________________
જ સંપૂર્ણ બ્રહ્મચર્યમાં કૂદકો મારવામાં જોખમ લાગતું હોય, તે વિશ્રામ ખાતર ગૃહસ્થાશ્રમમાં રહી સ્વપત્ની સાથે ખૂબ મર્યાદા જાળવે અને ધર્મ સંતતિ પેદા કરવા ખાતર જ અબ્રહ્મચર્યની સામાન્ય છૂટ લે, તો તે ક્ષમ્ય છે; માત્ર કાયાએ જ બ્રહ્મચર્ય પાળવું એમાં એની ઈતિ સમાપ્તિ નથી, પરંતુ માનસિક રીતે એ આદર્શને સ્વીકારીને, કાયાથી જાગ્રત રહી બ્રહ્મચર્ય પાળવું એ કલ્યાણકારી છે. કોઈ દંપતી પરણીને સંપૂર્ણ રીતે કાયાએ બ્રહ્મચર્ય પાળે અને એથી પ્રજા ભલે ન થાય, છતાં તેઓના સંસ્કારો તો અનેકને સુપ્રેરણા આપે જ છે. એવું જોડું પ્રજા ઉત્પન્ન કરનાર જોડાં કરતાં, જગતને જરાય ઓછું ઉપકારક નથી. આજે તો આ વિચારો ગૃહસ્થાશ્રમી માટે ખાસ જરૂરી છે. જેઓ આવો સંયમ ન જાળવી શકે તેઓ મર્યાદામાં રહીને છૂટ લઈ શકે છે. મહિનામાં છૂટક છૂટક ચાર પાંચ દિવસ અથવા તો તુસ્નાતા થયા પછી ચાર-પાંચ દિવસ છૂટ લે, તે દંપતીએ પણ સારી મર્યાદા જાળવી ગણાય. પહેલું બાળક એ ધર્મે સંતાન ગણાય છે. એટલાથી જ જો તૃપ્તિ થાય તો સારું. બે કે ત્રણ સંતાન પણ ઠીક, પણ એથી વિશેષ વિચાર વધુ પડતો ગણાય. જેઓ માત્ર વિકારોને પોષવા ખાતર જ કામોપભોગ સેવે છે, તેઓ સ્વપત્નીવ્રત કે સ્વપતિવ્રત ભાગ્યે જ જાળવી શકે છે. બીજે સ્થળે ભલે કાયિક પતન ન પામે છતાં તેઓ માંહોમાંહે તો વ્યભિચારી જ ગણાય. ટૂંકમાં ગૃહસ્થાશ્રમનો હેતુ પણ વિકારપોષણનો નહિ પણ વિકાર શમનનો હોવો જોઈએ.
પ્ર. : સંપૂર્ણ બ્રહ્મચર્ય કેવળ ઈશ્વરપ્રસાદી છે કે કેવળ પ્રયત્નસાધ્ય છે? અથવા તો બંને જરૂરી છે?
વિષયા વિનિવર્તત્તે નિરાહારસ્ય દેહિનઃ
રસવજ રસોપસ્ય પર દ્રષ્ટા નિવર્તત એનો અર્થ શો ? ઉ.: સંપૂર્ણ બ્રહ્મચર્યને માર્ગે જતાં પ્રભુદયા, સંતદયા અને પ્રયત્ન એ ત્રણે જરૂરી છે.
આહાર છોડી દેવાથી વિષયો સ્થૂળ રીતે ભલે પીડતા ન દેખાય, પણ તેથી કંઈ વિષયાસકિત જતી નથી, તે આસકિત તો “પર”, એટલે પ્રભુનાં દર્શન પછી જ જાય છે. પણ એનો અર્થ એવો નથી, કે જ્યાં સુધી પરમ્’નાં દર્શન ન થાય ત્યાં સુધી ઈન્દ્રિયનો સંયમ જ ન કરવો. એનો અર્થ એટલો જ લઈ શકાય કે ઈન્દ્રિયોને વશ રાખવા છતાં મને કાબૂમાં ન રહે, તો પ્રસંગ પડતાં મનને લીધે ઈન્દ્રિયો પણ તણાય. એટલે જ ક્રિયાની પાછળ આત્મજ્ઞાનની જરૂર પડે છે. આવી આત્મજ્ઞાનપૂર્વકની ક્રિયા ચારિત્ર કહેવાય છે અને આત્મજ્ઞાનના ધ્યેયપૂર્વક કરેલી ક્રિયા જ ઉપરની પૂર્ણ સફળતા પામે છે. ૧૭૦
સાધુતાની પગદંડી
OLOબ.
