________________
ઘ સ્ત્રીલિંગને પ્રત્યય અંતમાં હોય તે તેનું પુરૂષવાચક કરવું. ડ શ્રેષ્ઠતાદર્શક સૂજી પ્રત્યયની પૂર્વે જે ફેરફાર થાય છે તે ફેરફાર આમાં પણ વિશેષણને
થાય છે. જેમકે મૃદુ નું ઘર દૂર નું વય; વળી વૃદ, પ્રિય, જિ ને સ્થિર ના ચ, g, ને D અનુક્રમે થાય છે ને બાપ ઉમેરાય છે. જેમકે સ્થિર નું થાપા ચ. સત્ય, અર્થ, વે, સ્વ, વામ ને મામ્ ને અચની પૂર્વે આપ ઉમેરાય છે. જેમકે સત્ય નું
હત્યિાપ. છે. પુછું, મા ને વર ને આત્મપદનાજ રૂપ થાય છે. જ. સકારાંત શબ્દની પછી અને આદિ જ ઉડી જાય છે. જેમકે ઘર નું પરાયા મુનુ - મુરબ્દ નું રાખ્રયા ઝ. અનિયમિતપુર નું વાપર, વાદ્રય, ગુપમા ગરમ નું માપ , મય, સ્મચા श्वन् नु शावय, शुनय । विद्वस् नु विद्वय, विदय, विदावय ।
ભાગ ૫ મો.
ભાવેકબેધક ધાતુઓ કરવાના વધુ નિયમો. ભાકર્મ બોધક ધાતુ એટલે ભાવ વાચક અથવા કર્મવાચક અથવા બેઉવાચક. અસલ ધાતુ સકર્મક હોય તે તેને કર્મવાચક, ને અકર્મક હેતે તેને ભાવવાચક ધાતુ થાય છે. સકમક અને અકર્મક ધાતુઓ કયા છે તે નીચેના સ્લેકમાં જણાવ્યા છે.
लज्जासत्तास्थितिजागरणं वृद्धिक्षयभयजीवितमरणम् ।
રાયન ડાહ્યર્થ ધાતુર્વિવર્મમદુ ! એટલે લજ્જા, સત્તા, સ્થિતિ, જાગરણ, વૃદ્ધિ, ક્ષય, ભય, જીવિત, મરણ, શયન, કડા, રૂચિ, ચળકાટ એ અર્થવાળા ધાતુઓને અકર્મક જાણવા ને એ શિવાયનાને સકર્મક જાણવા. અસલ ધાતુ પરસ્મપદિ કે આત્માનપદી હોય તે પણ ભાવકર્મબોધક ધાતુ આત્મોપદીજ ગણાય છે. ને આત્મપદનાજ પ્રત્યય લે છે, (આમાં કાઉંસમાં આપેલા પ્રત્યે કેઈપણ ગણના ધાતુને લાગતા નથી) નેતે પ્રત્યામાં સાર્વધાતુના પ્રત્યયેની પૂર્વે ભાવેકર્મને પ્રત્યય ૨. લાગે છે ને આર્ધધાતુકના પ્રત્યેની પૂર્વે લાગતું નથી. જ્યારે આ લાગે છે ત્યારે તેની પૂર્વે નીચે મુજબના ફેરફાર થાય છે. ૧. અવિકારક પ્રત્યય છે. પણ દશમાં ગણના ધાતુઓને વિકારક એવો જે જ તેની આગળ
જે ફેરફાર થાય છે, તે આ જ આગળ પણ થાય છે, તેમજ કારાંત ધાતુઓના ની
પૂર્વે સંયુક્ત વ્યંજન હોય તે ને ગુણ થાય છે, ને ધાતુને પણ ગુણ થાય છે. ૨. * કારાંત ધાતુઓને ની પૂર્વે સંયુક્ત વ્યંજન નહીં હોય તે જ ને રિ થાય છે. જેમકે
નું શિય; ૩. ધાતુના અંત્ય ૬, ૩ લંબાય છે. જેમકે કિ નું લાય ૪. ધાતુના અંત્ય ૮ ને થાય છે. પણ જે તેની પૂર્વે એશ્ય કે ૬ હોય તે ૩ થાય છે. ૫. મળ્યું, સ, રૉત્, , , , સ્મ , જૂ, ગળ્યું, સ્તન્મ, ય, સંર,
અને બીજા કેટલાક ધાતુઓના અનુનાસિક ઉડી જાય છે.
