________________
આજે સદુપયોગનું મોટામાં મોટું સ્થાન નિરાશ્રિતો છે તેમને ધંધે લગાડવા, તેમની વસાહતો ઊભી કરવી તથા તેમને આપણા પ્રદેશ અને સમાજમાં સમાવી લેવા એ સૌથી મહત્ત્વનું ધર્મકાર્ય છે. એકલી સરકાર આમાં નહિ પહોંચી વળે. વિધવા તથા બેકારો માટે સંસ્કારમય કેળવણી અને ધંધો આપવાનું કામ પણ અગત્યનું છે જ.
આવાં આવાં કામોમાં થએલા ધર્માદા ટ્રસ્ટફંડના ઉપયોગથી પોતપોતાના ઈષ્ટદેવ ખૂબખૂબ રાજી થશે.
પ્રશ્નોત્તરી : ૫ પ્ર. આપ રાજકારણમાં ભારે રસ લો છો; તો એક ધર્મગુરુએ રાજકારણમાં રસ લેવો તે ધર્મતત્ત્વને હાનીરૂપ નથી?
ઉ. તમારો પ્રશ્ન આજના ધાર્મિક ગણાતા ઘણા લોકોની માન્યતાના પડઘારૂપ છે. એ લોકો એમ માનતા હોય છે કે ધર્મનો અને રાજકારણનો મેળ ન હોઈ શકે. આ માન્યતાએ અંગ્રેજ અમલ દરમ્યાન આપણને અને આપણા ધર્મસંપ્રદાયોને મોટામાં મોટું નુકસાન કર્યું છે. હિંદનું રાજકારણ હંમેશાં ધર્મપ્રેરિત રહ્યાં જ કર્યું છે. જ્યારથી કહેવાતા ધર્મગુરુઓએ અર્થકારણ, સમાજકારણ અને રાજકારણથી ધર્મકારણને અલગ રાખવા માંડયું છે ત્યારથી જીવન અને ધર્મ વચ્ચે ઈરાદાપૂર્વકના છૂટાછેડા નિભાવી લેવામાં આવ્યા છે. પરિણામે ધર્મસત્તાએ પ્રવાહ ઉપર કાબૂ મેળવવો જોઈએ તે ન મળતાં કહેવાતી ધર્મસત્તા ઉપર સમાજના મૂડીવાદી વર્ગનોં અને સત્તાશાહી વર્ગનો કાબૂ આવી ગયો છે. આ ભ્રમજનક માન્યતા સામે ધર્મદષ્ટિએ સમાજરચનાના આદર્શ હું પ્રત્યેક પ્રશ્નને અને પ્રત્યેક ક્ષેત્રને કહું છું. આપણે જો સાચી લોકશાહી સ્થાપવી હોય તો, અને સ્થાપવી જ છે તો મુખ્યપણે સાચા સેવકે અને નિસ્પૃહી ધર્મગુરુઓએ આ માર્ગે વળવું જ રહ્યું. દશરથ અને રામને દોરનાર વશિષ્ટ હતા. એથી જ રામરાજ્ય સ્થપાયું અને ટકર્યું હતું.
આ ઉપરથી સહેજે સમજી શકશો કે રાજ એ કાયદા દ્વારા સમાજનું ધારણ અને પોષણ કરવાનું સાધન છે. જ્યારે ધર્મ આમજનતામાં નૈતિક બળ પેદા કરી એના જીવનના એકેએક અંગનું ધારણ પોષણ અને સત્ત્વશોધન કરતો હોઈ રાજકારણ, અર્થકારણ વગેરે એમાં આપોઆપ આવી જાય છે. ધર્મના માર્ગદર્શન વગરનું રાજકારણ, અર્થકારણ અને સમાજકારણ અધૂરાં રહે અને કેટલીકવાર નુકસાનકારક પણ બની જાય.
પ્ર. સમવાયતંત્ર (એટલે જુદાં જુદાં જૂથોનું તંત્ર-ફેડરેશન) અને એકમતંત્ર (યુનિટરી કંટ્રોલ) એ બે વચ્ચે સૌરાષ્ટ્રની પ્રજાને માટે આપ ક્યું પથ્ય માનો છો? ૧૪
સાધુતાની પગદંડી
