________________
વિચારસ્વાતંત્ર અને બાધક શક્તિઓ. ટિસની માફક કેટલાક માણસોએ પિતાના વિચારોને દાબી રાખવા કરતાં મતને પ્યારું ગણ્યું છે. આજે પણ કેટલાક મતને જ પસંદ કરે. આમ વાણી સ્વાતંત્ર્ય વિચારસ્વાતંત્ર્યમાં સમાયેલું જ છે. વાણી સ્વાતંત્ર્ય વિનાનું વિચારસ્વાતંત્ર્ય નકામું છે.
હાલમાં ઘણું સુધરેલા દેશમાં વાણુસ્વાતંત્ર્ય બહુ સામાન્ય થઈ પડયું છે. એની સાથે આપણે એટલે ગાઢ પરિચય છે કે એ એક કુદરતી હક્ક જ હોય એમ ભાસે છે. પણ આ હક્ક મેળવ્યાને હજુ ઝાઝ વખત થયે નથી, અને લોહીની ઘણી નીકે ઓળંગીને જ એની પ્રાપ્તિના પંથે પળી શકાયું છે. વ્યક્તિગત વિચારોને પ્રસિદ્ધ કરવાની ને સર્વ પ્રશ્નો પર ચર્ચા ચલાવવાની છૂટ અનિષ્ટ નથી, પરંતુ હિતકર જ છે એ વાત સમજુ જનોમાં હૃદયમાં ઠસાવતાં સૈકાઓ લાગ્યાં છે. કેટલાક ખાસ અપવાદો સિવાય સમાજ સામાન્ય રીતે વિચારસ્વાતંત્ર્ય એટલે કે નવા વિચારોની સામે થયો છે. આનું કારણ શોધવું સહેલું છે.
માણસ સ્વભાવથી જ આળસુ હોય છે. માર્ગમાં ઓછામાં ઓછી નડતરે આવે તેવા માર્ગ તરફ તેનું મન વળે છે. શંકા કર્યા વગર સ્વીકારી લીધેલી અને પછીથી ચૂસ્તપણે જીવનમાં અપનાવેલી માન્યતાઓથી જ સામાન્ય મનુષ્યની મનઃસૃષ્ટિ ભરેલી હોય છે. એની આ પરિચિત સૃષ્ટિની કાયમની વ્યવસ્થાને ઉંધી વાળે એવી હર એક વસ્તુ સામે એનો જુસ્સો સ્વાભાવિક ઉછળી ઉઠે છે. જે જે માન્યતાઓ એ ધરાવે છે તેમાંની કેટલીકથી ભિન્ન એવો એકાદ ન વિચાર ઉદભવે કે એને પિતાની માનસિક વ્યવસ્થા પલટવી પડે જ; આ વિચાર પદ્ધતિ ફેરવવાની રીત શ્રમકારક છે, એમાં મગજશક્તિનો
ભારે વ્યય થાય છે. સ્ત્ર થયેલા વિચારે તથા સુસ્થાપિત સંસ્થાઓ વિરુદ્ધના વિચારે કે અભિપ્રાય, એના તથા એના જેવા વિચાર ધરાવનારા સાથીઓને મેટા સમૂહની નજરે અનિષ્ટ લાગે છે, કારણ તે વિચારે) તેમને અનુકૂળ હોતા નથી.
