________________
છે ને “ફલાણાએ કહ્યું છે માટે ખોટું છે. આ રીત સુઝ જિજ્ઞાસુઓએ તત્ત્વનિર્ણય માટે અપનાવવી ન જોઈએ. એવો નિર્ણય સૂરિપુરંદર શ્રીહરિભદ્રસૂરિ મહારાજાએ નીચેનાં કથન દ્વારા કર્યો છે –
पक्षपातो न मे वीरे न द्वेषः कपिलादिषु ।
युक्तिमद्वचनं यस्य तस्य कार्यः परिग्रहः ॥ અર્થ : મને, (જૈનદર્શનના પુરસ્કર્તા) શ્રીવીરપ્રભુ પર કોઈ પક્ષપાત નથી કે સાંખ્ય વગેરે દર્શનોના પ્રણેતા કપિલ વગેરે પર કોઈ દ્વેષ નથી.(એટલે શ્રીવીરે કહ્યાં છે માટે સાચાં, ને કપિલાદિએ કહ્યાં છે માટે ખોટાં,એમ રાગકેષથી હું નિર્ણય કરતો નથી. તો તમે, કપિલાદિનાં વચનોનો અસ્વીકાર અને શ્રીવીરપ્રભુનાં વચનોનો સ્વીકાર આવો ભેદ કેમ કરો છો ?તો કે)જેનું વચન યુક્તિસંગત લાગે તેનો સ્વીકાર કરવો જોઈએ (એ ન્યાયે મને શ્રીવીરનાં વચનો તર્કસંગત લાગ્યાં છે અને તેથી અમે એને સાચાં માનીએ છીએ)
મહોપાધ્યાય શ્રીયશોવિજયજી મહારાજે ધર્મપરીક્ષા ગ્રંથમાં સ્પષ્ટ રીતે જણાવ્યું છે કે છતી સંયોગ-સામગ્રીએ પણ તત્ત્વ કે અતત્ત્વનો નિર્ણય કરવા કોઈ પ્રયાસ ન કરવો, અને ફલાણાએ કહ્યું છે, માટે સાચું” આવું વિચારીને નિર્ણય કરી લેવામાં સમ્યકત્વ સંભવતું નથી. એટલે હું એવું પણ જરૂર ઇચ્છીશ કે દરેક જિજ્ઞાસું, “તસ્વાવલોકનને પણ સાથે જ રાખીને આ તત્ત્વાવલોકન સમીક્ષાનું અધ્યયન કરે. આ બન્નેનું મધ્યસ્થ દષ્ટિપૂર્વક કરવામાં આવેલું નિરીક્ષણ સત્ય તત્ત્વનિર્ણય તરફ વાચકને લઈ જશે. આ જ એક મહત્ત્વનું કારણ છે કે આ સમીક્ષામાં મેં જે કાંઈ પ્રતિપાદન કર્યું છે એના પર સંભવિત પ્રશ્નો-શંકાઓ ઉઠાવી ઉઠાવીને એનું સમાધાન આપવાનો પ્રયાસ કર્યો છે. સંભવ છે કે એવા પ્રશ્નો-શંકાઓનો (સામા પક્ષ તરફથી પોતાના પ્રતિપાદનરૂપે) ઉલ્લેખ “તત્વાવલોકનમાં ભળતો ન પણ હોય,
આ પણ હું અત્યંત નિખાલસપણે જણાવવાની રજા માગી લઉં છું કે મેં આ આખી સમીક્ષા સામા પક્ષને તોડી નાખી, અમારા પક્ષનો વિજય થઈ જાય એ ઉદેશથી નથી કરી. એટલે જ સામા પક્ષના પ્રતિપાદનમાં કેવી ભૂલ થઈ છે; માત્ર એ દર્શાવીને જ હું અટકી નથી ગયો; પણ એ ભૂલ દર્શાવવા માટે ઉપયુક્ત દલીલથી સ્વપક્ષસંભવિત આપત્તિને પણ પ્રશ્નરૂપે ઉઠાવી એનું શાસ્ત્રીય સમાધાન આપવા પ્રયાસ કર્યો છે. પક્ષપાતશૂન્ય વાચકને આ વાતની
18
