________________
બધા પ્રશ્નો છે કે એકેએક સ્ત્રી-પુરુષે મનોબળની તાલીમ લીધા વિના છૂટકો નથી. પોલીસોથી આ બધા પ્રશ્નોને આંતરિક અને બાહ્ય વિગ્રહો સામે નહિ પહોંચી શકાય અને પહોંચવા માટે પ્રયત્ન કરવામાં આવે તો એ લશ્કરમાં આખા દેશનું બજેટ સાફ થઈ જાય. ઉપરાંત જે સત્તાશાહી સામે હિંદ ઝૂમ્યો એ જ સત્તાશાહી નીચે ફરીથી એ પરાધીન થાય. એટલું ખરું કે એ લશ્કરી તાલીમ સરકારની દેખરેખ નીચે ચાલવી જોઈએ.
આજના કટોકટીના સમયમાં આટલી શસ્ત્રવિદ્યાની તાલીમનું નિરુપણ અહિંસાની નિષ્ઠાને વધુ દઢ બનાવીને કરવાનું છે તે ન ભૂલવું જોઈએ. નહિ તો ધ્યેયવિહોણો હિન્દુ યુરોપની પ્રજા આજે જે જંગાલિયતમાં હોય છે તેથી પણ નીચે ઊતરી જાય. ચુસ્ત અહિંસામાં માનનાર સ્ત્રીપુરુષો આવી લશ્કરી તાલીમમાંથી બાકાત રહે એ કહેવાની ભાગ્યે જ જરૂર હોય. અને તેવાં વીર અહિંસક સ્ત્રીપુરુષો જ હિંદની સાચી સેના બની રહેવી જોઈએ. આમ કરવાથી વરસોથી પરાધીન થયેલો હિંદ નીડર બને અને છતાં માણસાઈ ન ખોતાં એ માર્ગે આગળ અને આગળ વધ્યે જાય ઉપરાંત એનું લશ્કરી ખર્ચ પણ નહિવત્ થઈ જાય. વિવૃવાત્સલ્યઃ ૧-૭-૧૯૪૮
આ જ માર્ગે આગળ ઘપો સમાજવાદની વિચારસરણી પ્રત્યેક વિચારક માનવીને ગમે તેવી છે. થોડાક શોષકો પાછળ લાખો કરોડોનું શોષણ થાય અને એ શોષકો શોષણથી મેળવેલી સંપત્તિનો પોતાની અંગત સ્વાર્થી લાલસાને પોષવામાં જ ઉપયોગ કરે; એને આજે કોઈ જ નહિ સાંખી શકે. શોષણ પોતે જ ભયંકર વસ્તુ છે. શોષણ અટકવું જ જોઈએ. એ વિષે કોંગ્રેસી સમાજવાદ અને કહેવાતા સમાજવાદી બન્ને સહમત છે. સવાલ છે સાધન અને વ્યવહારુતાનો. કોંગ્રેસ વર્ગમળને વ્યવહાર માને છે અને તેને સારુ ગાંધીજીએ ચીંધેલ અહિંસા તથા સચ્ચાઈને માર્ગે ભલે ધીમું છતાં ચોક્કસ પગલું ભરે છે. કિસાનોનો આખોય પ્રશ્ન એમણે એ રીતે ઉકેલવામાં ઉલ્લેખનીય ફાળો નોંધાવ્યો છે, એમાં બે મત નથી.
કિસાન મજદૂર પરિષદના સ્વાગત પ્રમુખે આ શુદ્ધ હેતુની હમણાં જ ચોખવટ કરી છે. (૧) હિંદની મજૂર ચળવળને રાષ્ટ્રીય અને લોકશાહી સ્વરૂપે વિકસાવવાનો તથા (૨) મજૂરોને આવતી કાલના સેવાધારી બનાવવાનો. આ બન્ને હેતુઓમાં ઉપલી વાત સુંદર રીતે આવી જાય છે.
૧૬૮
સાધુતાની પગદંડી
