________________
બનતી હોય તો હિંદુસ્તાની.
પ્ર. નાગરી અને ઉર્દૂ લિપિ વિષે તમારું શું માનવું છે?
ઉ. હિંદી અને હિંદુસ્તાની વિષે મારી જે માન્યતા છે તેવી જ લિપિ વિષે છે. કેટલાંક કહે છે કે આ જ લિપિ શુદ્ધ છે, પવિત્ર છે. એવું કાંઈ નથી. વાસ્તવમાં લિપિમાં પવિત્રતા હોતી નથી. એ તો મનનો ભાવ છે. જો આપણે લિપિઓના વિકાસને જોઈશું તો સ્પષ્ટ જણાશે કે આપણા આજના (ક) એ કેટકેટલાં પરિવર્તનો સાવ્યાં છે. જેમ જેમ જરૂર ઊભી થતી ગઈ તેમ તેમ આપણે લિપિમાં પરિવર્તન કરતા જ રહ્યા છીએ. થોડા જ વખત પહેલાં આપણે (ક) “ક આવો હતો, તેને બદલે સરળતાને ખાતર આપણે ઉપલો દંડ કાઢી નાખી એને ઊભો કરી દીધો. આજે આપણે આપણી ભાષા ઘડી રહ્યા છીએ. આપણે તાર, ટેલિગ્રાફ, ટાઈપિંગ, પ્રિન્ટીંગ વગેરેની જરૂર પડશે. તે માટે સરળ લિપિની જરૂર પડશે. શું આપણે મૂળને પકડીને બેસી રહીશું? અને જો એ મૂળ જ શોધવા જઈએ તો મૂળનુંય મૂળ શું? ટૂંકમાં લિપિ તો વાણીમાં રહેલા ભાવને સંજ્ઞાઓ દ્વારા કાગળ પર મૂકવાનું સાધન છે. "રમણ” લખો કે "RAMAN” લખો રમણ, રમણ જ રહે છે. એમાં ફેર પડતો નથી. જો સાચા દિલથી પ્રયત્ન કરવામાં આવે તો લિપિને શીખતાં પંદર દિવસથી વધુ સમય લાગતો નથી.
મને લાગે છે કે જો ઉર્દૂ લિપિને આ ને આ જ સ્વરૂપમાં રાખવાનો પ્રયત્ન થશે તો એ નહિ ટકી શકે. એવું જ નાગરી લિપિનું પણ છે. એમાં પણ પરિવંતન જરૂરી છે અને એ માટે શ્રી કિશોરલાલભાઈ, શ્રી વિનોબા ભાવે અને શ્રી કાકાસાહેબ પ્રયત્ન કરી રહ્યા છે. નાગરીલિપિમાંથી નીકળેલી લિપિઓ, બંગાળી, ગુજરાતી વગેરેનો સમન્વય સધાય અને બધાને માટે સામાન્ય લિપિ થાય તે માટે પણ પ્રયત્નો થઈ રહ્યા છે. એ દષ્ટિએ શ્રી કિશોરલાલભાઈ હરિજનબંધુ'માં એક નાનો ફકરો ખાસ રીતે લખે છે. કાકાસાહેબનો તો આગ્રહ જ હોય છે. વિનોબાજીએ પણ નવાં સંશોધનો કર્યા છે. આ બધાં સંશોધનોને આપણે મોકળે મને અપનાવવાનો પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. જે ટકવા જેવું હશે, તે ટકશે. આજે તો ફકત આપણા દિલમાં જે સંકડાશ ઘર ઘાલવા લાગી છે, તેમાંથી બચવાની જરૂર છે.
મને લાગે છે કે પ્રાથમિક ધોરણોમાં તો જેને જે લિપિ શીખવી હોય તે શીખે; પરંતુ ઊંચા અભ્યાસક્રમમાં અને ખાસ કરીને સેવાના કામમાં પડેલાઓએ તો બંને લિપિ શીખી લેવી જોઈએ. વિશ્વવાત્સલ્ય : ૧-૯-૧૯૪૮ પ્રશ્નોત્તરી
૧૮૧
