________________
પ્ર. કોઈ માણસ બ્રહ્મચર્ય પાળે છે તેનું માપ શી રીતે કાઢવું?
ઉ. : જે જેટલો (એના ખરા અર્થમાં) બ્રહ્મચારી તે તેટલો તેજસ્વી, નિર્ભય, સત્યવલ્લભ, નિખાલસ, શાંત અને એકાગ્રપ્રિય તથા પ્રેમી.
નીતિની કમાણી પ્ર.: આપે વેપારીને જમીન ન રાખવા સૂચવ્યું છે; તો વેપારમાં પૂરતી કમાણી ન થવાને કારણે કોઈ જમીન રાખીને ખેડાવે તો શો વાંધો?
ઉ. : ખેતી, ગોપાલન અને વિનિમય (વેપાર) આ ત્રણે અંગો વૈશ્યના ધંધા મનાયા છે. તેમાં સૌ પ્રથમ સ્થાન ખેતીનું છે. ગોપાલન અને વેપાર ખેતીની પૂર્તિ માટે છે. આજે તેમ નથી રહ્યું એટલે જેને જાતે ખેડવી નથી તેવો માણસ જમીન રાખવા જાય તો તે મજૂરોની મજૂરીનું પૂરતું વળતર ન આપી શકે અને બીજાની મજૂરી ઉપર જીવવા મંડી જાય. માટે એવાઓને જમીન રાખવાની ના સૂચવી છે. મને લાગે છે કે, એક જ વેપારીએ વેપારને કાં તો સહધંધો બનાવવો પડશે અને કાં તો વેપાર છોડીને ખેતી અને ગોપાલનના કામમાં પડવું પડશે. આજનો વેપાર મોટે ભાગે સટ્ટારૂપ થતાં અનર્થકર બની ગયો છે. માટે ખેતી, ગોપાલન કે પ્રજાને જરૂરી એવા સર્જનમાં મદદરૂપ બને તેવા પ્રકારનો ધંધો જ વેપારીએ ખોળવો પડશે અને એમાં જ ખૂંપવું પડશે.
પ્ર. : આપ તો વેપારમાં બહુ જ ઓછો નફો લેવાનું સૂચવો છો. અને વેપારીઓ અમારા ખર્ચ ઘટાડીને ઓછે નફે આજીવિકા ચલાવી શકીએ, પણ વેપાર ચાલુ રાખવો હોય તો વ્યવહારુ રીત જોતાં અમારે ભવિષ્યની વધઘટનાં જોખમો પણ જોવાં જ જોઈએ ને? અને જો એવું જોઈએ તો મૂડીના સંચય માટે પણ અમારે પ્રયત્ન કરવો જ રહ્યો. આપે જે નૈતિક નફો સૂચવ્યો છે તેમાં તો ખર્ચ પણ માંડ પૂરું થાય તેમ છે. ત્યાં એ જોખમ ખાતર મૂડી તો બચે જ શી રીતે? આથી આવી દષ્ટિએ જો નફાનું ધોરણ વધારાય તો એમાં શું ખોટું?
ઉ. : વેપારમાં આજે થતી મોટી ઉથલપાથલો-વધઘટોનું મૂળ સટ્ટો અને સંઘરાખોરી છે. સટ્ટો અને સંઘરાખોરી બન્નેને આજ લગી નિભાવી લીધાં એ જાણ્ય અજાયે વેપારી આલમે મહાપાપ કર્યું છે. એ મહાપાપને દૂર કરાવવા હવે પ્રત્યેક માણસે પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. અને પ્રજાકીય સરકારે એવા પ્રયત્નમાં સક્રિય સાથ આપવો જોઈએ. ભવિષ્યનાં જોખમોમાં જેમ ખેડૂત કુદરત પર નિર્ભર રહે છે, તેમ વેપારીએ એવા પ્રશ્નો કુદરત પર છોડી વાજબી નફાના ધોરણને હરેક સંજોગમાં વળગી જ રહેવું જોઈએ. આવી દષ્ટિએ ચાલનારો વેપારી સંઘરાખોરીમાં પણ નહિ પ્રશ્નોત્તરી
૧૭૧
