________________
આનો અમલ પૂર્ણપણે થાય તો ચમારબંધુઓનું સ્થાન આજનાં કરતાં ઘણું ઉચ્ચ થશે એવો મારો નમ્ર અભિપ્રાય છે. જોકે આજે તો હરિજન છાત્રાલયમાં તુરત આવે તેવા ભંગીકોમનાં એક પણ વિદ્યાર્થી ની જ આથી તત્કાળ દિલાસો ખૂબ મળશે અને તેમને માટેનાં બંધ બારણાં ખુલ્લાં થઈ જશે.
ભંગીભાઈઓની સાથે આલાભાઈ જેવા ચમારભાઈઓએ અને બીજા ગામના સવર્ણભાઈઓએ જે સંપર્ક સાધ્યો અને પ્રસાદી પણ સંગાથે લીધી તેથી મને ખૂબ સંતોષ થયો છે.
પોતાને ઘેર હિરજનોને માનપૂર્વક મીજબાન તરીકે નોતરી પાસે બેસી જમાડવામાં શિવાભાઈ ખેતીવાડીવાળાએ જેમ પહેલ કરી તેમ વિરમગામવાસી દરેક કોમમાં આ અનુકરણ થાય એ ઈચ્છવા યોગ્ય છે. જો કે માત્ર આટલેથી જ પતી જતું તો નથી જ તેમ પંતિભોજન વિષે મારો અતિ આગ્રહ પણ નથી. પણ સમાજની વિચાર ક્રાન્તિ માટે આ એક સુંદર નિમિત્ત છે તેમ લાગવાથી જ મને એ કાર્ય પ્રત્યે અતિ સંતોષ થાય છે એમ કહેવું ઘટે.
પંડિત દરબારીલાલજી જેવા ક્રાન્તિકા૨ક વિચારકનો પણ વિરમગામે ઠીક લાભ લીધો તે મને ગમ્યું છે. ચતુર્માસાર્થે માંડલમાં વિરાજતા મુનિશ્રી ન્યાયવિજયજી મહારાજને લીધે જ આ તક મળી હતી. પંડિતજીના અહિંસા અને બ્રહ્મચર્ય-વિષયક પ્રતિપાદન અને વિચારમાં જ્યાં મારો પ્રમાણિક મતભેદ છે ત્યાં મેં એ ઉલ્લેખ અન્યત્ર કર્યો જ છે. આ ઉપરાંત વિરમગામની પ્રજાએ બીજા પણ અનેક આગંતુકાની ચતુર્માસ દરમ્યાન જે પ્રેમ સેવા ઉઠાવીને ભાવ બતાવ્યો છે તે પરથી મારા મન પર વિરમગામની જનતાની ન ભૂંસાય તેવી ઊંડી છાપ પડી છે. અલીગઢમાં મુસ્લિમભાઈઓએ મને આમંત્રીને જે ભાવ બતાવ્યો છે તે પણ મારે માટે આશાસ્પદ બન્યો છે. કાસમપુરાના મુસ્લિમભાઈઓ સિવાય બીજામુસ્લિમભાઈઓનો સંપર્ક સાધવો રહી ગયો છે. બજાણિયા ભાઈઓ પાસે જોષી લઈ ગયા હતા તેથી તેમનો પણ પરિચય થયો, બાકી તો અનેકવાર અનેક લત્તાઓમાં અનેક વિષય પર અનેક પ્રવચનો થયાં તેમાં પણ સમકિતનાં લક્ષણો અંગેનાં પ્રવચનો, કૃષ્ણજયંતી, ગાંધીજયંતી, શિવજયંતી અને સરદારજયંતી વગેરે જયંતીઓનાં પ્રવચનો અને પર્યુષણની અનેકવિધ પ્રવચનોની માળા ખાસ ઉલ્લેખપાત્ર છે. આ ચતુર્માસમાં ધારવા કરતાં પણ કદાચ વધુ ગુજરાતના તથા કાઠિયાવાડના કાર્યકરો વગેરેનો ખાસ સંપર્ક રહ્યો છે. વિરમગામ એટલે કાઠિયાવાડ અને ગુજરાતની સરહદ તેથી અને બન્ને સંસ્કૃતિનાં સમન્વયની સુંદર તક સાંપડી છે.
૨૬
સાધુતાની પગદંડી
