________________
ધાતુના ઉપાંત્યા છે ને બદલે ૬ , , , ગૌ ને , ને
ને , રુ મુકાય છે. છે. અભ્યાસને નિમિત્તે ધાતુમાં થતા ફેરફાર–અભ્યાસની પછી જ ના = ને જરૂર થાય જ છે ને દિ અને ઘન ના ને ને જિના નૂ ને વિષે થાય છે. ઉપર લખેલા દ્વિત્વના નિયમમાં એટલું વધુ જાણવાનું છે કે નામધાતુમાં કઈ પણસ્વર અને તેની પૂર્વેના વ્યંજનને દ્વિત્ર થાય છે. જેમકે પુત્રનું પુત્ર જે નામધાતુ તેના પુત્રયાકુરિત્રને પુત્રજા એ ત્રણ સગ્નન્તના ધાતુ થાય. ૪. અનિયમિત સજજો. तूंह नु तितृक्ष ने तितृहिष द्युत् नु दिद्युतिष न दिद्योतिष नश् नु निनस ने निनशिष ऋध् नु ईर्स ने अदिधिष मुच्नु मुमुक्ष ने मोक्ष
शप् नु जिज्ञपयिष ने जिज्ञापयिष राध् नु रिरात्स ने रित्स
दम्भ् नु धिप्स, धीप्स ने दिदम्भिष सम् नु सिसनिष ने सिषास . आंए नु ईप्स तन् नु तितंस, तितांस ने तितनिष
૩. યન્તધાતુના સંબંધમાં યન્ત કોનુ થાય છે તે તથા યડુન્તના કાર્યો તથા તેઓને કમ-પહેલા નવ ગણ માંહેલા વ્યં જનથી શરૂ થતા એકાચ ધાતુઓ તથા અ, , ૩ળું, કૂદ્, સૂત્ર, મૂત્ર,દ્રિા , થી ને એ એટલાનું જ યન્ત થાય છે બીજાનું થતું નથી. (વળી ગત્યર્થક ધાતુના યન્તને અર્થ વારંવાર ગતિનું થવું એમ ન થતાં ગતિ કુટીલપણું થવું એ થાય છે. ને સુ, સ, ૨૬, મ, ૩૬,૨૬, દુરાને જૂના યન્તના અર્થમાં નિંદાપણું ઉમેરાય છે). દે, , થાર્ , પ્રદ્, ને ચણ ને પરમૈપદમાં ને સ્વપ, ચ, ચે, ઢે, વાદ્, થા, શ્રદ્, ચા, વ્ય, ચ, દાઠ્યપ્રછું, અન્ન ને આત્મપદમાં સંપ્રસારણ થાય છે. પછી એ તથા બીજા ધાતુએને પરમૈપદમાં વડન્તને ૨ પ્રત્યય લાગતું નથી તે ન લગાડી, ને આત્મપદમાં લાગે છે તે લગાડી, પરમૈપદમાં ૨ ના અભાવના ધાતુમાં કેટલાક ફેરફાર થાય છે તે, ને આત્મપદમાં ૨ ના નિમિત્તના કેટલાક ફેરફાર થાય છે તે, કરી, દ્ધિત્વ કરવાથી યન્ત ધાતુ તૈયાર થાય છે. ચ ના નિમિત્તના કેટલાક ફેરફારે આગળ કહ્યા છે ને યન્તના સંબંધમાં કેટલાક બીજા છે તે તથા ના અભાવમાં થનારા ફેરફારે તથા દ્વિત્વના નિયમે તથા અનિયમિત રીતે થનારા યત્તે વિષે નીચે મુજબ – ૧, પરમપદી યન્તમાં ધાતુના ૬, , , ને થાય છે. ૨. આમને પદી યન્તમાં ચ ની પૂર્વે થતા ફેરફારે. ક. ધાતુના અંત્ય ને ૩ દીર્ઘ થાય છે. ખ. ધાતુના અંત્ય ની પૂર્વે એક વ્યંજન હોય તે ૫ ને રિ થાય છે. ગ. ધાતુના ઉપાંત્ય ૬, ૩, ને સ્ટ્ર ની પછી અથવા જૂ આવ્યો હોય તે ૬, ૩, ૪ ને સ્ટ
દીર્ઘ થાય છે. ધ. ના ને એ નહીં પણ થાય છે. ડ ઘા ને ના મા ની થાય છે. ચ. શો નું રાત્, વ્યાનું જ, ને ને શ થાય છે.
ને ૪ ને ચન્ થાય છે.
આ
