________________
પછીના તાજેતરમાં થયેલાં મંથનોમાં મને એવા વિચારો ઊઠયા છે ખરા કે કદાચ એવો વાહનનો ઉપયોગ અનિર્વાય રીતે આવી પડે; પરંતુ આ વિચારોનું મૂળ કયાં છે, તે હજુ મને સ્પષ્ટ જડયું નથી. જૈન દીક્ષાનો પ્રેમ મારા અંતર સાથે જડાઈ ગયેલો છે. આજસુધીના મારા નમ્ર અનુભવે મને જણાવ્યું છે કે કાં તો એવાં સાધનોનો ઉપયોગ કરવાનું આ જિંદગીમાં બનશે જ નહિ અને કદાચ બનશે તો આજના કહેવાતા જૈનસમાજના મોટાભાગની ઈચ્છાનો જ એમાં પડઘો હશે. સર્વધર્મ ઉપાસના વ્રતની સફળતામાં જેમ માપકયંત્રરૂપ ઈતર સંપ્રદાયના અનુયાયીઓને માનું છું; તેમ મારી સંન્યાસસાધનામાં મારા એ નજીકના સાથીદાર કહેવાતા જૈન સમાજનાં વચન ભલે નહિ પણ દિલને તો અવશ્ય માપકયંત્ર ગણું છું.
વિશ્વવાત્સલ્ય : ૧૬-૨-૧૯૪૮
પ્રશ્નોત્તરી : ૪
પ્ર. કર્મવાદના સિદ્ધાંતની દૃષ્ટિએ આજની ક્રાંતિનો મેળ કેવી રીતે પાડી શકાય ?
ઉ. કર્મવાદનો સિદ્ધાંત અફર છે. માનવી અને સમજતો નથી એ કારણે જ એને ભૂલે છે, કેટલીકવાર થોડાં માણસોની ભૂલો પણ આખા સમાજને સ્પર્શે છે અને ધીમે ધીમે સમાજવ્યાપી બની જાય છે. છેલ્લા કાળમાં સત્તાની સાથે પુણ્ય અને ધર્મને સાંકળી લેવાની જે ભૂલ થઈ છે તે આનો કડવો નમૂનો છે. આ ભૂલમાં કર્મવાદની ઓથ લેવાતી હતી પણ તેથી સાવ ઊલટું જ હતું. આંબો વવાતાં કર્મવાદને નિયમે આંબો થાય, પણ લિંબડા વાવીને આંબો ઉગાડવાની આશામાં કર્મવાદનું નામ લેવાય તો તેનું પરિણામ ઊલટું આવે. આવી સ્થિતિ ધન અને સત્તાના સંબંધમાં થઈ છે અને સમાજવ્યાપી એ ભૂલે કર્મવાદને સચોટ ફટકો પડયો છે.
પ્ર. આપ સમાજવાદમાં માનો છો, તો પછી એ માટે જ જે પક્ષ રચાઈ રહ્યાં છે તેની વિરુદ્ધ ટીકા શા માટે કરો છો?
ઉ. હું એવા સમાજવાદમાં માનું છું કે જે રાજકીય તંત્રમાંથી નહિ પણ પ્રજામાંથી જ પેદા થાય. હાલ સમાજવાદી પક્ષે જે વલણ લીધું છે, તે મને કોઈપણ રીતે ગળે ઊતરતું નથી. સમાજવાદી પક્ષ એમ માનતો હોય કે રાજકીય સત્તાનાં સૂત્રો હાથ આવ્યા પછી સાચો સમાજવાદ લાવી શકાશે તો તે મારે મતે ગંભીર ભૂલ છે. હિંદની પ્રજાનું ઘડતર ધર્મની રીતે જ આજપર્યંત થયું હતું. હિંદુ ગુલામ થયા પછી તેમાં ભંગાણ પડયું છે. એ ભંગાણને સાંધવા માટે ધર્મમય રીતે જ કામ થવું જોઈએ. એટલે કે પ્રજાને નાગરિકપણાની જવાબદારીની તાલીમ અપાવી જોઈએ. આ તાલીમ અપાયા પહેલાં ગમે તેવી ઉદ્દામ ભાવના હશે તો પણ માત્ર કાયદાથી એ તાલીમની
૧૬૨
સાધુતાની પગદંડી
