________________
પાક્યા છે. અહીંથી જ ધર્મો બહાર પ્રચાર થયા. દરબારીલાલજી કહેતા હતા કે બે આદમી છે. એક સ્ત્રીને હરણ કરી જાય છે, બીજો પાછી લાવી આપે છે, તો કોને સારો કહેશો? જો સ્ત્રીને પાછી લાવી આપનારને ઊંચો કહો તો તમે રામને પગંબર માની લીધા. કારણ કે તેમણે પયગામ આપ્યો. દાઢી, ચોટી કે પાયજામો, ટોપી ધર્મ નથી, ધર્મ અંતરમાં છે. બાળક જન્મે ત્યારે સુન્નત કરાવીને નથી આવતો. હિન્દુ શબ્દ કોઈ શાસ્ત્રમાં નથી. તે કોમવાદી શબ્દ નથી, દેશવાસી છે. હિન્દમાં રહેનાર બધા હિન્દુ(મક્કાની) ટેકરી ઉપર રહેનાર મુસલમાનને હિન્દુ કહે છે. એક ભાઈ મને મુસલમાન સાધુ કહેતા. મેં કહ્યું બહુ સારું જો હું મુસલમાન કહેવાઉ તો ! એ કોઈ કોમવાદી શબ્દ નથી. ઈસ્લામ એટલે શાન્તિનો ચાહક. દરેક દરેક ફકીર અને ઓલિયાઓ એ ગીતા અને રામાયણ વાંચવા જોઈએ. તેવી જ રીતે સાધુઓએ કુરાન વાંચવું જોઈએ તો કઈ પરિસ્થિતિમાં આ ધર્મ જન્મ પામ્યો તે ખબર પડશે.
(જામનગરના ચોવીસ દિવસના નિવાસ દરમ્યાન અનેકવિધ કાર્યક્રમો યોજાયા હતા. ત્યાં જુદે જુદે પ્રસંગે અપાયેલાં પ્રવચનોની ટૂંક નોંધ વિશ્વવાત્સલ્યમાં પ્રગટ થયેલી તે પણ નીચે આપી છે.)
નવાનગર હાઈસ્કૂલના ચોગાનમાં જૈનદષ્ટિ અને ગીતા ઉપર બોલતાં સંતબાલજીએ કહ્યું, 'ગીતા એવો અદ્દભુત ગ્રંથ છે કે ગમે તે કોમ અને ગમે તે દેશનો વતની એના આધ્યાત્મિક રસનાં પીયૂષો પીયા જ કરે તો પણ તૃપ્તિ ન થાય. ગીતા બાહ્ય અને આંતરિક જીવનનો ભોમિયો છે. કાયરતાને ઓથે અર્જુનના દિલમાં મોહ પ્રવેશે છે અને તે લડવાની ના પાડે છે. અર્જુનને આ સમજાતું નથી અને તે મોટી મોટી વાતો કરે છે. પણ શ્રીકૃષ્ણ અર્જુનની નાડ બરાબર પારખતા હતા. કાયરતા એ મોટી હિંસા છે. એટલે જ કાયર બની અન્યાયને સહી લેવા કરતાં હિંસક સાધનોથી પણ અન્યાયનો પ્રતિકાર કરવાનું કહે છે. આ જાતનો પ્રતિકાર કરે એ તો શ્રેષ્ઠ જ છે, પણ કાયરતાથી પ્રેરાઈ ભાગવાની વૃત્તિ સેવનારને માટે હિંસક સાધનોથી પણ પ્રતિકાર કરવાનું કહેવું તેને માટે અહિંસા જ છે.
(૨) મુસ્લિમ બિરાદરોનો સંપર્ક વધે તે માટે તેઓના મહોલ્લામાં બે પ્રવચનો રખાયાં હતાં. તેમને ઉદેશીને સંતબાલજીએ કહ્યું:
પૂ. ગાંધીજીના બલિદાનથી સમાજને થયેલું ગૂમડું તો ફૂટી ગયું પણ જ્યાં સુધી ૧૩૨
સાધુતાની પગદંડી
