________________
ઉપર વિશ્વાસ રાંકા અને બાંકાનું જીવન કેટલું નીતિમય હતું! બન્ને લાકડાં કાપવા ચાલ્યાં જાય છે. આગળ વાંકા ચાલતો હતો. રસ્તામાં સુવર્ણહાર પડેલો જોયો. પણ આ મારી મહેનતનું નથી એમ માની ન લીધું, પણ પાછળ આવતી બાંકાનું મન ન બગડે તે માટે હાર ઉપર ધૂળ વાળી દીધી. બાંકાએ આ જોયું. આગળ જઈને રાંકાએ પૂછયું રસ્તામાં કંઈ જોયું ! હાસ્તો આંખો છે એટલે કેમ ન દેખાય ! શું જોયું તો કહે ધૂળ ઉપર ધૂળ વાળી તે જોયું. અરે એ તો ઘરેણું હતું, બાંકા કહે જ્યાં સુધી પારકાં ધનન સુવર્ણ માનો ત્યાં સુધી મન બગડવાનો સંભવ છે. પરધન પથ્થર સમાન એટલે એ પથ્થર જ હતો.
શેઠ પરદેશથી ઘણું ધન કમાઈને આવ્યા. દેશમાં વખાણ થાય અને લોકો પોતાનો વૈભવ જુવે એટલા ખાતર આખા ગામને જમવા નોતર્યું, બત્રીસ પકવાન બનાવ્યાં. લોકો જમવા બેઠાં છે. શેઠ અને તેમના મળતિયા જોવા નીકળ્યા છે. લોકો ભારોભાર વખાણ કરે છે. શેઠ પોરસાય છે. પણ એક સંત ભોજન લેતા નથી. શેઠે પૂછયું, સાંઈ કેમ જમતા નથી. સાંઈ કહે ઈસમેં મેરે લાયક કોઈ ચીજ નહીં હૈ, મળતિયા લંગમાં બોલ્યા, શેઠ! આ બાવાને તો બાસુંદી જોઈએ. બાવા એ કહ્યું, ભાઈ હમે બાસુંદી નહિ ચાહિયે નીતિકી સૂકી રોટી છે તો ભી હમકો ચલતી હૈ. તો આ નીતિનું નથી!બતાવો ! સંતે મેસૂરનો ટુકડો હાથમાં લીધો અને બે હાથે દબાવ્યો તો એમાંથી લોહી અને આંસુની ધાર દેખાઈ ઉહાપોહ થઈ ગયો. શેઠ યહાં તો બહુત ધામધૂમ મચા પર વહાં પોપાંબાઈકા રાજ નહિ હ. શેઠ સમજી ગયા. પગે પડયા. ક્ષમા માંગી. જીવન
સુધારી લીધું.
આમ જો આપણે એકથી શરૂઆત કરી, નીતિથી જીવન જીવતો સમાજ તૈયાર કરીશું તો ભવિષ્યમાં આપણે સુખચેનથી જીવન જીવી શકીશું. અને દુનિયાને બોધપાઠ આપી શકીશું.
નવાનગર હાઈસ્કૂલમાં વ્યાખ્યાન :
ધ્યેય કે આદર્શ કેટલા ઉત્તમ છે તેના ઉપર આપણો આધાર નથી, પણ આદર્શ આપણને કેટલો સ્પર્શે છે તેની ઉપર આપણી પ્રગતિનો આધાર છે. પ્રવૃત્તિ અને નિવૃત્તિનું જોડું આપણા જીવન સાથે જોડાયેલું છે, તે નિવારી શકાય તેમ નથી. નિવૃત્તિ એ જીવનનો આરામ છે અને બીજી રીતે પ્રવૃત્તિમાં તે મદદગાર પણ થાય છે, કાર્યમાં ઉત્સાહ પ્રેરે છે, બળ આપે છે. પણ તે જાણવું જોઈએ કે નિવૃત્તિ કયાં રાખવી, પ્રવૃત્તિ કયાં રાખવી. મહાપુરુષોએ દ્રવ્ય કાળ અને ભાવ પ્રમાણે ચાવીઓ આપી. તેનાથી વિવેક બુદ્ધિ વાપરી બન્નેનો મેળ પાડવો જોઈએ. કેટલીકવાર આપણે જેને સેવા
૧૧૪
સાધુતાની પગદંડી
