________________
ઘડીભર સંબંધો તૂટે એમ પણ લાગે; પરંતુ એક જ રાહે ચાલ્યા જવું જોઈએ. અને એ જ સાચી અહિંસા છે.
પ્ર. બીજા પાસેથી લઈને પણ જો કોઈને ઉપયોગી થઈ શકાતું હોય તો શું ખોટું?
ઉ.: હા, પણ તેમાં એટલું જોવું જોઈએ કે ધનિકોને દાન, પાપના પ્રાયશ્ચિતરૂપે આપવા તે સમજાવે, દબાણ ન કરે અને સ્વમાન સાથે સ્વીકારે, પણ આવું બનવું આજે તો ઘણું મુશ્કેલ છે. જો આપણે ત્યાગને પ્રતિષ્ઠા આપતા થઈશું, તો આપોઆપ લોહીનું એક પણ ટીપું રેડયા વિના ધર્મદષ્ટિએ સમાજવાદ સ્થાપી શકીશું. જ્યાં એક બાજુ સિદ્ધાંત સાચવવાનો પ્રશ્ન હોય અને બીજી બાજુ માનવી સર્જત દુઃખ હોય, ત્યાં સિદ્ધાંતને વફાદાર રહેવું એ જ આપણી પ્રથમ ફરજ છે. વિશ્વ વાત્સલ્યઃ ૧૬-૧-૧૯૪૮ (જયકાન્તભાઈ કામદારે લીધેલી નોંધને આધારે)
દેખાતા ધર્મ સડાને દૂર કરો એક વાત વારંવાર ભારપૂર્વક કહેવામાં આવે છે કે, પ્રજાકીય સરકાર ધર્મની બાબતમાં આડખીલી કાં કરે? મોગલ જમાનામાં કે કોઈ પણ જમાનામાં આવું નહોતું થયું. બ્રિટિશ હકૂમત દરમ્યાન તો ધર્મસ્થળો ખાસ સલામત હતાં. આવું આવું કોઈ કેવળ કોમવાદી છાપું કે અણસમા વર્ગ બોલે તે તો સમજી શકાય. પરંતુ તાજેતરમાં અમદાવાદના એક જાણીતા દૈનિક પત્રના અગ્રલેખમાં પણ આવી જ કંઈ દલીલો કરવામાં આવી હતી. જો કે એ લેખમાં ધર્મગુરુઓ અને ધર્મસંસ્થાઓને પાછળથી ટકોર અવશ્ય હતી, પણ એક બાજુથી હિંદુ ધર્મની અને સંસ્કૃતિની વાતો કરવી અને બીજી બાજુથી જાણે અજાણે કહેવાતા હરિજન હિંદુઓના હકોથી વંચિત ન રાખવા જેવી સરકારની સામાન્ય નીતિથી ભડકતા રહેનારની આવેશમય લાગણીઓને પંપાળવી, તે બે વાતને કદી જ ન બની શકે. મુસલમાનો સામે મલેચ્છગણીને ચાલવાની જે સૂગ હતી, તેને સ્થાને કહેવાતા અંત્યજને અડીને માન્યતા અનુસાર અભડાઈ ગયેલા લોકો મુસલમાનોને અડી શુદ્ધિનો સ્વાદ લેતા થયા, એ સમાજક્રાન્તિમાં મોગલકાળનો ફાળો શું નાનો સૂનો હતો ? બ્રિટિશ તંત્રના કાળની વાત જ જવા દો ને ! ધર્મના દેહને ચૂંથ્યા વિના એનો આત્મા જ ખોવાઈ જતો હોય, તો દેહને ચૂંથવો શા માટે? એવા કાર્યને ધર્મમાં આડે ન આવનાર જ્ય તરીકે જે લોકો લેખાવે છે તેમને તો કહેવાનું જ શું હોય ? પણ જેઓ આ વાતને સમજ્યા છે, તેવા પ્રત્યેક માનવતા પ્રેમી હિંદીઓ કહેવાતા સવર્ણ હિંદુઓ જેટલા જ કહેવાતા હરિજન હિંદુઓને પણ અધિકારો છે જ, એ વિધાનને હિમ્મતપૂર્વક પાર પાડવું જોઈએ. અને ૧૫૮
સાધુતાની પગદંડી
