________________
મિયાણાવાસની મુલાકાત લીધી તેમનાં ૧૨ ગામ છે. મુખ્ય આગેવાનો અયુબભાઈ, ઈસ્માઈલભાઈ, સામંતભાઈ, ઉમરભાઈ અને કાસમભાઈ છે. પહેલાં આ લોકોને પરગામ જવું હોય તો પરવાનગી લેવી પડતી હતી, હાજરી પણ લેવાતી પરંતુ ૧૫ ઑગસ્ટ પછી હિન્દી સરકારે પ્રતિબંધ ઉઠાવી લઈ સુંદર કાર્ય કર્યુ તેથી સૌ રાજી થયા છે. આ લોકોનાં ૧૦૦ ઘર છે.
એક દિવસ રતનચંદ્રજી શ્રાવિકા શાળાની મુલાકાત લીધી. બહેનોની સંખ્યા ૭૦ છે. ભરત ગૂંથણ શિખવાડે છે, પ્રૌઢશિક્ષણ પણ ચાલે છે. મહારાજશ્રીએ પછાત વર્ગની બહેનોને અપનાવવા કહ્યું હતું.
૧૨-૩-૪૮ના રોજ હાઈસ્કૂલમાં વિદ્યાર્થી સભા થઈ. તેમાં મહારાજશ્રીએ કહ્યું કે એક રીતે આપણે સૌ વિદ્યાર્થીઓ છીએ. ભણતર શા માટે ? ભણ્યા પછી જ સેવા કરી શકીએ એમ ન માનશો. ભણતાં ભણતાં પણ સેવા કરી શકાય. ૧૯૪૨માં વિદ્યાર્થીઓએ મોટો ફાળો આપ્યો છે. હવેનું રાજકારણ બીજા પ્રકારનું છે. વાદ શું છે ? દુનિયા કયાં જઈ રહી છે તે જોવું પડશે. કુંભાર માટીનો પિંડો લઈને પહેલાં એ વિચાર કરે છે કે મારે શું બનાવવું છે ? તેમ ભણતાં પહેલાં વિચારી લેવું જોઈએ મારે શું કરવું છે ? થીયરી શીખીએ છીએ. પ્રેક્ટિસ બાકી રહે છે. ગાંધીજીએ નવી તાલીમ આપી. શિક્ષણ ચાલતું હોય ત્યારે છોકરા કાંકરીઓ મારે છે. કારણ શિક્ષણમાં આનંદ નથી. ભણવું અને ગણવું જુદું છે. ગણવું એટલે આચારમાં મૂકવું. ભણવું એટલે મોઢે કરવું. યુધિષ્ઠિરનો ક્ષમાનો પાઠ આવે છે. સાત દિવસે ક્ષમાનો પ્રયોગ સિદ્ધ થયો ત્યારે જ નિશાળે ગયા. ગાંધીજીનો ચોરીનો પ્રસંગ. ચોરી કરી તો ખરી, પણ પશ્ચાતાપ બહુ થયો. પિતાજી કઈ ન બોલ્યા, ફકત આંખમાંથી બે આંસુ પડયાં. ગાંધીજી મહાન થયા તેનું કારણ મન-વચન અને કાયામાં એકવાકયતા હતી. શ્રમને આપણે હલકું કામ માન્યું છે. તેના અભાવથી મનની વૃત્તિને કારણે છૂટયા. પછી તોફાન કરે છે. ગાળો બોલે છે. 'સા વિદ્યા યા વિમુક્તયે ' હોવી જોઈએ. સાણંદમાં હોળી વખતે છોકરાઓ કોઈનો દાદર ચોરી લાવ્યા. તેમને સમજાવ્યા તેમનું મન તો કોરા કાગળ જેવું છે. એટલે પાછો મૂકી આવ્યા.
નિરાશ્રિત કેમ્પની મુલાકાત લીધી ત્યાં જણાવ્યું કે જે કુટુંબો અહીં રહ્યાં છે તેમણે પ્રેમથી રહેવું જોઈએ. જ્યાં રહેતા હોય ત્યાંની પ્રજા સાથે મેલજોલ રાખવો જોઈએ. પાકિસ્તાનની જે મિલકત હોય તેના પુરાવા રાખો, પણ એમ માનીને ચાલો કે એક પાઈ પણ નહીં મળે, પણ મરીને જીવતા હોઈ તેમ માનવું. આપણે માંસાહારી છીએ તો બીજાને સૂગ ન આવે તેમ કરવું. જો આમ કરીશું તો પ્રજાનો પ્રેમ મેળવી શકીશું.
૭૪
સાધુતાની પગદંડી
