________________
પ્રકરણ ૭ મું.
વાકય રચના.
વાકયમાં મુખ્ય શબ્દ ક્રિયા બતાવનાર એટલે ક્રિયાપદ છે, તે ક્રિયાના કરનાર એટલે કત્તા વાચક, જેને વિષે કત્તાની ક્રિયા હોય તે એટલે કર્મવાચક, કર્તા કર્મના ગુણુ ખતાવનાર એટલેવિશેષણ વાચક, કર્તાની સાથે જુદાજુદા સંબધ બતાવનારા કરણઆદિ વાચક જુદીજુદી વિભકિત એના શબ્દો, ક્રિયાની રીત વગેરે બતાવનાર એટલે અવ્યય, તથા ઊદ્ગારના અક્ષરો કે શબ્દો પણ આવે છે. એએમાં ક્રિયાપદ્યના વાપરવા વિષે, તથા કર્તા, કર્મ તથા કરણ આદિની વિભકિતઓના વાપરવા વિષે, તથા તેઓ વચ્ચેના સબધ કેવા જોઇએ ને તેમાના કાણુ ક્યારે અધ્યાહાર રહેછે ને કાણુ ક્યારે એવડાય છે તે વિષે તથા કેટલાક પ્રાતિપદિ કા, ક્રિયાપદો, તથા વાકયા કેવીરીતે વપરાય છે તે વિષે, તથા કેટલાક અવ્યયેા કેવી રીતે વપરાય છે તે વિષે, કેટલાક જાણવાજોગ નિયમ છે તે નીચે મુજબઃ— ૧. ક્રિયાપદ વાપરવા વિષે:—
ક. વર્તમાન કાળનુ ક્રિયાપદ ક્યારે વપરાય છે વગેરે વિષે.
૨.
છુ. જ્યારે માલતા હાઇએ ત્યારે ક્રિયા થતી હાય તા—જેમકે ઋચમાનઋતિ તવપુત્ર:। તરતજ થઇ રહી હાયતા—જેમકે હ્રાતઃ। અવ मागच्छामि । તરતજ શરૂ થવાની હાયતા—જેમકે જ્વા મિષ્ય વિષયામિ
૩.
.
27
39
މ
99 -
',
',
૧૭૭
""
,,
૪. કુદરતના કાયદાઓની, મનુષ્યજાતની ખાયશે તથા વ્રુત્તિઓની, હુંમેશની ગોઠવણા ની તથા નિયમ પૂર્વક એકસરખી રીતે થનારી અથવા રહેનારી ખાખતાની વાત કરવામાં—જેમકે સત્સંતિઃ થય દિન પતિ હુલામ્। અત્યુત્તરસ્યાં વિશિ देवतात्मा हिमालयो नाम नगाधिराजः ।
. વારવાર થતી ક્રિયા કહેવામાં તથા આદત ખતાવવાના અર્થમાં——જેમકે વધુ વયે
नासौ जीवति ।
૬. જ્યારે વાક્ય શરતવાચક હાય ને તેમાં આશાના અર્થ હાય ત્યારે ભવિષ્યકાળના અમાં——જેમકે ફેવચ્ચેતિ ધાનું વપામઃ ।
૭. વાર્તાના ભૂતકાળના અર્થમાં—જેમકે રૃષો દ્યૂતે
૮. , પુષ્પ, તથા પુક્ષ્મ ની સાથે ભૂતકાળના અમાં——જેમકે ઋત્તિ મ=ગયા तो । वसन्ति स्म छात्रा इह । वसन्ति पुरा छात्रा इह । वसन्ति स्म पुरा छात्रा
F
o. પ્રશ્નવાચક અવ્યયા સાથે ભવિષ્ય કાળના અર્થમાં--જેમકે િ ત્તેમિ ! જ્ઞચ્છામિ ૦. શરત વાચક વાકયમાં ભવિષ્યકાળના અર્થમાંચોડાં વાતિ (ધાતિ) સ મૈં યાતિ (ચાતિ)
૨૨. ચાવવ, તાવણ્ ને એવા અર્થવાળાની સાથે કેટલીક વખત ભવિષ્યકાળના અર્થમાં— भडे यावत्स त्वां न पश्यति तावहूरमपसर ।
૨૩
