________________
ઉ. બાહ્ય મનને વિકારોથી મુકત રાખવા માટે મિતાહાર, મિતશયન અને ઈન્દ્રિયોને વિષય લાલસાથી અળગી રાખવાના ઉપચારો ઉપયોગી થાય છે; પરંતુ આંતરિક મન વિકારોથી મુકત ન થાય ત્યાં લગી આ બધા બાહ્ય-ઉપચારો થીંગડાં જેવા છે. આંતરિક મનને વિકારોથી મુકત બનાવવું એમાં તો જિંદગી હોમવી પડે. સૌથી સરસ ઉપાય એ છે કે કોઈ ઉચ્ચ કોટીના જનતાને ઉપયોગી સર્જનમાં જુવાન સ્ત્રીપુરુષોએ પોતાના મનને પરોવી રાખવું અને સાથેસાથે ઉપર કહ્યું તેમ આહારવિહાર ચેષ્ટા, સંપર્ક અને શયન વગેરેમાં સંયમ અને સાવધાની રાખવી. ખુલ્લામાં ભોંય ૫૨ સૂવું સારું છે, પણ ઉપરથી આવતા ઓલાથી તથા નીચેની શરદીથી બચવાની કાળજી તો જરૂર રાખવી. પુરુષાર્થ છતાં સામાન્ય રીતે કોઈ કોઈ વાર વીર્યપાત થાય તો તેથી ડરવાની કે નિરાશ થવાની જરૂર નથી.
પ્ર. હું જે પ્રૌઢ દંપતીને મારાં બા-બાપુજી તરીકે માનું છું, તેમની પુત્રી મારાં પૂ. બેન જેવાં છે. તે બેનની સાથે હું રસ્તામાં તો કદી વાત કરતો નથી, તેમને ઘેર ભાઈ- બહેન રૂપે મળીએ અને વાતો કરીએ. આમાં પણ વહેમાઈને કોઈ ખોટો આક્ષેપ કરે તો શું કરવું ? વચ્ચે તો મેં આને સારુ ખોરાક છોડી સીંગદાણા પર ચલાવવાનું શરૂ કર્યું હતું. હાલ તે વિચાર પડતો મેલ્યો છે. પણ આવા સંયોગોમાં શુ કરવું?
ઉ, એક માબાપનાં ભાઈબેન હોય તો પણ તેણે જુવાન વય પછી એકાંતમાં મળવાનું, વારંવાર વાતો કરવાનું કે સીધેસીધો વારંવાર પત્રવ્યવહાર કરવાનું ટાળવું એ સારું છે. કોઈના ખોટા આક્ષેપોથી ડરીને નહિ; તેમ પડી જવાની માત્ર બીકથી પણ નહિ. પરંતુ સ્ત્રીપુરુષના શરીરજન્ય ભાવોથી સાવધાન રહીને. વળી સંયમિત મુલાકાતથી અરસપરસ ઓછો લાભ થાય છે એમ માનવું એ ભ્રમ છે. આ પ્રશ્નકારે સગાં ન હોય તો પણ એ બેન સાથેનો પોતાનો પવિત્ર સંબંધ કાપી નાખવાની જરૂ૨ નથી, પણ તેને વધુ વીતરાગી બનાવવા માટે હાલ વધુ પડતી પ્રત્યક્ષ મુલાકાતો, આકર્ષણજન્ય લાગતા છતાં મોહ તરફ અવ્યક્ત રીતે ખેંચી જતાં પ્રસંગો ટાળીને પરોક્ષ રીતે પોતાની પવિત્ર મૈત્રીને સિદ્ધ કરવાની છે. આમાં આ બન્ને ભાઈબેનનાં માબાપો સાચાં મદદગાર બને એમ હું ઈચ્છું ખરો.
પ્ર. મેં બીજાને 'બા' બનાવ્યાં છે. એ સમાચારથી મારાં જન્મદાતા બા ચિઢાયાં છે. મારે એમને કેવી રીતે સંતોષવાં ?
ઉ, માણસ સામાજિક પ્રાણી હોવાથી અનેક નરનારીઓના સંબંધમાં એને આવવું પડવાનું, ઘણા સાથે રાગદ્વેષ-મોહધૃણા-અનુરાગ, ઉદાસીનતા વગેરે થવાનાં. જોકે છેવટે તો આ જોડકાંથી છૂટવાનું જ છે અને એ જ સાચો પુરુષાર્થ છે.
૧૭૬
સાધુતાની પગદંડી
