________________
લલચાય તેમ જ વધુ પડતો માલ નહિ સંઘરવાને કારણે એને જોખમ પણ ખાસ ઉઠાવવું નહિ પડે. મતલબ કે નફા વધારાની વાતની ત્યાં જરૂર જ નહિ રહે.
વિશ્વવાત્સલ્ય : ૧૬-૬-૧૯૪૮
પ્રશ્નોત્તરી ૮
:
પ્ર. પ્રેમ વિષે સમજાવશો ?
ઉ. હા; પણ પ્રેમનું નામ જેટલું ગમે છે, તેટલો જ પ્રેમનો અનુભવ મુશ્કેલ છે. મુશ્કેલ શબ્દ મેં કષ્ટના અર્થમાં નથી વાપર્યો પણ પ્રેમની સાચી સમજના સંબંધમાં વાપર્યો છે. "પ્રેમપંથ પાવકની જ્વાળા ભાળી પાછા ભાગે જોને.” એ કથન ખરેખર સાચો અનુભવનો નિચોડ છે. આપણા દુશ્મન તરફ કદાચ દયા બતાવી શકાય. એના અણગમતા વર્તાવને સહી પણ લેવાય પરંતુ એના અપમાનને અરે એની દુષ્ટતા હોવા છતાં એવા દુષ્ટના અપમાનને પીને ચુંબકની જેમ પોતાના દિલ સાથે એનું દિલ લગાડવું એ વાત કલ્પનામાં પણ ઊતરે તેવી છે ખરી ? વાસુદેવ શ્રીકૃષ્ણના જીવન સામે જરા મીટ માંડો. પોતાની કાકલૂદીને ધમંડથી નકારનાર દુર્યોધન વાસુદેવ પાસે આવે છે અને પોતાના જ અન્યાયે મંડાયેલા યુદ્ધમાં વાસુદેવની મદદ માગે છે. કાં નિખાલસ શિષ્ય અર્જુન અને ક્યાં આ ગર્વશિરોમણિ અન્યાયી દુર્યોધન ! છતાં બન્ને વચ્ચે મધ્યસ્થતા જાળવીને આચરણમાં પાર ઊતરનાર યોગી શ્રીકૃષ્ણ જેવા જ પ્રેમી હોવાનો દાવો કરી શકે. પ્રેમ વસ્તુ કે વ્યકિતના ખોખાને નહિ પણ વસ્તુત્વ અને વ્યકિતત્વ તરફ જોવાની દૃષ્ટિ માગે છે. તેની પ્રથમ શરત જ એ છે કે દેશ, કાળ, વગેરે સર્વની પેલે પાર એક અનંત પ્રવાહ વહે છે, તેના જ આ બધા સમ કે વિષમ દેખાતા માત્ર વિધવિધ આવિષ્કારો છે. એટલે જ ખ્રિસ્તે કહ્યું છે, "પ્રેમ એ પ્રભુ છે” પ્રેમમાં ત્યાગ અને સમર્પણ સિવાય બીજું કશું જ નથી. નિમ્ન પ્રકૃતિઓના ધક્કાથી થતું ખેંચાણ એમાં પ્રેમ તો શું બલકે પ્રેમનો પડછાયો પણ નથી એ તો પ્રેમની નરી વિકૃતિ છે. આપણે એ વિકૃતિમાં કે વૈવલી લાગણીવેડામાં પ્રેમ જેવા શબ્દના ઉપયોગ ન કરીએ કે ન થવા દઈએ.
પ્ર. ગૃહસ્થાશ્રમ અને સંન્યાસમાં કોણ ઊંચો ?
ન
ઉ. સાચી દષ્ટિ હોય તો બન્ને ઊંચા છે. તે ન હોય તો બન્ને નીચા પણ છે. સાચા ગૃહસ્થાશ્રમી અને સાચા સાધુનું ધ્યેય એક જ હોવાથી બન્ને સાધક છે. એકેય પૂર્ણ નથી તેમ માત્ર અપૂર્ણ પણ નથી. બન્નેનાં ક્ષેત્ર જુદાં છે અને ક્ષેત્રની જુદાઈને લીધે પ્રવૃત્તિઓમાં પણ જુદાઈ દેખાય છે. એક સ્ત્રીપુરુષની હૃદયની એકતા સાથે પગલાં માંડે છે, બીજો ગુરુશિષ્યની હૃદયની એકતા સાથે આગળ ધપે છે.
૧૭૨
સાધુતાની પગદંડી
