________________
પુરાવાનાં છે તે તમારાં અહોભાગ્ય છે. જ્યારે એવાં કાર્યકર્તાઓ પણ વધારે ને વધારે મળશે ત્યારે આ હરિજન પ્રશ્ન સહેલો બની જશે. સરઢવ હું ગયો હતો ત્યારે ત્યાં હરિજનો સામે સત્યાગ્રહ હતો. ત્યારે એક ભાઈએ કહ્યું, સાધુઓએ આ પકડાવ્યું છે તો સાધુઓ જ છોડાવે.
બાળાઓ ભણશે એટલે એક પ્રશ્ન ઊભો થાય છે. ભણેલી છોકરીઓને એમનાં વાલીઓ કોની સાથે પરણાવશે? કજોડાં ચલાવી પણ કેમ શકાય? એટલે ભાઈઓને પણ કેળવણી આપવી. બાકી રહે છે તે કામ પ્રાણ હશે તો કરી શકાશે. અન્નપૂર્ણાબેન રાનીપરજ કોમમાં ઓતપ્રોત થયાં છે તેમની સાથે રહે છે, વાસીદુ વાળે છે અને સંસ્કાર આપે છે. રશિયાની એક કુમારિકા મીસ કેથેરાઈને સમાજમાં ઓતપ્રોત થવા કેવા પ્રયાસો કર્યા હતા ! પોતાનો ચહેરો વિકૃત કરી નાખેલો? મેડમ મોન્ટેસરીએ ઘણી સંસ્થાઓની મુલાકાત લીધી હતી. એમણે જ્યારે આશ્રમમાં હરિજન કન્યા વિદ્યાલયની બહેનો જોઈ ત્યારે કહ્યું : આવાં બાળકો મેં ક્યાંય જોયાં નથી. એમને જો સહેજ સહારો મળે તો આગળ વધી જાય એવો એ વર્ગ છે. રૂપિયા આના પાઈથી આ કામ ના ચાલી શકે. હરિજનોએ પોતાની લાઘવગ્રંથી છોડવી જોઈએ કે પોતે નીચા છે. તેમણે એમ ન માનવું જોઈએ કે પૈસાદારથી આવી સંસ્થા ચાલે છે.
ભંગભાઈઓએ આજે પોતાનો ધંધો છોડવો જોઈએ. એ છોડશે તો જ તેના ધંધાની કદર થશે. જાપાનમાં તો જાજરૂનું વાસ્તુ લેવામાં આવે છે. જાજરૂના કામદારની પૂજા કરવામાં આવે છે. ગાંધીજીએ આપણને આપણા પોતાના ભંગી બનવાનું કહ્યું છે. ભંગી ભાઈઓને એટલું જ કહેવાનું કે આજે સમાજવાદી કે સામ્યવાદી ભાઈઓ તમને આર્થિક લાભો બતાવતા આવે તો ચેતતા રહેજો અને સાચા નેતાઓની દોરવણી મેળવજો.
તા. ૭-૬-૪૮ના રોજ બપોરના ૪ થી ૬ હાલાર વિભાગના હરિજનોનું એક સંમેલન બોલાવ્યું હતું,પ્રમુખપદે પૂ. રવિશંકરદાદા હતા.
પ્રથમ દરેક શહેરના હરિજનોને પડતી મુશીબતો સાંભળી હતી. કેટલાક જણે વાસમાં બત્તી નથી, સાર્વજનિક પરબોએ ભંગીને પાણી પાતા નથી, પગાર ઓછો મળે છે, સ્કુલોમાં હરિજનોને દાખલ કરતા નથી, સૂતર સમયસર મળતું નથી, સૂતર હરિજનોને સીધું મળવું જોઈએ વચ્ચે કોઈ દલાલ ન જોઈએ. ભાગની પ્રથા રદ થવી જોઈએ. હજામો હજામત કરતા નથી વગેરે બાબતો જણાવી હતી તેમાંથી જરૂર લાગી તે યોગ્ય થવા યોગ્ય ઠેકાણે મોકલવામાં આવી હતી તે બાદ હરિજનો અને સવર્ણોનું પ્રીતિ ભોજન થયું હતું ખાસ કરીને ભંગીભાઈ બહેનોએ વધુ ભાગ લીધો હતો. ૧૧૮
સાધુતાની પગદંડી
