________________
ભારતવર્ષની શાંતમાં શાંત ક્રાન્તિ હતી.
વર્ણાશ્રમ શબ્દ સમાજવાદમાંથી આવ્યો છે. દરેક તત્ત્વ સુવ્યવસ્થિત રીતે દરેકને મદદ કરે તે માટે બે વાત મૂકી. વર્ણ અને આશ્રમ જેનામાં હૃદયશકિત ઓછી હોય, શ્રમશકિત વધુ હોય તો આ તત્ત્વમાં જોડાયા. જેનામાં બુદ્ધિ શકિત વધુ હોય શ્રમ ઓછો હોય તો આમાં જોડાય. વધુમાં વધુ દરિદ્ર સાચા અર્થમાં, તે બ્રાહ્મણ, સાચો શૂરવીર ક્ષત્રિય, વધુ મૂડી બુદ્ધિની તે વૈશ્ય, વધુ સેવાની ભાવના તે શૂદ્ર આમ બધા પોતપોતાની રીતે સૌ સરખા હતા. દરેક પોતપોતાના કાર્યમાં રત રહેતા.
રાણાપ્રતાપ અને શકિતસિંહ ચિત્તોડમાં હાજર ન હતા તે વખતે મુસલમાનોએ ઘેરો ઘાલ્યો. બન્ને ભાઈઓ જંગલમાં શિકાર કરવા ગયા હતા. ત્યાં ઝઘડી પડ્યા. એક કહે મેં માર્યું, બીજો કહે મેં માર્યુ. બાથંબાથા કરવા લાગ્યા. પુરોહિતને ખબર પડી. જોયું કે અટકે તેમ નથી એટલે ખંજર મારી પોતાનાં આંતરડાં કાઢી નાંખ્યાં. સાચો રજપૂત બ્રાહ્મણનું લોહી ન જોઈ શકે, દોડી આવ્યા. ભૂદેવે કહ્યું, પ્રતાપ, જાઓ, મારી ચિંતા ન કરો ધર્મ બચાવો. વાણીનું શસ્ત્ર નકામું બને ત્યારે પ્રાણ આપવો જોઈએ.આ બ્રાહ્મણ સમાજવાદી કહેવાય. એણે સમાજધર્મ બજાવ્યો. તેને ત્યકતન "ભુજીથા.” એ સૂત્રે તેને જગાડ્યો હતો. તેને કોઈ કહેવા નહોતું ગયું. ક્ષત્રિયો પણ સમાજધર્મથી શ્રુત ન રહેતા. શ્રેણિક મહારાજ ચેલણારાણીને કહે છે આપણાથી રત્નકંબલ ન લેવાય.’ આ પૈસા સમાજના છે. તે વખતના વેશ્યો પણ કેવા હતા ! જ્યારે સોદાગરે કહ્યું કે આ મગધની રાજધાની ! રાજા કંજૂસ છે, નિર્ધન છે. ત્યારે ભદ્રા શેઠાણી બહાર આવ્યાં કહે, ભાઈ ! મારા રાજાનું ભૂંડું ન બોલ! લાવ તારી પાસે કેટલી કંબલ છે?” બધી ખરીદી લીધી.
ભામાશાને કોઈ કહેવા નહોતું ગયું કે દેશને જ્યારે આફત હોય ત્યારે મારી દોલત હું સાચવી રાખું? અરવલ્લીના ડુંગરામાં પ્રતાપને શોધવા ગયો. સમાજમાંથી મેં લક્ષ્મી મેળવી છે, સમાજધર્મને માટે આપું છું. આંગળીને વેઢે ગણાય તેટલા મિત્રો ઈતિહાસમાં હોય તેટલાં પણ આપણને પ્રેરણા આપે છે. ખીમા હડાળિયાએ આખું ગુજરાત આખું વરસ ખાય તેટલું અનાજ ખરીદવા ધન આપ્યું. વૈશ્ય એટલે માતા. પેટના ભાગને વૈશ્ય કહેવાય. ગામમાં સુંદર મકાન હોય તે શેઠનું હોય. તે આખું ગામ વાપરે, સારો પ્રસંગ હોય, લગ્ન પ્રસંગ હોય તો ત્યાં જ ઉતારો હોય પછી શું કામ ઈર્ષા થાય?
ઝાંપ ગામમાં સાગર કુટુંબ રહેતું. ધાડ વખતે આખા ગામે તેમનું રક્ષણ કર્યું. કારણ કે તે સમાજ માટે જીવતા. ગાંધીજીને કોઈ મારે તો હજારો માણસો ગોળી ખાવા ૧૨૮
સાધુતાની પગદંડી
