________________
તો પગપાળા જઈ શકો છો, મોટરગાડીથી જઈ શકો છો, ટ્રેનથી પણ જઈ શકો છો. હવે તો એરોપ્લેનથી પણ જઈ શકો છો. પણ પહોંચી શકો ત્યારે જ ખરા.
હિન્દ પ્રાચીન કાળથી કંઈક મહાવિભૂતિઓ પકવી છે અને છેલ્લી-છેલ્લી વિભૂતિ આ જ પ્રદેશમાં સૌરાષ્ટ્રમાં પાકી, તેમણે ધર્મથી દુનિયાને માર્ગદર્શન આપ્યું છે. વ્યાયામમાં શીર્ષાસન કરવામાં આવે છે તેમાં માથું નીચું હોય છે પગ ઊંચા હોય છે. એ સ્થિતિમાં તેને ચાલવાનું કહીશું તો નહીં ચાલી શકે. હાથ એ ક્ષત્રિય હતા અને પગ એ નીચલો થર હતો આજે સમાજનું શીર્ષાસન થયું છે. આપણે જો એક થઈશું નાત મટી જઈને એક થઈને જીવીશું કેટલાં ભોઈ કુટુંબો દુ:ખી છે, કેટલાં કોળી કુટુંબો ગરીબ છે તે બધાનો વિચાર કરીશું તો સાચું સુખ મળશે.
ગયા વખતના કરતાં આ વખતે જામનગરની શેરીઓ બહુ સારી નથી થઈ. એમાં એકલી મ્યુનિસિપાલિટીનો વાંક નથી, આપણે પણ જવાબદાર છીએ. ઘરને આંગણે છોકરું જંગલ જાય તો આપણે વાંધો લેતાં નથી. એક પણ નવાનગરનો વાસી દુ:ખી હોય તો આપણે પણ તેમાં ભાગીદાર છીએ. મહાત્માજીએ ખાદીની પ્રવૃત્તિઓ કરી. સારા સારા માણસોએ પહેરી પણ ખરી, પણ એની પાછળનો આશય સિદ્ધ નથી થયો. રેંટિયો એ શ્રમનું પ્રતીક છે. શ્રમ એ મનુષ્ય જીવનનું મુખ્ય પાસું છે. શ્રમજીવીનો એક રીત હું વકીલ છું. પછાતવર્ગો એટલું જરૂર યાદ રાખે કે જમાનો મજૂરોનો આવ્યો છે. મજૂરોનો એટલે મજૂરીનો, શ્રમનો. હિન્દ્ર સરકાર અને સૌરાષ્ટ્ર સરકાર કિસાનો અને મજૂરોનું હિત પહેલું જોશે. મજૂરીની કિંમત હું રૂપિયા આના પાઈથી નથી માપતો. મજૂરોમાં બે દુશમનો જોવા મળે છે. મજૂરો તેને મિત્ર માને છે. તેનું નામ ચા અને દારૂ છે. દારૂનું પીણું કેટલાક પ્રદેશોમાં શિષ્ટાચારરૂપે મનાય છે, પણ આપણે ત્યાં તેને સામાજિક સ્થાન નથી મળ્યું. હરિજનો અને કોળીમાં કોઈ પ્રસંગે છાંટો પાણી જોઈએ જ બહેનોને આ વાત નથી ગમતી, પણ આ ટેવ પડવાનાં કારણો પૈકી આપણે પણ છીએ. બગીચા અને બીજાં આનંદનાં સાધનો તેમને માટે કયાં હોય છે? મેલાં કપડાં હોય એટલે બીજી પ્રજા તેમને અડતાં સંકોચ પામે. એ દશામાં તેમનો આનંદ થોડાં ભજિયાં અને દારૂની પ્યાલીમાં હોય છે તેને કાઢવા સિવાય છૂટકો જ નથી. આ બધી પછાત કોમોને સુધારવા માટે બીજા કોઈની આશા રાખ્યા સિવાય સૌ પોતપોતાની કોમનાં મંડળો સ્થાપી સુધારાનું કામ ઝડપી શરૂ કરે. તમારાં બાળકોને મજૂરીના ભોગે પણ ભણાવો દિવસે ન મોકલી શકાય તો છેવટે રાત્રિ શાળાઓમાં પણ ભણાવો.
૧૦૮
સાધુતાની પગદંડી
