________________
સાચો ગૃહસ્થાશ્રમી ત્રણે આશ્રમો - બ્રહ્મચર્યાશ્રમ, વાનપ્રસ્થાશ્રમ અને સંન્યસ્તાશ્રમ - નો આધારસ્તંભ છે. આ દષ્ટિએ જૈન આગમોમાં ગૃહસ્થસાધકોને સંતોનાં માબાપ તરીકે ઓળખાવ્યાં છે. તે જ રીતે સાચો સાધુ સર્વે આશ્રમોનો – પ્રણેતા છે.
ગૃહસ્થાશ્રમના આદર્શ દષ્ટાંત માટે ભકિતયુગના કબીરસાહેબ અને સંન્યાસીઓના આદર્શ દષ્ટાંત તરીકે સમર્થ રામદાસ એ બે સાચા નમૂના આપણી સામે રાખી મૂકીએ, તો એ બન્નેમાં નથી કોઈ ઊંચો કે નથી કોઈ નીચો એ કહેવાયેલી વાતને યથાર્થરૂપમાં સમજી શકાશે. વિશ્વવાત્સલ્ય : ૧-૭-૧૯૪૮
પ્રશ્નોત્તરીઃ ૯ પ્ર. મૂર્તિપૂજા વિષે આપના વિચારો જાણવા ઈચ્છું છું. ઉ. જૈનને હું જો ભૂમિકા ગણું તો વ્યકિતની પૂજામાં જ ન માનનારું એ દર્શન વ્યક્તિની મૂર્તિ બનાવી એની પૂજાનું વિધાન કરે, એ વાત મને ગળે જ ઊતરતી નથી. મારી વાતને ઈતિહાસનો પૂરેપૂરો ટેકો છે. આમ છતાં આજે જે વર્ગને જૈન તરીકે ઓળખાવવામાં આવે છે એ વર્ગ જો મૂર્તિ દ્વારા ગુણપૂજાની રીતે સાચે માર્ગે આગળ ધપતો હોય તો એ દષ્ટિએ એ વર્ગને રોકવાની કે એનો બુદ્ધિભેદ કરવાની હું જરૂર જોતો નથી. ભકત મીરાંબાઈનું ઉદાહરણ મને આ બાબતમાં ખાસ નમૂનારૂપ જણાયું છે. અને એથી હું એ ઉદાહરણની હિમાયત વારંવાર કર્યા જ કરું છું. મૂર્તિપૂજક કે અમૂર્તિપૂજક એ તો કક્ષા પ્રમાણેની માન્યતા છે. એ કોઈ વાડાઓ નથી. માણસ જાતે મૂર્તિ જ છે અને અમૂર્ત થવા ઇચ્છે છે, એટલે એણે મૂર્તિ - ધૂળ આધાર લઈને અમૂર્ત તરફ જવાનું છે. મીરાંબાઈને આ વાત સળંગપણે આગે ઘપતાં પોતાના જીવનથી જ સિદ્ધ કરી હતી. તે પથ્થરના શાલિગ્રામને હંમેશા સાથે રાખતી હતી પરંતુ જ્યારે એણે "વાસુદેવમય સર્વ” એ સૂત્રને એ મૂર્ત શાલિગ્રામ દ્વારા સિદ્ધ કર્યું કે તરત જ મૂર્ત શાલિગ્રામને છોડી દીધા,
આજના કહેવાતા મૂર્તિપૂજકો પણ આ વાત સમજે અને કહેવાતા અમૂર્તિપૂજકો પણ આ વાત સમજે. નહિ તો મૂર્તિપૂજા અને અમૂર્તિપૂજાના ઓઠા હેઠળ ચાલતા ઝઘડાઓ અને સમાજને અને પરંપરાએ દેશને લાભને બદલે નુકસાન જ પહોંચાડ્યા કરશે. જે લોકો જાણે અજાણે આવા સડાના સમર્થક છે તેમની સાન કાં તો ઠેકાણે લાવવાનો પ્રયત્ન થવો જોઈએ અથવા આમજનતા તેઓને ન સાંભળે તેવી સ્થિતિ સર્જવાની કોશિશ કરવી જોઈએ. પ્રશ્નોત્તરી
૧૭૩
