________________
ઉપસંહાર : વર્ગમાં આશ્રમી વાતાવરણ જામ્યું હતું. મહારાજશ્રીની અસર સ્પષ્ટ રૂપે જણાઈ આવતી હતી. તેમનું જીવન ખુલ્લી કિતાબ જેવું હતું. તેમાંથી અમને ઘણું ઘણું વિજ્ઞાન મળી રહેતું. વર્ગનાં ભાઈબહેનોના પરસ્પરના સહવાસથી પણ એકબીજાને ઘણું જાણવા મળ્યું એ તો ખાતરીપૂર્વક કહી શકતા હતા કે અમે જે હતા અને જ્યાં હતા, તેનાથી એક ડગલું આગળ વધી ચૂક્યા હતા.
આવી જાતના જીવન સંસ્કાર સિંચન કરનારા વર્ગો સમાજમાં ચાલતા રહેવા જોઈએ, અને તે પણ આવા કોઈ પ્રાણવાન પુરુષની છાયામાં. આવા વર્ગોનો લાભ વધુમાં વધુ કાર્યકર્તાઓએ લેવો જોઈએ. અને ભરપૂર પ્રવૃત્તિ વચ્ચે પણ શાંતિ અને શુદ્ધિનો આનંદ લૂંટતા રહેવું જોઈએ.
પ્રતીક શા માટે? વર્ગનાં ભાઈબહેનોએ આ વખતે મારા અંગત જીવનમાં અને હું જે પ્રતીકો ધરાવું છું તે પ્રતીકોમાં ખૂબ ઊંડા ઊતરીને રસ લીધો. મારા જવાબોથી સમાધાન ન થતાં અંદરોઅંદર ચણભણ ચાલી. બે વિચારસરણીવાળાં બળોનાં જૂથ બની ગયાં. વાતાવરણ એ મય થયું. જરા ઉગ્રતા આવી. આની વૃત્તિઓ જોર પકડવા લાગી. એક પક્ષને એમ પણ લાગ્યું કે હવે આળું વાતાવરણ બન્યું છે માટે ઊંડા પાણીમાં ના ઊતરવું. મેં બન્ને બળોને પોતપોતાના શુદ્ધ આશયોનો ખ્યાલ આપવા પ્રયત્ન કર્યો. ફરી વાતાવરણ સ્વસ્થ થયું. કિશોરભાઈના સમૂળી ક્રાંતિ'નાં લખાણોને નિમિત્તે ફરી ચર્ચા ચાલી. મેં સર્વધર્મસમન્વય' અને અમુક જ સંપ્રદાયગત ગણાતાં પ્રતીકોનો મેળ કેવી રીતે મળે તે વિષે કહ્યું. સમાધાન ન થયું. આમ દિવસો ગયા. એક રાત્રિએ મારી હાજરીમાં બન્ને પક્ષોએ પોતપોતાની રજૂઆતો કરી. આ રજૂઆતોમાં ઊંડા અભ્યાસ, ચિંતન, અનુભવ અને આત્મીયતા ઠીકઠીક દેખાયાં. એ બધા પછી ચિંતનને અંતે મારા જે વિચારો છે તે અહીં ટાંકીશ. ' સ્થાનકવાસી તરીકે ઓળખાતા એક જૈન સમાજના ફિરકામાં દીક્ષા લીધી છે. એ ફિરકાની ઉત્પત્તિ પાછળ જે ધર્મક્રાંતિની ભૂમિકા છે તે ધર્મક્રાંતિને અનુલક્ષીને જ મેં પ્રગતિ સાધી છે. નિવેદનના ખાસ મુદાઓ આ રહ્યા :
મુહપત્તી, શરીરશુદ્ધિ, દીક્ષામાં વડીલ એવાં સાધ્વીઓને વંદન, માત્ર કોમ, સંપ્રદાય કે દેશાદિ બાહ્ય કારણને મહત્ત્વ ન આપતાં અભેદભાવે લેવાની ભિક્ષાચરી, લંચનનું રૂઢિગત મહત્ત્વ તોડવું, પદવીઓને મળેલા અતિ માનનો અસ્વીકાર, રૂઢિ ૧૫૪
સાધુતાની પગદંડી
