________________
(૩) કોલેજને લગતી બાહ્ય પ્રવૃત્તિઓ - જેવી કે રમત - ગમતો, ઉજાણીઓ, મેળાવડાઓ, પ્રવચન-માળાઓ વગેરેમાં કેટલી હદે ભાગ લેવો?
આ પ્રશ્નકાર ભાઈના પ્રશ્નો પાછળ કોલેજજીવન કેટલું સંશોધન માગે છે, તે સહેજે જણાઈ આવે છે. કોલેજ એટલે ઉચ્ચશિક્ષણનો વર્ગ, માણસ જેમ જેમ ઊંચે જાય, તેમ તેમ નમ્ર, સાદો, નિખાલસ અને વધુ ઉપકારક તેમ જ સ્નેહાળ બનાવો જોઈએ. આજે એથી સરાસર ઊલટું છે. આથી જ આપણે શિક્ષણમાં પાયાની ક્રાન્તિ કરવી રહી. અમુક જ જાતનો પોષાક, અમુક જ જાતનું રહન સહન કોલેજિયનમાં હોવું જોઈએ, આને પરિણામે મા દળણું દળીને ચલાવતી હોય એવી વિધવાનો પુત્ર પણ શાહજાદાની જેમ રહેવા લાગે છે અને દુઃખની વાત એ છે કે તેમાં તેઓ પોતાની જાતને પ્રતિષ્ઠિત મનાવી લે છે. આ માન્યતા પોષવામાં બ્રિટિશ અમલે ભાગ ભજવ્યો છે. તેમ આપણી નબળી વૃત્તિએ પણ ભાગ ભજવ્યો છે. આ ભાઈ અને એવા જિજ્ઞાસુ કોલેજિયનોને મારું નમ્ર સૂચન એ છે કે બાપુજી સાદો પોષાક ધારીને ઈંગ્લેન્ડના રાજભવનમાં જઈ શક્યા હતા અને નારાયણ હેમચંદ્ર પોતાના સાદા પોશાકમાં મોટા મોટા માણસોની મુલાકાતમાં સંકોચ નહોતા માનતા તેવી નૈતિક હિમ્મત તેઓએ કેળવી લેવી જોઈએ. ખાદીનો ઝબ્બો અને ધોતિયું અને ટોપી પહેરીને જો આજે વડાપ્રધાન કે વાઈસરોયને હરકત નથી આવતી તો સાદા પોશાક અને સાદા રહનસહનથી કોલેજજીવનમાં શી હરકત આવવાની હતી ? આ ચીલો પાડવામાં પ્રથમ તમારા સહાધ્યાયીઓ મશ્કરી ઉડાવશે પણ તમારે એને સહીને નવો ચીલો પાડવો જ રહ્યો. જે રીતે પોશાકમાં તે જ રીતે કાગળપેન્સિલમાં, વાપરવામાં અને બીજી વધારેલી સગવડો ઘટાડવામાં પણ નવો ચીલો પાડવો જોઈએ. તમો જાતે જ્યારે આનો અનુભવ કરશો તેમ તેમ તમને આજે જ્યાં વધુ પડતો ખર્ચ નથી દેખાતો, ત્યાં જ વધુપણું દેખાશે. અને આ રીતે કરકસરનો ઊંચો ગુણ તમારામાં ખીલતો જશે. કરકસર એટલે કંજૂસપણે નહિ જ. કરકસર એટલે ઉદાર છતાં સંયમની મર્યાદાવાળું રહનસહન.
(૨) મને એ જાણીને દુઃખ થાય છે કે કોલેજિયનો પોતાના શિક્ષકોની પણ મજાક ઉડાવે છે. આવું છીછરાપણું અને અસભ્ય વર્તન એ કોલેજિયન આલમ માટે શરમજનક છે. તમારા જેવાએ એવી ચંચળતામાં ન ભળવું. જો ભળ્યા વિના ન રહેવાતું હોય એવું મન હોય તો એકાંત સ્થાન વધુ પસંદ કરવું. પ્રથમ તો અતડા લાગશો પણ જો તમારામાં સ્નેહ અને દષ્ટિ બને હશે તો તમારા વર્તનથી આકર્ષાઈ બીજા સહાધ્યાયીઓ એવું કરવા લાગશે. આમ જૂથ થશે તમો આપી શાળાનું વાતાવરણ ૧૮૪
સાધુતાની પગદંડી
