Book Title: Shabda Kaustubh Part 02
Author(s): Bhattoji Dikshit
Publisher: Choukhambha Sanskrit Series
View full book text
________________
प्रत्ययाधिकारे कल्यादेशविधानप्रकरणम् ।
३८१
९५) विधू राठी (दि०प०८६) इति पठ्यन्ते । द्युतादिष्वपि शिवता वर्णे; ञिमिदा स्नेहने, ञिष्विदा स्नेहनमोचनयोः (स्वा०आ०३४३, -३४५), स्रंसुध्वंसु अवस्रंसने ( वा०आ०३५५.३५६), स्पन्दू प्रस्रवणे, कृपू सामर्थ्ये (स्वा०आ०७६२,७६३) इति पठ्यन्ते । अद्युतत । अश्वितत् । "शुद्भ्यो लुङि” (पा०सू०१-३-९१) इति पाक्षिकं परस्मैपदम् । गम्ल (स्वा०प०१००७) अगमत् । परम्मैपदेष्विति किम् ? अद्योतिष्ट । इह "नन्दिग्रहिपचादिभ्यः " ( पा०सु०३-१-१३४) इतिवत् पुषद्युतादीत्येक एवादिशब्दः पठितुं युक्तः । तथा तु न कृतमित्येव ।
सर्तिशास्त्यर्तिभ्यश्च ( पा०सू०३ - १ - ५६) || एभ्यश्च्लेरङ् स्यात् । शासु अनुशिष्टौ (अ०प०६५) अस्यैव ग्रहणम्, सत्र्त्यर्तिभ्यां परस्मैपदिभ्यां साहचर्यात् । न तु 'आङः शासु इच्छायाम्' (अ०आ०१२) इत्यात्मनेपदिन इह ग्रहणम् । अर्तिसत्यरपि "क सृ गतौ” (जु०प०१६,१७ ) इति जौहोत्यादिकयोरेवेह ग्रहणम्, अविद्यमानशपा शासिना साहचर्यात् । तेन भौवादिकयोः सिजेब । चकारेण 'परस्मैपदेषु' इत्य नुकृष्यते । तच्चो त्तरार्थं न त्विहान्वेति पृथग्योगकरणसामर्थ्यात् । अन्यथा हि "पुषादि घुताद्द्लदित्सर्तिशास्त्यर्तिभ्यः" इत्येव पठेत । एवं हि पृथग्विभक्तिनिर्देशश्चकारश्व न कर्त्तव्यो भवति । अथवा मण्डूकप्लुत्या उत्तरत्रैव पर स्मैपदग्रहणं सम्भन्त्स्यते । यद्वा 'इहानुकृष्टं सत् परस्मैपदे दृष्टो यःशासि' इति व्याख्येयम् । “शास इदहलोः " ( पा०सू०६-४-३४) इति सूत्रे कैयटग्रन्थोऽप्येवं नेयः । सर्ति-असरत् । 'ऋदृशोऽङि" (पा०सु०७-४ १६) इति गुणः । अशिषत् । " शास इदहलोः " ( पा०सु०६-४-३४) "शासिवसि” (पा०सू०८ - ३ - ) इति षत्वम् । आरत । समन्यवो यत्समरन्त सेनाः । " समो गभ्युच्छिभ्याम्" ( पा०सू०१-३-२९) "अर्त्तिरशिभ्यश्च" (का०वा० ) इति वार्त्तिकेनात्मनेपदम् । " बहुलं छन्दस्यमाङ्योगेऽपि” (पा०सू०६-४-७५ ) इत्यडभावः ।
इत्यत्र
समारन्त ममाभीष्टाः सङ्कल्पास्त्वय्युपागते ।
इति भट्टिः । यन्तु “समो गम्यृच्छि” (पा०सू०१-३-२९) इत्यत्र भाष्ये सिजुदाहरणं तद्भवादिकस्येति तत्रैवावोचाम ।
इरितो वा (पा०सू०३-१-५७ ) ॥ इरितो धातोश्च्लेरङ् वा स्यात् परस्मैपदेषु । अभिदत् । अभैत्सीत् । परस्मैपदेषु किम् ? अभिप्त । स्वरितत्त्वात्तङ् ।
जस्तम्भु म्रुचुम्लुचुग्रुचुग्लुचुग्लुञ्चुश्विभ्यश्च ( पा०सु०३-१-५२ ) ॥ एभ्यइब्लेरङ् वा । अजरत्, भजारीत् । स्तम्भुः सौत्रो धातुः ।
Page Navigation
1 ... 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510