________________
પ્રતીતિ ઠેર ઠેર થશે અને એનો આનંદ થશે. જે દલીલ-પ્રયુક્ત આપત્તિનું શાસ્ત્રીય સમાધાન વથી મળ્યું, એવી દલીલથી પણ સામા પક્ષની વાત તૂટી જતી હોય, તો એક વાર તોડી નાખવી ને સ્વપક્ષમાં સંભવિત આપત્તિ અંગે આંખમીંચામણાં કરવાં; આવી પદ્ધતિ ક્યાંય અપનાવી નથી. કારણ તરીકે પુનઃ જણાવી દઉં કે મારો આ આખો પ્રયાસ તત્ત્વનિર્ણય માટે છે, હારજીત માટે નહીં. અને મને એ વાતનો ખૂબ જ આનંદ છે કે આ સમગ્ર સમીક્ષા દરમ્યાન ઉક્ત અનુચિત પદ્ધતિને વર્જવામાં હું સફળ રહ્યો છું.
હજુ પણ, ધર્મવાદની મર્યાદાને અનુરૂપ કોઈ પણ શંકા કે દલીલ વ્યક્ત કરવામાં આવશે, તો હું,ભાવના રાખું છું કે એનું પણ શાસ્ત્રાનુસારી સમાધાન આપવા પ્રયાસ કરીશ... મારે ખુદ કંઈક વિચાર કરવા જેવો હશે કે ફેરફાર કરવા જેવો હશે તો જરૂર કરીશ. પણ માત્ર આડેધડ - સાવ તર્કશુન્ય -માત્ર પથરા ફેંકવા જેવી વાતો કોઈ પોતાના સામયિક વગેરેમાં પ્રકાશિત કરશે, તો હું એના જવાબો આપવા ઉચિત માનતો નથી; કારણ કે એવી વિતંડાઓનો કોઈ છેડો હોતો નથી કે એવી વિતંડાઓ તત્ત્વનો નિર્ણય કરવાની ઇચ્છાથી - થઈ હોતી નથી, બલકે તત્ત્વનિર્ણયમાં અવરોધ થાય એ માટે થઈ હોય છે. - જેમકે -શ્રીને મનાથ ભગવાને દ્વારિકાના લોકોને નગરદાહ અટકાવવા માટે ધર્મ કરવાનું કહ્યું નથી, આવું જે પ્રતિપાદન “તત્ત્વાવલોકનમાં થયું છે એની સામે ભગવાને પણ એ ઉપદેશ આપ્યો છે એવું જણાવનારો પાંડવચરિત્રનો પાઠ આપવામાં આવે ત્યારે, કોઈ જો એમ કહે કે આ તો શ્રીકૃષ્ણ જરાકુમારને બધો વૃત્તાન્ત કહી રહ્યા છે. અને શ્રી કૃષ્ણ તો અસત્ય પણ બોલી શકે છે. જેમ કે પોતે સૃષ્ટિના કર્તા કે હર્તા કાંઈ જ ન હોવા છતાં એવું હોવાની વાત ફેલાવવાનો દેવ બનેલા બળદેવને અનુરોધ કર્યો છે, તેમ પ્રસ્તુતમાં પણ તેઓ અસત્ય બોલ્યા છે. બાકી ભગવાને કાંઈ તેવો ઉપદેશ આપ્યો નથી. તો આ, ગમે તે રીતે પણ પોતે પોતાનો બચાવ કરી લેવો... એ માટે કરેલો કુતર્ક છે.
જો કે આવા કુતર્કોના પણ, –“પોતે આટલા સમર્થ હોવા છતાં પોતાની દ્વારિકાને બચાવી શક્યા નહીં એવી લઘુતા લોકોમાં ન થાય, એ માટે દેવ બનેલા બળદેવને ખોટી વાત ફેલાવવા જણાવ્યું હતું; એવું ગ્રન્થકાર આ પ્રસંગના ઉલ્લેખ વખતે જેમ સ્પષ્ટ કરી દે છે, એમ શ્રીકૃષ્ણ જો પ્રભુના ઉપદેશ
17
