________________
ઉપસંહાર કરતાં છોટાલાલજી મહારાજે કહ્યું, કેટલાક મૂછ નથી રાખતા કારણ કે એ મર્દ રહ્યા જ નથી એટલે હાથે કરીને મૂછ કઢાથી નાખે છે. જૈન કોમ વેપારી છે. પોતે જ કાળાં બજા૨ અને વિશ્વાસઘાત કરતા હોય ત્યાં બીજાને શું કહી શકે ? પોતે જ કાયર હોય તે બીજાને મરદાનગી શું આપી શકે ? હું તો સંતબાલજીને કહું છું કે તમે જે ધર્મમાંથી આ બધું મેળવ્યુ છે, તે ધર્મના લોકોને વીર બનાવવા માટે અહીં બેસો, તેમની વચ્ચે કામ કરો. જોકે મને કહેવાનો હક્ક નથી.
તા. ૨-૩-૪૮ના રોજ મહિલામંડળના મકાનમાં બહેનોની સભા રાખી હતી, આ સભામાં ૧૨ બહેનોએ ચા નહીં પીવાની પ્રતિજ્ઞા લીધી હતી. એક વખત ભંગીવાસની મુલાકાત લીધી. મહારાજશ્રીએ કહ્યું, ભંગી એટલે ઋષિ, ઋષિએ ભીખ ન માગવી જોઈએ. એઠું ન ખાવું જોઈએ. સ્વચ્છતા રાખવી, ભણવું, દારૂ બીડી વગેરે વ્યસનો છોડવા કહ્યું. અહીં ભંગી માંસાહાર નથી કરતા.
ન
આ પછી હિરજનવાસની મુલાકાત લીધી. ત્રણ હરિજનવાસ છે. બધે વાસમાં ફ૨વા ઘણાં ભાઈબેનો સાથે આવ્યાં હતાં. હિરજનો વણકરીનું કામ કરે છે. આ પછી સ્મશાનગૃહની મુલાકાત લીધી. સુંદર વ્યવસ્થા છે.
રાત્રે મુસ્લિમોની સભા થઈ. ઘણા લોકો આવ્યા હતા. છેલ્લે હકીમસાહેબે પ્રવચન કર્યું હતું.
* તા. ૪-૩-૧૯૪૮ : ભલગામડા
લિંબડીથી ભલગામડા આવ્યા. અહીંની વસ્તીનો મોટો ભાગ દરબારોનો છે. રાત્રિસભામાં મહારાજશ્રીએ ચારે વર્ણના ગુણધર્મ સમજાવ્યા હતા. બ્રાહ્મણ, ભૂદેવ કહેવાય છે. પહેલાંના વખતમાં એ લોકો જગતનાં સંતાનને પોતાનાં સંતાન ગણતા. તેમને સંસ્કાર આપવા માટે જીવન ગાળતા અને એ કાર્ય કરતાં જ મરતા, પરંતુ જ્યારથી બ્રાહ્મણને ત્યાં જન્મે તે જ બ્રાહ્મણ, એમ આપણે માનતા થયા, ત્યારથી લાયકાતનું ધોરણ ચાલ્યું ગયું અને કહેવાતા બ્રાહ્મણો પોતાનું કર્તવ્ય ચૂકયા.
બ્રાહ્મણનો દીકરો લોટ માગવા નીકળે એ કેટલી શરમની વાત છે ! દરભંગા તરફના એક પંડિત અમને ન્યાયશાસ્ત્ર ભણાવવા આવ્યા હતા. એક દિવસ એમણે જોયું કે એક બ્રાહ્મણ લોટ માગે છે અને જનતા તેને ગમે તેમ જવાબ આપે છે. પંડિતને ખૂબ દુઃખ થયું. 'બ્રાહ્મણની આ દશા ! મારા દેશમાં હોય તો માર્યા વગર ના છોડું.’ અને વાત પણ સાચી છે, એ તરફના પ્રદેશમાં દાન કે ભિક્ષા આપવા માટે બ્રાહ્મણોને ઘેર જઈને આજીજી કરવી પડે છે, એટલું તેમનું સ્વમાન છે.
૭૦
સાધુતાની પગદંડી
