________________
પ્ર. હજારો માણસોએ લોટરી ભરી હોય, એ બધાની ઈચ્છા પોતાના નંબર લાગે તેવી જ હોય છતાં એકાદનો જ નંબર લાગે, તો જેનો નંબર લાગ્યો તે માણસ પુણ્યશાળી નહિ? અને આ રીતે તે નંબરવાળાને જે પૈસા મળ્યા તે પુણ્યનું પરિણામ થયું જ ને? તેવી જ રીતે સેંકડો માણસો એક જ જાતનો અને એક જ હરોળમાં વેપાર કરતા હોય તેમાં અમુક ખૂબ જ કમાય, આમાં પણ વધુ કમાનાર પૂર્વનાં પુષ્યવાળો ખરો કે નહિ?
ઉ. લોટરીમાં જેનો નંબર લાગ્યો છે જેમના નંબરો ન લાગ્યા તેના કરતાં જુદી પંક્તિનો થયો એ વાત સાચી; એવી જ રીતે ઓછું કમાનાર કે ગાંઠના ગુમાવનાર બને કરતાં કમાનાર વેપારી ઊંચી પંકિતનો ગણાય એ વાતની પણ ના નથી. પરંતુ જુદાપણું કે ઊંચી પંકિતપણું જેમ પુણ્યને ખાતે ખવાય છે તેમ પાપને ખાતે પણ મતવી શકાય, એ મૂળભૂત વાત યાદ રાખવી જોઈએ. જેમ પર્વત પર ઊંચે ચઢયા પછી પડનાર કરતાં બહુ ઊંચે ન ચઢયો ને પડે તો તેને ચડેલા પડનાર કરતાં ઓછી પછાડ લાગે છે તેમ ઊંચામાં જેમ વધુ ડીગ્રી તેમ વધુ ઊંચાપણું ને હલકામાં વધુ ડીગ્રી વધુ હલકાપણું જ બતાવે. જૈનસૂત્રોમાં પ્રથમ નરક ઉત્તરોત્તર વધુ નંબરવાળા નરકમાં રહેલો શરીરધારી વધુ પાપી ગણાય છે, પૈસો આવ્યા પછી માણસ પહેલાં હતો તેના કરતાં એનામાં શુભ તત્ત્વ વધે તો સમજવું કે એ પુણ્યનું પરિણામ છે. પણ અશુભતત્ત્વ વધે એટલે કે, કુસંપ, દુરાચાર જેવાં તત્ત્વો વધે તો એ પાપનું જ પરિણામ ગણી શકાય. લોટરી એ તો જુગાર હોવાથી તેનું મૂળ જ ખોટું છે; એટલે એમાંથી મળેલા પૈસાને લીધે જે જૂઠાને પ્રતિષ્ઠા મળે છે તે તો વળી પાપથીય હલકો એવો નર્યો અધર્મ છે એ વળી જુદી વાત થઈ. એ જ રીતે વેપારમાં પણ સમાજોપયોગી ધંધો છે કે ઓછો ઉપયોગી કે નિરુપયોગી ધંધો છે, તે સાથે પણ ધર્મ, અધર્મ, પાપ અને પુણ્યનો સંબંધ છે આ બધું ન ભૂલવું જોઈએ. આ દષ્ટિએ સૌથી પ્રથમ તો આજીવિકાનું સાધન શુદ્ધ છે કે કેમ, એ વિચારવું જોઈએ અને પછી તેની સાથે જાતમહેનત, પ્રમાણિક નફો વગેરે પણ જોવાવું જોઈએ, સમાજનું મોટું આના કરતાં ઊલટી જ દિશા પણ હોવાથી આજનો મોટો ભાગનો ધનિક વર્ગ વધુ પાપી છે, એમ હું દુખપૂર્વક કહી રહ્યો છું. વિશ્વવાત્સલ્ય: ૧૬-૭-૧૯૪૮
પ્રશ્નોત્તરીઃ ૧૦ પ્ર. : મારું વિશાળ કુટુંબ છે. નાનપણમાં નિરક્ષર કન્યા સાથે ગામડામાં મારું સગપણ થયું. હું કોલેજમાં આવ્યો અને આ કન્યા સાથે નથી પરણવું એમ મેં કહ્યું. આથી મારાં મા-બાપ ખૂબ નારાજ થયાં. બા તો મરણપથારીએ પડ્યાં. મેં તેમના જ ખાતર લાગણીવશ થઈ હા, પાડી. લગ્નની એમણે ઉતાવળ માંડી છે. આપે વિશ્વવાત્સલ્યમાં પુરુષની જે ઉમર લગ્નયોગ્ય ગણી છે, તે ઉમર કરતાં હું
સાધુતાની પગદંડી
१७४
