________________
ઉ. વાંકાનેરના તાજેતરના પ્રવાસમાં મેં જોયું કે જૂથતંત્ર માટે ત્યાંના કેટલાક ભાઈઓ ભરપૂર પ્રયાસ કરી રહ્યા જણાય છે. પ્રજા જ્યારે રાજકારણને પૂરેપૂરી રીતે સમજી જાય અથવા તો સૌરાષ્ટ્રનો એકેએક નાગરિક નાગરિકપણાની ફરજ સમજીને વર્તતો થાય ત્યારે જુદાં જુદાં જૂથોનું તંત્ર સાધક નીવડે, આજે જે રાજાશાહી ગઈ છે, તેની જુદાં જુદાં જૂથો રાખવાથી નાની સરખી પણ પુનરાવૃત્તિ જ થશે. કારણ કે નાના નાના જૂથમાં આજલગી જે સ્થાપિત હિતોએ આગળ પડતો ભાગ ભજવ્યો છે, તેનું જ વર્ચસ્વ રહેવાનું. પણ એકમતંત્રમાં એ સ્થાપિત હિતોનું કશું જ નહિ ચાલે. કારણ કે પ્રજા સૌરાષ્ટ્ર સરકારના નેજા નીચે મુકત સ્વતંત્રતા માણી રહી હશે, મને વાંકાનેરના અનુભવે એ ભીતિ ઊભી થઈ છે કે ગામડાંની પ્રજાને અને નીચલા થરને જુદું જૂથતંત્ર એ શબ્દજાળથી ભરમાતાં વાર નહિ લાગે અને પરિણામે પ્રાદેશિક પ્રજાની પસંદગીને નામે જુદું જૂથતંત્ર માગીને ગણીગાંઠી વ્યકિતઓના હાથમાં પ્રજાનો રોજબરોજનો મુખ્ય કાબૂ જતાં ગામડાં અને પછાત પ્રજાને ખૂબ જ વેઠવું પડશે. દુઃખની વાત એ છે કે આ થોડી વ્યક્તિઓના પ્રવાહમાં એક વખતના પ્રજામંડળના કાર્યકર્તા પણ ખેંચાય છે, એટલે એ ભીતિ વધુ ગંભીર બને છે. આ ભીતિને કારણે જે થોડાં તત્ત્વો ગામડાં અને પછાત વર્ગો પાસે પ્રચાર માટે પહોંચે તે પહેલાં કાઠિયાવાડ રાજકીય પરિષદના કાર્યકરોએ કે સેવકે ગામડાં અને પછાત વર્ગો પાસે પહોંચી જવું જોઈએ. અને અલગ જૂથ તંત્ર અને સમસ્ત એકમ વચ્ચેના આજના સંયોગો પ્રમાણે શાં શાં લાભહાનિ છે તે પ્રજાને સમજાવવાં જોઈએ. હાલ તુરત જેમ સૌરાષ્ટ્રનું ભૌગોલિક એકમ રચાયું છે તેમ સમસ્ત સૌરાષ્ટ્રનું વહીવટમાં પણ એકમ તંત્ર રહે એ જ મને પથ્ય લાગે છે અને સૌરાષ્ટ્રની પ્રજાને આજે મારી એ જ માગણી કરવાની ભલામણ છે.
પ્ર. ગુંડા એકટ અને જાહેરસલામતીધારા જેવા કાયદાઓને લોકશાહીની દૃષ્ટિએ આપ કેવા માનો છો ?
ઉ. દેખીતી રીતે આ કાયદાઓ કાળા કાયદા જણાઈ રહે છે. પણ આજના દેશ અને દુનિયાના સંયોગો જોતાં આ કાયદાઓને હું ક્ષમ્ય ગણું છું. આ સંક્રાન્તિ કાળ છે. દેશને આઝાદી મળ્યા પછી આજે અંદરનાં અને બહારનાં બન્ને બળો વચ્ચે કોંગ્રેસી પ્રધાનમંડળને કામ લેવાનું છે. આવા કાળમાંથી પસાર બે રીતે થઈ શકાય. (૧) પ્રજાની જાગૃતિ દ્વારા, (૨) આવા કાયદા દ્વારા. હિંદની પ્રજામાં આંતરિક જાગૃતિ આવી નથી અને આવતાં હજુ વાર લાગશે. બીજા ઉપાયથી મોટેભાગે કામ લેવાનું રહે છે. અલબત, એ જ કાયદાઓ જો બીનપ્રજાકીયતંત્રના હાથમાં હોય તો ભારે અનર્થ થાય, જે આપણે બ્રિટિશરાજના છેલ્લા દમનકાળમાં અનુભવ્યું છે. પણ પ્રશ્નોત્તરી
૧૬૫
