________________
નુકસાનકારક છે. કારણ કે નાણું જેટલું ફરતું રહે એટલો જ દેશનો ધંધો અને ઉદ્યોગ વિકસે. સરકાર તો માત્ર વર્ષોથી દેવને નામે તાળામાં પુરાએલા દ્રવ્યને બહાર લાવવા માંગે છે. અને એક રમૂજની વાત તો એ છે કે સંપૂર્ણ વીતરાગતા અને અપરિગ્રહનો ઉપદેશ કરનાર તીર્થકરોને નામે જ આટઆટલું દ્રવ્ય એકઠું થયું છે.
પ્ર. પણ એ રીતે ધન એકઠું થયું છે તો આટલી સ્થાપત્યની વૃદ્ધિ થઈ છે. તમે કહો છો તેમ પૈસા તો બહાર કાઢીએ, પણ એ ધનથી તમોને શું એમ નથી લાગતું કે જીર્ણોદ્ધારનું કામ થવું જોઈએ?
ઉ. મને લાગે છે કે જીર્ણોદ્ધાર નહિ પણ જનોદ્ધારનું કામ થવું જોઈએ. આજને તબક્કે એ જ વધુ જરૂરી છે. સરકાર પણ જનતાની છે અને એટલે જનોદ્ધારમાં માને છે. જો જનોદ્ધાર થશે તો જીર્ણનો તો આપોઆપ જ ઉદ્ધાર થવાનો છે એમાં મને જરાય શંકા નથી. અને એ રીતે આપણે સરકારના એ કાર્યમાં સહાય આપવી જોઈએ.
પ્ર. હિંદુસ્તાની અને હિંદી એ બેમાંથી કઈ ભાષા અપનાવવી જોઈએ?
ઉ. આવો પ્રશ્ન જ મારી સામે કદી ઊભો થતો નથી. કારણ કે શુદ્ધ હિંદી અને શુદ્ધ હિંદુસ્તાનીની કલ્પના જ મારા દિલમાં ઊતરી શકતી નથી. તમે બતાવો તો ખરા કે આપણી એક પણ ભાષા અને દુનિયાની એક પણ ભાષા જે સંપૂર્ણ શુદ્ધ હોય ! અંગ્રેજી જોશો તોય એમાં કેટલાય શબ્દો સંસ્કૃતમાંથી પેસી ગયા હોય એમ લાગશે. અરે, આપણી ગુજરાતીની જ વાત કરો ને? શું આપણે આપણી ભાષામાંથી જલદી, વગેરે, મતલબ, ટેબલ, કોટ, બટન જેવા અસંખ્ય શબ્દોને કાઢી નાખશું? ભાષા તો આપોઆપ વિકસે છે. જો કોઈ એને અમુક ખાબોચિયામાં પૂરી રાખવાનો પ્રયત્ન કરે, તો ગમે તેવું સારું નીર પણ ગંધાઈ જાય. એટલે એક પણ ઉર્દૂ શબ્દ વિનાની ભાષા લખવી અથવા લખાવાનો પ્રયત્ન કરવો અને આગ્રહ રાખવો એ અશક્ય છે. ફારસી અથવા અરબ્બીને પણ જો કોઈ એના મૂળ સ્વરૂપે અહીં લાવવા ઈચ્છે તો તે પણ અશકય છે. જીવનનાં બધાં ક્ષેત્રોની જેમ ભાષાઓના શબ્દો, કાળપ્રયોગો, લોકોક્તિઓનું આદાન-પ્રદાન અનિવાર્ય છે. એ છે તો જ ભાષા જીવતી રહી છે અને દિવસે દિવસે વિકસતી જાય છે. દુનિયાની એક ભાષાના લેખકની શૈલીની અસર બીજી ભાષાના શબ્દ સાહિત્ય ઉપર થાય, તે તેઓ ઉપયોગ કરે, તેની સામે આપણે વાંધો નથી લેતા, પણ કોઈ બીજી ભાષાનો શબ્દ આપણી ભાષામાં આપણામય બનીને પ્રવેશે છે તો આપણે અકળાઈ ઊઠીએ છીએ. વાસ્તવમાં ભાષાનું સર્જન તો જનતા કરે છે. એટલે હિંદી જ જોઈએ” અથવા હિંદુસ્તાની જ જોઈએ” એવા આગ્રહ કરતાં કોઈ પણ જાતના પૂર્વગ્રહ વિના ભાષાનો જે કાંઈ સહજ વિકાસ થાય છે તેને અપનાવામાં હું માનું છું. પછી જો તે હિંદી બનતી હોય તો હિંદી અને હિંદુસ્તાની ૧૮૦
સાધુતાની પગદંડી
