasthAnameM hoto hai| 674. pra.-AThaveM guNasthAnameM udaya kitanI prakRtiyoMkA hotA hai ? u0--sAtaveM guNasthAnameM jo 76 prakRtiyoMkA udaya kahA hai, unameMse vyucchinna huI cAra prakRtiyoMko ghaTAnepara zeSa 72 prakRtiyoMkA udaya hotA hai| 675. pra0-AThaveM guNasthAnameM udaya vyucchitti kina prakRtiyoMkI hotI hai ? u0-hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA ina chai prakRtiyoMkI udaya vyucchitti AThaveM apUrvakaraNa guNasthAnameM hotI hai| 676. pra0-nauveM guNasthAnameM udaya kitanI prakRtiyoMkA hotA hai ? . u0-AThaveM guNasthAnameM jo 72 prakRtiyoMkA udaya hotA hai unameMse byucchinna huI chai prakRtiyoMko ghaTAnepara zeSa rahIM 66 prakRtiyoMkA udaya hotA hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA 101 677. pra0-nau guNasthAnameM udaya vyucchitti kina prakRtiyoMkI hotI u0-strIveda, napuMsakaveda, puruSaveda, saMjvalana krodha, mAna, mAyA, ina cha prakRtiyoMko udaya vyucchitti nauveM anivRttikaraNa guNasthAnameM hotI hai| 678. pra0-dasaveM guNasthAnameM udaya kitanI prakRtiyoMkA hotA hai ? u.-nauveM guNasthAnameM jo 66 prakRtiyoMkA udaya hotA hai unameMse vyucchinna huI chai prakRtiyoMko ghaTA denepara zeSa rahIM 60 prakRtiyoMkA udaya hotA hai| 679. pra0-dasaveM guNasthAnameM udaya vyucchitti kina prakRtiyoMko hotI u0-kevala eka saMjvalana lobhkii| 680 pra0--gyArahaveM guNasthAnameM udaya kitanI prakRtiyoMkA hotA hai ? u0-dasaveM guNasthAnameM jo 60 prakRtiyoMkA udaya hotA hai unameMse vyucchinna huI eka prakRtiko ghaTA denepara zeSa rahIM 56 prakRtiyoMkA udaya hotA hai| 681. pra0-gyArahaveM guNasthAnameM udaya vyucchitti kina prakRtiyoMkI hotI hai ? u.- vajranArAca aura nArAca saMhananako udaya vyucchitti gyArahaveM upazAnta kaSAya guNasthAnameM hotI hai| 682. pra0-bArahaveM gaNasthAnameM udaya kitanI prakRtiyoMkA hotA hai ? u0- gyArahaveM gaNasthAna meM jo 56 prakRtiyoMkA udaya hotA hai unamese vyucchinna huI do prakRtiyoMko ghaTA denepara zeSa rahIM 57 prakRtiyoMkA udaya hotA hai| 683. pra0-bArahaveM guNasthAnameM udaya vyucchitti kitanI prakRtiyoMkI hotI hai ? u0-nidrA aura pracalA ina do prakRtiyoMkI udaya vyucchitti kSINa kaSAya guNasthAnake upAntya samayase hotI hai aura pA~ca jJAnAvaraNa, cAra darzanAvaraNa, pAMca antarAya, ina caudaha prakRtiyoMkI udaya vyucchitti antima samayameM hotI hai| 684. pra0 -terahaveM guNasthAnameM udaya kitanI prakRtiyoMkA hotA hai ? u0-bArahaveM guNasthAnameM jo 57 prakRtiyoMkA udaya hotA hai unameMse vyucchinna huI solaha prakRtiyoMko ghaTAnepara 41 prakRtiyAM zeSa rahatI haiN| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 karaNAnuyoga-pravezikA unameM eka tIrthaGkara prakRtiko milA denepara 42 prakRtiyAM udayayogya hotI haiN| 685. pra0-terahaveM guNasthAnameM udayavyucchitti kina prakRtiyoMkI hotI hai ? u0-eka vedanIya, audArika, taijasa, kArmaNa zarIra, chaha saMsthAna, audArika aMgopAMga, bajraRSabha nArAca saMhanana, varNa, gandha, rasa, sparza, agurulaghu, upaghAta, paraghAta, ucchavAsa, do vihAyogatiyAM, pratyeka zarIra, sthira, asthira, zubha, azubha, susvara, duHsvara, nirmANa-ina tIsa prakRtiyoMko udaya vyucchitti terahaveM sayoga kevalI guNasthAnameM hotI hai| 686. pra0-caudahaveM guNasthAnameM udaya kitanI prakRtiyoMkA hotA hai ? u0-terahaveM guNasthAnameM jo 42 prakRtiyoMkA udaya hotA hai unameMse vyucchinna huI tIsa prakRtiyoMko ghaTAnepara zeSa rahIM bAraha prakRtiyoMkA udaya hotA hai| 687. pra0-caudahaveM guNasthAnameM udayavyucchitti kina prakRtiyoMkI hotI hai ? u0-eka vedanIya, manuSyAyu, manuSyagati, paJcendriyajAti, trasa, bAdara, paryApta, subhaga, Adeya, yazaHkoti, tIrthaMkara, uccagotra, ina teraha prakRtiyoMkI udaya vyucchitti ayogakevalo guNasthAnameM hotI hai| 688. pra0-mithyAtva gaNasthAnameM kitanI prakRtiyoMkA sattva hotA hai ? u0-eka sau ar3atAlIsa prkRtiyoNkaa|| 689. pra0-sAsAdana guNasthAnameM kitanI prakRtiyoMkA sattva hotA hai ? - u.-eka sau paiMtAlosa prakRtiyoMkA; kyoMki yahAM tIrthaGkara prakRti, AhAraka zarIra aura AhAraka aMgopAMga ina tIna prakRtiyoMko sattA nahIM rhtii| 690. pra0-mizra guNasthAnameM kitanI prakRtiyoMkA sattva rahatA hai ? u0-tIrthaGkara prakRtike binA 147 prkRtiyoNkaa| 651. pra0-cauthe guNasthAnameM kitanI prakRtiyoMkA sattva rahatA hai ? u0-148 prkRtiyoNkaa| kintu kSAyika samyagdRSToke 141 kA ho sattva rahatA hai, anantAnubandho krodha, mAna, mAyA, lobha, mithyAtva, samyak mithyAtva aura samyaktva prakRtikA satva nahIM rhtaa| 692. pra0-cauthe guNasthAnameM sattva vyucchitti kina prakRtiyoMkI hotI u.-eka nrkaayukii| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA 103 693. pra0-pAcava guNasthAnameM kitanI prakRtiyoMkA sattva rahatA hai ? u0-eka narakAyuke binA 147 kA, kintu kSAyika samyagdRSTokI apekSA 140 kA ho satva hotA hai| 694. pra0-pA~caveM guNasthAnameM sattva vyucchitti kina prakRtiyoMkI hotI hai ? u0 - eka tirynycaayukii| 695. pra0-chaThe gaNasthAnameM kitanI prakRtiyoMkA sattva rahatA hai ? u0-narakAyu aura tiryaJcAyuke binA 146 kA, kintu kSAyika samyagdRSTIko apekSA 136 kA ho sattva rahatA hai| 696. pra0-sAtaveM guNasthAnameM kitanI prakRtiyoMkA sattva rahatA hai ? u0-chaThe guNasthAnakI taraha 146 kA athavA 136 kA / 697. pra0--AThaveM guNasthAnameM kitanI prakRtiyoMkA sattva rahatA hai ? u0-AThaveM guNasthAnase do zreNI prArambha hotI haiM- upazama zreNi aura kSapaka zreNi / dvitIyopazama samyagdRSTI upazama zreNi hI car3hatA hai| ataH unake sAtaveM guNasthAnameM jo 146 kA sattva kahA hai unameM se anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA, lobhako ghaTAnepara 142 kA satva hotA hai kintu kSAyika samyagdRSTI yadi upazama zreNi car3hatA hai to usake sAtaveM guNasthAnakI taraha 136 kA sattva hotA hai aura kSapaka zreNivAleke anantAnubandho 4, darzana mohanIya 3 aura manuSyAyuke sivAya tIna Ayuke binA 138 kA hI satva hotA hai| 698. pra0-nauveM guNasthAnameM kitanI prakRtiyoMkA sattva hotA hai ? u0-AThaveM guNasthAnako taraha isa guNasthAnameM bhI upazama zreNivAle dvitoyopazama samyagdRSTike 142, kSAyika samyagdRSTike 136 aura kSapaka zreNivAleke 138 prakRtiyoMkA satva hotA hai / 699. pra0-nauveM guNasthAnameM kina prakRtiyoMkI sattva vyucchitti hotI hai ? u0-noveM guNasthAnake prathama bhAgameM narakagati, tiryaJcagati, narakagatyAnupUrvI, tiryaJcagatyAnupUrvI, ekendriya, doindriya, teindriya, cauindriya jAti, styAnagRddhi, nidrAnidrA, pracalApracalA, udyota, AtApa, sAdhAraNa, sUkSma aura sthAvara ina solaha prakRtiyoMko satva vyucchitti hotI hai| dUsare bhAgameM apratyAkhyAnAvaraNa aura pratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAna, mAyA, lobha ina ATha prakRtiyoMkI satva vyucchitti hotI hai| tIsare bhAgameM napuMsaka veda, cauthe bhAgameM stroveda, pAMcaveM bhAga meM chai nokaSAya, chaThe bhAgameM puruSaveda, sAtavemeM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 karaNAnuyoga-pravezikA saMjvalana krodha, AThavemeM saMjvalana mAna aura nauveM bhAgameM saMjvalana mAyA isa prakAra nauveM guNasthAnameM chattIsa prakRtiyoMko satva vyucchitti hotI hai| yaha satba vyucchitti kSapaka zreNivAloMke hI hotI hai| 700.pra0-dasaveM guNasthAnameM kitanI prakRtiyoMkA sattva rahatA hai ? u0-dasaveMmeM nauveM guNasthAnakI taraha upazama zreNIvAle dvitIyopazama samyagdRSTIke 142 aura kSAyika samyagdRSTike 136 kA sattva rahatA hai tathA kSapaka zreNivAleke nauveM guNasthAnameM jo 138 prakRtiyoMkA sattva hai unameMse vyucchinna huI 36 prakRtiyoMko ghaTAnepara zeSa rahI 102 prakRtiyoMkA sattva rahatA hai| 701. pra0-dasaveM guNasthAnameM kina prakRtiyoMkI sattva vyucchitti hotI hai / u.-eka saMjvalana lobhako vyucchitti hotI hai|| 702. pra0-gyArahaveM guNasthAnameM sattva kitanI prakRtiyoMkA hotA hai ? u-dasaveM guNasthAnakI taraha dvitIyopazama samyagdRSTike 142 aura kSAyika samyagdRSTIke 136 kA sattva rahatA hai / isa guNasthAnameM kSapaka zreNi nahIM hai| 703. pra0-bArahaveM guNasthAnameM kitanI prakRtiyoMkA sattva rahatA hai ? u0-dasaveM guNasthAnameM kSapaka zreNi vAleke jo 102 prakRtiyoMkA sattva hotA hai unameM vyucchinna prakRti saMjvalana lobhako ghaTAnepara zeSa 101 prakRtiyoMkA sattva hotA hai| 704. pra0-bArahaveM guNasthAnameM sattva vyucchitti kina prakRtiyoMko hotI hai ? u0 -- bArahaveM guNasthAnameM udaya vyucchittikI taraha pA~ca jJAnAvaraNa, cAra darzanAvaraNa, nidrA, pracalA aura pA~ca antarAya ina solaha prakRtiyoMkI sattva vyucchitti hotI hai| 705. pra0-terahaveM guNasthAnameM sattva kitanI prakRtiyoMkA hotA hai ? u0-bArahaveM guNasthAnameM jo 101 kA sattva kahA hai unameMse vyucchinna 16 prakRtiyoMko ghaTAnepara zeSa rahIM 85 prakRtiyoMkA sattva terahaveM sayogakevalI guNasthAnameM hotA hai|| 706. pra0-caudahaveM guNasthAnameM kitanI prakRtiyoMkA satva rahatA hai ? .. u-caudahaveM guNasthAnameM terahaveM gaNasthAnako taraha 85 prakRtiyoMkA sattva rahatA hai parantu upAntya samayameM 72 aura antima samayameM 13 prakRtiyoMkI sattAke vyucchinna (nAza) ho jAnese jovakA mokSa ho jAtA hai / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'karaNAnuyoga- pravezikA 105 707. pra0 - caudahaveM guNasthAnameM kina prakRtiyoMkI sattva vyucchitti hotI hai ? u0 - caudahaveM ayogakevalI guNasthAnake upAntya samaya meM pA~ca zarIra, pA~ca bandhana, pA~ca saMghAta, chai saMsthAna, tIna aMgopAMga, chai saMhanana, pAMca varNa, do gandha, pAMca rasa, ATha sparza, sthira asthira, zubha-azubha, susvara- du. svara, devagati, devagatyAnupUrvI, prazasta aura aprazasta vihAyogati, dubhaMga, nirmANa, ayazaskIrti, anAdeya, pratyeka, aparyApta, agurulaghu, upaghAta, paraghAta, ucchUvAsa eka vedanIya, nIca gotra ina bahattara prakRtiyoMkI sattva vyucchitti hotI hai aura anta samaya meM eka vedanIya, manuSyagati, paJcendriya jAti, subhaga, trasa, bAdara, paryApta, Adeya, yazaskorti, tIrthaGkara, manuSyAyu aura ucca gotra, manuSyagatyAnupUrvI ina teraha prakRtiyoMkI sattva vyucchitti hotI hai / 708. pra0 - kina prakRtiyoMkI bandhavyucchitti udayavyucchittike pIche hotI hai ? u0- devAyu, devargAta, devagatyAnupUrvI, vaikriyika zarIra, vaikriyika aMgopAMga, AhAraka zarIra, AhAraka aMgopAMga, ayazaH kIrti ina ATha prakRtiyoMkI udaya vyucchitti pahale hotI hai, pIche bandhavyucchitti hotI hai / 709. pra0 - kina prakRtiyoMkI udayavyucchitti aura bandhavyucchitti eka sAtha hotI hai ? - mithyAtva, bhaya, jugupsA, hAsya, rati, puruSaveda, saMjvalana lobhake binA 15 kaSAya manuSyagatyAnupUrvI, sthAvara, AtApa, sUkSma, ekendriya Adi cAra jAti, sAdhAraNa, aparyApta ina ikatIsa prakRtiyoMkA bandha aura udaya donoM eka sAtha vyucchinna hote haiM / 710 pra0 - kina prakRtiyoMkI udayavyucchitti bandhavyucchittike pIche hotI hai ? 111 u0- pUrvokta 8 + 31 = 36 prakRtiyoM se zeSa jo ikyAsI prakRtiyAM rahatI haiM unakA bandha vyuccheda pahale aura udaya vyuccheda pIche hotA hai / 15 711. pra0 - parodaya se baMdhanevAlI prakRtiyA~ kauna-sI haiM ? u0- torthaGkara, narakAyu, devAyu, naraka gati, devagati, naraka gatyAnupUrvI, vaikriyika zarIra, vaikriyika aMgopAMga, AhAraka zarIra, AhAraka aMgopAMga Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 karaNAnuyoga-pravezikA gyAraha prakRtiyAM parodayase baMdhatI haiM, arthAt tIrthaGkara prakRtike udayavAle ke tIrthaMkarakA bandha nahIM hotA / isI taraha nArakI ke narakAyukA aura devake devAyukA bandha nahIM hotA / 712. pra0 - svodaya se ba~dhanevAlI prakRtiyA~ kauna haiM ? u0- pA~ca jJAnAvaraNa, pAMca antarAya, cAra darzanAvaraNa, sthira, asthira, zubha, azubha, taijasa aura kArmaNa zarIra, nirmANa, agurulaghu, varNa Adi cAra aura mithyAtva ye sattAIsa prakRtiyAM svodayase baMdhatI haiM / arthAt jisake mithyAtvakA udaya hotA hai usIke mithyAtvakA bandha hotA hai / isI taraha zeSa chabbIsa prakRtiyoMke viSaya meM bhI jAnanA / 713 pra0 - svodaya aura parodaya se ba~dhanevAlI prakRtiyA~ kauna-sI haiM ? u0- parodaya bandho 11 aura svodaya bandhI 27 prakRtiyoMke binA zeSa 82 prakRtiyA~ svodaya se bhI baMdhatI haiM aura parodayase bhI baMdhatI haiM / 714. pra0 - nirantara ba~dhanevAlI prakRtiyA~ kauna sI haiM ? 0 u0- saMtAlIsa dhruvaprakRtiyAM tIrthaMGkara, AhAraka zarIra, AhAraka aMgopAMga aura cAra Ayu ye cauvana prakRtiyAM nirantara ba~dhatI haiM / 715. pra0 - dhruvabandhI prakRtiyA~ kauna sI haiM ? u0- - pAMca jJAnAvaraNa, nau darzanAvaraNa, pAMca antarAya, mithyAtva solaha kaSAya, bhaya, jugupsA, tejasa aura kArmaNa zarIra, varNa Adi cAra, agurulaghu, upaghAta, nirmANa ye saiMtAlIsa prakRtiyAM dhruvabandhI haiM / 716. pra0 -- nirantarabandha aura dhruvabandha meM kyA bheda hai ? u0 - jabataka bandhavyucchitti nahIM hotI tabataka jina prakRtiyoMkA prati samaya avazya bandha hotA hai unheM dhruvabandhI kahate haiM / ukta saiMtAlIsa prakRtiyoMkA bandhavyucchitti se pahale prati samaya sadA nirantarabandha hotA hai kintu tIrthaGkara aura AhArakakA bandha prArambha honeke bAda jina guNasthAnoM meM unakA bandha pAyA jAtA hai unameM unakA prati samaya nirantara bandha hotA hai tathA AyukA bandha jisa kAlameM honA yogya hai usa kAlameM Ayubandha hone para antarmuhUrta taka nirantara bandha hotA rahatA hai / isaliye inako nirantarabandhI kahate haiM / 717. pra0 - sAntarabandhI prakRtiyA~ kauna sI haiM ? u0 - strIveda, napuMsakaveda, cAra jAti, asAtAvedanIya, naraka gati, narakagatyAnupUrvI, AtApa, udyota, arati, zoka, anta ke pAMca saMsthAna, pAMca saMhanana, aprazasta vihAyogati, sthAvara, sUkSma, aparyApta, sAdhAraNa, asthira, azubha, Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA 107 durbhaga, dusvara, anAdeya, ayazaHkoti ye cauMtosa prakRtiyAM sAntara rUpase ba~dhatI haiN| 718. pra0-sAntarabandhI prakRti kise kahate haiM ? u.-bandhakAla bItanese jisa-jisa prakRtikI bandha vyucchitti sambhava hai vaha sAntarabandhI prakRti hai| ukta cauMtIsa prakRtiyoMkA nirantara bandhakAla eka samaya hai / ataH ye sAntarabandho haiN| 719. pra0-sAntara nirantarabandhI prakRtiyA~ kaunasI haiM ? u0-54 nirantarabandhI aura 34 sAntarabandhI prakRtiyoMke binA zeSa battIsa prakRtiyA~ sAntara rUpase bhI ba~dhatI haiM aura nirantara rUpase bhI ba~dhato haiN| jabataka inakI pratipakSI prakRti rahatI hai taba taka ye sAntarabandhI haiM aura pratipakSIke abhAvameM nirantarabandhI haiN| jaise-jahAM anya gatikA bho bandha pAyA jAtA hai vahAM devagati sapratipakSI honese sAntarabandhI hai aura jahA~ kevala devagatikA ho bandha sambhava hai vahA~ niSpratipakSa honese devagati nirantarabandhI 720. pra0-sAdibandha kisako kahate haiM ? u0--jisa karmake bandhakA abhAva hokara punaH bandha hotA hai usake bandhako sAdibandha kahate haiN| jaise-upazama zreNimeM bandhakA abhAva karake punaH nIce utarakara bandhakA prArambha karanevAle jIvoMke sAdibandha hotA hai| 721. pra0-anAdibandha kisako kahate haiM ? u0--jisa bandhake AdikA abhAva hotA hai use anAdibandha kahate haiN| jaise-upazamazreNipara nahIM car3he hue mithyAdRSTi jIvoMke anAdi bandha hotA hai| 722. pra0-dhravabandha kisako kahate haiM ? u0-abhavya jovoMke bandhako dhruvabandha kahate haiM, kyoMki abhavyake nirantara ba~dhanevAlI dhruva prakRtiyoMke bandhakA kabhI bho abhAva nahIM hotaa| 723. pra0-adhruvabandha kisako kahate haiM ? u0-bhavya jIvoMke bandhako adhruva bandha kahate haiM / kyoMki unake bandhakA abhAva bhI pAyA jAtA hai| 720-723. go0 karma0, gA0 123 / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga- pravezikA 16 724. pra0 - prakRtibandhApasaraNa kise kahate haiM ? u0- prakRtibandhakA kramase ghaTanA prakRtibandhApasaraNa hai / 725. pra0--sthitibandhApasaraNa kisako kahate haiM ? u0- sthitibandhakA kramase ghaTanA sthitibandhApasaraNa hai / 726. pra0- - sthitikANDaka kise kahate haiM ? u0- Upara ke niSekoMko kramase nIceke niSekoMmeM kSepaNa karake sthitiko ghaTAnekA nAma sthitikANDaka hai / 108 727. pra0- - sthitikANDaka AyAma kisako kahate haiM ? u0- eka kANDaka sambandhI niSekoMkA nAza karake jitanI sthiti ghaTAI ho usake pramANakA nAma sthitikANDaka AyAma hai | 728. pra0 - kANDaka kisako kahate haiM ? u0- - kANDaka nAma parvakA hai / jaise-- Ikha meM poriyA hotI haiM vaise hI maryAdA rUpa sthAnakA nAma kANDaka hai / 729. pra0 - anubhAga kANDaka kisako kahate haiM ? u0- bahuta anubhAgavAle Upara ke spardhakoMkA abhAva karake unake paramANuoM ko thor3e anubhAgavAle nIceke spardhakoMmeM kramase milAkara anubhAgakA ghaTAnA anubhAga kANDaka hai / 730 pra0--anubhAga kANDakotkaraNa kAla kisako kahate haiM ? u0- anubhAga kANDakakA ghAta antarmuhUrta meM sampUrNa hotA hai usa kAlakA nAma anubhAga kANDakotkaraNa kAla hai / 731. pra0--- AyAma kisako kahate haiM ? u0- AyAma nAma lambAIkA hai / kAlake samaya bhI eka sAtha na hokara kramase ekake bAda eka karake Ate haiM / isaliye kAlake pramANakI saMjJA AyAma hai / kahIM-kahIM Upara Upara jo niSekaracanA hotI hai usako bhI AyAma nAmase kahA gayA hai / jaise -sthitike pramANako sthiti AyAma, sthiti kANDaka niSekoM pramANako sthiti kANDaka AyAma aura guNazreNIke niSekoMke pramANako guNazreNI AyAma kahate haiM / 732. pra0 - guNazreNi kisako kahate haiM ? - guNa kahate haiM guNakArako / jahAM guNita kramase niSekoM meM dravya diyA jAtA hai usakA nAma guNazreNi hai / 733. pra0 - guNahAni kisako kahate haiM ? - 02 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoga-pravezikA 106 u0--guNakAra rUpa, hona hIna dravya jahA~ pAye jAyeM use guNahAni kahate haiN| 734. pra0--phAli kisako kahate haiM ? u0-samudAya rUpa eka kriyAmeM jude-jude khaNDa karake bheda karanekA nAma phAli hai| jaise-upazamana kAla meM prathama samaya meM jitanA dravya upazamAyA vaha upazamakI prathama phAli hai, dUsare samayameM jitanA dravya upazamAyA vaha dUsaro phAli hai| isI taraha anyatra bhI jAnanA / 735. pra0-AgAla kisako kahate haiM ? u0-apakarSaNa karake dvitIya sthitike niSekoMke paramANuoMko prathama sthitike niSekoMmeM milAnekA nAma AgAla hai| 736. pra0-pratyAgAla kisako kahate haiM ? u0-utkarSaNa karake prathama sthitike niSekoMke paramANuoMko dvitIya sthitike niSekoMmeM milAnA pratyAgAla hai| 737. pra0-prathama sthiti kisako kahate haiM ? ula-vivakSita pramANako lie hue nIceke niSekoMko prathama sthiti kahate haiN| 738. pra0-dvitIya sthiti kisako kahate hai ? u0-UparavartI samasta niSekoMko dvitIya sthiti kahate haiM / 739. pra0-udayAvalI kisako kahate haiM ? ja0-vartamAna samayase lekara Avalo mAtra kAlako aura usa kAlameM sthiti niSekoMko AvalI athavA udayAvalI kahate haiN| 740. pra0-dvitIyAvalI athavA pratyAvalI kisako kahate haiM ? u.--udayAvaloke UparavartI AvalIko dvitIyAvalI athavA pratyAvalI kahate haiN| 741. pra0-~acalAvalI athavA AbAdhAvalI kisako kahate haiM ? u0-bandha samayase lagAkara eka Avalo kAla taka karmoMkI udIraNA Adi nahIM ho sktii| ataH usa AvalIko acalAvalI athavA AbAdhAvalI kahate haiN| 742. pra0--atisthApanAvalI kisako kahate haiM ? u0-dravyakA nikSepaNa karate hue jina AvalImAtra niSakoMmeM dravyakA nikSepaNa nahIM kiyA jAtA hai usakA nAma atisthApanAvalI hai| 743. pra0-dravya nikSepaNakA kyA artha hai ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 karaNAnuyoga-pravezikA u.-anya niSekoMke paramANuoMko anya niSakoMmeM milAnekA nAma dravya nikSepaNa hai| 744. pra0-ucchiSTAvalI kisako kahate haiM ? u.-karmoMkA sthiti satva ghaTate samaya jo Avalo mAtra sthiti zeSa raha jAtI hai use ucchiSTAvalI kahate haiN| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra sevA-mandira-TrasTake mahatvapUrNa prakAzana aprApya 5.00 aprApya 10-00 3-00 12-00 10-00 aprApya 2-00 1-50 10-00 1. jaina tarkazAstra meM anumAna-vicAra ( nyAya ) 2. devanAgama aparanAma AptamImAMsA (darzana ) 3. yagavIra-nibandhAvalI bhAga-1 ( saMskRti 4.yugavIra-nibandhAvalI bhAga-2 (saMskRti ) 5. pramANa-naya-nikSepaprakAza ( siddhAnta / 6. loka-vijaya-yantra (jyotiSa) 7. nayI kiraNa : nayA saverA ( dhArmika laghu upanyAsa) 8. pramANa-parIkSA ( nyAyazAstra ) 6. ratnakaraNDakazrAvakAcAra 10. jainadharma paricaya (dharmazAstra ) 11. Arambhika jainadharma (dharmazAstra ) 12. karaNAnuyoga-pravezikA (siddhAnta ) 13. dravyAnuyoga-pravezikA siddhAnta) 14. caraNAnuyoga-pravezikA (siddhAnta ) 15. mahAvIra-vANI ( siddhAnta-saMkalana ) 16. maMgalAyatanam (bha0 mahAvIrakA saMskRta-gadyameM carita) 17. aise the hamAre gurujI ( DaoN0 nemicandra zAstrIkA jIvana-vRtta) 18. jainadarzanakA vyAvahArika pakSa : anekAntavAda 16. bhagavAna mahAvIrakA jIvana-vRtta 20. jainadarzana aura pramANa zAstra parizIlana 21. samAdhimaraNotsAhadIpaka (dvi0 saM0) 22. tattvAnuzAsana (dhyAnazAstra ) 23. prameya-kaNThikA ( nyAya) 24. jaina tattvajJAna-mImAMsA 25. dvAparakA devatA : ariSTanemi 26. zrAvakAcAra 27. ArAdhanAsAra saTIka ( hindI anuvAda sahita ) 28. samyaktva-cintAmaNi 26. samantabhadra-granthAvalI 30. patra-parIkSA 31. paryAe~ kramabaddha bhI hotI haiM aura akramabaddha bhI 32. siddhAnta-sAra 33. jJAna-sAra 34. bhAgya aura puruSArtha : eka nayA anacitra 35. Apta-mImAMsA-devA 30-00 36. sajjJAna-candrikA 37. samyak-cAritra-cinra 38. jaina zilAlekha saMgraha .. ..! 134211 milane kA pata bo0 32/12 jaina niketana, nariyA po-bI0 eca0 yU, dAraNAso-201005 8-00 aprApya 10-00 3-00 2-00 1-00 75-00 6-00 aprApya 3-00 50-00 12-00 4-00 10-00 30-00 presameM 4-50 4-50. 4-50 4-00 aprApya 15-00 presameM gyanmandir2kobatirth.org www.pinelibrary.org,