________________
અઘોષ વ્યંજન હોય તે વિસર્ગનું ૪થાય છે ને તે આગલા જેડે મળી જ થાય છે. જે મકે રૂપ + સ્થિતિ ગ્રાતિ અપવાદ અને પુરુ (સ: અને ઉષ ને અથવા અણ જેવા ના નમ્ તત્પરૂષ સમાસને નહીં) ના વિસર્ગની પછી કઈ પણ વ્યંજન આવે તે એ વિસર્ગ ઉડી જાય છે. જેમકે ઘવિષ્ણુ =ષિવિ પણ ઘષવ+વિ[=પષ વિષ્ણુ: રપમુસર પણ
+રિવ=રિવા ૨. વિસર્ગને ન થાય-વિસર્ગની પૂર્વે ૪ કે આ શિવાયને સ્વર હોય કે પછી સ્વર અથવા શેષ
વ્યંજન હોય તે વિસર્ગને ર થાય છે. જેમકે નૃપતિ+તિ કૃતિછતિ. અપવાદ-મે, મને શો: માં વિસર્ગને એમ થતું નથી. પણ વિસર્ગ ઉડી જાય છે. જેમકે મોરવા =એવા ૩. વિસર્ગને લેપ થાય. ક. વિસર્ગની પૂર્વે આ ને પછી શેષ વ્યંજન હેાયતે વિસર્ગને જરૂર લેપ થાય છે. જેમકે - વાગ્યા =વાના ખ. વિસર્ગની પૂર્વે આ ને પછી સ્વર હોય તે વિસર્ગ વિકલ્પ ઉડે છે. તેમજ વિસર્ગની પૂર્વે ૪ ને પછી જ શિવાયને સ્વર હોય તે વિસર્ગ વિકલ્પ ઉડે છે. અને જ્યારે ઉડતે નથી ત્યારે તેને થાય છે જેમકે લેવા-દેવા, દેવાધિદારૂવર, ચિટ્ટા અપવાદલ્સ ના થયેલા વિસર્ગની પછી આ શિવાયને સ્વર આવેતે નિયમ પ્રમાણે ઉડે છે પણ ઉડ્યા પછી બાકી રહેલાની સંધિપણ વિકલ્પ થાય છે. જેમકે સસ્પષ:સ્ત્રષ,
एषः ने सैषः (सैष दाशरथीरामः । स एष ते वल्लभबंधुवर्गः।) ૪. વિસર્ગને શ થાય. ક. વિસર્ગની પછી ૨ કે $ આવે, ને જ્ઞ કે શું ની પછી જ્ઞ ન હોય તે વિસર્ગને જરૂર
થાય છે. જેમકે રિતિ સ્થિતિ ખ. વિસર્ગની પછી શું આવેતે વિસર્ગને શ વિકલ્પ થાય છે. જેમકે ોિ ત્તિ
રે, રિતે ૫. વિસર્ગને જૂ થાય. ક. વિસર્ગની પછી ? કે આવે ને કે રૂની પછી ન હોય તે વિસર્ગને જ જરૂર થા
ય છે. જેમકે સામગ્રી વત્તાની રે ખ. વિસર્ગની પછી આવેતે વિસર્ગને ૬ વિકલ્પ થાય છે. જેમકે રામ રામ
ગ. વિસર્ગ (રૂપ અપાય એવા શબ્દને, રને નહીં) ની પછી પરા, પ કે વીજ જે તદ્ધિત ને પ્રત્યય છે તે હોય અને પૂર્વે હસ્વ કે દીર્ઘ કે ૩ હેયતે વિસર્ગને ૬ જરૂર : થાય છે. જેમકે ઉપરાંNિષાર ઘ. વિસર્ગ (પ્રત્યયને નહીં) ની પૂર્વે ૬ કે ૭ હેય ને પછી કંઠય કે ઓષ્ઠય અઘોષ વ્યંજન હાયતે વિસર્ગને થાય છે. જેમકે વિજ્ઞાતિ સવિશ્વતિ.
અપવાદ-મુહુત—મુહુત પ્રાતુપુત્ર =સાપુત્રા ડ વિસર્ગ (સમાસના પહેલા પદમાં આવેલા ને ૩ ના અંતવાળા શબ્દને) ની પછી
, હુ, કે ૬ આદિ શબ્દ આવેતે તે વિસર્ગને જ જરૂર થાય છે. જેમકે સત્તા
છે
